جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای

    در سال های اخیر بررسی رویدادهای حدی آب و هوایی که منجر به خسارت های اقتصادی و اجتماعی در جوامع انسانی می شوند، مورد توجه محققین قرار گرفته است، در پژوهش حاضر با هدف بررسی رویدادهای حدی آب و هوایی (با تاکید بر عناصر بارش و دما) در استان خوزستان، ابتدا مقادیر حدی دمایی و سپس مقادیر حدی بارش در ایستگاه های اهواز، آبادان، بهبهان، ایذه و دزفول محاسبه و استخراج شد. برای سه ایستگاه شاخص، یعنی ایستگاه های اهواز، آبادان و دزفول دوره آماری 50 ساله (2010-1961) و برای دو ایستگاه بهبهان و ایذه به دلیل جدید بودن ایستگاه ها، دوره آماری 18 ساله (2010-1993) استفاده گردید. در ادامه روند صعودی و نزولی تغییرات مقادیر حدی مذکور با استفاده از روش من- کندال مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تعداد روزهای بالای 30 درجه سانتی گراد در همه ایستگاه ها روندی افزایشی دارد. روزهای با حداقل دمای 21 درجه سانتی گراد در مناطق جنوبی استان روند افزایشی دارد، اما بخش شمالی بدون روند و بخش شرقی دارای روندی منفی است. میانگین دمای سالانه در جنوب و شرق استان روند افزایشی دارد، اما در شمال استان بدون روند می باشد. تعداد روزهای مرطوب، میانگین بارش سالانه و روزهای با بارش بیش از 10میلیمتر در مناطق شمالی و جنوبی استان بدون روند است و در شرق استان روندی نزولی و منفی دارد. 

    هدف از این تحقیق، بررسی روند تغییرات دمای حداکثر در مناطق مرکزی ایران وتغییرات احتمالی آن از حالت نرمال با استفاده از آزمون ناپارامتری من-کندال ورابطه آن با پیوند از راه دور می باشد. مقطع زمانی مورد مطالعه در این بررسی یک دوره 46 ساله می باشد که از سال های 1965 تا 2010 را در بر می گیرد وبخشی از ایستگاه های مرکزی ایران شامل استان های اصفهان، یزد، سمنان، کرمان و اراک را به عنوان نمایندگان ایران مرکزی شامل می شود. روش مورد بررسی، توصیفی تحلیلی همراه با مطالعات کاربردی و ژرفانگر می باشد. ابتدا سعی شده است با استفاده از روش رتبه ای من- کندال تغییرات داده ها شناسایی شوند و سپس نوع و زمان آن مشخص گردد و سپس رابطه این تغییرات با نوسان های اقیانوس اطلس شمالی وجنوبی مشخص گردد. اکثر تغییرات در در دودهه 1960 و1970 رخ داده است. تمام تغییرات در تمام ایستگاه ها از نوع جهش و ناگهانی و از هیچ روندی تبعیت نمی کند وتغییرات اکثر ایستگاه ها در رابطه با نوسان های اطلس شمالی وجنوبی بوده است. 

علی رغم اینکه صنایع دستی جایگاه بااهمیتی در ساختار اقتصادی کشور می تواند داشته باشد، اما، درمقابل صنایع ماشینی و کارخانه ای رو به نابودی است. هدف تحقیق نشان دادن پتانسیل ها و توانمندی های استان کرمان درصنایع دستی بوده و اینکه کدام یک از صنایع پتانسیل بیشتری برای توسعه دارد می باشد. روش تحقیق، تحلیلی – توصیفی بوده و داده های تحقیق با روش اسنادی و میدانی به دست آمده و بااستفاده از تکنیک TOPSIS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نتایج تحقیق نشان می دهد، استان کرمان پتانسیل های زیادی برای صنایع دستی دارد و شهرستان های مختلف استان در صنایع مختلف مزیت دارند که باعث تنوع صنایع دستی دراستان شده است و صنایع دستی 10 درصد از اشتغال استان را به خود اختصاص داده است و باپتانسیل های زیادی که وجود دارد می تواند بیش از 20 درصد اشتغال را تامین کند. نتایج تحقیق نشان می دهد شهرستان های کرمان، سیرجان، رفسنجان و بافت رتبه های اول تا چهارم را در صنایع دستی به خود اختصاص داده اند. 

    مدیریت موثر منابع آبی در یک رودخانه نیازمند شناخت صحیح و کامل از فرآیندهایی است که در آن رخ می دهد. روش های هوش مصنوعی می توانند کارایی بالایی جهت شبیه سازی جریان رودخانه در مقیاس های مختلف زمانی و مکانی داشته باشند. در این مطالعه از روش شبکه عصبی مصنوعی و مدل نمودار درختی M5 جهت شبیه سازی ماهانه جریان رودخانه در ایستگاه استور استفاده گردید. جهت شبیه سازی داده های دبی جریان ماهانه در این ایستگاه, از داده های دبی ثبت شده در چهار ایستگاه هیدرومتری بالادست و یک ایستگاه اقلیمی استفاده گردید. جهت مقایسه نتایج دو روش شبکه عصبی مصنوعی و مدل M5، از دو معیار مجذور میانگین مربعات خطا و ضریب تبیین استفاده گردید. نتایج نشان داد شبکه عصبی مصنوعی با ساختار یک لایه مخفی با چهار نرون کارایی بیشتری نسبت به مدل M5 دارد. خطای مدل شبکه عصبی مصنوعی 40/25 با ضریب همبستگی 93/0 و خطای مدل M5 18/28 با ضریب همبستگی 92/0 به دست آمد. با افزایش نرون های محاسباتی در لایه مخفی کارایی شبکه عصبی مصنوعی کاهش یافت. 

امروزه بازار گردشگری سلامت به عنوان یکی از صنایع درآمدزا و رقابتی در دنیا مطرح می باشد. از دهه 1990 عوامل متعددی باعث شد تا گردشگری سلامت در کشورهای آسیایی رونق بیشتری بیابد.. کارآفرینی، بازاریابی و تبلیغات گسترده این کشورها مبنی بر ارائه خدمات پزشکی در کنار گردشگری، جذابیت این مقاصد را برای جذب گردشگران خارجی به منظور درمان افزایش داد.. کشور ایران علی رغم داشتن چشمه های آب گرم ومعدنی فراوان، تاکنون نتوانسته است با برنامه ریزی مناسب نسبت به توسعه زیرساخت های گردشگری اقدام وسهم قابل قبولی در توسعه گردشگری سلامت داشته باشد. درآمد ناشی از گردشگری سلامت می تواند برای کشور ما که به حرکت در روند توسعه سودآور باشد. پژوهش حاضر با استفاده از روش اسنادی و کتابخانه ای سعی دارد ضمن بیان اهمیت صنعت گردشگری سلامت در استان اردبیل به شناسایی عوامل پیش برنده و بازدارنده مؤثر بر ارتقاء گردشگری سلامت و تأثیر آن بر توسعه پایدار منطقه ای کشور بپردازد و با استفاده از مدل swot عوامل داخلی (نقاط قوت و ضعف) و عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدها) صنعت گردشگری سلامت در استان اردبیل مورد تحلیل قرار گرفته و نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد استان اردبیل باتوجه به پیشرفتهای قابل توجه در عرصه ی پزشکی وسلامت در جایگاه قابل توجهی در صنعت گردشگری سلامت و توسعه پایدار منطقه ای قرار دارد و اطلاع رسانی در مورد جاذبه های گردشگری سلامت استان اردبیل در سطح بین المللی (مانند آسیا و خاورمیانه) و ملی (ایران) به میزان کافی صورت گرفته است.

    کیفیت مکان به عنوان یک مفهوم چند بعدی متأثر از عوامل مختلفی است که هر یک از آن ها نقش تعیین کننده ای در پیشرفت و تعالی جوامع انسانی اعم از سکونتگاه های شهری، روستایی و عشایری دارد. به گونه ای که عدم توجه به آن می تواند نتایج نامناسبی در فرآیند توسعه پایدار این دسته از جوامع داشته باشد. آنچه که در این راستا مهم می باشد؛ نقش و جایگاه مدیریت در زمینه سازی به منظور بهبودِ وضعیت کیفیت مکان در اینگونه مراکز جمعیتی است. پژوهش حاضر بر آن است با رویکردی کاربردی به مطالعه و تحلیل جایگاه نهاد مدیریتی دهیاری ها در افزایش و بهبود کیفیت مکانی سکونتگاه های روستایی بخش دشمن زیاری از توابع شهرستان ممسنی بپردازد. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی و جمع آوری داده ها به صورت بررسی های میدانی با تأکید بر تهیه پرسشنامه می باشد. اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS مورد پردازش قرار گرفته است. حجم نمونه برابر با 220 خانوار روستایی می باشد. نتایج حاصل از آزمون T تک نمونه ای نشان می دهد که بین روستاهای دارای دهیاری و فاقد دهیاری از لحاظ مؤلفه های کیفیت مکانی تفاوت معناداری وجود دارد. بطوری که روستاهای دارای دهیاری با 8/30 و نقاط روستایی فاقد دهیاری با 59/10- درصد به ترتیب در مرتبه اول و دوم از اهمیت نظر کیفیت مکان زندگی قرار گرفته اند. به عبارتی روستاهای دارای نهاد مدیریت دهیاری از نظر مکان زیست نسبتاً توسعه یافته تر بوده اند. 

   در قرن بیست و یکم، یکی از ملزومات ورود کشورها به جریان جهانی شدن و برقراری صلح پایدار منطقه ای و جهانی، همگرایی است. با توجه به برخی موانع موجود در رابطه با همگرایی ایران با کشورهای پیرامونی، لزوم امکان سنجی و طراحی استراتژی های مناسب در خصوص ایجاد زمینه های همگرایی، بادرنظر گرفتن واقعیات زمانی، ضروری به نظر می رسد. بنابراین، تحقیق حاضر، با روش ترکیبی (توصیفی-تحلیلی و پیمایشی) و روش حل مسائل از نوع تصمیم گیری چند معیاره در پی پاسخ به این سؤال است که با توجه به شرایط منطقه ای و بین المللی در قرن بیست و یکم، مناسب ترین استراتژی ها بر حسب اولویت جهت افزایش نقش ایران در ایجاد همگرایی باکشورهای پیرامونی کدامند؟ در این راستا با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و میدانی و استفاده از تکنیک SWOT، 4 نقطه ی قوت، 4 نقطه ی ضعف، 5 فرصت و 3 تهدیدعمده در خصوص همگرایی ایران باکلیه ی کشورهای پیرامونی شناسایی و 8 استراتژی کاربردی تدوین گردیده و در نهایت، این استراتژی ها با استفاده از روش MCDM از طریق پرسشنامه و مصاحبه، الویت بندی شدند. نتایج حاصله از پرسشنامه مقایسات زوجی نشان می دهد که استراتژی "ایجاد پیوندهای ژئواکونومیک" در رتبه ی اول و سایر استراتژی ها در رتبه های بعدی قرار گرفتند

امروزه نقش گردشگری در توسعه ی روستاها به عنوان یک چارچوب و روش اصلی برای نشان دادن میزان پایداری در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی توسعه محسوب می شود؛ ولی بایستی توجه نمود که فرآیند سنجش میزان پایداری در روستاهای گردشگرپذیر مستلزم انتخاب متغیرها و مدل هایی است که از توانایی لازم برای نشان دادن شرایط واقعی روستاها و همچنین پایداری آن ها در مراحل مختلف توسعه برخوردار باشند. محور توریستی قلعه چایی در شهرستان عجب شیر نیز دارای نه روستای گردشگرپذیر بوده که در اثر ورود گردشگران دچار تغییراتی شده و نیازمند بررسی است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که با هدف ارزیابی پایداری در روستاهای محور قلعه چایی، و همچنین نمایش موقعیت روستاها درمراحل مختلف مدل چرخه حیات گردشگری و در نهایت بررسی ارتباط میان سطح پایداری با مراحل مدل چرخه حیات صورت گرفته است. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و به شیوه ی پیمایشی صورت گرفته است. جامعه آماری این پژوهش را ساکنان نه روستای و همچنین گردشگران وارد شده به این منطقه تشکیل داده است. برای جمع آوری داده ها با استفاده از فرمول کوکران200 نفر از جامعه محلی و 200 نفر نیز از بین گردشگران به روش تصادفی ساده به عنوان حجم نمونه انتخاب شده اند. روایی محتوایی پرسشنامه ها از دید کارشناسان و اساتید بسیار خوب و پایایی پرسشنامه نیز با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ 92/0 برای جامعه محلی و 90/0 برای گردشگران محاسبه شده است. داده ها پس از جمع آوری، با استفاده از مدل بارومتر پایداری، مدل چرخه حیات گردشگری و آزمون کندال تجزیه و تحلیل شده اند. نتایج حاصل از پیاده سازی مدل بارومتر نشان داد که تمامی روستاها در سطح پایداری متوسط و پایداری بالقوه قرار دارند؛ همچنین نتایج حاصل از مدل چرخه ی حیات نیز نشان می دهد که روستاهای قوزولجه با 550/0 و ینگجه با 523/0 در مرحله توسعه و بقیه ی روستاها در مرحله درگیری هستند. همچنین بر اساس نتایج آزمون کندال بین سطوح مختلف پایداری و موقعیت قرارگیری روستاها همبستگی مثبت و معنی دار وجود دارد که بیشتر در بعد پایداری اقتصادی و مرحله درگیری است؛ بنابراین در راستای استفاده از ظرفیت های گردشگری برای دست یابی به توسعه ی پایدار روستاها بایستی اقداماتی در جهت تأمین امکانات و زیرساخت های مورد نیاز برای جذب حداکثری گردشگران صورت گیرد. 

اصطلاح جغرافیای پزشکی عمری کمتر از یک قرن دارد و این شاخه از جغرافیا جزء یکی از رشته های جدید و کاربردی محسوب می گردد. گیاهان دارویی یکی از مفاهیم کاربردی در مطالعات و برنامه ریزی جغرافیای پزشکی محسوب می گردد. بررسی ساختار وضع موجود نشان می دهد که در نواحی مختلف روستایی قابلیت های زیادی از نظر امکان رشد و تولید گیاهان دارویی دارا می باشیم ولی متاسفانه از این قابلیت ها استفاده بهینه بعمل نیامده است و در زمینه خواص گیاهان دارویی نیز اطلاع رسانی علمی انجام نشده است؛ با این دیدگاه در این مقاله محل رویش، قابلیت تولید و خواص برخی از گیاهان دارویی ایران از دیدگاه جغرافیای پزشکی تشریح شده است. نوع تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش و ماهیت توصیفی- تحلیلی می باشد و در آخر نیز راهبردهای پیشنهادی برای برنامه ریزی توسعه با تاکید بر گیاهان دارویی ارائه شده است. 

 امروزه به دلیل افزایش میل به شهرنشینی و توسعه روزافزون شهرها و وسعت یافتن سطوح کاربری های شهری، باید مکان های مناسب از لحاظ دارا بودن توان جغرافیای اکولوژیکی مناسب برای تخصیص به این کاربری ها تعیین گردد تا از آسیب رسانی به مناطق جلوگیری و در حفظ محیط زیست منطقه تلاش شود. شهر رشت به عنوان مرکز استان گیلان بدلیل دارا بودن آب و هوای معتدل و وجود زمین های حاصلخیز دارای فشرده ترین نسبت جمعیت به وسعت در میان شهر های ایران است و در معرض توسعه روزافزون فیزیکی قرار دارد. هدف این تحقیق تعیین مناطق دارای توان جغرافیای اکولوژیکی مناسب جهت توسعه فیزیکی شهر رشت با استفاده از روش تحلیل سلسه مراتبی است. روش تحقیق بر مبنای روش ترکیبی، توصیفی - تحلیلی و مدل تحلیل سلسله مراتبی AHPاست. کلیه داده ها و نقشه های مورد نیاز با استفاده از داده های آماری سازمان هواشناسی و نقشه های پایه 1:25000سازمان منابع طبیعی و اداره کل محیط زیست استان گیلان تهیه گردید. نتایج نشان میدهد که با توجه به ارجحیت معیارها در توسعه فیزیکی شهر رشت 42/1024 هکتار دارای توان مناسب، 20925 هکتار دارای توان متوسط و 82/13 هکتار دارای توان نامناسب برای توسعه فیزیکی شهر رشت است. 

 توسعه اقتصادی و اجتماعی معمولاً از طریق اجرای سیاست ها، برنامه ها و طرح های توسعه محقق می شود. این طرح ها، مداخله توسعه ای نهادهای عمومی و خصوصی و ابزاری برنامه ریزی شده برای بهبود وضعیت جوامع هستند و قصد دارند رفاه مادی و معنوی انسان ها را ارتقاء بخشند. با این وجود نمی توان نسبت به اثرات ناخواسته و احتمالاً نامطلوب آن ها بی توجه بود. در این پژوهش که به روش کیفی و توصیفی انجام و داده ها و اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعه اسناد، متون و منابع مرتبط تهیه شده، موضوعاتی مانند مفهوم اثر و تغییر، اثرات پروژه، سطوح تأثیر، ارزیابی اثرات، شاخص ها و موانع ارزیابی اثرات بررسی شده است. در پایان نیز به ارزیابی اثرات زیست محیطی و سابقه آن در برنامه های توسعه ایران پرداخته است. قطعاً توانا شدن نظام مدیریت و برنامه ریزی کشور در حوزه ارزیابی اثرات زیست محیطی و اجتماعی، عامل مهمی در رسیدن به توسعه پایدار است.