حسن حسینی امینی

   فلسفه شکل گیری زندگی جمعی و یکجانشینی عامل امنیت و دفاع بوده است، مدیریت بحران و پدافند غیرعامل و کاربرد آن در شهر قدمت تاریخی دارد، صحت این ادعا را می توان در تدابیر دفاعی همچون، حفر خندق و حصار، ساخت زیگورات، کهن دژ، شهرستان، رباط، دیوار، سد و غیره جستجو نمود، اما با توجه به پیشرفت فنّاوری و تغییر در تسلیحات نظامی، لزوم به کارگیری پدافند غیرعامل و مدیریت بحران در کاهش تلفات و خسارات مخاطرات به خصوص در شهرها، بیش ازپیش احساس می شود. شهر اندیشه به دلیل نزدیکی به تهران، تراکم جمعیت، وجود مراکز مهم و استراتژیک در داخل و اطراف شهر، قرارگیری در مسیر توسعه کلان شهر تهران، مهاجرپذیری دارای اهمیت راهبردی می باشد، این مراکز نیز به دلیل عدم اجرا و رعایت اصول و دستورالعمل های مصوب پدافند غیرعامل و مدیریت بحران در معرض خطر هستند و آستانه مقاومت آن ها پایین می باشد، هدف این پژوهش بالا بردن آستانه مقاومت، شهرسازی دفاعی و آمایش دفاعی شهری است که در اهداف بعدی پایش و تحلیل شهر جدید اندیشه به لحاظ اصول پدافند غیرعامل شهری نیز مدنظر است. این پژوهش از نوع کاربردی است و متغیرهای موردبررسی در آن شامل شناسایی زیرساخت ها و مکان های حیاتی، حساس و مهم شهر اندیشه، به منظور کاهش خسارت های ناشی از مخاطرات، حملات دشمن و بالا بردن تاب آوری شهری است. روش جمع آوری اطلاعات عمدتاً کتابخانه ای بوده و با توجه به نوع تحقیق از مطالعات میدانی (مصاحبه و مشاهده) نیز استفاده شده است. در این پژوهش از تکنیک ماتریسی برای بررسی انطباق نظام شهری اندیشه با اصول پدافند غیرعامل و مدیریت بحران جهت ارزیابی مراکز ثقل استفاده شده است که به ارائه الگوی اجرایی راهبردی مدیریت بحران و پدافند غیرعامل برای شهر اندیشه منجر شود؛ نتایج پژوهش بیانگر عدم رعایت الزامات و اصول پدافند غیرعامل در این شهر است؛ درنهایت بدین طریق می توان قبل از وقوع جنگ و مخاطرات برای کاهش خسارات جانی و مالی مراکز ثقل شهر، جایی که ادامه حیات شهر و مقاومت آن وابسته به این مراکز است اقدام نمود.

ارسطو، مکیندر، هوفر، اسپایکمن، ماهان، کیسینجر، برژینسکی،کوهن، هانتینگتون، فوکویاما و دانشمندانی که در مورد قدرت، روابط بین الملل و ژئوپلیتیک کار کرده اند، همگی بر این مورد وفاق دارند که ایران کشور راهبردی و استراتژیک می باشد. به همین دلیل همیشه مورد تهدید بوده است، شهر جدید اندیشه در جنوب غربی تهران و به دلیل وجود مراکز مهم و استراتژیک داخل و اطراف این شهر دارای اهمیت می باشد. این مراکز نیز علارغم دستورالعمل های مدیریت بحران و پدافند غیر عامل ؛ به علت عدم اجرای اصول پدافند غیرعامل و مدیریت بحران در معرض خطر هستند و آستانه مقاومت ، بازدارندگی و تاب آوری آنها پایین می باشد، هدف این پژوهش استخراج الزامات اجرایی مدیریت بحران و پدافند غیر عامل در شهر اندیشه و پایش و تحلیل شهر جدید اندیشه به لحاظ اصول پدافند غیرعامل شهری و مدیریت بحران شهری می باشد . این پژوهش از نوع کاربردی است و متغیرهای مورد بررسی در آن شامل شناسایی نقاط قوت ، ضعف ها ، فرصت ها و تهدیدهای شهر اندیشه، به منظور کاهش خسارت های ناشی از مخاطرات محتمل ، حملات دشمن، بالابردن قدرت دفاعی، آستانه مقاومت ملی، بازدارندگی و شهرسازی دفاعی است. روش جمع آوری اطلاعات عمدتاً کتابخانه ای بوده و با توجه به نوع تحقیق از مطالعات میدانی (مصاحبه و مشاهده) نیز استفاده شده است. نتایج پژوهش بیانگر عدم اجرا و عدم رعایت اصول مدیریت بحران و پدافند غیرعامل در شهر اندیشه است .

آسیب پذیری را می توان نقص ذاتی در ابعاد ویژه محیط شهر دانست که بنا به ویژگی های بیولوژیکی و فیزیکی و یا مشخصه های طراحی آن مستعد آسیب است بررسی ساختار های یک شهر و ریز پهنه بندی آسیب پذیری آن از منظر پدافندغیرعامل گامی است به سوی چشم-انداز آینده شهر ایمن. مسئله پژوهش حاضر چالش آسیب پذیری در در ساختار های شهری از منظر پدافند غیرعامل است و رویکرد مورد انتظار مدل سازی جهت شناسایی این زیرساخت ها است. قلمرو مطالعه حاضر؛ شهر ایلام در مرکز استان ایلام و به عنوان مرکز پشتیبان جنگ و شهر درگیر جنگ است است. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش شناسی توصیفی تحلیلی مبتنی بر رویکرد مطالعات مکانی- مدلی است و شاخص هایی در قالب 10 دسته شناسایی شد و با استفاده از تحلیل ترکیبی AHPFUZZY-GIS وزن دهی نقشه های فواصل برای آن ها طراحی و با استفاده از ابزار Inverse Distance Weighting استاندارد شد. برای توزیع فضایی و بررسی آسیب پذیری پدافندی از ابزار FUZZY OVERLAY در نرم افزار ArcGIS استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که در بررسی شاخص های مورد مطالعه شاخص مراکز انتظامی و انبار با وزن 0.116 و 0.113 به عنوان مهم ترین شاخص در زمینه پدافند غیرعامل شناسایی شدند .

آسیب پذیری را می توان نقص ذاتی در ابعاد ویژه محیط شهر دانست که بنا به ویژگی های بیولوژیکی و فیزیکی و یا مشخصه های طراحی آن مستعد آسیب است. از این رو پژوهش حاضر با هدف بررسی ساختارهای شهر اهواز و ریز پهنه بندی آسیب پذیری آن از منظر پدافندغیرعامل و سوق دادن آن به سوی چشم انداز آینده شهر ایمن انجام شده است. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش شناسی توصیفی تحلیلی مبتنی بر رویکرد مطالعات مکانی- مدلی است. داده های این پژوهش شامل شاخص های 11 گانه آموزشی، آتش نشانی، اداری- انتظامی، خطوط برق، پایانه ها، تأسیسات شهری، مراکز تجاری، راه، صنایع شهری، مراکز انتقال گاز و مراکز بهداشتی می باشند. به منظور تجزیه و تحلیل داده های پژوهش از نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS استفاده شده است. بنابراین جهت سنجش الگوی همجواری، پس از شناسایی لایه های مؤثر در آسیب پذیری و با استفاده از ابزار Distance نقشه های فواصل برای آن ها طراحی و استاندارد شد. برای توزیع فضایی و ریزپهنه بندی آسیب پذیری شهر اهواز از ابزار FUZZY OVERLAY در نرم افزار ArcGIS استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که در بخش ریز پهنه بندی آسیب پذیری، 29/73 درصد مساحت شهر کاملاً آسیب پذیر، 29 درصد آسیب پذیر، 21/18 درصد آسیب پذیری متوسط، 13/22 درصد آسیب پذیری کم و 6/85 درصد از پهنه کل شهر در وضعیت آسیب پذیری خیلی کم قرار دارد.

ایمنی شهرها به ویژه بافت فرسوده و تاریخی در برابر مخاطرات و میزان تاب آوری آن ها یکی از اهداف برنامه ریزی شهری بوده و در این راستا اولین گام، اطلاع از میزان تاب آوری شهرها در برابر مخاطرات است. ازاین رو در این پژوهش با استفاده از مدل SWOT به بررسی و تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید پیش روی مدیریت بحران در بافت فرسوده هسته مرکزی شهر اهواز پرداخته شده و راهبردهایی جهت مدیریت بهینه و سریع بحران در محدوده مذکور ارائه گردیده است. این پژوهش ازلحاظ هدف از نوع کاربردی و از حیث روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. رویکرد حاکم بر این پژوهش از نوع اسنادی و میدانی (پرسشنامه) است. جامعه آماری پژوهش شامل کارشناسان شهرسازی و معماری معاونت شهرسازی شهرداری و شهرداری منطقه یک اهواز می شوند که تعداد 36 نفر را شامل می شوند؛ و به منظور تجزیه وتحلیل اطلاعات از مدل تحلیل راهبردی SWOT استفاده شده است. بر اساس نتایج پژوهش، وضعیت مدیریت بحران و میزان تاب آوری در هسته مرکزی شهر اهواز در موقعیت تهاجمی- رقابتی قرار دارد و بایستی از توانمندی ها و پتانسیل های موجود در هسته مرکزی شهر اهواز و فرصت های پیش رو به نحو احسن استفاده کرد تا بتوانیم در امر مدیریت بحران موفق باشیم؛ بنابراین، توجه به مسئله تاب آوری در راستای مدیریت بحران هسته مرکزی شهر اهواز به واسطه وجود آثار و ابنیه ارزشمند تاریخی و فرهنگی و همچنین ویژگی های کالبدی این محدوده به عنوان مسائل مهم مطرح می باشند.

مخاطرات محیطی و انسانی یکی از اصلی ترین موانع تحقق توسعه پایدار بخصوص در سکونتگاه های انسانی (به ویژه روستاها) می باشد. در چند دهه اخیر با رویکرد مدیریت بحران استفاده از همه دستاوردهای مدیریتی، سازمان دهی و برنامه ریزی قبل از وقوع بحران با هدف مقابله با مخاطرات طبیعی و انسانی، امری عقلانی و الزامی می باشد. در مواجه شدن با بحران های احتمالی، یکی از ارکان اصلی مقابله و پیشگیری مناسب از اثرات منفی این نوع مخاطرات در نظر گرفتن مراکز مدیریت بحران است که همه اقدامات پیشگیری، آمادگی و مقابله، از جمله امداد رسانی، اسکان موقت حادثه دیدگان، در آن مهیا شود تا پیامدها را درباره ی بحران احتمالی به حداقل ممکن است. از این رو شهرستان اردبیل به علت واقع شدن در یک محدوده خطرپذیر طبیعی و دارا بودن تاسیسات صنعتی بزرگ قابلیت بالای شکل گیری مخاطرات طبیعی و انسانی را دارا می باشد. بنابراین در پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی – تحلیلی و با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در نرم افزار ARC GIS به پهنه بندی محدوده شهرستان اردبیل در راستای جانمایی مراکز مدیریت بحران روستایی اقدام شد. در ادامه پژوهش با استفاده از مدل TOPSIS (8 معیار) به اولویت بندی اجرائی مراکز مدیریت بحران روستایی در محدوده منطقه مورد مطالعه اقدام شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که 13.3 درصد از اراضی شهرستان اردبیل بالاترین قابلیت برای استقرار مراکز مدیریت بحران را از خود نشان می دهد. با توجه به پهنه های بهینه مشخص شده، 7 موقعیت برای استقرار مراکز مدیریت بحران در محدوده مورد مطالعه مشخص شد و با استفاده از مدل TOPSIS به اولویت بندی این مراکز اقدام شد و نتایج نشان داد که پایگاه شماره 2 بالاترین قابلیت و پایگاه شماره 1 کمترین قابلیت برای استقرار مرکز مدیریت بحران را از خود نشان داد.

  امروزه با استفاده از برنامه های جامع مدیریت بحران می توان با بکارگیری اقدامات مؤثر همراه با طرح های کاربردی و حتی الامکان کم هزینه و چندمنظوره در مرحله آمادگی قبل از بحران، به میزان زیادی از شدت و گستردگی خسارات و تلفات ناشی از خطرات کاست. از مهم ترین این تمهیدات بکارگیری اصول پدافند غیرعامل به عنوان راهکاری جهت کاهش خطرپذیری در برابر خطرات مختلف و افزایش کارایی پس از وقوع خطر است که باید در سطوح مختلف برنامه ریزی منطقه ای، شهرسازی و معماری مورد توجه قرار گیرد. هدف اصلی این پژوهش آسیب شناسی یکی از کاربری های مهم و حیاتی شهرها در زمان بحران ها یعنی مرکز درمانی و بیمارستان ها، از طریق ارزیابی و طبقه بندی زیرساخت های بیمارستان شهید بهشتی قم است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی بوده و از فن مشاهده و مصاحبه، اطلاعات میدانی جمع آوری شده است. به طوری که طبقه بندی زیرساخت براساس تهدیدات مبنا و ماتریس تهدید دارایی در آن صورت خواهد پذیرفت. نتایج حاکی از آن دارد که بعد از حمله بوسیله موشک که بیشترین آسیب جدی را به بیمارستان وارد می کند، شایع ترین حملات تروریستی، بمب گذاری با استفاده خودرو است. با توجه به شناسایی دارایی های با اهمیت زیرساخت ها و محل استقرار هریک از آنها در طبقات ساختمان و تعیین تهدید مبنا هر دارایی و الویت بندی طبقات ساختمان نشان می دهد که طبقه زیرزمین که شامل فضاهای انبار، موتورخانه، منبع آب، هواساز و غذا خوری و... می باشد در معرض خطر بیشتری بوده و نیاز به حفاظت بیشتری دارد. پس از آن طبقه همکف بیمارستان شهید بهشتی رتبه دوم را از نظر میزان تهدیدات کسب نموده و در آخر نیز طبقات اول، سوم، چهارم، پنجم و ششم که بخش های بستری در آن قرار دارد کمترین میزان تهدید را از آن خود نموده است.

مطالعه حاضر به آسیب شناسی تهدیدات بیمارستان های شهری از منظر پدافند غیرعامل شهر قم پرداخته است. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است و جامعه مورد مطالعه بیمارستان های سطح شهر قم می باشد. برای دستیابی به هدف، از روش وزن دهی سلسله مراتبی و نمودارهای وزنی هریک از شاخص های تهدیدات ارزیابی گردید. براساس نتایج تحقیق بیش ترین امتیاز مربوط به تهدید بمب گذاری می باشد. بعد از ارزیابی تهدیدات علیه بیمارستان با شناسایی و اولویت بندی دارایی های بیمارستان مشخص شد بخش زایمان و اعمال جراحی در بیمارستان حائز اهمیت بیشتری بوده است و غذاخوری کمترین امتیاز را به خود اختصاص داده است.  

پدافند غیرعامل به عنوان عاملی مهم در افزایش امنیت شهری رویکرد نوینی است که ماهیت وجودی آن بر افزایش سطح امنیتی با استفاده از روش های غیرنظامی استوار می باشد و در این راستا مدیریت و برنامه ریزی صحیح به عنوان مهمترین عامل در جهت افزایش امنیت و کاهش آسیب پذیری ها مطرح است. هدف از این مقاله ارزیابی آسیب پذیری مسیرهای راهپیمایی و کاربری های آن به جهت افزایش سطح امنیت شهری با رویکرد پدافند غیرعامل است. محدوده مورد مطالعه، مسیرهای ده گانه راهپیمایی در شهر قم است که این مسیرها در تمامی شهر پخش و در نهایت به نقطه مشترکی که میدان مطهری(هسته مرکزی شهر) می باشد ختم می گردد. نوع تحقیق در این پژوهش کاربردی و روش مطالعه تحلیلی- پیمایشی است . به طوری که کاربری های اطراف مسیرها پس از برداشت های میدانی دسته بندی شده و به دنبال آن آسیب پذیری مسیرها و کاربری ها در زمان بحران با استفاده از فرمول سطح بندی محاسبه گردیده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که در تعیین میزان آسیب پذیری مسیرهای راهپیمایی براساس شاخص طول مسیر شماره یک (خیابان صدوقی، میدان زنبیل آباد) با طول5.9 و براساس شاخص امتیاز کل مسیر شماره نه ( خیابان امامزاده ابراهیم، میدان سعیدی) با امتیاز 18.2 آسیب پذیرترین مسیرهای راهپیمایی در سطح شهر قم شناخته شدند. هم چنین در زمان بحران بانک ها و موسسات مالی و اعتباری و مراکز تجاری دارای آسیب پذیری بسیار زیاد بوده و پس از  آن ادارات و ارگان های دولتی و خصوصی دارای آسیب پذیری متوسط می باشند

در حال حاضر پدافند غیرعامل یکی از مؤثرترین و پایدارترین روش های دفاع در مقابل تهدیدات خارجی در اکثر کشورهای جهان می باشد. از آنجاییکه هر کشوری بنا به موقعیت استراتژیک، اقتصادی و سیاسی خود دارای دوستان و دشمنان فراوانی است، بایستی خود را برای هر نوع دفاعی آماده کند. شناخت اصول پدافند غیرعامل و تطابق اصول شهرسازی و معماری آن باعث می گردد که محل زیست ش هری در زمان رخداد پدیده های مخرب محیطی و یا حملات احتمالی دشمن از آسیب پذیری کمت ری برخ وردار ب وده و از ایجاد فجایع جبران ناپذیر در مقابل پدیده های غیر مترقبه محیطی و انسانی جلوگیری نموده و به طبع آن از به هدر رفتن منابع انسانی و اقتصادی جلوگیری به عمل آید. یکی از سرمایه های ملی هر کشوری، مراکز ثقل آن می باشند که در صورتیکه بر اساس اصول آمایش دفاعی مورد بررسی قرار گیرند، می توانند بصورت طبیعی نقش بسزایی در کاهش خسارات احتمالی حاصل از حملات دشمن به کشورها ایفاء نمایند. از این رو، پژوهش حاضر به بررسی اولویت بندی مراکز ثقل شهری در بندر بوشهر به عنوان یکی از بنادر کشور با عملکرد بالای اقتصادی می پردازد. روش تحقیق به کار برده شده استفاده از مطالعات کتابخانه ای و میدانی می باشد. نهایتاً جدول SWOT راهبردهای دفاعی برای این شهر پیشنهاد خواهد شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که پراکنش کاربری های حیاتی و حساس، کاهش امکان شناسایی کاربری های حساس توسط سامانه های شناسایی دشمن، بهسازی شبکه معابر موجود در محدوده مراکز مهم به همراه کاهش خطر ناشی از کاربری های خطرزا می توانند در کاهش خطرات ناشی از حمله دشمن در سطح شهر بوشهر از جمله راهبردهای مؤثر باشند.

این مقاله با هدف مطالعه در خصوص فرایند دگرگونی و تحولات شبکه شهرها در نیم قرن گذشته در منطقه شمال کشور انجام شده و به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که مناسب ترین و استانداردترین جمعیت در شهرها چه مقدار است و چگونه می توان تعادل جمعیتی را در یک منطقه به وجود آورد. روش این تحقیق تحلیلی توصیفی است و تلاش گردیده با پیش بینی جمعیت شهرهای منطقه شمال تا افق 1400 و برنامه ریزی برای آن بر اساس مدل رتبه-اندازه تعدیلی متناسب با میزان کشش پذیری و درجه آنتروپی شبکه شهری،جمعیت مناسب و استاندارد افق 1400 ارایه شده و سیاست های لازم را برای افزایش و یا کاهش نرخ رشد جمعیت شهر ها در جهت ایجاد تعادل فضایی جمعیت شهرهای شمال طرح نماید. نتایج نشان می دهد درجه آنترپی شهرهای منطقه در طول دوره مطالعه رو به تعادل نبوده و از0.782در سال 35 به 0.769 در سال 90 کاهش یافته و  بیشترین حالت بی نظمی در شبکه شهری در شهرهای  بالای 100 هزار نفر مشاهده می شود. همچنین در طول 55 سال گذشته رکود کشش پذیری در شهرهای بالای 5 هزار نفر با رقم منفی  1.267 مشاهده می شود با روند رشد فعلی جمعیت در شهرها شهرهای طبقه بالای 100 هزار نفر براساس مدل رتبه – اندازه تعدیلی بیشترین اضافه جمعیت و شهر های زیر 5 هزار نفر که تنها طبقه منطقه دارای کسر جمعیت می باشد را خواهند داشت.

دفاع مفهومی یکپارچه است که شامل دو بخش دفاع عامل و دفاع غیرعامل است. در اثر بروز جنگ، صدمات و آسیب های انسانی و مادی سنگینی به شهرهای کشور وارد می شود که با بکارگیری تمهیدات و شیوه های پدافند غیرعامل قبل از وقوع جنگ، امکان کاهش آسیب پذیری، وجود دارد. قطارهای شهری به عنوان یکی از مستحدثات حیاتی و حساس کشور و همچنین کاربردی می تواند در مواقع بحران و تهدید مکانی امن جهت اسکان پناهجویان در نظر گرفته شود. رعایت ضوابط ایمنی و محافظت در برابر تهدیدات می تواند رویکردی پدافندی را شاخصه اصلی ساختمان های مترو نماید. به همین سبب هدف از این پژوهش بدست آوردن الزامات معمارانه در طراحی ایستگاه مترو با رویکرد پدافند غیرعامل است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و تکنیک مورد استفاده در آن دلفی است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه متخصصان حوزه پدافند و معماری است که از آنها 6 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیدند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که الزامات معمارانه از منظر پدافند غیرعامل در 4 دسته کلی اعم از الزامات طراحی، الزامات دسترسی و مکانیابی، الزامات مدیریتی و الزامات تاسیساتی طبقه بندی می شوند. هم چنین اعضای پانل از بین معیارهای متعدد بیشترین امتیاز را به 11 معیار فرعی اختصاص دادند به طوری که گویه ""چند منظوره بودن مترو که قابلیت پناهگاهی در شرایط بحران و کاربری های معمولی در شرایط عادی را داشته باشد"" نخستین معیار با بالاترین میانگین و با موافقت 100 درصد از نظر متخصصان دارای بیشترین اهمیت بوده و گویه"" استفاده از سطوح کف و دیواره های سفید یا براق برای تقویت نورپردازی و لحاظ نمودن لامپ های شب تاب و کم انرژی"" با کمترین میانگین و با موافقت60 درصد از متخصصان، دارای کمترین اهمیت از دیدگاه متخصصان پدافندی بوده است.

    امروزه شهرها علاوه بر مخاطرات طبیعی، در برابر تهدیدات نظامی و موشکی نیز قرار دارند. چاره ای جز، اعمال ملاحظات دفاعی و امنیتی در طرح های شهری نیست که می تواند نقش اساسی و تأثیرات قابل توجهی درکاهش آسیب پذیری شهرها دربرابر مخاطرات طبیعی و تهدیدات دشمنان داشته باشد. لذا این پژوهش با هدف، بهبکارگیری الگوریتم هایGIS ، و شاخص های حیاتی چون شبکه راه های ارتباطی، کیفیت ساختمانها، قدمت ساختمان ها، مالکیت ساختمان ها، اسکلت ساختمان ها، تراکم جمعیتی، بناهای تاریخی، کاربری اراضی، چاه های آب آشامیدنی، و خطوط انتقال گاز، براساس مدل تحلیل سلسله مراتبی، در محیط GIS مکان یابی پناهگاه های چند منظوره شهر کاشمر را انجام داده است. نتایج پژوهش 14 مکان تحلیل حساسیت و اولویت بندی گردیده، با اعمال شعاع 900 متری به عنوان شعاع عملکردی، با استفاده از نرم افزار Expert choice است.

پدافند غیرعامل به عنوان عاملی مهم در افزایش امنیت شهری رویکرد نوینی است که ماهیت وجودی آن بر افزایش سطح امنیتی با استفاده از روش های غیرنظامی استوار می باشد و در این راستا مدیریت و برنامه ریزی صحیح به عنوان مهمترین عامل در جهت افزایش امنیت و کاهش آسیب پذیری ها مطرح است. هدف از این مقاله ارزیابی آسیب پذیری مسیرهای راهپیمایی و کاربری های آن به جهت افزایش سطح امنیت شهری با رویکرد پدافند غیرعامل است. محدوده مورد مطالعه، مسیرهای ده گانه راهپیمایی در شهر قم است که این مسیرها در تمامی شهر پخش و در نهایت به نقطه مشترکی که میدان مطهری(هسته مرکزی شهر) می باشد ختم می گردد. نوع تحقیق در این پژوهش کاربردی و روش مطالعه تحلیلی- پیمایشی است . به طوری که کاربری های اطراف مسیرها پس از برداشت های میدانی دسته بندی شده و به دنبال آن آسیب پذیری مسیرها و کاربری ها در زمان بحران با استفاده از فرمول سطح بندی محاسبه گردیده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که در تعیین میزان آسیب پذیری مسیرهای راهپیمایی براساس شاخص طول مسیر شماره یک (خیابان صدوقی، میدان زنبیل آباد) با طول5.9 و براساس شاخص امتیاز کل مسیر شماره نه ( خیابان امامزاده ابراهیم، میدان سعیدی) با امتیاز 18.2 آسیب پذیرترین مسیرهای راهپیمایی در سطح شهر قم شناخته شدند. هم چنین در زمان بحران بانک ها و موسسات مالی و اعتباری و مراکز تجاری دارای آسیب پذیری بسیار زیاد بوده و پس از  آن ادارات و ارگان های دولتی و خصوصی دارای آسیب پذیری متوسط می باشند.

هدف پژوهش حاضر تبیین معیارها و ضوابط پدافند ی در تخلیه و اسکان اضطراری می باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و تکنیک مورد استفاده در آن دلفی است و جهت نهایی سازی معیارها از نظرات فوکوس گروپ استفاده گردید. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه متخصصان حوزه پدافند و معماری است که از آن ها 10 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیدند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که معیارهای پدافند غیرعامل در تخلیه و اسکان اضطراری در دو دسته کلی تخلیه و اسکان گنجانده می شوند. مرحله تخلیه شامل فرایند تخلیه، حمل و نقل و مسیرهای تخلیه جمعیت گشته و مرحله اسکان نیز مکان یابی فضاهای اسکان، مسیرها و راه های دسترسی به مناطق اسکان، مراکز اسکان موقت در داخل و خارج شهر را در بر می گیرد. اعضای پانل در راستای رسیدن به معیارهای پدافند ی به 69 معیار دست یافته که در نهایت به منظور تعدیل معیارها در فوکوس گروپ های تشکیل شده 21 معیار به عنوان معیارهای مهم پدافند غیرعامل در تخلیه و اسکان اضطراری شهرهای بزرگ استخراج و نهایی سازی شد.

دانش پدافند غیر عامل به عنوان یکی از جدید ترین علوم دفاعی با هدف کاهش آسیب پذیری در زمان بحران همواره مورد توجه محافل علمی و نظامی بوده؛ تا جایی که کشورهای قدرتمند، خود اهمیت زیادی برای این موضوع قائل شده اند. با توجه به اینکه در زمان بحران شهرها به عنوان کانون آسیب پذیری محسوب می شوند، نقاطی از شهر که به صورت پایدار طراحی شده باشند آسیب پذیری کمتری خواهند داشت. به طوری که این امر با استفاده از معیارهای پدافندی برای طراحی محله پایدار صورت می پذیرد. در این راستا هدف پژوهش بدست آوردن معیارهای طراحی محله پایدار از منظر پدافند غیرعامل می باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و تکنیک مورد استفاده در آن دلفی می باشد. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه متخصصان حوزه پدافند و معماری است که از آنها 10 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیدند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که معیارهای طراحی محله پایدار از نظر پدافند غیرعامل در 5 دسته کلی اعم از معیارهای جغرافیایی و اقلیمی، طراحی معماری، بهبود وضعیت مدیریتی و اجرایی، بهبود وضعیت تاسیساتی و معیارهای بهبود وضعیت کاربری ها طبقه بندی می شوند. اعضای پانل در ترتیب اهمیت معیارها بیشترین امتیاز را به ترتیب به معیارهای طراحی معماری و جغرافیایی و اقلیمی داده که هر دوی آنها امتیازی بیش از 4 را دریافت نمودند. هم چنین به دنبال آن معیارهای بهبود وضعیت مدیریتی و اجرایی، بهبود وضعیت کاربری ها و بهبود وضعیت تاسیساتی حائز اهمیت بوده که میانگین بالای 3 را بدست آوردند. 

شهرهای جدید که در راستای توسعه و عدالت فضایی کشور و اسکان سرریزپذیری های شهرهای بزرگ ایجاد شده اند به علت عدم مطالعات همه جانبه در زمینه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، امنیتی، دفاعی، جمعیتی، فرهنگی و غیره مشکلات عدیده ای را به وجود آورده اند. شهر جدید اندیشه نیز به عنوان یکی از شهرهای جدید احداث شده برای پذیرش جمعیتی کلانشهرهای تهران و کرج، به دلیل عدم مطالعات کافی در زمینه مکان یابی چه در زمان حال و چه در زمان آینده مشکلات عدیده ای را به خصو ص از لحاظ زیست محیطی به وجود خواهد آورد و تقریبا تنها مزایای این شهر مکان یابی صحیح پدافندی آنست، بنابراین ارزیابی شهرهای جدید چه قبل از ساخت و چه در حال ساخت و در حالت بهره برداری یک ضرورت محسوب می شود و با استفاده از تکنیک های ارزیابی در مراحل ساخت، بهره برداری و با برنامه ریزی صحیح و اصولی می توان از مشکلات و آثار مخرب شهرهای جدید کاست و از جنبه های مثبت استفاده نمود. نتایج حاصل از ارزیابی به توصیه هایی در زمینه مکان، تغییر در عملکردها، تغییر در طراحی و برنامه ریزی پروژه، محدود کردن گسترش های غیر ضروری خواهد رسید. این تحقیق از نوع بنیادی- کاربردی و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی می باشد مکان شهر جدید اندیشه بااستفاده از شاخص های موثر درمکانیابی شهرهای جدید مورد ارزیابی قرار گرفت .و نتایج حاکی از آن است که مکانیابی صحیح و اصولی شهر جدید اندیشه فدای بعضی از عوامل از قبیل ارزان بودن زمین، دولتی بودن زمین، دسترسی به بعضی از تسهیلات از قبیل (راه ها، برق، گاز، آب و.......) شده است و مشخص شد یکی از مزایای مکان یابی اندیشه به علت واقع شدن در مرکز و عمق استراتژیک کشور و همچنین دسترسی و راه های متعدد ورود و خروج شهر به آن است که همخوانی آنرا با اصول دفاع شهری و پدافند غیر عامل شهری نمایان می سازد و همچنین تاسیسات حیاتی اطراف ان نیز باید پدافندی بشوند.

اﻣﺮوزه ﺷ ﻬﺮﻫﺎ ﺑ ﺎ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑﻪ ﻗﺮارداﺷ ﺘﻦ ﺑﺴ یﺎری از کﺎرﺑﺮی ﻫ ﺎی ﺣیﺎﺗ ی، ﺣﺴ ﺎس و ﻣﻬ ﻢ ﻧﻈﺎﻣ ی و ﻏیﺮﻧﻈﺎﻣ ی، از اﻫﻤی ﺖ ﺑﺴ یﺎری ﺑﺮﺧ ﻮردار    ﻣ ی ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻟ ﺬا ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ری ﺰی و اﻗﺪام ﺟﻬ ﺖ کﺎﻫ ﺶ ﺧﺴ ﺎرات ﻣﺎﻟ ی، ﺟﺎﻧ ی، ایﺠ ﺎد ایﻤﻨی و ﭘﺎی ﺪاری ﻧﺴ ﺒی در زیﺮﺳ ﺎﺧﺖ   ﻫ ﺎی ﻣﻬ ﻢ ﺷ ﻬﺮی از ﻣﻬﻤﺘﺮی ﻦ اﻗﺪاﻣ ﺎت ﻣﺒﺤ ﺚ ﻃﺮاﺣ ی و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ری ﺰی ﺷ ﻬﺮی ﻣی ﺑﺎﺷ ﺪ. از ایﻦ رو ﻫﺪف از ﺗﺤﻘیﻖ ﺣﺎﺿﺮ، ارزیﺎﺑی ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻬﺮ ﻓیﺮوزآﺑﺎد از ﻣﻨﻈﺮ ﭘﺪاﻓﻨ ﺪ ﻏیﺮﻋ ﺎﻣ ﻞ و اراﺋ ﻪ   راﻫکﺎرﻫ ﺎیی ﺟﻬ ﺖ اﻓ ﺰایﺶ ﭘﺎی ﺪاری دﻓ ﺎﻋی ﺷ ﻬﺮ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧیﺎزﻫﺎی اﻣﻨیﺘی- دﻓﺎﻋی و ویﮋﮔی ﻫﺎی ﺟﻐﺮاﻓی ﺎیی آن  ﻣ ی ﺑﺎﺷ ﺪ. روش ﺗﺤﻘی ﻖ در ﭘ ﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ از ﻧﻮع ﺗﻮﺻیﻔی- ﺗﺤﻠیﻠی اﺳﺖ. ﺑﺮ ایﻦ اﺳﺎس، ﺑ ﺎ ﺑﻬﺮه ﮔیﺮی از ﻣﺒﺎﻧی ﻧﻈﺮیﻪ ای ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻏیﺮ ﻋﺎﻣﻞ و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣ ﺎﺗﺮیﺲ CARVER، ﻣﺮاک ﺰ  و ک ﺎرﺑﺮی ﻫﺎی ﺣیﺎﺗی، ﺣﺴﺎس و ﻣﻬﻢ ﺷﻬﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎیی و ﻧﻬﺎیﺘﺎً از ﻃﺮیﻖ روش SWOT وﺿﻌیﺖ ﭘﺪاﻓﻨﺪی ﺷﻬﺮی ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ. یﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎی ﺗﺤﻘیﻖ ﻧﺸﺎن ﻣی دﻫﺪ کﻪ اﺻﻮل و ﻣﻌیﺎرﻫﺎی ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻏیﺮﻋﺎﻣﻞ در ﻣکﺎﻧی ﺎﺑی و ﺗﻤﺮک ﺰ ای ﻦ کﺎرﺑﺮی ﻫﺎ در ﺷﻬﺮ ﻓیﺮوزآﺑﺎد رﻋﺎی ﺖ ﻧﺸ ﺪه اﺳﺖ و ﺗﻤﺮکﺰﮔﺮایی در اﺳﺘﻘﺮار ﻣﺮاکﺰ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ، ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻮل آﻣﺎیﺸی و دﻓﺎﻋی، اﺳﺘﺘﺎر، اﺧﺘﻔ ﺎء و ... از ﻧﻘ ﺎط ﺿ ﻌﻒ ای ﻦ ﺷﻬﺮ ﻣی ﺑﺎﺷﺪ. ﻟﺬا ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻮل ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻏیﺮﻋﺎﻣﻞ در ﻣکﺎﻧیﺎﺑی ﻣﺮاکﺰ و کﺎرﺑﺮی ﻫﺎی اﺳﺘﺮاﺗﮋیک، ﺗﻤﺮکﺰ زدایی از  زیﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎ و ﻣﺮاکﺰ ﺣیﺎﺗی، ﺣﺴﺎس و ﻣﻬﻢ ﺷﻬﺮ، ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺎیﺪاری ﺷﻬﺮ در ﻃﺮح ﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻬﺮی و ﻧﻬﺎیﺘﺎً ایﺠ ﺎد  و ﺗﻮﺳ ﻌﻪ فضای اﻣﻦ ﺷﻬﺮی از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮیﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎ ﺑﺮای ارﺗﻘﺎی ﺳﻄﺢ ﭘﺎیﺪاری ﺷﻬﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣی ﺷﻮﻧﺪ.

توسعه ی پایدار روستایی، یکی از معیارهای اصلی توسعه یافتگی جوامع است که در سال های اخیر مورد توجه واقع شده است و به دنبال ارائه ی شیوه های مناسب زندگی در سطح روستاها از طریق حفظ و تقویت قابلیت های طبیعی و انسانی و همچنین کاهش محدودیت های آن ها است. بسیاری از برنامه ریزان و سیاستگذاران توسعه، گردشگری را روشی مطمئن و با چشم انداز روشن برای توسعه ی پایدار معرفی کرده اند. به نظر می رسد در کشور ما با توجه به پتانسیل های بسیار بالای گردشگری روستایی، سازوکار مدون در جهت توسعه گردشگری روستایی از سوی مراکز نهادهای مرتبط با روستا با جدیت دنبال نمی شود. موزه های روستایی- همچون«موزه در هوای آزاد» و «اکوموزه» - یکی از اقدامات در راه حفاظت از پدیده های مادی و معنوی گوناگون، منتج از سکونتگاه های سنتی شکل می گیرند، توسعه می یابند. روستای ابیانه در استان اصفهان با این نقش و تأثیر گذاری در توسعه پایدار روستایی می تواند یکی از این اکوموزه ها باشد. این مقاله با استفاده از منابع کتابخانه ای و با استفاده از مدل تحلیلی SWOT ، به بررسی شناخت نقاط قوت و ضعف این روستا در تحقق اهداف یک اکوموزه و آثار تقویت گردشگری روستایی بر شاخص های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، بوم شناختی و توسعه ی مکانی به عنوان ابعاد توسعه ی پایدار روستایی می پردازد. یافته ها نشان می دهد که توانمند سازی گروه های روستایی، افزایش آگاهی اجتماعی، گسترش مشارکت همراه با تدارک مدیریت راهبردی می تواند در ایجاد اکوموزه روستا و توسعه ی گردشگری در روستای ابیانه مؤثر باشد.