حمیدرضا وردی

 با تأسیس حکومت اسلامی جلوه های تازه ای از فرهنگ و تمدن مبتنی بر دیوانسالاری حکومتی به ظهور رسید. آموزش آیین شهروندی به ویژه امنیت اجتماعی، اقتصادی، روانی و بهداشتی بسیار مورد اقبال دولت های مسلمان قرار گرفت. دیری نپایید که برای سروسامان دادن به این امور سازمان های ویژه ای پدید آمد . حَسبه و شُرطه متولی اصلی نظارت بر حقوق شهروندان مسلمان بودند و دیوان مظالم نیز تا حدی در این امر همکاری می نمود؛ اما شواهد زیادی در دست است که دولت های مسلمان پیوسته با احتکار، کم فروشی، تقلب درفروش و گران فروشی از طرف تجار و کسبه مواجه بوده اند، به ویژه زمانی که قحطی یا جنگی رخ می داد. مسأله اصلی ما در این مقاله بررسی آموزش های مرتبط با امنیت اجتماعی، اقتصادی، روانی و بهداشت حرفه ای، در عصر طلایی فرهنگ و تمدن اسلامی و تأثیر آن بر توسعه و دوام دولت های مسلمان است که به روش کتابخانه ای به انجام رسیده است. یافته های پژوهش حاضر، بیان می دارد که دولت های اسلامی به حقوق شهروندی به عنوان بخشی از نظام دیوانسالارانه خود اهمیتی خاص می دادند. نتیجه اینکه هر یک از این دولتها تلاش می کردند درمواجهه با دیگر مدعیان خلافت تشکیلات آموزشی و بازرسی نظارتی مرتبط با حقوق شهروندی را ساماندهی کرده به خدمت گیرند؛ زیرا مراعات حقوق شهروندی و رضایتمندی مردم را از لوازم برقراری امنیت اجتماعی، اقتصادی و دوام قدرت و استمرار حکومتشان می دانسته اند.

هدف پژوهش حاضر بررسی اصول و روش های تعلیم و تربیت اسلامی مبتنی بر اندیشه های مولانا در مثنوی معنوی با توجه به آیات و روایات می باشد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که اصول و روش های تعلیم و تربیت به دلیل اهمیت آن از دیدگاه قرآن و عترت، بسیار مورد توجه مولانا بوده و آن را از ضروریات جامعه اسلامی برای تعالی و ترقی فرد و جامعه می داند. در بسیاری موارد نه تنها این دیدگاه ها و نظریات برگرفته از متون دینی، کارایی خود را حفظ نموده اند، بلکه نظریات بسیاری از علمای تعلیم و تربیت پس از وی تحت تاثیر و منبعث از نظریات مولانا بوده است. گرچه میان حوزه فعالیت علم اخلاق و تعلیم و تربیت، قرابتی متصور است، ولی بدون تردید اصول موضوعه علم اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی از هم جدا بوده و نباید این دو با هم اشتباه گرفته شوند. اما آنچه مسلم است، اینکه مفاهیم اخلاقی به عنوان مطلوب های تربیتی، کارایی خود را در تعلیم و تربیت اسلامی پیوسته حفظ کرده اند.

فاطمیان باتلاشهای داعیان اسماعیلی درشمال افریقا در سال 297 (هق) به قدرت رسیدند ودر کمتر از نیم قرن ، سرزمین مصررا درسال358(هق) به آن ملحق کردند. با فتح مصر ودسترسی به ثروت سرشار آن ، اهداف توسعه طلبانه آنها نیزشکل تازه ای به خود گرفت . یکی ازنیازهای ضروری آنها برای توسعه قدرت سیاسی، نظامی وشکوفایی اقتصادی ، تاسیس ناوگان دریایی دردریای مدیترانه بوده است . مساله اصلی پژوهش این است که چرا وچگونه فاطمیان اقدام به تاسیس ناوگان دریایی در مدیترانه نمودند وتا چه اندازه دراین امر توفیق حاصل نمودند. هدف از نگارش این مقاله بیان جنبه های گوناگون تشکیلات دریانوردی فاطمیان و توسعه فعالیت آنها در زمینه دریا نوردی به منظورگسترش نفوذفرهنگی ، سیاسی ونظامی درحوزه مدیترانه ومناطق پیرامونی آن بوده است. با این فرضیه که فاطمیان از همه توان خویش برای توسعه همه جانبه قدرت ونفوذ درحوزه مدیترانه به منظور اثبات آنچه حقانیت خلافت خود می دانستند، سود برده اند . نتیجه حاصل این است که فاطمیان برای تثبیت این خلافت وتوسعه قدرت حکومت خود ناوگان دریایی مجهز به انواع کشتیها وتجهیزات دایر و کارگاههای کشتی سازی متعددی تاسیس نمودندکه ازقرن سوم تا ششم دردریای مدیترانه وسایر آبهای پیرامونی در خدمت اهداف فرهنگی،اقتصادی ، سیاسی و نظامی آنها بوده است .

حکومت فاطمى درسال 297(ق)درشمال افریقا استقرار یافت ودرمدتی کمتر ازهفتاد سال مصررا دراختیار گرفت و به سرعت پایه های حکومت خود را استقرار بخشید. هدف از نگارش این مقاله بررسی اقتصاد فاطمیان و تاثیر آن بر پایداری حکومتشان برای مدتی بیش از دونیم قرن ، می باشد که به روش کتابخانه ای و با مراجعه به منابع معتبر نوشته شده است . فرضیه اصلی این است که فاطمیان با استفاده ازیک نظام اقتصادی مبتنی بر تجارت، کشاورزی و مالیات توانسته اند نفوذ سیاسی خودرا توسعه داده وادعای خلافت بر جهان اسلام را داشته باشند . مساله مورد بررسی اینست که دستگاه اقتصادی فاطمیان چگونه عمل می کرده وآنها برای تامین نیازهای اقتصادی و بسط اقتدار خویش در مصر از چه منابعی مالی کمک می گرفته اند وچه اهدافی از توسعه این منابع به منظور کسب درامد، داشته اند؟ سرانجام بیان این نتیجه که فاطمیان از یک اقتصاد کار آمد ودرآمدزا به منظورتوسعه مقاصد سیاسی ،اجتماعی، عقیدتی و بقای حکومت سود برده اند .

تحقیق و بررسی در باره سکه های اسلامی و چگونگی پیدایش آن در جهان اسلام، به نوبه خود، یکی از مباحث شناخته شده در فرهنگ و تمدن اسلامی می باشد. مسلمانان از همان آغازین سالهای ظهور اسلام به فکر ضرب سکه بودند و سکه هایی را نیز ضرب کردند اما تا دوره عبدالملک مروان این سکه ها رسمیت نداشت. برای نخستین بار او بود که به ضرب سکه در جهان اسلام اقدام نمود. پس از او نیز خلفای مسلمان توجه زیادی به ضرب سکه از خود نشان دادند. خلفای فاطمی نیز از این امر مستثنی نبودند و هر یک از آنان به ضرب سکه هایی با طرازهای متفاوت اقدام نمودند. به این ترتیب، می توان گفت سکه های هر یک از آنان از سکه های فاطمی متمایز بوده است. در این مقاله ویژگی های سکه های هر یک از این خلفا به ترتیب ذکر شده، نوآوری های آنان در ضرب سکه مورد بررسی قرار می گیرد.