تفسیر و علوم قرآن

مدلول آیة 106 سورة بقره «ما ننسخ من ایه او ننسها نات بخیر منها او مثلها الم تعلم ان الله علی کل شی قدیر» که به آیة نسخ مشهور است میان مفسّران محل خلاف است. سبب بروز این اختلاف و ظهور آرای گوناگون در این زمینه در واقع معانی محتملی است که برای سه تعبیر «نسخ»، «آیة» و «انساء» در آیه مورد بحث بر شمرده اند. بیشتر معانی مورد نظر مفسّران به دلیل عدم توجه به سیاق آیه و هماهنگی میان بخش های مختلف آن، نادرست به نظر می رسند. شاید حمل نسخ بر ازاله و لغو اعتبار، حمل آیه بر حکم و تأویل فعل «ننس» به محو از قرآن و اذهان و قول به اعمال صنعت استخدام میان لفظ «آیه» و ضمیر آن مقرون به صحت باشد. در اینصورت معنای اجمالی آیه چنین است «هر حکمی را که لغو کنیم یا هر آیه ای را که از قرآن و اذهان محو نماییم بهتر از آن یا مانند آن را از حیث تأمین مصالح مردم می آوریم». مطالب مورد نظر، در سه بخش سبب نزول آیه، «محورهای اختلاف مفسّران و نقد آرای آنان» و «جمع بندی» عرضه خواهد شد.

۲۲۰۳.

کتابشناسى قرآن و اهل بیت علیهم السلام(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: محمدعلی هاشم زاده

منبع: پژوهشهای قرآنی ۱۳۷۵شماره ۵ و ۶ ویژه نامه قرآن و اهل بیت

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن علوم قرآنی کلیات کتاب شناسی و ماخذ شناسی قرآن و علوم دیگر

تعداد بازدید : ۲۱۶۵

۲۲۰۴.

آوردگاه طف، در آینه قرآن

نویسنده: محمدعلی مهدوى راد

منبع: آیینه پژوهش ۱۳۸۱ شماره ۷۷ و ۷۸

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۱۶۳

۲۲۰۵.

شرح حال حجت الاسلام و المسلمین، استاد علی حکیمی

نویسنده: علی حکیمی نجف آبادی

منبع: بینات ۱۳۸۲ شماره ۳۷ و ۳۸

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر قرآن پژوهان

تعداد بازدید : ۲۱۶۱ تعداد دانلود : ۷۲۱

۲۲۰۶.

جامعه و اصالت فلسفی آن در قرآن (بر اساس دیدگاه علامه طباطبایی و مطهری)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: سید علیرضا واسعی

منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و یکم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۴ (پیاپی ۸۱)

کلیدواژه‌ها: طباطبایی مطهری اصالت جامعه امت

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۱۶۰ تعداد دانلود : ۱۳۱۴

علاوه بر آیه های بسیاری که خطاب به «تک فردهای آدمیان» در قرآن آمده، آیه هایی نیز وجود دارد که امری فراتر از آن را مخاطب ساخته است. همین امر زمینه تأملاتی برای فیلسوف مفسران شده که آیا مراد خداوند در این آیات، پدیده مستقلی به نام «امت» (جامعه) است یا نه؟ برخی بر اساس این آیات به اصالت فلسفی جامعه نظر داده، و دسته ای صرفاً اعتباری و تبعی بودن آن را قابل اثبات دانسته اند. این مقاله بر آن است تا به استناد آیه های قرآن و بهره گیری از داده های فلسفی تاریخ، نظر قابل دفاع تر را بیان دارد؛ با این فرضیه که هویت جامعه امری استقلالی و دارای اصالت فلسفی است، چنان که با هم بودگی انسان ها، قدرتی متمایز از افراد می آفریند. بر این اساس، پرسش اصلی مقاله، چگونگی هویت جامعه از منظر قرآن است و روش تبیین نظریه، بررسی آیات مرتبط با مقوله امت، بر اساس دیدگاه دو اندیشمند معاصر، یعنی علامه طباطبایی و شهید مطهری است و بالتبع، رویکردهای صدر و مصباح یزدی به عنوان دیدگاه رقیب، مورد مداقه قرار می گیرد.

۲۲۰۷.

معناشناسی معیت ؛ واژه «مع» در قرآن

نویسنده: کاظم قاضی زاده لیلا مرادی

منبع: حسنا سال اول پاییز ۱۳۸۸ شماره ۲

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر فرهنگ اصلاحات و واژه ها در قرآن

تعداد بازدید : ۲۱۶۰ تعداد دانلود : ۱۲۶۰

۲۲۰۸.

اعتدال محمد (ص)

نویسنده: سید ابراهیم سید علوی

منبع: بینات ۱۳۸۵ شماره ۵۲

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۱۶۰

۲۲۰۹.

مفهوم شناسی مقایسه ای گناه در قرآن و جامعه شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مهدی رفیعی موحد

منبع: پژوهشنامه اخلاق سال هفتم پاییز ۱۳۹۳ شماره ۲۵

کلیدواژه‌ها: جرم گناه ناهنجاری کجروی مفهوم قرآنی گناه جامعه شناسی گناه

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۱۵۸ تعداد دانلود : ۷۳۶

نگرانی متخصصین حوزه فرهنگ در خصوص علوم وارداتی از سویی و مواجهه تسامحی و شاید اباحی گری بخش قابل توجهی از مردم جامعه اسلامی نسبت به گناه اهمیت واکاوی معنا و مفهوم گناه در ادبیات دینی (قرآن) را در مقایسه با مفهوم اصطلاحی هم تراز گناه در جامعه شناسی و بدست آوردن شباهت ها و تفاوت های آن دو را نشان می دهد. به این منظور با روش تبیینی ابتدا با تتبع در آیات قرآن، واژه های هم خوان گناه را شناسایی و به تعریف آنها پرداخته و سپس از متون معتبر جامعه شناسی، تعریف مفاهیم مرتبط را استخراج و به این نتیجه رسیدیم که دو محیط مزبور به رغم بعضی مشترکات، از نظر منبع، رویکرد، جامعیت و مانعیت و وفاق نظر درخصوص تعریف با یکدیگر تفاوت های مبنایی دارند.

۲۲۱۰.

«حق انتقاد» از منظر قرآن و سنّت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: محمدجواد نجفی محمدهادی مفتح محمدحسن موحدی ساوجی

منبع: قرآن، فقه و حقوق اسلامی سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۳

کلیدواژه‌ها: نظام اسلامی شهروندان آزادی بیان حق بر انتقاد سنت معصومان

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۱۵۸ تعداد دانلود : ۱۰۵۵

«انتقاد» به عنوان یکی از مهم ترین مظاهر آزادی بیان، محک مناسبی برای سنجش مردمی بودن نظام های سیاسی است. در نظام اسلامی که در دو مرحله حدوث و بقا، نیازمند رضایت عمومی می باشد، «نقد حاکمان» یا «نقد رفتار حاکمان»، حق شهروندان یا به نوعی تکلیف آنان به شمار می آید. این حق و تکلیف که مستفاد از آموزه های دینی است، به وسیله افراد به صورت مستقل یا در قالب تشکل های مدنی و احزاب سیاسی یا در ساختار نهادهای سیاسی قابل اعمال می باشد و نظام اسلامی، به تأمین و تضمین به کارگیری این حق از سوی شهروندان موظف است. نوشتار حاضر ضمن بررسی مفهوم انتقاد و تفاوت های آن با مفاهیمی چون عیب جویی، آزادی بیان و مخالفت، با بهره گیری از آیات قرآن کریم و سخن و سیره پیشوایان معصوم، به تبیین جایگاه و مبانی این حق پرداخته است و این فرضیه را مطرح می کند که منتقد در نظام سیاسی اسلام، از مصونیت برخوردار است و حتی در فرض تجاوز از مرزهای انتقاد، حاکمیت باید به نفع حق عمومی، از حق خویش بگذرد

۲۲۱۱.

معناشناسی تاریخی واژه «ربّ»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدعلی خوانین زاده

منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن (کاوشی نو در معارف قرآنی) سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۸)

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم اسماءالحسنی معناشناسی تاریخی رب نام های خدا در یهودیت و مسیحیت زبان شناسی تاریخی تطبیقی خانواده زبان های سامی

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات مفهوم شناسی

تعداد بازدید : ۲۱۵۸ تعداد دانلود : ۸۲۳

با توجه به اهمیت و جایگاه محوری اسم «ربّ» در نظام معنایی قرآن کریم، در این مقاله با هدف دستیابی به معنای واژه «ربّ» و سیر تاریخی تحول معنا و کاربرد آن در اشاره به «خدای راستین/ خالق» در زبان های مختلف سامی و چگونگی راه یابی چنین کاربردی به زبان عربی پیش از نزول قرآن کریم، از روش معناشناسی تاریخی و زبان شناسی تاریخی تطبیقی استفاده شده است. از این رو ابتدا واژه «ربّ» عربی با بعضی واژه های خویشاوند با آن در خانواده زبان های سامی و همچنین زبان مصری مقایسه شده و در نتیجه، علاوه بر دستیابی به مفهوم اصلی «بزرگ» برای واژه rab سامی و شناسایی واژه nib به عنوان خویشاوند مصری rab سامی، پیوند میان دو ریشه r-b-b و r-b-w/y سامی نیز آشکار شده است. سپس با نگاهی تاریخی به کاربرد مفهوم مورد اشاره واژه rab سامی در بافت دینی پیش از اسلام و سایر واژه های ناظر به این مفهوم در زبان های سامی و متون مختلف دینی یهودیت و مسیحیت پرداخته شده است و در نتیجه، علاوه بر تبیین سیر تاریخی کاربرد معنای «سرور/ صاحب اختیار» در اشاره به «خدای راستین/ خالق» و معرفی واژه های ’Adonāy عبری، Kyrios یونانی، Mār’/ Māry آرامی و Moryo سریانی، که همگی به همین مفهوم اشاره داشته اند، با توجه به شواهد باستان شناختی آشکار شده است که واژه rab نخستین بار در اوایل قرن پنجم میلادی و در زبان سبئی به عنوان اسمی از نام های خدا به کار رفته و چنین کاربردی از زبان سبئی به حجاز و زبان عربی بستر نزول قرآن کریم راه یافته است.

۲۲۱۲.

هدایت باطنی و معنوی امام و مسئلة امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی و تفسیر المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علی کربلایی پازوکی

منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال پنجم بهار ۱۳۹۳ شماره ۱۶

کلیدواژه‌ها: امامت هدایت ولایت خلق امر حیات باطنی و معنوی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۱۵۷ تعداد دانلود : ۵۶۱

از مراتب عالی ولایت در مسألة امامت، ولایت معنوی است که با اشراف و تصرّف معنوی امام به اذن الهی در نفوس آماده تحقّق می یابد. مراد از ولایت معنوی نوعی اقتدار و تسلّط معنوی است که با پیمودن صراط عبودیّت و رسیدن به مقام قرب برای امام به اذن الهی حاصل می شود. در دیدگاه علاّمه طباطبائی، ولایت به این معنا غیر از نبوّت، خلافت، وصایت و نیز غیر از امامت به معنی مرجعیّت دینی و یا حتّی زعامت سیاسی است. انسان افزون بر حیات ظاهری، دارای حیات معنوی و باطنی است و برای رسیدن به مراتب عالی در آن نیاز به راهنما و امام و دستورهای خاص دارد. علاّمه طباطبائی امامت را مقامی برتر از نبوّت می داند که پس از پیمودن مراحل مختلف و آزمایش های سخت صلاحیّت آن برای بعضی از انبیاء و افراد خاص به وجود می آید و دارندة آن به امر الهی به هدایت باطنی مردم می پردازد و با تصرّف ولایی، انسان های آماده را به مقصود و مطلوب حقیقی و الهی رهبری می کند. علاّمه این نوع هدایت را هدایت به امر می نامد. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیل متن و به شیوة کتابخانه ای درصدد واکاوی هدایت باطنی و ولایت معنوی امام و زوایای آن از منظر علاّمه طباطبائی(ره)و به صورت خاص، در تفسیر المیزان است.

۲۲۱۳.

دفاع از معانی القرآن

نویسنده: محمدباقر بهبودی

منبع: کیان سال چهارم خرداد ۱۳۷۳ شماره ۱۹

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر قرآن پژوهان

تعداد بازدید : ۲۱۵۸ تعداد دانلود : ۱۰۶۲

۲۲۱۴.

ماهیت تفسیر انفسی قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: اکرم حسین زاده محمد شریفی

منبع: آموزه های قرآنی بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲۷

کلیدواژه‌ها: تفسیر انفسی تفسیر آفاقی تفسیر عرفانی معرفت نفس مخالفان تفسیر انفسی

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۲۱۵۶ تعداد دانلود : ۹۲۱

تفسیر عرفانی از انواع تفاسیر به روش اجتهادی است که خود نیز گونه گون است. تفسیر انفسی با روش عرفانی به تفسیر آیات الهی می پردازد که در راستای کمال انسان، پس از پیمودن مراحل عرفان عملی، به عرفان نظری ورود نموده و با ارائه دلایل عقلی و فلسفی می کوشد تا برهانی بودن کشف و شهودهای عرفانی را اثبات نماید. نتایج این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی انجام شده، گویای این است که محور در تفسیر انفسی خدا، و موضوع آن انسان و هدف آن مسئله وحدت وجود است. مفسر انفسی، تمام آیات الهی را تفسیری از وجود خویش می داند. هر آنچه بیرون از علم حضوری انسان به خویش باشد، در زمره تفسیر آفاقی قرار می گیرد. در نتیجه، تفسیر آفاقی مقدمه ای برای ورود به تفسیر انفسی می گردد. مخالفان تفسیر انفسی یعنی منتقدان عرفان و فلسفه با برخی مبانی تفسیر انفسی چون وحدت وجود مخالف اند. همچنین ارزشی برای کشف و شهود و دریافت های باطنی در تفسیر قرآن قائل نیستند و عقل و استدلالات عقلی را در تفسیر قرآن ناکارآمد می دانند، در حالی که هر سه عامل، نقش اساسی در تفسیر انفسی قرآن کریم ایفا می کنند.

۲۲۱۵.

آزادی یا اجبار عقیده در موازنه میان «لا اکراه فی الدین» با آیات قتال(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: جواد ایروانی

منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال چهاردهم تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۳۴)

کلیدواژه‌ها: جهاد ارتداد خشونت قتال اکراه در دین

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۱۵۴ تعداد دانلود : ۱۳۳۱

آیات متعددی در قرآن بر این مطلب تصریح دارند که تحمیل عقیده بر دیگران نامطلوب بوده پذیرش دین امری اختیاری است. در مقابل، آیات فراوانی وجود دارد که به قتال با کافران تا فراگیر شدن دین الهی فرمان می دهد. از آیات چنین برداشت شده است که قرآن، کفار و به ویژه مشرکان را بین اسلام و قتل مخیر کرده است. این مطلب، افزون بر آن که در تعارض ظاهری با آیات دسته نخست است، خاستگاه شبهاتی قرآنی و دست مایه اتهام بر مسلمانان مبنی بر توسل به خشونت و تحمیل عقیده شده است. برداشت هایی از سایر احکام فقهی همچون حکم مرتد و برخی روایات نیز بر این گونه شبهات دامن زده است. این تحقیق، به نوع توصیفی-تحلیلی و روش کتابخانه ای، پس از مروری بر دیدگاه ها پیرامون نفی اکراه در دین، به دسته بندی آیات قتال پرداخته و با کمک ظهور و سیاق آیات و شواهد تاریخی تلاش کرده است به پرسش های مطرح پاسخ دهد. تحلیل صحیح این آیات گویای آن است که اجبار در دین و تحمیل عقیده بر دیگران، نه ممکن است و نه مطلوب، و در این حکم، تفاوتی بین اصناف کفار وجود ندارد. با این حال، بر اساس قرآن، بر پا داشتن آیین توحیدی و نگهداری از آن جزء مهمترین حقوق مشروع انسانی می باشد. بدین جهتهم جهاد دفاعی و هم جهاد ابتدایی، در حقیقت دفاع از حق انسانیت در حیات خویش بودهمبارزه اسلام با «مظاهر شرک و بت پرستی» کاملا منطقی می نماید، بی آن که به اجبار در عقیده بیانجامد.

۲۲۱۶.

قرآن در کلام شهیدان

نویسنده: دفتر تحقیق و پژوهش بنیاد شهید انقلاب اسلامى

منبع: نشریه پاسدار اسلام ۱۳۷۶ شماره ۱۹۳

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن علوم قرآنی عدم تحریف قرآن

تعداد بازدید : ۲۱۵۴

۲۲۱۷.

شأن نزول در یگانه

نویسنده: احمد عابدینی

منبع: بشارت ۱۳۸۴ شماره ۵۰

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر دانستنیهای قرآن

تعداد بازدید : ۲۱۵۴

۲۲۱۸.

علم امام به قرآن و چگونگی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمود قیوم زاده محمدتقی شاکر

منبع: آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۱۶

کلیدواژه‌ها: قرآن امامت علم امام به ظهر و بطن

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۱۵۲ تعداد دانلود : ۸۳۳

از دیدگاه امامیه امام معصوم دانشی الهی دارد، از این رو نقش هدایتگری او ظاهر تا باطن جامعه و همة انسان ها را دربرمیگیرد. آیات و روایات علم الهی ائمه را به روشنی اثبات میکنند. مقالة حاضر یکی از منابع این علم را تحلیل میکند. احادیث، قرآن را از منابع مهم آگاهی و علم گستردة امام بیان کرده اند. ائمة اطهار آگاهی به حقایق و بطون قرآن را از پیامبر اکرم فرا گرفته و در کارکردی تبیینی به تفسیر و تحلیل آموزه های قرآنی پرداخته اند. بنابراین امام فصل الخطابِ اختلافات و بازگوکنندة تعالیم نبوی است. با این همه، درک حقایق قرآن مجاری گوناگونی دارد که خداوند به دلیل جایگاهی که برای امام مقرر کرده است، او را از آن بهره مند میسازد.

۲۲۱۹.

امنیت و ابعاد آن در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: بهرام اخوان کاظمی

منبع: فصلنامه دانشکده الهیات و معارف مشهد ۱۳۸۶شماره ۷۵

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر دانستنیهای قرآن

تعداد بازدید : ۲۱۵۲ تعداد دانلود : ۱۰۲۶

۲۲۲۰.

سلامت معنوى از منظر قرآن و صحیفه سجادیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فاطمه سادات بیطرفان فریبرز صدیقى ارفعى

منبع: معرفت سال بیست و سوم دی ۱۳۹۳ شماره ۲۰۵

کلیدواژه‌ها: قرآن سلامت آیات و روایات صحیفه سجادیه سلامت معنوى مؤلفه هاى سلامت معنوى

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۱۵۰ تعداد دانلود : ۸۹۸

از سال ها پیش، اندیشمندان، به ویژه اندیشمندان مسلمان، به طرح موضوع معنویت در امر مهم سلامت پرداخته اند. امروزه نیز دانشمندان دریافته اند که سلامتى بدون معنویت داراى کمبودى اساسى است. هدف اصلى این پژوهش، شناسایى مؤلفه هاى سلامت معنوى در آموزه هاى دین مبین اسلام است که با روش توصیفى تحلیلى و با مراجعه به دو منبع ارزشمند قرآن کریم و صحیفه سجادیه به استخراج این مؤلفه ها پرداخته مى شود. یافته هاى تحقیق نشان مى دهند که دین مبین اسلام در ارتقاى سلامتى پیروان خود نقش اساسى داشته و رابطه محکمى بین ایمان و سلامت روانى وجود دارد. خاستگاه سلامت معنوى در فرهنگ اسلامى، حقیقت قلب یا همان روح و نفس است که در کنار جسم قرار دارد و در عین حال، داراى شخصیتى مستقل است. مؤلفه هاى سلامت معنوى در قرآن و صحیفه سجادیه نیز عبارتند از مؤلفه هاى معرفتى، هیجانى، عملى و بازدهى.

درخت حوزه‌های تخصصی