مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی

کارکردهای فردی و اجتماعی و فرهنگی تاریخ به ویژه نقش تاریخ در حمایت معرفتی از پارادایم های رقیب در نظام های علمی در جوامع انسانی زمینه ساز اهمیت یافتن طرح پرسش از اعتبار گزاره هایی است که به عنوان «شناخت از گذشته» و «واقعیت گذشته» در علم تاریخ و عمل مورخانه تولید می شود. آگاهی از نقش مهم تاریخ به مثابه گذشته و علم تاریخ به عنوان علم شناساگر گذشته در قالب منبعی معرفت شناسانه، منجر به طرح پرسش از امکان شناخت تاریخی و مبانی اعتبار و صدق آن از سوی فیلسوفان و نیز مصرف کنندگان این معرفت و واکنش هایی از سوی تولیدکنندگان آن یعنی مورخان شده است. از چنین چشم اندازی این مسائل یکی از مهم ترین چالش های معرفت شناسانه برای مورخان از عهد ارسطو تاکنون بوده است، اما باید گفت اکثر پاسخ های مورخان به آن بر اساس تجربه عملی کار مورخانه بوده و دچار فقر مفهومی و نظری است. به نظر می رسد با عبور از پارادایم تخصص گرایی در تعریف رشته های علوم انسانی و قرار گرفتن در پارادایم تعامل های بین رشته ای امکانی برای مورخان پدید می آید که از مفاهیم نظری دانش معرفت شناسی برای گفتگوی انتقادی با منتقدان علمی بودن تاریخ و تبیین امکان شناخت تاریخی و صدق و اعتبار آن استفاده کنند. بر اساس چنین رویکردی می توان از طرح بحث روش حصول تصور معیار از معرفت در معرفت شناسی استفاده کرد و نشان داد شناخت تاریخی با تلقی بافت گرایانه از شناخت، ممکن و معتبر است.

پدیده بازارهای سنتی سنندج، مجموعه ای کامل و پیچیده از فعالیت های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است. با وجود این پیچیدگی ها، میان وجوه مختلف بازار و نوع ساختار بنا و معماری آن، به تدریج و با گذشت زمان هماهنگی معقولی برقرار است. لذا به نظر می رسد این پدیده در بردارنده ساختارهای ارزشمند اما پنهانی است که فهم آنها صرفاً در یک تعامل سازنده با فضا و کاربران و ساکنان آن امکان پذیر است. هدف پژوهش حاضر آن است که با نگاهی پدیدارشناسانه و با تکیه بر دیدگاه فیلسوفانی همچون گادامر و هایدگر، پدیده بازار سنتی سنندج را، آن گونه که در تجربه مخاطبان و ساکنان بازار نمایان می شود، تبیین نماید. روش انجام پژوهش به صورت پدیدارشناسیِ هرمنوتیک است که در آن از مصاحبه های عمیق نیمه ساختار یافته، با یازده نفر از کسبه و کاربران بازار، استفاده شده است. در پایان، نوزده افق معنایی جدید از پدیده بازار سنتی سنندج پدیدار شده است. تجاوز به راسته اصلی گذر از طرف کسبه به عنوان یک رفتار اصیل، کارکرد ارتباطی و گذری بازار، عجین شدن مفهوم بازار با حادثه تاریخی ساخته شدن خیابان انقلاب، راحتی و خودمانی بودن ارتباطات داخل بازار و نامفهومی گذر طبیعی زمان در بازار به دلیل ساختار کالبدی آن از جمله نتایج مهم پژوهش حاضر است.

مطالعات میان رشته ای گواه آن است که گرایش های گوناگون علوم انسانی در پیوند با هم هستند و بازدهی یکدیگر را افزایش می دهند. بررسی تطبیقی میان رشته ای به خوانش متون ادبی در پیوند با دیگر زمینه هایی که چندان ادبی نیستند، همانند «صنعت چاپ»و «نشر» کتاب می پردازد. این جستار تولید محصولات فرهنگی و شگردهای طراحی برای فروش بهتر آنها را بررسی می کند. «پیرامتنیت» از دیدگاه ژرار ژنت چارچوب نظری تحقیق است و این پژوهش سر آن دارد تا پیرامتن «درونی» و «بیرونی» را در کتاب های داستانی سیمین دانشور و بلقیس سلیمانی ارزیابی نماید. بنابراین، این مقاله، نخست به تعریف بررسی تطبیقی میان رشته ای پرداخته، سپس پیرامتن های درونی و بیرونی را در کتاب های داستان این نویسندگان جست وجو میکند. گردآوری داده ها کتابخانه ای است؛ اما در بخش هایی از روش مصاحبه با دست اندرکارانِ نشر استفاده شده است؛ داده ها به روش (توصیفی تحلیلی) بررسی شده اند. بررسی ها نشان می دهد که ویژگی هایی در ظاهر کتاب وجود دارند که بر خریدار تأثیر می گذارند. راهکارهای جلب خریدار در درازنای زمان دگرگون شده اند که بانی آن ساختارهای فرهنگی، استراتژی های تبلیغی و نوشته های منتقدان است. این دگرگونی در ظاهر کتاب ها برای داستان های سلیمانی که شهرت کمتری در مقایسه با دانشور داشته، دامنه گسترده تری پیداکرده و ناشران توانسته اند بازار بهتری را برای آثار او بیافرینند.

بررسی و تفسیر اندرزنامه های سیاسی، با توجه به بستر تاریخی آنها، مطالعه ای میان رشته ای را ضروری می سازد. در چارچوب در هم تنیدگی اندیشه سیاسی و تاریخ، اندرزنامه سیاسی به عنوان قوی ترین جریان اندیشه سیاسی در تاریخ ایران، معمولا منبع خوبی برای نسبت سنجی اخلاق و سیاست در دوره های مختلف تاریخی بوده است. در این میان، اخلاق محسنی که در عصر حکومت ترکی _ مغولی تیموریان، یا به عبارتی دوره غلبه شمشیر بر خردورزی، توسط واعظ کاشفی از مقربین دربار سلطان حسین بایقرا نگاشته شد، اندرزنامه ای سیاسی است که سیاست و قدرت را با اخلاق پیوند می زند. در واقع، در دوره ای که عمل حاکمان، شرایطی بحرانی را ایجاد کرده، کاشفی با شخصیت متساهل و اندیشه گر در سنت فکری ایرانی، سیاستی اخلاقی را توصیه می کند و مشروعیت و دوام حکومت را به اصول اخلاقی منوط می داند. بر این اساس، آداب ملک داری با رعایت اصولی از جمله عدالت و دینداری تعریف می شود. در اخلاق محسنی، این اصول، علاوه بر اینکه اخلاق پایه هستند و توضیحات پیچیده ندارند، توسط افراد مختلف با دیدگاه ها و مذاهب مختلف، در اعصار و مکان های متفاوت تأیید می شوند و از اخلاقی مشترک حکایت دارند که نیاز زمانه کاشفی به آبادانی و عدالت را به دور از تعصبات قومی _ مذهبی پاسخ می دهد.

مسائل و مشکلات زیست محیطی، گسترش دانش ها و پیشرفت فناوری های جدید نیاز به برنامه درسی زیست محیطی در آموزش عالی و تفکر را در برنامه ریزی توسعه دانشگاهی جهت پویایی ارتباط گذشته، حال و آینده مضاف می کند. بدین منظور این پژوهش به بررسی تحلیلی برنامه درسی میان رشته ای آموزش زیست محیطی در آموزش عالی می پردازد. روش پژوهش، توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری شامل اساتید و دانشجویان زیست محیطی در دانشگاه های کشور به تعداد 759 نفر می باشد که 40 نفر استاد و 719 نفر دانشجو است. روش نمونه گیری برای دانشجویان به طور تصادفی ساده بوده که بنا بر پیشنهاد جدول کرجیسی و مورگان تعداد نمونه برابر با 250 نفر و برای اساتید از شیوه سرشماری انتخاب و استفاده شد. ابزار گردآوری داده ها این پژوهش پرسشنامه پژوهشگر ساخته می باشد که برای تعیین روایی از نظرات صاحب نظران و براساس فرمول لا و شه 8/0 و برای پایایی آن بر اساس ضریب آلفای کرونباخ برابر 806% بدست آمد. تحلیل و تفسیر داده ها براساس ماتریس SWOT انجام پذیرفت. با استناد نتایج حاصل از نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها استراتژی کنونی نظام آموزش عالی در برنامه درسی زیست محیطی راهبردی تهاجمی است. راهبردی که با استفاده از نقاط قوت و در جهت بهره گیری از فرصت ها به منظور پیشبرد اهداف سازمان تدوین و پیش می رود. این گونه راهبرد مطلوب ترین نوع راهبرد است.

روندهای ترجمه در تاریخ ایران و تشخیص نسبت آن با تحولات فکری و اجتماعی، به عنوان شاخص تعیین کارویژه ترجمه در دو دوره ایران باستان و عصر تمدن اسلامی در این مقاله بررسی شده اند. مفهوم ترجمه به دو معنی در این مقاله به کار رفته است: «بازگردانی گفتار یا نوشتار از زبانی به زبان دیگر» و «بازخوانی یک فرهنگ در یک فرهنگ دیگر، به مثابه امری میان فرهنگی یا ارتباطی یا میان اجتماعی». منبع استناد در گذشته تاریخی، که فاقد گزارش هایی درباره ترجمه است، بررسی روندهای برگردان شدن زبان در روند تحول خط ها و در دوره هایی که گزارش های مکتوب از امر ترجمه وجود دارد استفاده از آن گزارش ها بوده است. منابع به عنوان «متن» بررسی شده اند و دیدگاه نویسندگانشان به طور انتقادی داوری شده است. استنتاج پایانی بر مبنای رویکرد نظری پژوهش، «تغییرات فرهنگی» را معیار فهم تاریخ ایران قرار داده و احتمال داده است که تا پایان عصر تمدن اسلامی، دو نوع «شرایط وقوع ترجمه» در ایران وجود داشته است. امر ترجمه در دوران پیش از اسلام از خصوصیت «درون فرهنگی» برخوردار بوده و در دوره تمدن اسلامی یک «اقتضای فرهنگی» برای ارتباط میان فرهنگی که کارویژه نهایی اش می تواند ایجاد یک فرافرهنگ بوده باشد. مفهوم اول دلالت بر خصلت خود فرهنگ در جذب عناصر فرهنگ های دیگر دارد، و مفهوم دوم به عامل تکثر فرهنگی در محدوده بیناسرزمینی یا میان جامعه ای.

هدف از پژوهش حاضر «بررسی چالش ها و موانع توسعه روزنامه نگاری علم در ایران» با نگاه سیستماتیک و رویکرد بین رشته ای و کمک گرفتن از رشته های جامعه شناسی علم، فلسفه علم، اقتصاد علم، تاریخ علم و ارتباطات علم است. در این پژوهش از روش مصاحبه عمقی نیم ساخت یافته، در مصاحبه با روزنامه نگاران علم و متخصصان حوزه علم استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که برخی از چالش های نهاد علم و سیاست گذاری علم در کشور، مبتلا به حوزه روزنامه نگاری علم نیز هست. نگاه نخبه گرایانه به علم، تلقی عوام زدگی از طرف دانشگاهیان در صورت مشارکت در تولید محتوای رسانه ای، الگوی تکنوکراتیک حاکم بر فضای سیاست گذاری علم، به جای الگوی مشارکت مردم، ایدئولوژیک شدن علم و فناوری، انگاشتن علم به مثابه قدرت از سوی سیاست گذاران علم، از جمله چالش های روزنامه نگاری علم در ایران است. تربیت نشدن روزنامه نگاران علم برای حضور حرفه ای در این حوزه و نبود نهاد آموزشی، سپهر عمومی روزنامه نگاری علم را به عرصه تجربه آزمون و خطا تبدیل کرده و باعث افزایش اشتباهات در این حوزه و سلب اعتماد از جامعه علمی شده است. عدم تشویق کارهای با کیفیت و ارزش دهی کمَی به جای کیفی، باعث عدم انتشار کارهای مطلوب شده است. همچنین به دلیل اغراق در فرهیخته پنداری دانشمند در ذهنیت جامعه، توان نقادی روزنامه نگار در مواجهه با دانشمند بسیار پایین است و باعث می شود محتوا، بدون ساده سازی به مخاطب عرضه شود.