جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای

    گردشگری دانش بنیان بعنوان رویکردی نوین و غیر قابل اجتناب در عصر حاضر، در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و حتی برخی از کشورهای در حال توسعه، باسرعت در حال گسترش است. رویکرد دانش بنیان در کشور ایران بطور نامتوازن در استان ها و شهرهای مختلف درحال شکل گیری است. عوامل فرهنگی، علمی و فناوری، و مسائل مربوط به اقتصاد بویژه اقتصاد دانش بنیان و سیاستگذاری های ملی و برنامه ریزی از جمله عوامل موثر بر میزان توسعه گردشگری دانش بنیان هستند. در مطالعه حاضر؛ با استفاده از یک پرسشنامه تحت وب که برای خبرگان ارسال و داده ها دریافت گردید، با کمک تکنیک های SWOT و QSPM وتحلیل عاملی، مهمترین عوامل موثر بر ایجاد و توسعه گردشگری دانش بنیان در شهر اصفهان شناسایی و رتبه بندی شدند. نتایج حاکی از آن است که مهمترین راهبردهای مستخرج عبارت است از: توجه به مراکز پژوهشی برای انجام تحقیقات کاربردی در حوزه های گردشگری دانش بنیان بویژه مدیریت فناوری بمنظور سیاستگذاری مناسب برای ورود فناوری های دانش بنیان؛ تقویت مراکز ارتباط بین دانشگاه ها و صنعت گردشگری و همچنین بهره برداری لازم از توجه مسئولین شهر به مباحث دانش بنیان در برنامه ریزی های کلان استانی بمنظور سیاستگذاری در پیاده سازی گردشگری الکترونیک و دانش بنیان.  

توسعه پایدار مؤلفه های متفاوت محیطی، اقتصادی، زیست محیطی و گردشگری و مدیریتی را در بر می گیرد در دهه های اخیر یکی از مهمترین ارکان برنامه ریزی توسعه کشور، تأکید بر توسعه با استفاده از قابلیت های محیطی می باشد و در این زمینه قابلیت های محیطی مؤلفه های زیادی را در بر می گیرد که در این مقاله قابلیت های گیاهان دارویی مورد توجه قرار گرفته است در این راستا می توان گفت بسیاری از نقاط روستایی کشورمان علیرغم دارا بودن قابلیت های زیاد در توسعه از این قابلیت ها استفاده های بهینه انجام نگرفته است و در عین داشتن قابلیت ها و تنوع اکولوژیکی و بهره برداری از این مؤلفه در ابعاد مختلف شاخص های توسعه در محرومیت به سر می برند. نوع تحقیق در این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش و ماهیت توصیفی تحلیلی می باشد در این مقاله مفهوم توسعه پایدار، ساختار جغرافیایی، طبقه بندی و شناسایی گیاهان دارویی به منظور بهره برداری در برنامه ریزی توسعه پایدار روستایی کشور مورد توجه قرار گرفته است.

یکی از معیارهای مهم توسعه ی پایدار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، توجه ویژه به شهرها و سکونتگاه های شهری است. فرایند شهر نشینی در ایران بی وقفه و مستمر و پویا، همگام با جهانی شدن طی مسیر می کند. این مهم یکی از موضوعات پرارزش در حوزه ی توسعه ی شهری به خصوص جهانی شدن شهری به شمار می رود. کنترل روند توسعه در سکونتگاه های انسانی، از فعالیت های سخت و انرژی بری است که همواره مد نظر برنامه ریزان می باشد. بسیاری از افرادی که ساکن در سکونتگاه های غیررسمی، آلونک ها، زاغه ها هستند، برخی دچار مسائلی می گردند که ناشی از بدبختی های پنهانی است که در آنان و عده زیادی از مردم فقیر سراسر گیتی وجود دارد و اینها در روند جهانی شدن آشکار می شوند و گاه مشکلاتی را نیز پدیدار می سازند. در این راستا، جمعیت ایران اسلامی در سال 1335 تعداد 18954704 نفر بوده که تعداد 5953563 نفر آن را جمعیت شهری به خود اختصاص داده و در 201 نقطه ی شهری ساکن بوده اند و در سال 1390 یعنی 55 سال بعد، جمعیت ایران به 75149669 نفر افزایش یافته که تعداد 53646661 نفر آنان را جمعیت شهری تشکیل می داده که در 1140 نقطه ی شهری مستقر بوده اند. لذا، در این مدت تعداد 47693098 نفر بر جمعیت شهری افزوده شده و تعداد941 نقطه ی شهر نیز افزایش یافته است. ازطرفی، از بُعد پر جمعیت ترین کشورهای جهان، ایران در رتبه 17 قرار گرفته است و از نظر ضریب شهرنشینی، آمریکا 79 درصد، ترکیه 76 درصد و ایران 70 درصد می باشد. این آمارها نشان از این دارد، که در عرصه ی جهانی شدن، ایران همسو با سایر کشورهای جهان حرکتی روبه جلو در زمینه ی توسعه ی پایدار دارد. پرواضح است که کمبود منابع ضروری، فقدان نیروهای متخصص، مدیریت های ضعیف و از طرفی فساد، فقر، ناملایمات متفاوت اقتصادی و اجتماعی از عواملی اند که توان دولتمردان و حکومت ها را در خدمات رسانی به آحاد مردم، محدود ساخته است. اما نمی توان همانند گذشته به سادگی از کنار این معضلات گذشت، بلکه باید با امیدواری به آینده و با برنامه ریزی و مدیریت شایسته، با انجام اقدامات ضروری در زمینه ی امکان دسترسی سهل تر به مساکن مناسب، ایجاد زیرساخت های لازم و اساسی، ارایه ی خدمات مناسب اولیه، حذف و یا کم رنگ نمودن نابرابری های آشکار بین اغنیاء و فقراء و با هدف کمال مطلوب انسانی، راه را به سمت توسعه ی پایدار در عرصه ی جهانی شدن هموار ساخت که در این مقاله به بخشی از آن پرداخته می شود.  

   آمایش فضایی، مجموعه اى از دانش هاى جدید است که به طرز هماهنگ و تلفیق یافته عمل می کنند و کارشناسان رشته هاى گوناگون علوم اجتماعى، مهندسى و علوم جغرافیایی با مشارکت گروهى و گفت و شنود منطقى می توانند، در محدوده ى مسائل آمایش سرزمین مطالعه و برنامه ریزى کنند. پژوهش حاضر، با چنین هدفی به بررسی چگونگی برخورداری فضایی در سطح استان هرمزگان پرداخته است. شاخص های این پژوهش توسعه ی زیرساخت ها و امکانات بهداشتی- درمانی است که کیفیت توزیع آن در سطح شهرستان های استان هرمزگان مقایسه شده است. روش مطالعه در این پژوهش، علی- مقایسه ای بوده و تلفیق روش شباهت به گزینه ی ایده آل (TOPSIS)، تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و روش تحلیل خوشه ای استفاده شده است. نتایج این تحقیق می دهد که عدم برخورداری نسبی در سطح استان هرمزگان از لحاظ برخورداری از شاخص های توسعه ی بهداشتی-درمانی مشاهده می شود؛ چنانکه شهرستان بندرعباس به عنوان مرکز سیاسی-اداری استان، برخوردارترین شهرستان از نظر شاخص توسعه محسوب می شود و اختلاف نسبتاً زیادی با دیگر شهرستان های این استان دارد. بنابراین، توسعه ی فضا در استان هرمزگان، نیازمند به کارگیری اصول و بنیادهای آمایش سرزمین با رویکرد توسعه ی پایدرا است.

   خصومت تاریخی هند پاکستان بر سر کشمیر و رقابت این دو کشور در منطقه، بر محیط امنیتی جنوب آسیا سایه افکنده است. همین امر باعث شده است دو کشور در جستجوی دوستان و متحدانی در سطح منطقه و خارج از منطقه باشند که این امر به نوبه خود باعث شکل گیری نوعی توازن قوای دو قطبی در جنوب آسیا شده است. این در حالی است که ابتکار عمل پاکستان در سطح منطقه ای بیشتر از هند بوده و پاکستان در یارگیری منطقه ای موفق تر از هند عمل کرده است. در سطح منطقه ای مهمترین متحد استراتژیک هند، ویتنام، و مهمترین متحد استراتژیک پاکستان، چین است. بر این اساس، پژوهش حاضر در پی پاسخ گویی به این سوال است که روابط هند-ویتنام بر چه اساسی شکل گرفته است؟ نتایج این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، نشان می دهد که شکل گیری یک سازمان منطقه ای با محوریت هند- ویتنام ناشی از احساس تهدید دو کشور از جانب چین بوده است و اتحاد پاکستان- چین نیز به واسطه تهدیدی است که این دو کشور از جانب هند احساس می کنند. از این رو می توان گفت قدر مشترک معادلات هند محور در جنوب آسیا، ضدیت با چین و پاکستان و قدر مشترک معادلات پاکستان محور نیز ضدیت با هند بوده است. این امر در تمام معادلات سیاسی امنیتی موجود در جنوب آسیا مشهود است.

امروزه مشارکت مردم مى تواند به عنوان یک نقطه عطف در دوره اى باشد که در آن زمینه همیارى در فرآیند برنامه ریزى، تصمیم گیرى و آینده شهرها بین برنامه ریزان شهر و مردم از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. در همین راستا این پژوهش با هدف ارزیابی میزان مشارکت شهروندان در محلات شهر بیجار، به ابعاد گوناگون مشارکت مردمى می پردازد. این امر با شناخت میزان مشارکت در محلات شهر بیجار با استفاده از هفت شاخص مشارکت اجرایی-مالی-فکری، مشارکت اجرایی-فکری، مشارکت مالی-فکری، مشارکت مالی-اجرایی، مشارکت فکری، مشارکت اجرایی و مشارکت مالی محقق گردیده و سپس مبادرت به رتبه بندی محلات شهر گردیده است. پژوهش حاضر از نظر هدف از نوع کاربردی- توسعه ای و با روش تحلیلی- تکنیکی (توصیفی) انجام گرفته است. داده های حاصله از طریق 573 پرسشنامه در جامعه آماری پژوهش، یعنی شهر بیجار، به دست آمده است. در ادامه با استفاده از مدل منطق فازی، وزن نهایی شاخص ها محاسبه شده و با بهره گیری از روش ویکور محلات شهر رتبه بندی گردیده است. نتایج حاصله نشان می دهد که محله فرحی براساس شاخص های مربوط با R= 0. 220، S=0. 828 و در نهایت Q=1 بالاترین میزان مشارکت و محله الماسیه با R= 0. 093، S=0. 264 و Q=. 001 پایین ترین میزان شاخص های مشارکت را به خود اختصاص داده اند. اگر بخواهیم از نظر توزیع فضایی وضعیت محلات شهر را بررسی کنیم امری که خودنمایی می کند رتبه های بالاتر محلات مرکزی می باشد، به صورتی که محلات مرکزی از جمله محلات فرحی، مهدیه، بلوار، قلعه حلوایی، قلعه تخت، یارمجه از نظر مشارکت شهروندان دارای رتبه های بالاتری نسبت به سایر محلات می باشد.

امروزه با رشد شهرها کاربری های آموزشی بامشکلات فراوانی روبرو است. وبه نظر می رسد از مهمترین این مشکلات، کمبود و نارسایی سرانه فضاهای آموزشی و توزیع فضایی نامناسب این نوع کاربری می باشد. بنابراین تعیین معیارهای مطلوب ومناسب و مکان یابی مناسب برای هر کاربری شهری الزامی است. در همین راستا استقرار کاربری آموزشی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. با این هدف این پژوهش برای دستیابی به بهره وری بهینه فضاهای آموزشی و ایفای کارکرد مطلوب آن ها، به بررسی وتحلیل پراکنش این مراکز می پردازد. روش این پژوهش بر اساس هدف، کاربردی وبر اساس ماهیت، توصیفی – تحلیلی است که داده های جمع آوری شده بر اساس جامعه آماری مورد تجزیه وتحلیل آمار استنباطی قرار گرفته وبا استفاده از معیار های مکان یابی بهینه در سیستم اطلاعات جغرافیایی به تصویر کشیده شده وبافراخوانی نرم افزار AHP در محیط GIS همه لایه ها تلفیق شده ونقشه پایانی برای مکان یابی مناسب رسم گردید. از نتایج این پژوهش می توان چنین استنباط کرد که در انتخاب مکان مناسب جهت احداث دبیرستان در این شهر توجه کافی مبذول نشده وحریم استاندارد با کاربری های مختلف از جمله: فضای سبز، مراکز مذهبی، فرهنگی، ورزشی و... رعایت نگردیده است که به طور مبسوط به تشریح مسئله پرداخته شده است.

امروزه فضای شهرها به عرصه ی تضادهای اجتماعی بدل شده اند و دستیابی به امکانات و منافع بیشتر، جدایی گزینی اجتماعی- اقتصادی را جایگزین جدایی گزینی های قومی- نژادی کرده است. بنابراین بحث نابرابری های فضایی در شهرها و لزوم برقراری عدالت اجتماعی در برخورداری کلیه ی شهروندان از خدمات عمومی به یکی از مباحث جدی پیش روی برنامه ریزان و مدیران شهری تبدیل شده است. هدف از این پژوهش بررسی نحوه توزیع فضایی خدمات عمومی در نواحی هشت گانه شهر رشت و ارتباط آن با پراکنش جمعیت در این نواحی بر اساس عدالت اجتماعی است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است. از مدل تاپسیس و تحلیل خوشه ای بمنظور سطح بندی نواحی و از ضریب اسپیرمن برای مقایسه رتبه جمعیت نواحی با رتبه خدمات آن استفاده شده است. با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش، میزان برخورداری نواحی مختلف از خدمات شهری بصورت یکسان نبوده و نواحی کم جمعیت در مقایسه با نواحی پرجمعیت به خدمات بیشتری در داخل محدوده خود دسترسی دارند که این نشان دهنده ارتباط ضعیف بین توزیع خدمات و جمعیت در میان نواحی می باشد. بنابراین در زمینه توزیع خدمات عمومی در شهر رشت و در سطح نواحی آن، عدالت دسترسی رعایت نشده است. لذا توجه به این مسئله جهت حل مسائل شهر رشت و فراهم آوردن زمینه های توسعه پایدار شهری در این شهر، الزامی می باشد.

    زمینه و هدف: بعد از تحولات منطقه عربی، عربستان نسبت به افزایش نقش ایران در لبنان، فلسطین، یمن، سوریه و به ویژه عراق نگران است، تحولات چند سال گذشته در منطقه خاورمیانه که موجب افزایش نفوذ جمهوری اسلامی ایران و شیعیان شد، اسباب نگرانی پادشاهی سعودی در مورد کاهش نقش و نفوذ خود در منطقه را فراهم آورده است. که این موضوع تاثیر زیادی در روابط خارجی این دوکشور مهم منطقه داشته است. به همین علت تحقیق حاضر به بررسی سناریوهای محتمل در آینده روابط خارجی دوکشور پرداخته است. روش: نوع تحقیق در این پژوهش از حیث هدف، کاربردی می باشد. اما از حیث ماهیت و روش، پیمایشی، خبرگی و دلفی و با کمک روش تایدا می باشد. جامعه آماری تحقیق شامل تمامی نخبگانی است که در شغل سفیر در معاونت خاورمیانه و آفریقا وزارت خارجه مشغول هستند به همراه اساتید جغرافیای سیاسی (با رتبه دانشیار، استادتمامی) از سه دانشگاه تهران، تربیت مدرس، آزاد اسلامی (علوم و تحقیقات و تهران مرکز) می باشند که با سوالات باز پرسش شده اند. همجنین حجم نمونه در این پژوهش به دلیل حضور متخصصین شناخته شده، سعی شده به صورت هدفمند از تمامی واجدین شرایط سوالات انجام شود. یافته ها: یافته های تحقیق که حاصل سوال نخبگی از جامعه آماری تحقیق بوده نشان می دهد که: 83 درصد نخبگان وزارت خارجه و 78درصد اساتید جغرافیای سیاسی متغیر"نگاه تعدیل و موزانه نگر به توافق هسته ای و تعدیل در روبط خارجی با ایران"، 85درصد نخبگان وزارت خارجه و 82 درصد اساتید جغرافیای سیاسی متغیر "توافق هسته ای، افزایش ناامنی و اصطکاک در روابط خارجی با ایران"، 90درصد نخبگان وزارت خارجه و 87درصد اساتید جغرافیای سیاسی متغیر"تضعیف موقعیت منطقه ای عربستان"، 79درصد از نخبگان وزارت خارجه و 91 درصد از اساتید جغرافیای سیاسی متغیر"گسترش تفکر سلفی و وهابیگری" را از مهم ترین متغیرهای تاثیرگذار در روابط خارجی ایران و عربستان در سناریوهای محتمل آینده می دانند. نتیجه : در تحقیق حاضر که به نوعی متمایز از سایر تحقیق به این موضوع پرداخته شده است، سعی کرده با شناسایی متغیرهای مهم و تاثیرگذار، سناریوهای محتمل را در روابط خارجی دو کشور بیان نماید و در پایان به این نتیجه می رسد که: الف- نگاه تعدیل و موزانه نگر به توافق هسته ای سبب بهبود روابط خارجی ایران و عربستان تا ده سال آینده خواهد شد. ب-توافق هسته ای بین ایران و 5+1 باعث اصطکاک بیشتر بین ایران و عربستان خواهد شد. پ-با برقراری توافق هسته ای موقعیت منطقه ای عربستان تضعیف خواهد شد که این مهم سبب کنار آمدن بیشتر عربستان با قدرت جمهوری اسلامی ایران در منطقه و تصحیح در روابط خصمانه خود با ایران قدم برخواهد داشت. ت- توافق هسته ای به نگرانی های منطقه ای و ایدئولوژیکی خواهد افزود و عربستان برای فرار از این موقعیت سعی خواهد کرد با گسترش تفکر سلفی و وهابیگری در منطقه به نوعی بتواند مانع این مهم در منطقه شود.

    بالاترین هدف توسعه و مدیریت شهری، بهبود کیفیت زندگی و خوشبختی شهروندان است؛ حال آنکه کیفیت زندگی مفهومی چند بعدی است و جنبه های مختلفی را در بر می گیرد. کیفیت زندگی به عنوان یک مفهوم ذهنی مبتنی بر ارزش ها و تمایلات فردی در ارتباط با میزان رضایت مندی از زندگی در نظر گرفته شده است. شاخص های عینی به جنبه های عینی و قابل لمس زندگی شهری مربوط می شوند و در ابعاد مختلف قابل تعریف می باشند. در این پژوهش تلاش می شود ضمن بررسی رابطه، میزان اثر گذاری عملکرد مدیریت شهری (شهرداری)، به کیفیت زندگی از نگاه شهروندان مورد مطالعه قرار گیرد.روش تحقیق توصیفی تحیلی برای گردآوری اطلاعات به روش میدانی (پرسشنامه)، از ساکنان منطقه پرسشگری به عمل آمد.برای تحلیل فرضیات از آزمون هایی نظیر اسپرمن و فریدمن استفاده شده است. نتایج نشان می دهد بین متغیر های مدیریت شهری و کیفیت زندگی شهروندان با ضریب 0.599 همبستگی مثبت وجود دارد.برای رتبه بندی شاخص های مدیریت شهری از آزمون فریدمن استفاده شده است.نتایج نشان داد بین شاخص های مدیریت شهری اختلاف معناداری وجود دارد و خدمات شهری با 2.51دنسبت به سایر شاخص ها در رتبه بالاتر قرار دارد.در نهایت راه کار هایی چون ؛ جمع آوری بموقع زباله، توجه به چیدمان مبلمان شهری، بهسازی و نوسازی آسفالت، مناسب سازی معابر برای معلولین و... در منطقه مورد مطالعه پیشنهاد شد.