مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان

دوران حکومت قاجار و پهلوی فصل جدیدی در عرصه تعلیم وتربیت است. دورانی که متولیان فرهنگ و ادب، با توجه به نیازها و ضرورت ها، چارچوب رسمی تربیت معلم و تألیف محتوا را ترسیم کردند. در این دوران، دو بار سیستم نظام آموزشی تغییر می کند و به دنبال آن، محتوای آموزشی مراکز تربیت معلم نیز عوض می شود و انواع مختلف دانشسرا در ایران شکل می گیرد. دانشسراهای مقدماتی قدیم ترین و فراگیرترین نوع آن است که نقش بسزایی در تحول فرهنگی و تربیت معلمان مدارس ابتدایی کشور داشته است. مطابق مصوبات مجلس شورای ملی، یکی از نخستین مراکز دانشسرای مقدماتی کشور در شهرستان بیرجند تأسیس می شود که در دوره پهلوی به عنوان پایدارترین مدل تربیت معلم فعالیت داشته است. هدف این پژوهش بررسی فعالیت دانشسراهای مقدماتی پسرانه و دخترانه و تبیین فرایند عملکرد آن ها در استان خراسان جنوبی است که به شیوه توصیفی- تحلیلی با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، اسنادی و مصاحبه به این موضوع می پردازد. نتایج حاصله، مبیّن آن است که دانشسراهای مقدماتی بیرجند به منظور تأمین و تربیت معلم دبستان های جدید بر پایه قوانین و مقررات مجلس شکل گرفته و سابقه فعالیت مدرسه شوکتیه نقش بسزایی در تسهیل فعالیت آن داشته است. همچنین انتخاب مدیران آن طبق شرایط مصرح در قانون معارف و با توجه به تجربه و صلاحیت های فردی صورت گرفته و از حمایت دائمی حاکمیت سیاسی محلی برخوردار بوده است.

هدف از پژوهش حاضر واکاوی عوامل مؤثر بر گردشگری ورزشی در منطقه کویری فردوس است. گردشگری و همچنین فعالیت های ورزشی تفریحی باعث ارتقای سفر و تعامل با افراد دیگر و صمیمیت با محیط می شود. معرفی رویدادهای ورزشی و مشارکت شرکت کنندگان داخلی و بین المللی می تواند به درآمد کشور کمک قابل توجهی کند که به آن کمتر توجه شده است. روش تحقیق توصیفی پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه گردشگران ورزشی در منطقه کویری شهرستان فردوس در بهار 1401 و روش نمونه گیری در تحقیق حاضر احتمالی بوده است. تعداد نمونه آماری با توجه به فرمول کوکران و با توجه به جامعه آماری نامحدود 384 نفر (به تقریب 400 نفر) در نظر گرفته شد. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه محقق ساخته بود که روایی آن از طریق تحلیل عاملی تأییدی و پایایی آن نیز با استفاده از آلفای کرونباخ سنجش شد و مورد تأیید قرار گرفت. در این پژوهش برای سنجش آمار استنباطی از مدل معادلات ساختاری با نرم افزار آموس استفاده شده است. یافته ها نشان داد، عواملی چون جاذبه های طبیعی، زیرساخت، فرهنگ و مدیریت از عوامل تأثیرگذار بر جاذبه های گردشگری در منطقه کویری فردوس هستند. بیشترین تأثیرگذاری متعلق به عوامل و جاذبه های طبیعی با 49% با سطح معناداری 001/0 بود. نتایج نشان داد، برخی از قابلیت های این منطقه و مناطق نمونه گردشگری مانند شهر تون، باغستان، آبگرم معدنی فردوس و سایر جاذبه های متنوع گردشگری، تاریخی و تفرجگاهی معرفی شده است که از راهبردها و سیاست های زیرساختی لازم جهت جذب گردشگران و حمایت از سرمایه گذاری در این بخش نام برده شده است. با توجه به موقعیت بکر و کویری شهرستان فردوس از حیث جاذبه های طبیعی و پس از آن فرهنگی و مدیریتی می توان از این شهرستان جهت برگزاری ورزش های متناسب با کویر و برگزاری دیدارهای چندجانبه و مسابقه های کویری استفاده کرد. شناسایی مزایا و محدودیت های کویر لوت و برنامه ریزی برای آن ها می تواند نقش مؤثری در توسعه مناطق هم جوار داشته باشد و به توسعه پایدار منطقه ای منجر شود.

از گردشگری روستایی می توان به عنوان شاهراه کلیدی در بهره برداری محیطی و آینده پژوهی سرزمینی و محلی یاد کرد. نوشتار حاضر با علم به جایگاه این مهم در آینده اقتصاد کشورمان و با تأثیر از مطالعات جهانی صورت گرفته و همچنین تأثیر از نقش کم رنگ مطالعات گردشگری روستایی، به بررسی این مهم پرداخته است؛ بنابراین هدف از این مطالعه شناسایی شاخص های مؤثر بر وضعیت گردشگری روستایی استان خراسان رضوی است. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی و نوع آن از نظر هدف، بنیادی است. برای جمع آوری اطلاعات از روش های اسنادی و میدانی استفاده شده است. جامعه آماری 19 روستای انتخابی هدف گردشگری استان خراسان رضوی است و از مجموع 3808 خانوار ساکن در سکونتگاه های روستایی، با فرمول کوکران، حجم نمونه 339 خانوار برآورد شد و این افراد با روش نمونه گیری تصادفی سیستماتیک انتخاب شدند. برای آزمودن مدل مفهومی پژوهش و بررسی تأثیر ابعاد پژوهش در توسعه گردشگری روستایی از تکنیک حداقل مربعات جزئی و از نرم افزار Smart PLS استفاده شد. با توجه به نتایج، ضرایب t بین متغیرهای اصلی پژوهش، بالای 96/1 بوده؛ یعنی رابطه معنادار و مستقیم است. بدین ترتیب ابعاد اجتماعی فرهنگی، اقتصادی، برنامه ریزی مدیریتی و زیرساختی خدماتی در توسعه گردشگری روستایی تأثیر مثبت و معناداری دارد. مقدار R2 نشان می دهد 3/84% توسعه گردشگری روستایی با دست یابی به ابعاد چهارگانه تبیین شده و بُعد اقتصادی با ضریب 89/0، تأثیر بیشتری نسبت به سایر ابعاد در توسعه گردشگری روستایی داشته است. با توجه به مقدار شاخص اجتماعی فرهنگی (059/0) پیشنهاد می شود، به منظور ارتقای سطح توسعه گردشگری روستایی، شاخص های فرهنگی اجتماعی مورد توجه بیشتری قرار گیرد تا برآیند نهایی توسعه گردشگری بهبود یابد. درواقع با ارتقای شاخص اجتماعی فرهنگی، انگیزش برای مسافرت و جذب گردشگر بیشتر می شود و برای تحقق اهداف با بهره گیری از این شاخص ها، تقویت امکانات و خدمات در کنار جاذبه ها و منابع گردشگری روستایی با هدف جلب رضایت بیشتر گردشگر و ایجاد اشتغال و درآمد ذی نفعان پیشنهاد می شود.

فقر کودکان مفهومی چندبُعدی است که دولت ها به تنهایی و با اتکا به شیوه های سنتی فقرزدایی ص رف بودج ه های هنگفت، قادر به ازبین بردن آن نیستند، بنابراین باید ظرفیت ه ای جامع ه مدنی در تدوی ن، اج را و عملیات ی ک ردن ی ک برنام ه جام ع مب ارزه ب ا فق ر کودکان ب ه کار گرفته شود؛ بنابراین ه دف از این پژوهش، طراحی مدل حمایت گری اجتماعی به منظور کاهش فقر در جمعیت کودکان است. روش تحقیق در این پژوهش از نوع کیفی و از شیوه نظریه پردازی داده بنیاد است. جامعه آماری آن شامل مدیران، کارشناسان و مددکاران اجتماعی کمیته امداد امام خمینی (ره) استان خراسان رضوی و همچنین اساتید و صاحب نظران دانشگاه است. روش گردآوری داده ها، استفاده از مصاحبه های نیمه ساختاریافته است که به شیوه نظری و هدفمند و تا رسیدن به اشباع نظری با 23 نفر از متخصصان و صاحب نظران انجام گرفت. تحلیل متون مصاحبه به روش نظام مند در قالب مدل پارادایمی اشتراوس و کوربین (1998)، در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی انجام شد. تحلیل داده ها نشان داد که مدل حمایت گری اجتماعی کودکان فقیر دارای 18 مقوله فرعی و شش مقوله اصلی شامل: فقر کودکانه، حساسیت زایی اجتماعی، سیاست گذاری حمایت گرا، شناسایی و پایش مستمر فقر کودکان، شکل دهی شبکه های حامی و بهزیستی اجتماعی کودکان است. براساس یافته های این پژوهش فقر کودکانه به عنوان مقوله علّی می تواند از طریق حساسیت زایی اجتماعی به اتخاذ سیاست گذاری حمایت گرا منجر شود تا با تأثیرپذیری از عوامل زمینه ای و مداخله گر بسترساز بهزیستی اجتماعی کودکان شود.

روند سریع و روبه رشد مهاجرت، موجب شهرنشینی گسترده و تغییراتی بنیادی در الگوی سکونت شده است. مهاجرت گسترده با برهم زدن تعادل جمعیتی، موجب فشار بر منابع مناطق می شود که به منظور جلوگیری از این فشار، شناخت الگوهای مهاجرت حاکم بر آن مناطق می تواند نقش بسزایی در مدیریت مهاجرت داشته باشد. این مطالعه با استفاده از تحلیل ثانویه داده های سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان خراسان رضوی، ضمن بررسی الگوهای مهاجرت شهر مشهد طی بیست سال، به جریان این جابه جایی ها پرداخته است. نتایج نشان داد که بیش از 80% از کل مهاجران وارد شده به شهرستان مشهد، وارد شهر مشهد شده اند. بیشتر مهاجرت ها به صورت درون شهرستانی بوده است؛ اما درمجموع استان های تهران و سیستان و بلوچستان بیشترین مهاجرفرستی به این شهر را داشته اند. ترکیب جمعیتی مهاجران نشان داد، در کنار 80% از مهاجرت های شهربه شهر، مشهد هرساله پذیرای درصد قابل توجهی از مهاجران خارجی نیز بوده که مبدأ عمده آن ها کشور افغانستان است. ادامه جریان مهاجرت گسترده به شهر مشهد منجر به تشدید وضعیت تراکمی این شهر می شود و مسائلی مانند حاشیه نشینی، ایجاد سکونتگاه های غیررسمی، افزایش مشاغل کاذب، مسائل و مشکلات اجتماعی و فرهنگی و غیره را به همراه خواهد داشت.

امروزه کیفیت گرایی به عنوان یکی از مسائل مهم در تمامی سازمان ها، به ویژه مؤسسات آموزشی مطرح است که باتوجه به پیشرفت تکنولوژی های نوین و روزآمد و نیازهای مخاطبین می بایست، به طور دائم مورد بازبینی و تجدیدنظر قرار گیرد؛ بنابراین، پژوهش حاضر به منظور ارزیابی کیفیت آموزشگاه های آزاد فنی و حرفه ای استان خراسان جنوبی و عوامل ارتقادهنده آموزش در آموزشگاه های مذکور انجام شد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و درجه کنترل متغیرها، میدانی و از لحاظ نحوه جمع آوری اطلاعات از نوع توصیفی و غیرآزمایشی است. جامعه آماری شامل کلیه کارآموزان آموزشگاه های آزاد استان خراسان جنوبی بود که با روش نمونه گیری تصادفی تعداد 217 نفر انتخاب شدند. ابزار مورداستفاده، پرسش نامه محقق ساخته بود که روایی آن با استفاده از نظرات کارشناسان مورد تأیید قرار گرفت. پایایی ابزار پژوهش نیز با استفاده از محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (96/0) مورد تأیید قرار گرفت. نتایج حاصل از محاسبه ضریب ISDM نشان داد، 2/57% از کارآموزان کیفیت آموزشگاه های آزاد را نامناسب و نسبتاً نامناسب ارزیابی کردند که بین متغیر سن کارآموزان و دیدگاه آن ها در زمینه وضعیت کیفیت آموزشی رابطه معنا داری در سطح 95% اطمینان وجود دارد. همچنین بین دیدگاه کارآموزان زن و مرد در زمینه کیفیت آموزشی در آموزشگاه های آزاد استان خراسان جنوبی تفاوت معناداری در سطح 95% اطمینان وجود دارد و کارآموزان زن، کیفیت آموزشگاه ها را بهتر ارزیابی کردند. تحلیل عاملی دیدگاه ها در زمینه عوامل مؤثر بر کیفیت آموزشگاه های آزاد نیز نشان داد که پتانسیل ها و توانایی های حرفه ای مربیان، مدیریت آموزشی اثربخش، استفاده از روش ها و ابزارهای نوین آموزشی، مشارکت و تعامل متقابل کارآموزان و عناصر مادی و موقعیتی محیط کار 5/46 % واریانس متغیر ملاک را توضیح می دهد. ازاین رو، پیشنهاد می شود، در جذب مربیان و مدیران، علاوه بر سطح تجربه و تخصص، میزان علاقه مندی، خلاقیت و ابتکارشان نیز مورد توجه قرار گیرد. همچنین با استفاده از روش های مشارکتی و فراگیرمحور و ایجاد جوّی صمیمانه بین کارآموزان و مربیان، محیط مناسبی برای یادگیری فراهم شود و نتایج آموزشی به طور مستمر و دقیق رصد شود.