نگرش های متعدد صدرا در تبیین رابطه انسان و خدا (مقاله پژوهشی حوزه)

چکیده

در نگاه نخست به نظر می رسد که صدرا مسئله رابطه انسان و خدا را به گونه های متعددی تبیین کرده است؛ به گونه ای که می توان به اجمال دو دیدگاه و به تفصیل حتی چهار دیدگاه را به وی منتسب کرد. دو دیدگاه نخست، تبیین فلسفی اوست که دو نگرش ماهوی و وجودی او به مسئله می باشد و آن را به مراحل ابتدایی حکمت متعالیه نسبت داده اند. دیدگاه سوم، نگرش عرفانی صدراست که هرچند در آن، رابطه انسان و خدا دقیق تر و لطیف تر از نگرش فلسفی تبیین می گردد، ولی باز تبیین آن تنها تا مرتبه «عقل اول» امکان پذیر است. مقاله حاضر با بررسی این سه نگرش صدرا با اشاره به نگرش وحیانی او (دیدگاه چهارم)، آن را نیز در امتداد نگاه عرفانی  فلسفی وی دانسته است. نگارنده پس از تبیین نگرش های فوق، به این مسئله پرداخته است که آیا این تعدد نگرش ها نشانِ تطور در آرای صدراست؟ آن گاه در پاسخ، چندین وجه جمع جهت رفع اختلاف و تمایز میان این نگرش ها بیان گردیده است.