اعتدال گرایی در گستره تاریخ تمدن اسلامی؛ یک بررسی مقدماتی (مقاله پژوهشی حوزه)

چکیده

«اعتدال» واژه ای نوپدید در فرهنگ سیاسی ما نیست، ولی از جمله واژگانی است که به تازگی کاربرد فراوان یافته و وارد نظام سیاست گذاری و برنامه ریزی کشور شده است. این گونه واژگان اگر به درستی تبیین نشود و وفاق نسبی درباره مفهوم آنها پدید نیاید، دشواری هایی را پدید خواهد آورد. «اعتدال» به عنوان یک ارزش دینی و مبتنی بر یک بنیاد معرفتی متفاوت با مبنای مشهور ارسطویی آن، در متون دینی ما بسیار مورد توجه بوده و همسان و همپای دیگر باورها و ارزش های دینی به شکل های گوناگون در لایه ها و ابعاد مختلف تمدن اسلامی تجلی یافته است. برای سنجش فرضیه «اعتدال؛ به مثابه یکی از ویژگی های تمدن اسلامی» باید مطالعات گسترده ای سامان پذیرد. این نوشتار به عنوان گام نخست در این زمینه و با هدف ارائه الگویی برای پژوهش های مشابه، کاربردهای واژه «الاقتصاد» به معنای «اعتدال» را در متون روایی، فقهی، اخلاقی، ادبی، حکومتی و تاریخی و نیز دانش بلاغت بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که «اعتدال» افزون بر خاستگاه دینی در عینیت جامعه اسلامی نیز رواج داشته و تمدن اسلامی در جنبه های مختلف از آن تأثیر پذیرفته است. اگر این یافته با یافته های دیگر بررسی های تکمیلی سازگار باشد، می توان با اطمینان بیشتری از اعتدال ورزی به عنوان یکی از ویژگی های تمدن اسلامی یاد کرد.