جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای

گرچه خلیج فارس در گذشته تحت حاکمیت ایران بوده است؛ اما، با تولد کشورهای عربی در کرانه های جنوبی آن، حاکمیت ایران با چالش های جدیدی مواجه شده است. دخالت های قدرت های فرامنطقه ای نیز در این حوزه در مواردی حاکمیت ایران را با موانع ژئوپلیتیکی مواجه ساخته است. از این رو، بررسی قلمرو و موانع ژئوپلیتیکی حاکمیت جمهوری اسلامی ایران در حوزه خلیج فارس از اهمیت خاصی برخوردار است. چراکه، اعمال حاکمیت بر خلیج فارس با منافع و قدرت ملی جمهوری اسلامی ایران رابطه اساسی دارد. هدف از ارائه مقاله حاضر، بررسی و تبیین ویژگی های ژئوپلیتیکی جدید خلیج فارس و عوامل تأثیرگذار بر ساختار ژئوپلیتیکی آن می باشد. بر این اساس، سؤال اصلی مقاله این است که قلمرو و موانع ژئوپلیتیکی حاکمیت جمهوری اسلامی ایران در حوزه خلیج فارس کدام اند؟ به نظر می رسد، عوامل سنتی، ساختاری یا تلفیقی از هر دو، عوامل اصلی و تأثیرگذار بر حاکمیت جمهوری اسلامی ایران در حوزه خلیج فارس هستند. 

نظام ژئوپلیتیک جهانی بعد از پایان جنگ سرد دچار تحولات گسترده ای شده، که افزایش همکاری های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی کشورها در مناطق جغرافیایی در جهت ایجاد یک نظام چند قطبی از تحولات جدید نظام ژئوپلیتیک جهانی می باشد. یکی از این مناطق مهم جغرافیایی در نظام ژئوپلیتیک جهانی که قابلیت تبدیل شدن به یک قطب ژئواستراتژیک مستقل در نظام ژئوپلیتیک جهانی را داراست، منطقه شبه قاره هند می باشد که ایران نیز به منظور تأمین منافع ملی خود و در راستای راهبرد همکاری های منطقه ای و با سیاست نگاه به شرق، به دنبال افزایش روابط سیاسی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی خود با کشورهای این منطقه خصوصا سه کشور هند، پاکستان و افغانستان بوده است. درتحقیق پیش رو با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی قصد داریم به تبیین میزان همگرایی در روابط ایران و سه کشور هند، پاکستان و افغانستان با استفاده از نظریه کانتوری و اشپیگل بپردازیم. همچنین سوالی که در تحقیق پیش رو مورد استفاده قرار گرفته است این سوال می باشد که میزان همگرایی در روابط ایران و سه کشور هند، پاکستان و افغانستان با استفاده از متغیرهای الگویی چهارگانه و سیستم اثرگذار برون منطقه ای در نظریه کانتوری و اشپیگل به چه میزان می باشد. در پاسخ به سوال فوق باید بیان کرد که در مجموع بر اساس متغیرهای الگویی چهارگانه و سیستم مداخله گر در مدل کانتوری و اشپیگل، روابط ایران و این سه کشور در سطح پایینی قرار دارد. 

    امروزه ایران برای تحقق استراتژی انرژی در تعامل سازنده خود با روسیه ، برای حداکثر سازی قدرت ملی و کاهش تهدیدات امنیتی برنامه ریزی می کند. در شرایط فعلی ، این استراتژی همواره متاثر ازعوامل بین المللی و تا حد زیادی به نوع نگرش متفاوت ایران و روسیه در آسیای مرکزی و قفقاز وابسته می باشد. این نوشتار ضمن بیان جایگاه انرژی ایران و روسیه، تلاش می کند تا موانع تاثیر گذار این عرضه را تشریح کند. دیدگاه متفاوت ایران و روسیه به جمهوری های مسلمان نشین، بنیادگرایی اسلامی، نبود اتصالات جاده ای و ریلی و اختلافات قومی و نژادی در آسیای مرکزی و قفقاز از موانع عمده برقرار ارتباط انرژی ایران و روسیه است. از طرفی تهدیدات ناشی از استراتژی بازیگران فرا منطقه ای مانند اروپا و ایالات متحده آمریکا در عرصه منابع انرژی و اقتصادی منطقه برروابط ایران و روسیه در حوزه ژئوپلتیک انرژی تاثیر می گذارد. بنابراین این سوال مطرح خواهد بود که میزان خطرات ناشی از گسترش بی ثباتی و ناامنی و تهدیدات سیاسی امنیتی در آسیای مرکزی و قفقاز و بازیگران فرامنطقه ای چه تاثیری بر استراتژی انرژی برای ایجاد ارتباط با روسیه خواهد گذاشت ؟ این مقاله بر پایه کدهای ژئوپلتیکی، در استراتژی انرژی به تهدیدات موجود در سه سطح جهانی، منطقه ای و ملی و نیز میزان تاثیر گذاری هریک از آن ها را در روابط ایران با روسیه برای تنظیم یک استراتژی مناسب انرژی می پردازد. 

سری های زمانی که در مطالعات اقلیمی مورد بررسی قرار می گیرند، دارای ویژگی و رفتارهای متفاوتی از جمله روند، نوسان، افت و خیز و جهش هستند. هر سری زمانی ممکن است حاوی یک سری ویژگی ها و رفتارهای پنهانی باشند که با روش ها و مدل سازی های ساده آماری قابل استخراج نباشند. در این راستا تکنیک تحلیل طیفی یک ابزار توانمند در شناسایی و آشکارسازی افت و خیزهای نهان و آشکار در سری زمانی است. این تکنیک با تبدیل رفتار سری زمانی از حالت نوسانات زمانی (بعد زمانی) به بعد فرکانسی، چرخه ها یا افت و خیزهای موجود در سری را که با توابع ساده آماری مانند خودهمبستگی و میانگین متحرک و غیره نمود ندارند، را آشکار می سازد. در این مقاله جهت شناسایی رفتار بارش شهر شاهرود از میانگین بارش سالانه 60 ساله(2012- 1953)، بر اساس روش های توزیع آماری، شناسایی روند، مدل سازی روند و در نهایت شناسایی چرخه ها با استفاده از روش تحلیل همساز(هارمونیک) و تحلیل طیفی و با کمک از نرم افزارهای Matlab، Minitab و SPSS استفاده شده است. برای شناسایی دقیق تر رفتار مذکور میانگین بارش سالانه را به دو دوره 30 ساله تقسیم نموده و بعد از محاسبات هر دوره، دوره ها با هم مقایسه شدند. لذا بعد از شناسایی اولیه رفتار بارش، سری زمانی بارش از قلمرو زمانی به قلمرو فرکانسی تبدیل شد. سپس واریانس هر فرکانس(هرجفت سینوس و کسینوس یک فرکانس یا همساز می باشد)، و سهم واریانس هر چرخه از تغییرات واریانس کل بدست آمد. در مرحله بعدی دوره نگار و دوره های بازگشت برای هر یک از چرخه ها محاسبه و تغییرات تصادفی متغییرها(نوفه یا نویز) برای هر یک از دوره های منتخب استخراج گردید. نتایج نشان داد توزیع بارش شاهرود نرمال نیست و بهترین توزیع قابل برازش بر بارش شاهرود توزیع ویبول است. خروجی جهت و مقدار روند با استفاده از روش های ناپارامتری و پارامتری متفاوت می باشد به نحوی که بر اساس روش های ناپارامتری غیر خطی کندال و خطی اسپیرمن روند مثبت و مقدار آن به ترتیب 176/0 و 140/0 میلیمتر در سال ولی در روش پارامتری خطی، روند منفی با ضریب سالانه 0352/0- میلیمتر می باشد. همچنین نتیجه مدل سازی روند با استفاده از روش ناپارامتری مبین کاهش حجم سالانه بارندگی به مقدار 685/0- میلمتر است. این مقدار در روش مدل سازی خطی و نمایی مثبت می باشد. نتایج تحلیل طیفی وجود دو چرخه با ضریب اطمینان 95% در فرکانس های 03/0 و 17/0 با دوره بازگشت تقریبی 15 و 3 ساله برای میانگین بارش سالانه 60 ساله(2012- 1953)، یک چرخه با ضریب 95% در فرکانس 05/0 با دوره بازگشت 5/7 ساله برای میانگین بارش 30 سال اول دوره آماری(1982- 1953) و یک چرخه با ضریب 99% در فرکانس 47/0 با دوره بازگشت یک ساله برای میانگین بارش 30 سال دوم دوره آماری (2012- 1983) می باشد. همچنین خودهمبستگی های منفی در هر سه دوره بیانگر وجود نوفه آبی می باشد بدین معنی خط صفر پیوسته از چرخه اول تا آخرین چرخه به صورت پیوسته سیر صعودی را طی می کند.  

    تحقیق حاضر از نوع کاربردی بوده و هدف آن شناخت قابلیت ها و محدودیت های امنیتی منطقه اقتصادی پارس جنوبی است. روش انجام کار توصیفی-تحلیلی بوده و برای جمع آوری اطلاعات، از روش های ترکیبی کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. بدین ترتیب که پس از بررسی منابع مکتوب و غیر مکتوب اعم از کتب، پایان نامه ها، مقالات، سایت های اینترنتی، نقشه ها، عکس ها و تصاویر ماهواره ای و مطالعات میدانی؛ مطالب مرتبط فیش برداری و متناسب باساختار تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های ابزاری(نقشه و جی آی اس)استفاده شده است. بدین منظور، ابتدا با تشریح جنبه های طبیعی منطقه از قبیل ژئوموفولوژی، زمین شناسی، اقلیم و مشخصات ساحلی، مهمترین لایه ها و عوامل تاثیر گذار استخراج شده است. سپس با کمک نرم افزار Arc Map پراکنش مراکز دارای طبقه بندی اعم ازاقتصادی، نظامی، اجتماعی وخدماتی نشان داده شده است. در نهایت، انطباق یا عدم انطباق این مراکز با بسترهای جغرافیایی منطقه تحلیل شده و وضعیت امنیتی حال و آینده آن مورد بحث قرار گرفته است. 

   اقتصاد سیاسی بین الملل با تعامل بین دولت و بازار، عامل اقتصادی را به عنوان متغیر اثر گذار در ایجاد روابط صلح آمیز میان دولت– کشور ها در نظر می گیرد. نئولیبرالیزم با تاکید بر تنش های همکاری آمیز نحله های مختلفی را مطرح می کند. در این پژوهش با بهره گیری از نظریه نهادگرایی جدید عملکرد رژیم های بین المللی منطقه ای در منطقه گرایی ایران مورد بررسی قرار گرفته است و ضمن بررسی پتانسیل های اقتصادی ایران سواحل مکران به عنوان یک متغیر اثر گذار در پویش های منطقه ای ایران مورد توجه قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد این سواحل پتانسیل های بالقوه ی منحصر به فردی برای شکل گیری و یا تقویت منطقه گرایی در ایران دارند که برای بهره مندی ایران از این پتانسیل لازم است علاوه بر اصلاح ساختار اقتصاد داخلی، رویکرد اقتصادی – سیاسی در سیاست خارجی مورد توجه قرار گیرد.    

    تحقیق تحلیلی – آماری حاضر با هدف محاسبه نیاز های سرمایشی CDD و گرمایشی HDD بخش وسیعی از ناحیه شمال شرقی کشور مشتمل بر سه استان خراسان شمالی، رضوی و جنوبی به انجام رسیده است. به منظور دستیابی به اهداف پژوهش از داده های 11 ایستگاه سینوپتیک این ناحیه طی دوره آماری (2010 – 1986) استفاده گردیده است. داده ها شامل دو گروه، متغیر ها ی اقلیمی دما و رطوبت و ویژگی های جغرافیایی طول، عرض و ارتفاع می باشد. روش تحقیق مبتنی بر تحلیل های آماری در محیط نرم افزارهای spss وExecl می باشد. با توجه به روابط همبستگی بین متغیرهای مختلف مقدار نیاز به مصرف انرژی در مکان های مختلف این ناحیه، نوع اقلیم تعیین و نقشه های آن با نرم افزار ArcGis تهیه و ترسیم گردیده است. پهنه بندی اقلیمی و تحلیل های فضایی حاصل از محاسبات آماری بر مبنای مقادیر نیار های سرمایشی CDD و گرمایشی HDD نیز درمحیط نرم افزاری ArcGis انجام و نقشه های مربوطه تهیه وترسیم شده است. نتایج حاصل ازتحلیل های آماری نشان داد به ازای هر 1000 متر افزایش ارتفاع، نیاز گرمایشی 119 درجه-روز افزایش می یابد. با افزایش هر درجه طول و عرض جغرافیایی نیز نیاز گرمایشی به ترتیب 158 و 229 درجه-روز افزایش می یابد. رابطه نیاز سرمایشی در خراسان با عرض جغرافیایی و ارتفاع منفی ولی با طول جغرافیایی مثبت است. همبستگی مقادیر CDD با عرض جغرافیایی 319/0-، با طول جغرافیایی 157/0 و با ارتفاع 381/0- می باشد که همه آن ها در سطح 01/0 معنادار هستند. همچنین بین بارش و رطوبت نسبی با نیاز های سرمایشی و گرمایشی، همبستگی قوی و معکوس وجود دارد بیشتر ایستگاه های مورد مطالعه دارای روند افزایشی در مقدار نیازهای گرمایشی وسرمایشی می باشند. پیش بینی می شود اگرتغییرات درالگوی معماری این ناحیه متناسب با شرایط اقلیمی انجام نشود مقدار مصرف انرژی در آینده به طور فزاینده ای افزایش می یابد.    

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه مدیریت مشارکتی و تعهد سازمانی دبیران جغرافیای دبیرستان های استان هرمزگان انجام گردید. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی می باشد. حجم نمونه برای دبیران جغرافیای دبیرستان های117 نفر برآورد گردیده و به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده است. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه مدیریت مشارکتی فیضی(2007)با 27 سئوال و پرسشنامه تعهد سازمانی آلن و مایر (1991) با 24 سئوال با مقیاس پنج درجه ای لیکرت استفاده شده و ضریب پایایی آن ها به تربیت 79/0، 82/0 بدست آمد. داده های پژوهش پس از جمع آوری ازطریق پرسشنامه های فوق به وسیله نرم افزار spssمورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل داده ها در سطح آمار توصیفی از شاخص های میانگین و انحراف از معیار و در سطح آمار استنباطی از ضریب همبستگی و رگرسیون خطی استفاده شد. یافته های حاصل از پژوهش نشان داد که مدیریت مشارکتی با تعهد سازمانی رابطه معناداری وجود دارد.    

    برخورداری از خدمات مختلف رفاهی و تسهیلات اجتماعی، فرهنگی و بهداشتی، از اساسی ترین شاخص های توسعه در هر واحد برنامه ریزی و بویژه مناطق روستایی است. هدف از انجام این پژوهش شناخت وضع موجود دهستان های شهرستان ممسنی به لحاظ برخورداری از شاخص های مختلف توسعه است؛ و تعیین همگنی دهستان ها و درجه توسعه یافتگی و محرومیت آنها از دیگر اهداف آن محسوب می شود. مبنای گردآوری اطلاعات در این پژوهش آمار سال 1385 می باشد و رویکرد حاکم بر آن « توصیفی – تحلیلی» می باشد. در این مقاله 43 شاخص از شاخص های توسعه شامل شاخص های آموزشی، بهداشتی، زیربنایی، تولیدی، ارتباطی و خدماتی مورد ارزیابی قرار گرفته اند. و در ادامه از مدل TOPSIS(یکی از فنون تصمیم گیری چند شاخصه) با توجه به مبانی ریاضیاتی بسیار قوی و همچنین توانایی بارز آن در حل مسائل از این روش جهت ارزیابی وزن شاخص ها و همچنین به منظور سطح بندی و تعیین میزان نابرابری دهستان های شهرستان ممسنی، و برای تحلیل نابرابری های توسعه روستایی و تعیین میزان پراکندگی این شاخص ها، از روش ضریب تغییرات استفاده شده است. با توجه به اینکه شهرستان ممسنی از جمله مناطق محروم استان فارس می باشد نتایج بدست آمده از پژوهش حاضر حاکی از آن است که در سال 1385دهستان فهلیان دارای رتبه نخست از لحاظ درجه توسعه یافتگی(در گروه دهستان های نیمه برخوردار) بوده است. و در این میان دو دهستان میشان و ماهور از لحاظ درجه توسعه یافتگی در انتهای جدول رتبه بندی تاپسیس(در گروه دهستان های محروم) قرار گرفته اند. از جمله دلایل اینکه دهستان فهلیان در صدر این رتبه بندی قرار گرفته مرکزیت روستای فهلیان تا سال 1341 به عنوان مرکزیت اداری شهرستان ممسنی می باشد.