مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان

سیاست نامه اثری است متعلق به دوره ی سلجوقیان که به قلم یکی از وزرای صاحب نام و خراسانی این حکومت، نظام الملک طوسی نگاشته شده است. در بررسی این کتاب، بایستی این نکته ی مهم را در نظر داشت که وی به عنوان یک شخصیت علمی، سیاسی و فرهنگی مطرح که از منطقه ی خراسان برخاسته، خواه ناخواه ذهنیاتش تحت تأثیر فضای فکری این منطقه است و بررسی اثر وی را می توان، به مثابه ی بررسی و تحلیل "تأثیرات فضای فکری خراسان" بر ایران آن دوره ی تاریخی ارزیابی کرد. در این پژوهش، خواهیم دید که نظام الملک طوسی به سبب باورمندی به حکومت سلطنتی مطلق (اتوکراسی)، در پی ترویج نگرشی است که بر بنیاد آن پذیرش اقتدار و خودکامگی پادشاه، امری پسندیده می نماید. از این رو، زمانی که اثر او را با بهره گیری از آرای روان شناختی اریک برن مورد بررسی قرار می دهیم، نشانگانی از گونه ای مناسک در آن می یابیم که می توان آن را مناسک حافظ نظام اتوکراتیک نامید. مناسکی که می کوشد، مردم را به تبادل از جایگاه کودک تطبیق یافته در برابر پادشاهی تشویق کند که خود با حالت والد به کنشگری می پردازد. امری که در درازمدت سبب پذیرش اتوکراسی در میان مردم می شود و حکومت های خودکامه را قدرت و استحکام می بخشد. از این جهت، این اثر را می توان حاویِ نشانگان زبانیِ یک فرهنگ پذیرای خودکامگی و اتوکراسی ارزیابی کرد که آگاهی دقیق از این موضوع در نوع مواجهه پژوهشگران با این متن ادبی سیاسی، اهمیت ویژه ای دارد.

هوش معنوی نه تنها در بعد فردی، بلکه در بعد سازمانی نیز اهمیت ویژه ای دارد. معنویت می تواند با تأثیر بر روی وجدان انسان ها، حس تعهد نسبت به مسؤولیت های روزمره زندگی را به وجود آورده و نوعی تعهدپذیری در آنها ایجاد کند. این پژوهش با هدف بررسی رابطه هوش معنوی و تعهد شغلی کتابداران کتابخانه های دانشگاهی شهر بیرجند انجام شد. روش پژوهش حاضر، پیمایشی- توصیفی از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری پژوهش، کلیه ی کتابداران کتابخانه های دانشگاهی شهر بیرجند است که حجم کل جامعه50 نفر و تعداد 44 نفر به پرسشنامه پاسخ دادند. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه های هوش معنوی کینگ (2008) و تعهد شغلی تلا (2007) است. برای تحلیل داده ها از آزمون t مستقل، آزمون تحلیل واریانس و ضریب همبستگی پیرسون با استفاده از ویرایش 24 نرم افزار SPSS انجام شد. یافته های پژوهش با توجه به پاسخگویی کتابداران نشان می دهد که وضعیت هوش معنوی در کتابداران کتابخانه های دانشگاهی شهر بیرجند با میانگین 79/62 در سطح بالاتر از سطح متوسط و تعهد شغلی با توجه به پاسخگویی کتابداران با میانگین82/54 در سطح خوبی قرار دارد. از بین ویژگی های جمعیت شناختی (سن، جنسیت، رشته و مقطع تحصیلی) جامعه مورد پژوهش، رابطه معنی داری با میزان هوش معنوی به دست نیامد. اما یافته ها بیانگر رابطه معنی داری بین هوش معنوی و تعهد شغلی آنها است و این رابطه در دو مؤلفه ی هوش معنوی (تولید معنای شخصی و بسط هوشیاری) با تعهد شغلی، معنادار و بین دو مؤلفه ی دیگر هوش معنوی (آگاهی متعالی و تفکر وجودی) با تعهد شغلی، معنادار نبود. در نتیجه، با توجه به رابطه معنی داری و مثبت بین هوش معنوی و تولید معنای شخصی و بسط هوشیاری به نظر می رسد تقویت هوش معنوی کتابداران، باعث تعهد و مسؤولیت بیشتر کتابداران در انجام وظایف شغلی خواهد شد.

خانه های سنتی نهبندان بیشترین سازگاری را با طبیعت  و اقلیم دارند. معماران با طراحی صحیح و توجه به آسایش استفاده کنندگان توانسته اند در عین سادگی، پاسخگوی نیاز ساکنین خانه ها باشند. یکی از این فضاها، ایوان می باشد که در معماری مسکونی به شکل فضایی نیمه باز، جلوی اتاق ها قرار گرفته و با کاربری های متفاوت، دسترسی به فضاهای داخلی را ممکن می سازد. عنصر ایوان از ویژگی های بارز و به عنوان مهمترین بخش در ساختار فضایی  خانه های تاریخی نهبندان در استان خراسان جنوبی به شمار می رود که به لحاظ قدمت، دوره قاجار تا پهلوی را در برمی گیرند. از این رهگذر ابتدا به مفهوم و تاریخچه ایوان در ادوار گذشته پرداخته می شود، سپس به مطالعه  و بررسی گونه شناسی ایوان و چگونگی سیر تحول ایوان بر پایه خانه های منتخب می پردازد. گردآوری اطلاعات بر مبنای پژوهش های میدانی و کتابخانه ای نگارندگان می باشد. ایوان در خانه های تاریخی نهبندان با شاخصه هایی چون قوس های جناغی و بیضی شکل، پوشش های طاق و تویزه، گهواره ای و گوشه سازی اسکنج نمود می یابد. ایوان های مرتفع تر اکثراً در ضلع شمالی و جنوبی خانه ها قرار گرفته اند. این خانه ها ضمن پاسخ گویی به نیازهای جوی و اقلیمی، رابطه مستقیمی با اصالت های فرهنگی، مذهبی و سنتی مردم دارند. بررسی ها نشان می دهد ایوان در خانه های مورد مطالعه متأثر از آثار گذشته ایرانی- اسلامی بوده و به انواع شکل های چند ایوانی و تک ایوانی با طرح های تزئینی ساده نمود پیدا می کند. بدین ترتیب، بررسی نحوه تحول و تغییر در شکل و ساختار ایوان در خانه ها و ازمنه مورد نظر از اهداف پژوهش می باشد.

پژوهش حاضر با هدف مقایسه تطبیقی شهرستان های استان خراسان جنوبی در راستای سنجش و اندازه گیری شکاف توسعه  فرهنگی بین سکونتگاه های استان انجام گردید. این مطالعه به لحاظ ماهیت یک پژوهش کاربردی و از منظر روش شناسی در زمره تحقیقات توصیفی- تحلیلی قرار می گیرد که شیوه گردآوری اطلاعات، از نوع کتابخانه ای و ابزار جمع آوری با توجه به اهداف پژوهش، مبتنی بر داده ها و اطلاعات سالنامه  آماری سال 1393 استان خراسان جنوبی بوده است. شایان ذکر است که جامعه آماری پژوهش 11 شهرستان  واقع در استان خراسان جنوبی است که جهت سنجش سطح توسعه فرهنگی آنها، 29 مؤلفه در قالب شاخص های توسعه، از آمارنامه رسمی استان استخراج و با استفاده از روش بهینه سازی چندمعیاره و حل سازشی و ضریب آنتروپی شانون، مورد بررسی قرار گرفت. تحلیل یافته های پژوهش ضمن تأیید وجود شکاف عمیق در توزیع و تخصیص امکانات فرهنگی بین شهرستان های استان خراسان جنوبی، حاکی از آن است که شهرستان  فردوس با ضریب صفر، دارای بالاترین ضریب توسعه فرهنگی و شهرستان های سربیشه با ضریب 1 و درمیان با ضریب 95/0، دارای پایین ترین ضریب توسعه به لحاظ برخورداری از شاخص های فرهنگی بوده اند. نتایج سطح بندی شهرستان ها، به لحاظ توسعه فرهنگی نیز نشان می دهد که قسمت اعظم این استان در جرگه مناطق محروم از توسعه قرار گرفته است.

کتاب مکین الاساس فی احوال مولانا ابی الفضل العباس در زُمره آثار آیت الله محمدباقر بیرجندی است. موضوع این کتاب همان طور که از عنوانش پیداست راجع به زندگی و اقدامات حضرت اباالفضل است. مؤلف مطالب مربوط به زندگی قمر بنی هاشم را در شش مجلس به رشته تحریر درآورده است. در این مقاله تلاش شده است تا به روش توصیفی -  تحلیلی مباحث این کتاب مورد نقد و ارزیابی قرار گیرد. بر اساس یافته های این مقاله، کتاب مکین الاساسکتابی است که درباره زندگی حضرت عباس (قمر بنی هاشم) و برخی حوادث مهم صدر اسلام، مطالب و تحلیل های در خور توجهی دارد. نویسنده برخی از اخبار مربوط به حضرت ابالفضل را با دیدی انتقادی مورد کنکاش قرار داده است. با وجود این، در مواردی که کم هم نیست، مؤلف اخباری از کتب متأخر و مربوط به عهد قاجار را نیز نقل می کند، در حالی که تعدادی از گزارش هایش در این باره با آن چه در منابع متقدم آمده، در تضاد است و با شواهد و قرائن تاریخی هم سازگاری ندارد. پراکندگی بعضی موضوعات مطرح شده در کتاب و عدم انسجام مطالب آن، از دیگر ایرادات این کتاب محسوب می شود.-آملی، اولیاءالله (1348). تاریخ رویان. مصحح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.##-آیتی، محمدحسین (1371). بهارستان: در تاریخ و تراجم رجال قاینات و قهستان. مشهد: دانشگاه فردوسی.##- ابن ابی الحدید، عبدالحمیدبن هبه الله (1337). شرح نهج البلاغه. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.##- ابن اثیرالجزری، عزالدین علی بن محمد (1409). الکامل فی التاریخ. بیروت: دارصار.##- ابن بابویه، محمد بن علی (1387). عیون اخبارالرضاء. تهران: جهان.##- ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی (1415ق.). الاصابه فی تمییز الصحابه. علی محمد معوض. بیروت: دارالکتب العلمیه.##- ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1408ق.). العبر. تحقیق خلیل شهاده. بیروت: دارالفکر.##-ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله (1412ق.). الاستیعاب فی معرفه الاصحاب. تحقیق علی محمد البجاوی. بیروت: دارالجیل.##-ابن میثم بحرانی (1362). شرح نهج البلاغه. بی جا: دفتر نشر الکتاب.##- بلاذری، احمد بن یحیی (1417ق.). انساب الاشراف. تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی. بیروت: دارالفکر.##-بیرجندی، محمدباقر (1390). مکین الاساس فی احوال مولانا ابی الفضل العباس. به کوشش علیرضا اباذری. قم: جمال.##- تهرانی آقابزرگ، محمدمحسن (1403). الذریعه الی تصانیف الشیعه. بیروت: دارالاضواء.##-جعفریان، رسول (1393). منابع تاریخ اسلام. تهران: علم.##- دینوری، احمد بن داود (1368ق.). اخبارالطوال. تحقیق عبدالمنعم عامر. مراجعه جمال الدین الشیال. قاهره: دارالاحیاء التراث العربی.##-زبیر بن بکار (1386). الموفقیّات. ترجمه اصغر قائدان. تهران: بین الملل.##-زرگری نژاد، غلامحسین (1378). تاریخ پیامبر اسلام (ص). تهران: سمت.##-طبری، ابوجعفر محمد بن جریر (1387ق.). تاریخ طبری. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار التراث.##- عباسی، علی اکبر (1392). "نقد و ارزیابی کتاب بهارستان آیتی".  فصلنامه مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان، سال هفتم، ش 3، پیاپی 27 (بهار): 87-103.##- عباسی، علی اکبر (1396). تاریخ جامع دولت های شیعه. اصفهان: جهاد دانشگاهی.##- فاضل دربندی، ملاآقا بن عابد (بی تا). اسرارالشهاده. تهران: اعلمی.نیشابوری، فتال (1385). روضه الواعظین. ترجمه محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر نی.##- مرتضی عاملی، جعفر (1388). سیرت جاودانه. ترجمه و تلخیص محمد سپهری. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.##- منقری، نصر بن مزاحم (1404ق.). وقعه صفین. به تصحیح عبدالسلام محمد هارون. قم: منشورات مکتبه المرعشی النجفی.##

سبک تغذیه یکی از ابعاد سبک زندگی است که شیوه و روش تغذیه ی افراد در زندگی روزمره را شامل می شود که این سبک از زندگی، متأثر از سرمایه فرهنگی است. هدف اصلی این نوشتار، رابطه بین سبک تغذیه با سرمایه ی فرهنگی شهروندان شهر مشهد است به عبارت دیگر، در این پژوهش ابعاد مصرف مواد غذایی، تدارکات غذا، نوع خوردنی ها، زمان صرف غذا، مکان غذا خوردن، نحوه ی صرف غذا و صرف غذا در مهمانی، برای سبک تغذیه ای در نظر گرفته شده است و رابطه این ابعاد با مؤلفه های سرمایه فرهنگی (سرمایه متجسد، سرمایه عینی و سرمایه ضابطه ای و نهادی) مورد سنجش قرار می گیرد. روش تحقیق حاضر، پیمایش و ابزار مورد استفاده پرسش نامه خودمحقق ساخته است و جامعه آماری شهروندان شهر مشهد به تعداد 2766258 نفر است که بر اساس فرمول کوکران، حجم نمونه ای برابر با 510 نفر از شهروندان، با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب  شده اند. پایایی میزان آلفای کرونباخ پرسش نامه 95/0 به دست  آمده است. داده ها با استفاده از نرم افزار آماری SPSS مورد تجزیه  و تحلیل قرار گرفت و نتایج نشان داد که بین سرمایه فرهنگی و سبک تغذیه ای رابطه ی معناداری وجود دارد (000 P≥0/). براساس تحلیل رگرسیون چندگانه، یافته ها نشان داد که 88% از واریانس متغیر وابسته (سبک تغذیه)، به وسیله متغیر مستقل سرمایه فرهنگی تبیین و پیش بینی شده است و میزان همبستگی هر کدام از ابعاد سرمایه متجسد 89/0، سرمایه عینی 87/0 و سرمایه نهادی 89/0 با سبک تغذیه ای شهروندان، بیانگر این نکته است که سرمایه فرهنگی و مؤلفه های آن می تواند پیش بینی کننده قدرتمندی برای سبک تغذیه ای باشد.