۱.
مقدمه: حوادث طبیعی نظیر سیل و حوادث غیر طبیعی حاصل از تجمعات و آتش سوزی در ایام حج تمتع دور از احتمال نیست و بیمارستان مکانی است که هم پاسخگو به بحران و هم آسیب پذیر از بحران می باشد. لذا آمادگی بیمارستان در برابر بحران می تواند کمک مؤثری به کاهش تلفات حاصل از بحران نماید. هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی آسیب پذیری سیستم مدیریت بیمارستان مکه در مواجهه با بحران است. روش ها: مطالعه مقطعی حاضر در آبان 1390 انجام گردید. در این مطالعه از چک لیست استاندارد PAHO/WHO که برای ارزیابی آسیب پذیری بیمارستان به کار می رود، استفاده شده است. این چک لیست میزان آسیب پذیری سیستم مدیریت سوانح بیمارستان را در ابعاد سازه ای، غیر سازه ای و مدیریتی می سنجد. یافته ها: در مجموع بیمارستان در سطح ایمنی متوسط نسبت به بحران در ابعاد سازه ای(13)، غیر سازه ای(86) و مدیریتی(54) قرار داشت. نتیجه گیری: با توجه به متوسط بودن میزان آسیب پذیری سیستم مدیریت سوانح بیمارستان ، در مقابله با بحران، لازم است مدیران ارشد و سیاست گذاران مرتبط تمهیداتی جدی درخصوص کاهش آسیب پذیری اتخاذ کنند؛ هرچند موسمی بودن این بیمارستان شرایط خاص خود را برای اتخاذ تصمیمات می طلبد.
۲.
مقدمه: بهداشت هتل ها در همه جای دنیا از اهمیت ویژه ای برخوردار است و یکی از ابزارهای رتبه بندی و ستاره گذاری هتل ها ضوابط بهداشتی و معیارهایی است که به طور مستقیم با رضایت مندی و همچنین سلامتی مهمان یا مسافر در ارتباط می باشد. روش ها: این مطالعه به روش توصیفی تحلیلی انجام شده و جامعه مورد مطالعه تعداد 117 واحد هتل در نجف اشرف است که محل اسکان زائران محترم ایرانی است و در دی و بهمن 1389 با استفاده از یک پرسشنامه دارای 39 سؤال در3 موضوع بهداشتی شامل: 1- بهداشت فردی کارکنان، 2- بهداشت رستوران و محل توزیع غذا، و 3-بهداشت سرویس های بهداشتی، راهرو و اطاق ها، آشپزخانه، انبار و سردخانه که مطابق ضوابط بهداشتی کشورمان طراحی شده انجام شده است. در این بررسی هتل هایی که بالاتر از 90 درصد امتیاز بهداشتی را کسب کرده اند در گروه هتل های عالی و هتل هایی که زیر 50 درصد امتیاز بهداشتی را کسب کرده اند در گروه هتل های بسیار ضعیف و بد قرار گرفته اند و مابقی در گروه خوب و معمولی قرار دارند. یافته ها : بر اساس نتایج به دست آمده 13 هتل در گروه عالی قرار داشتند که از بین آنها دو هتل زمزم و قصرالدر بالاترین امتیاز بهداشتی را کسب کرده اند و 6 هتل نیز در گروه بسیار ضعیف قرار گرفته اند. مابقی هتل ها به تناسب بین این دو دامنه متغیر هستند. از طرفی محور بهداشت فردی با 1/71 درصد پایین ترین شاخص و پایین ترین امتیاز را دارد. در بین سؤالات به ترتیب وضعیت سرویس های بهداشتی و دارا بودن شیلنگ، سیفون و آویز 9/67 درصد، وضعیت لباس کار کارکنان و عوامل 68 درصد، وضعیت بهسازی، نظافت و چیدمان انبار هتل ها با 8/68 درصد و نگهداری مواد غذائی با 4/69 درصد پایین ترین نمره را به خود اختصاص داده اند. نتیجه گیری: پیشنهاد می شود که در ضوابط انتخاب هتل ها آیتم های بهداشتی مورد توجه و تأکید قرار گیرد. بنابراین هتل هایی که پایین ترین امتیاز را کسب کرده اند از مجموعه قرارداد خارج شوند و هتل هایی که با ضوابط بهداشتی منطبق باشند در اولویت عقد قرارداد قرار گیرند.
۳.
مقدمه: بررسی دیدگاه مدیران کاروان در خصوص سلامت در حج می تواند کمک مؤثری به برنامه ریزی بهتر برای ارتقای سلامت زائران باشد. تاکنون مطالعات محدودی در کشورمان به بررسی مسائل سلامت در حج پرداخته اند. هدف از این مطالعه بررسی دیدگاه مدیران کاروان های حج تمتع در خصوص مهم ترین چالش های سلامت در حج است. روش ها: این مطالعه تلفیقی (کیفی وکمی) در فروردین 1390 روی 600 نفر از مدیران و 400 نفر از روحانیون کاروان های حج تمتع در همایش سالیانه مدیران حج تمتع 1390 در شهر قم انجام شد. ابزار این مطالعه شامل یک پرسشنامه محقق ساخته بود که در دو بخش کمی شامل 10 سؤال نظرسنجی در مقیاس لیکرت و 5 سؤال باز طراحی گردید. پاسخ ها برحسب چک لیست استخراج گردید. یافته ها: بیماری های واگیردار، مسمومیت غذایی، توجه نکردن زائران به توصیه های بهداشتی، آشنا نبودن به برنامه رژیم غذایی مناسب، بی توجهی زائران به توصیه های پزشکان و مدیران کاروان، دفع ناصحیح زباله در کاروان ها، نامناسب بودن وضعیت دستشویی ها و نقص در آموزش ها مهم ترین چالش های سلامت در طول ایام حج و زیارت از دیدگاه آنان بود. نتیجه گیری: بررسی دغدغه ها و دیدگاه های ارائه شده به وسیله مدیران کاروان در خصوص مشکلات سلامت در حج کمک موثری به برنامه ریزان سیستم خدمات سلامتی در طول ایام حج و زیارت می نماید.
۴.
مقدمه: با گذشت دو دهه از جنگ تحمیلی هنوز عوارض حاصل از استفاده صدام از گازهای شیمیایی بر علیه ایران، به خصوص در ریه، چشم و پوست افراد مواجه شده با این گازها پا برجاست. با توجه به ازدحام جمعیت در موسم حج و آب و هوای گرم و خشک عربستان هدف از این مطالعه بررسی مشکلات مرتبط با سلامت جانبازان شیمیایی در موسم حج می باشد. روش ها: این پژوهش به روش کیفی از نوع تحلیل درونمایه ای به صورت تلفیقی از طریق مشاهده میدانی، بررسی گزارش ها و مصاحبه عمیق با مسئولان و پزشکان کاروان های جانبازان و کاروان های عادی استخراج گردید. پس از جمع آوری داده ها، اطلاعات با توجه به مشکلات جانبازان شیمیایی تحلیل گردید. یافته ها: یافته ها نشان می دهد به علت آسیب ریوی، اکثر این افراد به دنبال سرماخوردگی دچار عفونت های تنفسی شدید و در نهایت پنومونی می گردند. همچنین تشدید آسیب های پوستی، اختلالات ایمنی به علت ضعف در سیستم ایمنی و خستگی زودرس و کاهش اکسیژن گیری خون در ریه ها بالاخص در مکان های شلوغ و پر تراکم و امکان انتقال آلودگی تنفسی در اتاق های 4 و5 نفره از مهم ترین چالش های سلامت این گروه از عزیزان می باشد. نتیجه گیری: به دلیل اینکه بعضی از جانبازان خارج از کاروان ویژه جانبازان و در قالب کاروان های عادی به حج مشرف می شوند، لزوم توجه بیشتر مدیر و عوامل کاروان در مراعات حال این عزیزان و توجه بیشتر پزشک کاروان در ارتقای سلامت، معاینات قبل از سفر و تدارک ملزومات لازم برای حفظ سلامت آنان در موسم حج ضروری به نظر می رسد. همچنین تدوین پروتکل های درمانی و مراقبتی خاص این گروه در موسم حج پیشنهاد می گردد.
۵.
مقدمه: غربالگری ناصحیح زائران توسط پزشکان کاروان در معاینات قبل از اعزام به حج مشکلات عدیده و جبران ناپذیری را در طول موسم به فرد، کاروان و سیستم خدمات درمانی تحمیل می کند. هدف از این مطالعه بررسی خطاهای پزشکان کاروان در معاینات قبل از اعزام در حج تمتع 87 است. روش ها: در این مطالعه مقطعی گذشته نگر، اشتباهات پزشکی در معاینات قبل از اعزام 100000 زائر حج تمتع 87 گردآوری، استخراج و دسته بندی گردید. یافته ها: اعزام 26 مورد بیمار با سرطان پیشرفته که یک مورد منجر به مرگ و بقیه موارد منجر به اعزام به ایران یا بستری در بیمارستان های عربستان شد. در 10 مورد با وجود جانباز شیمیایی در کاروان عادی، پیش بینی هیچ گونه تدابیر لازم و در 5 مورد با وجود جانباز قطع نخاع، هیچ گونه تمهید مراقبتی انجام نشده بود. 4 مورد اختلالات روانی تشخیص داده نشده بود و بیمار به ایران بازگشت داده شد. در 15 مورد پزشک شرح حال دقیقی از بیماران قلبی کاروان خود نداشت. اعزام 3 زائر با اعتیاد و 1 مورد با حاملگی 4 ماهه نیز از دیگر خطاهای پزشکی در حج تمتع 87 بود. نتیجه گیری: تشخیص صحیح پزشکان و دقت عمل آنان در تکمیل شرح حال بیماران کاروان و پیش بینی تجهیزات و مراقبت های لازم در طول سفر می تواند از هزینه های جبران ناپذیر فردی، اجتماعی و اقتصادی در سیستم خدمات درمانی بکاهد.
۶.
مقدمه: عموماً نخستین اطلاعاتی که در شرح حال بیمار به دست می آید شامل علائم و مشکلاتی است که از جانب وی و با بیان خودش عنوان می شود و در واقع مجموع شرایطی است که بیمار را وادار به جستجوی درمان کرده است. این اطلاعات به منظور تدوین تشخیص افتراقی های مناسب و ایجاد یک الگوی تشخیصی به پزشک کمک مؤثری می کند. هدف از این مطالعه بررسی فراوانی شکایات اصلی زائران در حج تمتع در مراجعه به پزشکان کاروان به منظور برنامه ریزی و تدوین پروتکل های درمانی در حج می باشد. روش ها: در این مطالعه مقطعی گذشته نگر، تمامی پرونده های پزشکی زائران در حج 89 بررسی شد و اطلاعات مربوط به تشخیص بیماری به وسیله پزشک کاروان استخراج گردید. یافته ها: در مجموع 133375 شکایت بررسی شد. بیشترین میزان فراوانی مربوط به بیماری های تنفسی با 02/53 درصد و در مرحله بعد مشکلات عضلانی و اسکلتی با 08/6 درصد بود. درد های عضلانی و اسکلتی، بیماری های مغز و اعصاب و گوارشی در ترتیب های بعدی قرار گرفتند. نتیجه گیری: بیماری های تنفسی، دردهای عضلانی و اسکلتی، سردرد و بیماری های گوارشی از مهم ترین علل مراجعه بیماران به پزشکان کاروان در طول دوران حج تمتع است. این بیماری ها عمدتاً از طریق آموزش صحیح و رعایت نکات سلامت در طول دوران حج و زیارت قابل پیشگیری است.
۷.
مقدمه: عده ای از زائران به علت بیماری، کهولت سن و یا عود بیماری، دارای توانایی و استطاعت جسمی -روانی لازم برای به جا آوردن اعمال سنگین حج نیستند و بعضی از آنان قبل از موعد به ایران باز گردانده می شوند که عوارض فردی، اجتماعی و اقتصادی بسیاری به همراه دارد. لذا بررسی علل بازگشت این بیماران به ایران می تواند کمک بسیار مؤثری به تصمیم گیران حوزه سلامت حج زیارت در کاهش بار اقتصادی و اجتماعی حاصل از این موضوع بنماید. هدف از این مطالعه بررسی علل بازگشت زائران بیمار به ایران در موسم حج 89 است. روش ها: در این مطالعه مقطعی در سال 89 که در بخش روان پزشکی بیمارستان های هلال احمر ایران در مکه و مدینه در ایام حج تمتع در کشور عربستان سعودی انجام شد، همه بیمارانی که براساس یک مصاحبه دقیق روان پزشکی و معیارهای DSMIV-TR در وضعیت حاد تشخیص داده می شدند، وارد مطالعه شدند. اطلاعات دموگرافیک شامل سن، جنس، نوع اختلال، زمان ارجاع و بیمارستان محل بستری همه بیماران ثبت و پس از ورود به نرم افزار spssنسخه 17 تجزیه و تحلیل شد. یافته ها: در مجموع 106 مورد بیمار اعزام شده به ایران در حج تمتع 89، بیماری های روانی با فراوانی 4/26 درصد، بیشترین علل اعزام ایران در طول ایام حج تمتع سال 1389 بود. بیشترین فراوانی اختلال مربوط به دمانس با 2/41 و دلیریوم حاد با 4/38 درصد بود. نتیجه گیری: بیماری های روانی بیشترین علل بازگشت زائران قبل از موسم حج در حج 89 بود که دقت عمل بیشتر پزشکان در غربالگری و تشخیص شدت این بیماری ها در هنگام معاینه در ایران و تأیید استطاعت و تحت نظر داشتن این بیماران در استفاده به موقع از داروها می تواند کمک مؤثری در کاهش هزینه ها و بار بیماری این بیماران در ایام حج باشد.
۸.
مقدمه: بیماری های قلبی و عروقی، گرفتاری های تنفسی، بیماری های گوارشی، تروماها و مشکلات زنان از عمده ترین و مهم ترین مسایل درمانی در طی دوران حج و زیارت محسوب می شوند. در این خصوص، تشخیص به موقع و سریع بیماران و درمان صحیح آنان از اهمیت بالایی برخوردار است. لذا هدف از این مطالعه بررسی میزان آگاهی، نگرش و عملکرد پزشکان اعزامی به عمره در زمینه بیماری های شایع در سفرهای زیارتی است. روش ها: این تحقیق یک مطالعه مقطعی در شهرهای مکه و مدینه در تابستان 1390 است. جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه ای انجام گردید که به منظور سنجش میزان آگاهی و عملکرد پزشکان عمومی در بین 40 نفر از پزشکان در بخش اطلاعات دموگرافیک، سنجش آگاهی، نگرش و عملکرد انجام شد. یافته ها: میانگین نمره آگاهی 08/0±59/5 در حد متوسط، نمره نگرش15/2±81/33 و نمره عملکرد 7/0±57/5 در حد خوب برآورد شد. کم ترین میزان آگاهی مربوط به بیماری های قلبی و عروقی و کم ترین نمره عملکرد مربوط به استفاده از داروهای مناسب در درمان بیماری های تنفسی بود. نتیجه گیری: مطالعه حاکی از یک خلاء آموزشی در رابطه با بیماری های شایع قلبی - عروقی و تنفسی است که این موضوع نیاز به برنامه ریزی مجدد برای آموزش پزشکان و برپایی سمینارهای بازآموزی برای پزشکان عمومی در زمینه بیماری های ذکر شده قبل از اعزام را نشان می دهد.
۹.
مقدمه: چاپ مقالات در مجلات علمی - پژوهشی که حاصل کارهای تحقیقاتی و داوری آنها قبل از چاپ می باشد، یکی از مهم ترین تولیدات علمی است. انتشار شاخص های علم سنجی که توصیف کننده پژوهش در اجتماعات مختلف علمی است می تواند عنصر مفید و کارآمدی برای مدیریت تحقیق و سیاست گذاری و چگونگی تخصیص بودجه و امکانات در علوم باشد. هدف از این مطالعه بررسی وضعیت انتشار علم در حوزه سلامت در حج و زیارت است. روش ها: این پژوهش در حوزه مطالعات علم سنجی به روش پیمایشی انجام شد. جامعه مورد پژوهش را تمامی مقالات مربوط به حوزه سلامت در حج و زیارت در پایگاهpubmed تشکیل می دهد. تمامی مقالات بر اساس تعداد تولیدات علمی نویسندگان، سازمان ها، کشورها، نشریّات و بر اساس سهم کشورها در تولید علم استخراج گردید. یافته ها : 391 مقاله در این حوزه منتشر شده است که 28 مقاله مروری و فقط 3 کارآزمایی بالینی وجود داشت و بقیه مقالات اصیل پژوهشی بود. سهم ایران فقط 8 مقاله اصیل بود. نتیجه گیری: نتایج این تحقیق نشان دهنده فعالیت کم پژوهشگران داخلی و حتی خارجی در حوزه سلامت در حج و زیارت است. با توجه به اینکه مشکلات و چالش های سلامت در حج و زیارت مختص جهان اسلام و بیشتر در منطقه خاورمیانه است، فرصت مناسبی برای تولید علم و پیشرو شدن کشورمان در تولید علم و فنّاوری در این حوزه خاص است.
۱۰.
انجام مناسک حج و اعمال زیارتی اماکن مقدسه مستلزم سلامت روحی و جسمی فرد می باشد. زائران بایستی سلامت و توان جسمانی مناسب داشته باشند تا بتوانند اعمال را با شرایط احسن انجام دهند و در طی مدت اقامت در این اماکن مقدسه با رعایت مسائل خاصی سلامت جسمی خود را حفظ کنند تا خدشه ای به انجام اعمال وارد نشود و زائران با کوله باری از آرامش روحی و روانی و سازندگی در جهت زندگی بهتر و سالم تر به سرزمین خویش برگردند. در این خصوص بر آن شدیم تا در زمینه مشکلات سلامت بانوان در حج و زیارت نکاتی چند به صورت اجمال عنوان نماییم.
