۱.
کلید واژه ها:
اقیانوس هند ایالات متحده آمریکا ایران تجارت دریایی تنگه های استراتژیک چین هند
اقیانوس هند طی سال های اخیر به دلیل اهمیت اقتصادی و راهبردی آن، به سبب برخورداری از منابع سرشار، موقعیت ژئواستراتژیک و نقشِ مواصلاتیِ آن و همچنین واقع شدن تعداد زیادی از کشورها در حاشیه آن، مورد توجه جدی قرار گرفته است و به عنوان صحنه ای جدید برای رقابت قدرت های بزرگ و به طور عمده بین ایالات متحده، چین و هند دیده می شود. از همین رو با عنایت به تمرکز کنونیِ کشورهای بزرگ و گمانه زنی ها در این خصوص که تاریخ قرن بیست ویکم در حال متمرکز شدن در شرق و جنوب آسیاست، بیش از پیش بر دامنه اهمیت آن و لزوم حضور و ایفای نقش بسیاری از کشورها در این قلمرو دریایی افزوده شده است. در این چارچوب به نظر می رسد با در نظر گرفتن این واقعیت که حجم گسترده تجارت دریایی و موازنه راهبردیِ جهانی در آینده نزدیک در این منطقه رقم خواهد خورد؛ فرض این مقاله نیز بر این پایه استوار است که آینده چالش ها و رقابت ها در قرن حاضر در اقیانوس هند و بیش از پیش میان کشورهایی چون آمریکا، چین، هند و کشورهای منطقه ای به گونه ای ضعیف تر رخ خواهد داد. نظر به این مهم، در مقاله حاضر ضمن بررسی اهمیت این پهنه دریایی، ابعاد و تحرکات هر یک از کشورهای مذکور با تمرکز بیشتر بر ایالات متحده آمریکا واکاوی و تجزیه وتحلیل می کند و تغییرات ژئوپلیتیک احتمالی در اقیانوس هند را با توجه به اقدام ها و راهبردهای هر یک از بازیگران مذکور تشریح و ارزیابی دقیق می شود.
۲.
کلید واژه ها:
الگوی اسپریگنز اندیشه سیاسی روزبهان خنجی خلافت شریعت نامه نویسی
شریعت نامه نویسی به عنوان یک دستورالعملدر فقه سیاسی، اهمیت ویژه ای در اندیشه سیاسی اسلامی ایران، داشته است. این پژوهش بر آن است که با تمرکز بر اندیشه آخرین شریعت نامه نویس دوره میانه یعنی فضل الله بن روزبهان خنجی در عصر تثبیت قدرت حکومت شیعی مذهب، شاه اسماعیل صفوی و افول خلافت، به این پرسش پاسخ گوید که روزبهان خنجی، مسائل جامعه را چه می داند و راه حل برون رفت از آن مسائل در اندیشه وی کدام است؟ به رغم علم به وجود عوامل مختلف، ما پاسخ خود را با توجه به نظریه بحران اسپریگنز در فهم نظریه های سیاسی، بر این فرضیه استوار کردیم که روزبهان خنجی بحران اساسی جامعه سده های نهم و دهم هجری را گسترش فِرَق مختلف، به قدرت رسیدن سلاطین غیرمذهبی و بی توجهی به اجرای شریعت در سرزمین های اسلامی می داند و به نظر او دلیل بروز این بحران، نبود رهبر مذهبی (خلیفه/امام) و به تبع آن عدم اجرای حقیقی حدود الهی است. بنابراین بازگشت به جلال و شکوه دوران خلافت اسلامی یا ظهور امام زمان، آرمان جامعه و راه حل برون رفت از بحران، هدایت امرا و آشنا کردن ایشان با احکام، حدود شرعی و شریعت، برای فرمانروایی است. گردآوری اطلاعات این پژوهش اسنادی و آرشیوی، و روش تحلیل اطلاعات، تفسیری است.
۳.
کلید واژه ها:
تروریسم خاورمیانه سیاست خاورمیانه ای آمریکا نظامی گری
سیاست قدرت های بزرگ تأثیر گسترده ای بر تروریسم در منطقه خاورمیانه داشته است. با توجه به این نکته، مقاله حاضر به بررسی تأثیرات سیاست خاورمیانه ای آمریکا بر تروریسم منطقه ای می پردازد. پرسش اصلی این مقاله این است که سیاست خاورمیانه ای ایالات متحده آمریکا چه تأثیری بر تروریسم در این منطقه داشته است؟ در پاسخ به این پرسش فرضیه اصلی پژوهش این است که سیاست خاورمیانه ای آمریکا (متغیر مستقل) به واسطه اعمال نظامی گری غیرضروری (متغیر میانی مداخله گر)، بهانه ها و توجیهاتی جدید برای فعالیت گروه های تروریستی فراهم آورده و موجب تقویت آنها شده است (متغیر وابسته).
۴.
کلید واژه ها:
انتخاب انشاء فقه سیاسی ولایت فقیه نظام سیاسی
از موضوعات مهم در حوزه فقه سیاسی، بحث انتخابی یا به عبارتی انشایی بودن تعیین ولی فقیه است. در این زمینه ضروری است آثار فقهای قائل به نظریه ولایت انتخابی یا انشایی فقیه بررسی شود تا ماهیت رأی مردم از لحاظ «انشاء»، «انتخاب» یا «تشخیص» حاکم مشخص شود. ازاین رو هدف از این مقاله، تعیین ماهیت «انشاء» و اعطای ولایت از جانب مردم به عنوان شرطی برای مشروعیت ولی فقیه و مکمل مشروعیت الهی است. به این منظور و با استفاده از روشی تحلیلی و انتقادی، به مباحث مختلف پرداخته و نتیجه گرفته ایم که منظور از «انشاء» یا «انتخاب»، با توجه به ماهیت و نقش «بیعت» در این نظریه، در واقع همان «انشاء» ولایت برای فقیه جامع الشرایط و انتخاب وی برای منصب مزبور است که ماهیت «تشخیص یا کشف» دارد و به طور مستقیم توسط مردم یا از طریق شورایی از خبرگان و اهل حل و عقد این امر انجام می پذیرد.
۵.
کلید واژه ها:
حکمرانی حکمرانی خوب دولت الکترونیک فناوری اطلاعات و ارتباطات
فناوری اطلاعات به منزله ابزاری نوین و بسیار کارامد در ارتباطات انسانی، کارکردهای متعددی دارد که تأثیر بر مدیریت امور عمومی از جمله آنهاست. همگام با رشد و گسترش این فناوری ها در جهان معاصر، این کارکرد نیز توسعه یافته و در حال تبدیل شدن به پارادایمی مهم در مدیریت و اداره کارامد جوامع در اقصی نقاط جهان است. از دیگر سو حکمرانی خوب نیز به مثابه مقوله ای که از دیرباز در بحث از کارامدی حکومت ها مطرح بوده است، در سال های اخیر بار دیگر مورد توجه و تدقیق قرار گرفته و به یک معنا در مشروعیت بخشی دولت ها نقش اساسی ایفا کرده است. عنایت به گسترش حجم و کیفیت خدماتی که از سوی جامعه و بخش های مختلف آن مورد انتظار است، بر دشواری تحقق حکمرانی خوب افزوده و الزاماتی را برای آن تعریف کرده است؛ تا آنجا که به نظر می رسد تنها از رهگذر کاربست فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی می توان به تحقق شاخص های حکمرانی خوب در یک جامعه امید داشت. مقاله حاضر ضمن توجه به رابطه تنگاتنگ فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی بر مقوله حکمرانی خوب در سالیان اخیر بر آن است تا تحول حادث شده در مفهوم حکمرانی خوب تحت تأثیر فناوری اطلاعاتی را در چارچوب پرسش چگونگی این تأثیر بررسی کند. بر این مبنا، فرض اصلی در این پژوهش تحول مفهوم حکمرانی خوب در سایه ایجاد و تأسیس ابزارها و روش های نوین خدماتی با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات خواهد بود.
۶.
کلید واژه ها:
اندیشه ایرانشهری پادشاهی خلافت دولت سلطنت مطلقه گفتمان
در حوزه نظری، یکی از مهم ترین مشکلات علم سیاست در جامعه ایران، آشفتگی مفاهیم سیاسی است. به جرأت می توان گفت این آشفتگی حتی در مهم ترین مفهوم علوم سیاسی یعنی«دولت» نیز وجود دارد. در حوزه عملی نیز یکی از مهم ترین موانعرشد و گسترش جامعه مدنی در تاریخ معاصر و ایران امروز، پایداری ساختار «اختلاف» بین «ملت» و «دولت» است؛ زیرا واژه «دولت» چه در متون ادبی کهن و چه در زبان نوشتار و گفتار امروز ما کاربردهای متنوعی داشته است. لذا به سبب ابهاماتی که در زبان حقوقی و سیاسی معاصر در این زمینه وجود دارد، ضروری می نماید برای رفع این نقیصه ها و روشن شدن مفهوم «دولت» تا حد امکان، چاره اندیشی شود. این امور، خود از ضرورت بازشناسی مفهوم «دولت» در اندیشه سیاسی ایرانِ دوران میانه و قدیم حکایت دارد. بر این اساس سعی ما در این نوشته نشان دادن مفهوم «دولت» در اندیشه سیاسی ایرانِ دوران میانه و قدیم خواهد بود. این مقاله، روش گفتمان و از میان همه نظریه پردازان گفتماننیز، نظریه گفتمان لاکلا و موفهرا به کار برده است. پژوهش حاضر می کوشد با استفاده از مؤلفه های نظریه گفتمان لاکلا و موفه، بهبازشناسی مفهوم «دولت» در اندیشه سیاسی ایرانِ دوران میانه و قدیم (پیش از صفویه) بپردازد.
۷.
کلید واژه ها:
«خویشتن» «سنتِ» فکری شادمان کسروی ملی گرا
مسئله «خویشتن» و کیستی «ما» در برابر دیگری غرب یکی از مباحث عمده مورد توجه روشنفکران ایران معاصر بوده است. با رجوع به آثار روشنفکرانی که در زمینهاین حوزه موضوعی قلم زده اند، مشخص می شود که آنان با دیدگاه های گوناگونی که هر کدام از «سنتِ» فکری خاصی نشأت گرفته است، درباره «خویشتنِ ایرانی» به بحث نشسته اند. هدف این مقاله، واکاوی مفهوم «خویشتن» از دیدگاه «سنتِ» فکری ملی گراست که به طور خاص در آرای دو تن از متفکران ایرانی معاصر، احمد کسروی و فخرالدین شادمان متجلی است. بدین ترتیب، پرسش اساسی این مقاله، این است که روشنفکرانِ «سنتِ» فکری مذکور چه تصوری از مفهوم «خویشتن» داشتند و با توجه به کدام زمینه های اجتماعی و نظری به این تصور رسیده بودند؟ فرضیه مقاله عبارت است از اینکه در «سنت» فکری ملی گرا، تعریف روشنفکران از مفهوم «خویشتن» براساس بازخوانی آموزه های فکری و میراث معنوی «ما» در محدوده ایران و براساس مشترکاتی همچون زبان فارسی شکل می گیرد و روایت های آنان از زندگیِ «خویشتن ایرانی» مبتنی بر روایت های تاریخی ایران است. نوشتار حاضر، در دو بخش اصلی شکل یافته است. در محور نخست با توجه به تقدم زمانی دوران زندگی و همچنین فضل تقدم، به تبیین نظرهای سید احمد کسروی و در محور دوم به بررسی آرای سید فخرالدین شادمان پرداخته ایم. در پایان نیز جمع بندی مباحث و نتیجه گیری پرسش و فرضیه مقاله آورده شده است.
۸.
کلید واژه ها:
دیپلماسی علم و فناوری قدرت نرم همکاری های علمی
امروزه، علم و فناوری از مهم ترین مؤلفه هایی است که همکاری های علمی- بین المللی را تحت شعاع قرار داده است. به طور کلی علم و فناوری و به طور خاص دیپلماسی علم و فناوری از مؤلفه هایی هستند که توانایی و قابلیت تأمین منافع ملی در هر شرایطی را دارد و به عنوان مؤلفه مهم قدرت نرم کشورها در حوزه های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی کشورها نقش آفرینی می کند. اهمیت علم در سیاست خارجی را می توان در سخن هنری کیسینجر، مشاور امنیت ملی نیکسون، مشاهده کرد: «هیچ چیزی بین المللی تر از علم وجود ندارد».هدف این پژوهش، علاوه بر بررسی تطبیقی عملکرد و جایگاه دیپلماسی علم و فناوری در ایران و آمریکا، بازبینی موقعیت ها و مزیت های این دیپلماسی برای سیاست خارجی ایران است. این پژوهش درصدد پاسخگویی به این پرسش است که «آیا کارکرد دیپلماسی علم و فناوری در ایران و ایالات متحده آمریکا یکسان است؟». روش این پژوهش تحلیلی- توصیفی است. چارچوب نظری پژوهش قدرت نرم است. دیپلماسی علم و فناوری نقش عمده ای در ایجاد و شکل گیری ائتلاف های منطقه ای و بین المللی دارد. این نوع دیپلماسی با کمک علم و فناوری می تواند تعارضات میان کشورها و ملت ها را با کمترین هزینه مدیریت کند.
۹.
کلید واژه ها:
امنیت امنیت انسانی دولت شکننده زنان عراق
پس از جنگ سرد و حمله های تروریستی یازدهم سپتامبر 2001، اصطلاح «دولت های شکننده» اهمیت فزاینده ای در مباحث امنیتی پیدا کرد و توجه جامعه بین الملل به چگونگی رویارویی با چنین دولت هایی معطوف شد. این نگرانی از چندین عامل ناشی می شد: تأکید بر ساختن صلح و امنیت، گسترش این برداشت که توسعه و امنیت ارتباط متقابل دارند و این اصل که ثبات دولت تأثیر زیادی در توسعه دارد. مفهوم دولت شکننده به دولت های ضعیفی اشاره دارد که در مقابل تهدیدهای داخلی و خارجی آسیب پذیرند و حکومت های آنها از مدیریت امور داخلی و سیاست خارجی ناتوان اند. بر این اساس، عراق پس از سال 2003 در گروه دولت های شکننده قرار گرفته و در طول این سال ها همواره در سطح نامطلوبی از ثبات ارزیابی شده است. این نوشتار با استفاده از شاخص های شکنندگی دولت و امنیت انسانی در پی بررسی تأثیر دولت شکننده عراق در بروز تهدیدهای امنیتی نسبت به زنان این کشور است. نقض امنیت انسانی در عراق پس از سال 2003 بر اثر شکست در روند ملت-دولت سازی و ضعف حکومت عراق در حفظ نظم و یکپارچگی اجتماعی به وجود آمده است. بر این اساس، پرسش اصلی این است که چگونه امنیت زنان در اثر بحران و شکنندگی دولت عراق با تهدید مواجه شده است.
۱۰.
کلید واژه ها:
اسرائیل امنیت منطقه ای بازدارندگی برآورد تهدیدها توازن قوا تهدیدهای امنیتی جمهوری اسلامی ایران خاورمیانه سیاستگذاری دفاعی مسابقه تسلیحاتی
هدف اصلی این پژوهش شناسایی تهدیدهای امنیتی (به ویژه تهدیدهای نظامی ناشی از برنامه های تولید تسلیحات هسته ای) اسرائیل، بررسی تأثیر این تهدیدها بر محیط امنیت منطقه ای خاورمیانه، و ارائه راهکارهایی برای مقابله با آنهاست. پرسش های پژوهشی عبارت اند از: 1. دیدگاه راهبردی و اصول سیاست های امنیت ملی اسرائیل چیست؟ 2. مهم ترین تهدیدهای امنیتی اسرائیل برای کشورهای خاورمیانه و به ویژه جمهوری اسلامی ایران چیست؟3. کشورهای منطقه باید چه سیاست هایی را برای مقابله با این تهدیدها در سیاستگذاری دفاعی خود در نظر بگیرند ؟ نتیجه کلی اینکه اگرچه سیاست های امنیتی اسرائیل برای خاورمیانه تهدید به شمار می آید، به دلایل بی شماری، از جمله آسیب پذیری فزاینده اقتصادی ناشی از میلیتاریسم، وابستگی خارجی به قدرت های بزرگ فرامنطقه ای به ویژه آمریکا، درگیری های سیاسی، اقتصادی- اجتماعی داخلی، برجسته تر شدن نقش سیاسی و فعالیت های مسلحانه گروه های تروریستی، تضعیف و در نهایت برکناری دولت های غیرمردمی و اقتدارگرای غرب گرا در خاورمیانه، دولت نتانیاهو به اهداف راهبردی خود نخواهد رسید. در شرایطی که توازن قوای منطقه خاورمیانه به نفع دولت ها، رهبران و ملت های خواهان آزادی ، مردم سالاری و عدالت اقتصادی- اجتماعی در حال تحول است، سیاست های ناکارامد نظامی گری، گسترش طلبی و جنگ افروزی به موفقیت حامیان آنها نمی انجامد.
۱۱.
کلید واژه ها:
ایران سنت واقع گرایی واقع گرایی واقع گرایی انتقادی واقع گرایی تسلیم طلبانه واقع گرایی عمل گرایانه واقع گرایی منطقه ای
یکی از پایه های تدوین نظریه های بومی روابط بین الملل، توجه به سنت های فکری و عملی در طول تاریخ روابط خارجی یک کشور است. البته ایرانیان در طول تاریخ چه در سطح نخبگان سیاسی و چه در سطح نخبگان علمی و فرهنگی تصور و فهم ثابتی از سیاست جهانی نداشته اند و برداشت هایشاندر نتیجه شرایط خاص تاریخی چه در داخل و چه سطح منطقه ای و بین المللی دچار تحول شده است. استدلال اصلی این مقاله آن است که می توان تداوم عنصری واقع گرایانه را در بسیاری از این تصورات و برداشت های متفاوت دید. کاوش در این فهم ها و ضعف ها و قوت های آنها می تواند راه را برای تولید نوعی نظریه «واقع گرایانه ایرانی» در مورد روابط بین الملل با اتکا بر فرهنگ ایرانی و تجارب تاریخی هموار کرده و به فهم رفتار سیاست خارجی ایران در دوره های مختلف کمک کند. این پژوهش در تلاش برای روشن ساختن خصوصیات سنت واقع گرایی در ایران نشان می دهد کهچهار تقریر اصلی از «واقع گرایی ایرانی» را می توان تشخیص داد که عبارت اند از: منطقه ای، انقیادی یا تسلیم طلبانه، عمل گرایانه و انتقادی/مواجهه جویانه. این تقریرات بیشتر براساس نگاه سیاستمداران و دولتمردان و تا حدی براساس عملکرد سیاست خارجی ایران استخراج شده اند.
۱۲.
کلید واژه ها:
تحول اجتماعی دوگانه انگاری دیالکتیک رهایی غایتباوری
سخن از رهایی به مثابه بخش مهمی از بحث تحول اجتماعی، جایگاه ویژه ای در تفکر سیاسی جدید دارد. پیوند این بحث با فلسفه تاریخ در دو سده اخیر، که فصل بزرگی از آن به خط فکری آغازشده از هگل بازمی گردد، موجب شده است که سخن از رهایی با محورهای اصلی این سنت فکری ارتباط تنگاتنگی بیابد. "دیالکتیک" با وجوه هستی شناختی، شناخت شناسانه و روش شناختی اش محور اصلی پیوند یادشده است. در این مقاله ضمن بررسی نسبت دیالکتیک با بحث رهایی و دشواری هایی که از این نسبت متوجه نظریه های معطوف به رهایی شده، ضرورت نقد و فراروی از دیالکتیک در دستیابی به نظریه های راهگشاتر به بحث نهاده شده است.
۱۳.
کلید واژه ها:
ایدئولوژی و اپیستمولوژی تاریخ گرایی ساختارگرایی عقل برهانی عقل بیانی عقل عرفانی فرهنگ عربی- اسلامی
گذشته درخشان و تمدن ساز جهان اسلام و عقب افتادگی کنونی آن مسئله ای است که ذهن خیلی از اندیشمندان مسلمان را به خود مشغول داشته است. هر یک از اندیشمندان مسلمان نیز به طور معمول متناسب با یافته ها و بافته های فکری و فلسفی خود بدان پرداخته اند. محمد عابد جابری در راستای جستن راهکاری برای برون رفت از فضای فکری مسدود عربی-اسلامی به تحلیل «سنت» و «گذشته» آن روی آورده و با نگرشی تاریخی و ساختارمند و در چارچوب عقلانیت انتقادی، سه نظام فکری بیانی، عرفانی و برهانی را در ساختار آن تشخیص داده است. روش شناسی تاریخ گرایانه و ساختارگرایانه به فکر وی سمت و سویی داده است که ضمن ساختارشکنی در تحلیل فضای فکری عربی- اسلامی، ساختارهایی را نیز بر آن تحمیل می کند. این مقاله، پس از بررسی روش و تفکر جابری، نشان می دهد که تاریخ گرایی و ساختارگرایی موجود در تفکر او، موجب شده است که نگرش وی برای رسیدن به مطلوب خود، ایدئولوژیک باشد؛ ایدئولوژی ای که از علم گرایی مدرن، تاریخ گرایی و ساختارگرایی نگرش جابری نشأت می گیرد.
۱۴.
کلید واژه ها:
بازگشت امر سیاسی دشمنی دوستی سوژه سیاست لیبرال دموکراسی هستی شناسی
ناتوانی اندیشه لیبرال از فهم درست امر سیاسی و بی توجهی به ویژگی سازنده آنتاگونیسم موجب شکل گیری عصر پساسیاست و ناتوانی اغلب نظریه پردازان در تبیین وضعیت جاری شده است؛ اینکه چرا احزاب پوپولیستی راست افراطی (به عنوان زمینه بحران عمیق هویت سیاسی) یا القاعده توانسته به موفقیت هایی دست یابد. شانتال موف در پاسخ به چنین بحران هایی، از ضرورت شکل گیری عصر «پسادموکراتیک» سخن می گوید که می بایست کاملاً دربرگیرنده و فراگیر باشد. منظور از عصر پسادموکراتیک، عصری است که در آن به جای اجماع – که نابودکننده هسته اصلی دموکراسی است- شاهد شکل گیری تکثر و تنوع کنش سیاسی در چارچوبی متعارض و متخالف با یکدیگریم. از این منظر، تضعیف وظایف مدنی و هویت یابی اجتماع سیاسی، نتیجه خصوصی شدن فزاینده زندگی اجتماعی و فضای عمومی است که تنها راه برون رفت از این وضعیت و تضمین آزادی، زدودن دوپار گی میان فرد و جامعه و احیای ارزش مشارکت سیاسی برای شهروندان است. در مقاله حاضر به بحث، نقد و ارزیابی مفاهیم، صورت بندی تحلیلی و چشم اندازهای محوری دیدگاه موف درباره مدرنیته و گفتمان لیبرال، تمایز هستی شناختی امر سیاسی از سیاست، جایگاه سوژه و نقش شهروندان در دموکراسی رادیکال می پردازیم.
