مطالعات راهبردی

مطالعات راهبردی

مطالعات راهبردی سال بیست و چهارم بهار 1400 شماره 1 (پیاپی 91) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

تحول پارادایمی در معانی و دلالت های مفهوم امنیت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: امنیت جامعوی تحول پارادایمی امنیت سیاسی امنیت اقتصادی امنیت فرهنگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۳ تعداد دانلود : ۲۴۲
تحول پارادایمی با تحول نظری مرزبندی مهمی دارد. این نوع تحول نه ناظر بر تحول در اجزاء نظری، بلکه ناظر بر تحول در فضای نظری است که برآیند آن، تغییر رادیکال در پیش فرض ها و برداشت های زمینه ای است؛ امری که سرانجام نه تنها به تحول در معانی، بلکه به تحول در دلالت های مفهومی می انجامد. مفهوم امنیت مانند سایر مفاهیم بسیط می تواند در گذر از فرآیند «تفهم» به تکوین «فهم» های متفاوتی بینجامد؛ زیرا تاریخ مند است و ذیل پارادایم های مختلف، دلالت های گوناگونی به خود می گیرد. از این نظر، تولد مفهوم امنیت به معنای کلاسیک آن را می توان مقارن با پیدایش پارادایم سیاسی تلقی کرد؛ پارادایمی که در قالب آن، امنیت هم ردیف حفظ نظم سیاسی و تمامیت ملت-دولت بود. پس از آن، گذار از پارادایم سیاسی به پارادایم اقتصادی امنیت روی داد؛ که بیش از هر چیز در شکل «تأمین اجتماعی» نمودار و در چارچوب آن، تلاش برای کاهش فاصله طبقاتی و افزایش عدالت اجتماعی به مبحث کانونی مطالعات امنیت بدل شد. از اواخر قرن بیستم به این سو، شاهد پیدایی پارادایم فرهنگی امنیت هستیم. این مقاله بر آن است که گذار به پارادایم فرهنگی امنیت، نتیجه مستقیم ورود به مرحله مدرنیته متأخر است که امکان طرح نظریات نوینی درباره امنیت فراهم آمد؛ که مهم ترین آن، نظریه امنیت جامعوی است؛ که اطمینان خاطر افراد و گروه های اجتماعی نسبت به حفظ هویت و ارزش هایشان را در کانون توجه مطالعات امنیت قرار می دهد.
۲.

شاکله بندی مفهوم امنیت در دوره های باستان، میانه و معاصر ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: دکترین نخواستن و نتوانستن دفاع مشروع گروه های مقاومت منع توسل به زور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۶ تعداد دانلود : ۲۰۶
شاکله بندی مفهوم امنیت در ایران، به بدیهی ترین وجه ممکن در عصر مشروطه اگر نگوییم آغاز شده، دست کم باید گفت اوج گرفته و با دامنه و شدت گسترده ای در تحولات تاریخی- سیاسی این سرزمین تطور پیدا کرده؛ به گونه ای که در دهه پنجم انقلاب اسلامی، ادراکی عمیق تر و جامع تر از آن در قالب حکمرانی امنیتی، بستر مطالعه پژوهش گران قرار گرفته است. با این حال، عقبه مفهوم امنیت را می توان در ادوار قدیمی تر که این اصطلاح در کلام و اندیشه، پدیده اای ناشناخته و ناآشنا -البته با محک مدرن آن است- نیز جستجو کرد. مفهوم امنیت در این چارچوب، در معنای ساده نظم، ثبات و برحذربودن از تشویش و خطر نشأت گرفته از دستگاه حاکمان، خود را نشان داده است. به سامان کردن رابطه دولت یا حکومت با رعیت یا به تعبیر پسامشروطه ای ملت، با غایت گسترش قدرت شاه و تداوم سلطنت مقتدرانه وی، نقطه عطف مهمی در تفکر شناختی امنیت در منظومه فکری ایرانیان بوده است.
۳.

سیاست زدگی و حکمرانی امنیت ملی؛ روندها، الگوها و پیامدها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: حکمرانی امنیت ملی سیاست زدگی قطبی شدگی نفوذ موازی کاری افشاگری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۹ تعداد دانلود : ۲۴۶
سیاست زدگی یا سیاسی کردن در معنای عام به دخالت دادن و ترجیح انگیزه های سیاسی و گروهی در داوری ها و تصمیم گیری ها اطلاق می شود. در حوزه حکمرانی، سیاست زدگی عبارت است از رعایت نکردن اصل بی طرفی در سیاست گذاری ها و تصمیم گیری ها و دخالت دادن دیدگاه ها، گرایش ها و سوگیری های سیاسی در امور حرفه ای؛ که ممکن است در سطوح و الگوهای مختلف بروز یابد. هرچند سیاست زدگی در همه حوزه های کشورداری از مهم ترین آسیب ها و عوامل ناکارآمدی به شمار می رود، اما در حوزه حکمرانی امنیت ملی پیامدهای مخرب تری دارد. در چنین حالتی، کارگزاران، کنش گران سیاسی و تحلیل گران راهبردی و اطلاعاتی ترجیحات سیاسی شان را در مراحل مختلف انتخاب موضوع، جمع آوری داده ها، پردازش و تحلیل اطلاعات و تولید گزارش ها دخالت داده و از عینیت گرایی به نفع مصالح سیاسی صرف نظر می کنند. این پژوهش با مطالعه روندها و رخدادهای برجسته حوزه حکمرانی امنیت ملی در ایران، ابعاد و اثرگذاری این موضوع را بررسی کرده و یافته های آن نشان می دهد که سیاست زدگی در قالب هایی نظیر قطبی شدگی، نفوذ، موازی کاری و افشاگری یا نشت اطلاعات، هزینه های سیاسی و امنیتی قابل توجهی در پی دارد. بر این اساس، پیشنهادهایی برای کنترل سیاست زدگی یا مدیریت پیامدهای آسیب زای آن ارائه شده است.
۴.

دستگاه قانون گذاری و حکمرانی امنیت ملی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قانون گذاری دموکراسی حکمرانی امنیت ملی کارآمدی مجلس شورای اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۱ تعداد دانلود : ۲۶۹
این مقاله با بهره گیری از نظریه سیستمی، به نقش دستگاه قانون گذاری در ایجاد امنیت و بازگویی علل ناکارآمدی پارلمان ها در انجام کارکردهای امنیت ساز می پردازد و شرایط بایسته این نهاد در حکمرانی امنیت ملی را نشان می دهد. در این راستا، به نقش مجلس شورای اسلامی در حکمرانی مطلوب امنیتی در ایران نیز پرداخته خواهد شد. پارلمان ها برای ایفای نقش قوام بخشی به امنیت ملی نیازمند نهادهایی چون انتخابات آزاد، منصفانه و مکرر، آزادی بیان، منابع بدیل اطلاع رسانی، تشکل های مستقل و شهروندی فراگیر هستند. میزانی از پیشرفت اقتصادی، فقدان شکاف گسترده در نابرابری های اقتصادی و اجتماعی، وجود بنیادهای فرهنگی دموکراتیک (مانند تحمل مخالف، اجماع بر سر روش دموکراتیک و...)، ترجیح ندادن منافع فردی، قومی و گروهی بر منافع ملی و عدم مداخله بیگانگان نیز از لوازم تداوم و کارکرد مناسب پارلمان در راستای تقویت امنیت ملی است.
۵.

ارزیابی حقوقی دکترین رژیم صهیونیستی در حمله به گروه های مقاومت در کشورهای ثالث(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دکترین نخواستن و نتوانستن دفاع مشروع گروه های مقاومت منع توسل به زور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۰ تعداد دانلود : ۲۳۴
دکترین «نخواستن» و «نتوانستن» مورد استناد رژیم صهیونیستی در حمله به گروه های مقاومت در کشورهای ثالث است. این دکترین بدین معناست که نتوانستن یا نخوانستن دولت های میزبان گروه های مقاومت در مقابله با این گروه ها، حق دفاع مشروعی را برای رژیم صهیونیستی در حمله به آنها ایجاد می کند. این مقاله در پی بررسی چیستی دکترین فوق و ابعاد استناد به آن توسط رژیم صهیونیستی، با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسناد و رویه های قضائی معتبر بین المللی است و بر این فرض استوار است که راهبرد رژیم صهیونیستی در قبال دکترین مذکور با ابهام های مختلفی مواجه است. با استناد به ادله متعدد بیان شده در این مقاله، دکترین نخواستن و نتوانستن بهانه ای مشروع برای توسل به زور و ارتکاب حمله مسلحانه علیه کشور میزبان گروه های مقاومت نیست.
۶.

هنر نفوذ پنهان: استراتژی «قدرت تیز» چین در جهان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قدرت تیز حزب کمونیست مؤسسات کنفوسیوس ایدئولوژی نفوذ پنهان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۹ تعداد دانلود : ۳۰۹
قدرت، یکی از مفاهیم اساسی روابط بین الملل است. این مفهوم که به معنای توانایی بازیگر در رسیدن به نتایج دلخواه است، به شیوه های مختلفی اعمال می شود؛ از جمله سخت، نرم و هوشمند. با گسترش روزافزون قدرت رسانه ها، پویایی در روابط میان قدرت های بزرگ و همچنین، رقابت آنها برای کسب نفوذ و قدرت بیشتر، مفهوم دیگری از قدرت مطرح شده که از آن به عنوان «قدرت تیز» نام برده می شود. چین در سال های اخیر برای پیشبرد اهداف و مقاصد خود در عرصه های بین المللی و منطقه ای از تاکتیک ها و تکنیک های مختلفی برای دستکاری و جلب توجه افکار عمومی در داخل و خارج بهره برده که برخی تحلیل گران، آن را در قالب «قدرت تیز» تبیین و تفسیر کرده اند.باور آنها بر این است که چین با استفاده از ایدئولوژی حزبی خود، رسانه ها، دانشگاه ها، رهبران، سیاستمداران و مراکز تحقیقاتی و اقتصادی غرب را تحت نظر گرفته و می کوشد آنچه درباره چین گفته و منتشر می شود، را مدیریت و محدود کند. در پس همه این اقدامات، اهداف و مقاصد ایدئولوژیک، ژئوپلیتیک و اقتصادی وجود دارد. این مقاله ضمن تبیین مفهوم «قدرت تیز» درصدد بررسی چرایی و چگونگی استفاده چین از این شیوه اعمال قدرت برای پیشبرد اهداف خود در سیاست خارجی است.
۷.

آثار تغییرات اقلیمی بر تعهدات بین المللی دولت ها؛ مطالعه موردی بهره برداری از منابع آبی مشترک(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: منابع آبی مشترک تغییرات اقلیمی تعهدات بین المللی همکاری منازعه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۳ تعداد دانلود : ۲۰۳
یکی از مهم ترین و جدی ترین چالش های پیش روی جامعه بین المللی و سیاره زمین، تغییرات اقلیمی به ویژه کمبود منابع آبی و خشکسالی های ناشی از آن است. در دهه های اخیر، این پدیده منجر به مسئله ای امنیتی در روابط بین الملل و تشدید تنش میان برخی دولت ها در مناطق کم آب و اختلافات بر سر نحوه مدیریت منابع مشترک آبی شده است. بنابراین، امروزه آب در میان عواملی است که برهم زننده، تهدیدکننده و آسیب زننده به امنیت جهانی است و بنابراین، اهمیت فراوانی در بررسی ها و مطالعات راهبردی دارد. این مقاله در پی بررسی وضعیت پیامدهای تغییرات اقلیمی و آثار آن بر نحوه استفاده از منابع آبی فرامرزی و تعهدات بین المللی است. یافته های مقاله نشان می دهد که تغییرات اقلیمی و کمبود آب در برخی مناطق، چالش امنیتی مهمی در نظام بین الملل به ویژه در بحث مدیریت منابع آبی مشترک ایجاد کرده؛ که تبدیل آن به فرصت، نیازمند تقویت همکاری ها میان دولت ها بر اساس منطق بازی برد-برد است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۰۰