درخت حوزه‌های تخصصی

پژوهش حاضر عهده دار ارزیابی نقد علامه جوادی آملی در تفسیر تسنیم بر آرای تفسیری علامه طباطبایی در تفسیر المیزان است. این دو تفسیر، در تراز تفاسیر گرانسگ شیعه است. اهمیت مقاله حاضر از جهت نمایاندن تفاوت آراء و نظر تفسیری دو مفسر برجسته، در پی تحلیل دیدگاه انتقادی تفسیر تسنیم نسبت به المیزان است، تا راز تفاوت این دو تفسیر نمایانده و راهی برای ارزیابی بهتر آنها گشوده شود. از نکات قابل توجه در تفسیر تسنیم، نقد دیدگاه های تفسیری است. گاهی مفسر تسنیم، در عرصه نظر، آزاداندیشی خود را پنهان نمی دارد؛ حتی به نقد دیدگاه استاد خود نیز می پردازد. پژوهش پیش رو با روش تحلیلی- انتقادی، به مهم ترین محور نقد ایشان در باب قاعده نسخ در آیات ۱۰۹ بقره با ۲۹ توبه پرداخته است. ازاین رو بر اساس ارزیابی صورت گرفته در هر دو تفسیر، با استناد به قواعد و مدارک تفسیری، این نتیجه حاصل شد که در آیات مورد بحث، دیدگاه علامه طباطبایی از اتقان بیشتری برخوردار بوده و به واقع نزدیک تر به نظر می رسد.

خداوند متعال در قرآن کریم به صورت امر ارشادی، بندگانش را به توکل بر خود امر کرده و در موارد متعددی به طور مستقیم و یا ضمنی، به بیان صفات و اسماء مبارکه خویش در ذیل آیات متضمن مفهوم توکل پرداخته است تا به این روش، مٶمنان را به توکل بر ذات پاکش مجاب سازد. از آنجا که مفهوم توکل، یکی از واژگان دارای ابهام در نظام معارف اسلامی بوده است، لذا ضروری به نظر رسید که در پژوهشی مستقل به تبیین ضرورت این امر از منظر آیات قرآن کریم پرداخته شود و بدون هیچ پیش فرض مفهومی و دسته بندیِ از پیش تعیین شده، به تحلیل آیات قرآن کریم در این زمینه پرداخته شود. به همین منظور در این پژوهش تلاش شده با استفاده از روش «تحلیل محتوا» به مثابه یکی از روش های تحقیق میان رشته ای متن محور، به تحلیل آیات قرآنی متضمن اسماء و صفات الهی برای کشف ضرورت توکل پرداخته شود و ضرورت مسئله توکل با توجه به ماهیت اسمایی که در آیات توکل بدان ها اشاره شده، تحلیل و تبیین گردد. تحلیل محتوای آیات قرآنیِ مستخرج به عنوان جامعه آماری نشان می دهد که صفات الهیِ بیان شده در قرآن کریم، بیانگر آن است که خداوند مسلط بر کل هستی، آگاه به تمام مخلوقات، مهربان به بندگان، مبدأ و مقصد هستی، یاریگر مخلوقات و جزادهنده بندگان است و این صفات، مهم ترین عامل برای درک ضرورت توکل بر خداوند است که توجه به آن ها می تواند ما را با مفهوم توکل حقیقی به خداوند متعال آشنا کند.

هدف این تحقیق استنباط راهبردهای تعلیم و تربیت مبتنی بر انسان شناسی قرآنی می باشد. تحقیق حاضر به لحاظ هدف خود بنیادی-کاربردی، با رویکرد کیفی و روش آن استنتاجی است. یافته های این پژوهش عبارتند از: انسان دارای شناخت، گرایش و توانایی عمل است، تاثیرات متقابل این ابعاد سه گانه عبارتند: گرایش ها گوهره وجودآدمی است که با آگاهی و عمل تقویت و تضعیف می شوند. گرایش ها به دو دسته عمیق – پایدار و سطحی – زودگذر تقسیم می شود.گرایش ها می توانند همدیگر را تقویت یا تضعیف کنند. آگاهی در صورت فعال بودن گرایش ها متناسبِ با آن، بر گرایش دیگری تاثیر می گذارد. هرچقدر آگاهی روشن تر باشد به همان میزان به باور نزدیک تر و توجه بیشتر به شناخت و رجوع مکرر به آن باعث تقویت و تضعیف بیشتر گرایش خواهد شد. انجام عمل خاص، هم گرایش پشتوانه خود و هم، همه گرایش های متناسب با آن را تقویت و گرایش های متضادش را تضعیف می کند.راهبردهای تربیتی عبارتنداز: توجه به عمل و بهره گیری مستمر از آن، بستر سازی و تسهیل گری و استفاده از محیط به عنوان ابزار هدایت، ارایه شناخت به صورت تدریجی و متناسب با تمایلات و نیازها، عرضه خوب ها و خوبی ها جهت شکوفایی و تقویت امیال فطری، بهره گیری ازهادیان اهل رشدوتزکیه، بهره گیری از قالب های متنوع ارائه محتوا و زمینه سازی جهت گذر کردن از علایق چگونگی انسان، گرایش، آگاهی، عمل، راهبرد. سطحی و ناپایدار به علایق عمیق و پایدار

مقاله حاضر به بررسی نقش شناخت در ترجیح امیال متعالی انسان با تأکید بر دیدگاه علامه مصباح یزدی پرداخته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که شناخت های بنیادین بر حسب متعلقاتش در شناخت مبدأ، معاد، راهنما و انسان خلاصه می شود. انسان با شناخت اسما و صفات الهی، تمسک به آنها، شناخت رابطه بین خالق و مخلوق و در نتیجه افزایش محبت به خداوند، هنگام تزاحم امیال، انتخاب صحیح تری خواهد داشت. شناخت ماهیت و ویژگی های زندگی اخروی، مثل آگاهی از ارجحیت حیات اخروی، بروز ملکات در آن عالم و تجسم اعمال و نیز آگاهی نسبت به ثواب و عقاب الهی موجب ترجیح امیال متعالی خواهد بود. آگاهی از جایگاه راهنمایان دین و شاهد بودن آنان نسبت به اعمال جوانحی و جوارحی و نیز آگاهی از تعالیم آنان زمینه ترجیح امیال عالی را برای انسان فراهم می سازد. کسب آگاهی نسبت به سرشت مشترک انسان و کرامت ذاتی و اکتسابی او نقش بسزایی در هنگام تزاحم امیال ایفا می نماید. این مقاله به شیوه مطالعه کتابخانه ای و روش توصیفی و تحلیلی این موضوع را بررسی می کند.

سید ابوالفضل برقعی (1287–1372) یکی از روحانیون و قرآنیون معاصر است. او در نیمه اول عمر خود یعنی حدوداً تا 45 سالگی دیدگاه های شیعی داشت، اما پس از آن، کم کم به نقد تمام اعتقادات شیعی می پردازد. او امامت شیعی را قبول ندارد. عصمت انبیا و اهل بیت (ع) را رد می کند. امیرالمومنین علی (ع) را خلیفه الهی نمی داند و به امامت اهل بیت (ع) اعتقادی ندارد و به طور کلی، به نقد تمامی اعتقادات شیعی می پردازد. یکی از دیدگاه های برقعی، نقد مسئله زیارت است. او در این باره، کتابی با عنوان «خرافات وفور در زیارات قبور» نوشته است و تمام زیارت را خرافه می داند. این نگارش به بررسی صحت و سقم دیدگاه های برقعی در مسئله زیارت می پردازد. روش جمع آوری مطالب در این نگارش به صورت کتابخانه ای بوده و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی می باشد. پس از بررسی ها، مشخص شد که سخنان برقعی درباره مسئله زیارت صحیح نیست و او به برخی از آیات و روایات اشاره می کند تا مدعای خود را اثبات کند و آیات و روایات دیگر را نادیده می گیرد.

از آیات پرشماری در قرآن فضیلت اهل بیت: برداشت می گردد، از آن جمله آیه هشتم سوره انسان است. که جمهور مفسران شیعه سبب نزول آن را در مورد اهل بیت : می دانند، اما مفسران اهل سنت در این موضوع هم داستان نیستند، برخی هم آوا با مفسران شیعه سبب نزول آن را می پذیرند، اما برخی دیگر مانند فخر رازی با پذیرش آن، اختصاص آیه به اهل بیت : را برنمی تابند و برخی نیز با دیده انکار بدان می نگرند. قرطبی از جمله آن منکران است که انکار خود را برپایه شبهه پراکنی ترمذی استوار ساخته است . این مقال درحد مجال شبهات ترمذی وفخررازی را درقالب دوگونه نقضی و حلی و شبهه مکی ومدنی بودن سوره را در بوته نقد نهاده است. در نتیجه شبهات یاد شده در آیه شریفه، مردود و راه اثبات سبب نزول آن هموار گردیده است.. واژگان کلیدی آیه هشتم سوره انسان، سبب نزول ، فضیلت اهل بیت:، مفسران اهل سنت، ترمذی و فخررازی

نحوه کاربرد نحویِ برخی از کلمات در قرآن با قواعد رایج علم نحو، همخوانی نداشته و این امر، دستاویزی برای معارضان قرآن از نزول آن تاکنون بوده تا با انتساب خطاهای ادبی در ساختار کتابی که به اعجاز ادبی و کمال فصاحت و بلاغت، مشهور است، آن را از الهی ووحیانی بودن، خارج ساخته و گرایش انسان ها به اسلام را کمرنگ سازند. از جمله آنها، کتابی به نام «نقد قرآن» است که اخیرا منتشر شده و در بخشی از آن، شبهات ناظر به اغلاط قرآنی با ادبیاتی نوین ارائه گردیده است. پژوهش حاضر، ضمن دسته بندی و انتخاب برجسته ترین شبهات نحوی در کتاب مذکور پیرامون مرفوعات- شامل «عدم تناسب فعل با فاعل»، «مرفوع بودن اسم (لکنّ)»، «مرفوع بودن اسم (إنَّ)»و «مذکر بودن خبر اسم مونث»- و منصوبات- شامل «مبتدای منصوب»، «کاربرد استثناء نامعقول»، «استثناء اکثریت از اقلیت» و «جمع آوردن معدود» -، آنها را با روش توصیفی- تحلیلی، بررسی و مهمترین نقدهای مرتبط را بر اساس دلایل متقن، تبیین می نماید. بر اساس نتیجه پژوهش، آسیب های نگرشی(غرض ورزی و تلاش برای ساختگی نمایاندن قرآن) و روشی(عدم تسلط بر ادبیات عرب عدم توجّه به قرآن به عنوان منبع قواعد عربی، توجه صرف به ظاهر قرآن و عدم رعایت ضوابط پژوهش) مؤلف/مؤلفان کتاب «نقد قرآن» را دچار لغزش کرده تا برداشت های اشتباه خود را دستمایه ای برای نفی الهی بودن قرآن و برساخته دانستن آن از سوی پیامبر(ص) سازند.

از منظر حکمت متعالیه معرفت، محبت، عشق، میل و اراده نیز همانند وجود، دارای مراتب متفاوتند و درجه یی از آنها در همه موجودات، ازجمله در مبادی فعل اختیاری آدمی (با درجات متفاوت) یافت میشوند. در این ساختار، عدم التزام اخلاقی حاصل یکی از این عوامل سه گانه است: 1) ضعف باور اخلاقی (فقدان یقیین کامل و همچنین غفلت از باورهای موجود)، 2) ضعف رغبت (غلبه امیال و قوای شهوی و غضبی بر شوق عقلانی و اخلاقی) و 3) ضعف اراده (ضعف در جزم نیت و کنار زدن موانع انجام فعل). بدین ترتیب التزام اخلاقی با 1) ارتقای باور به مرتبه یقین و تذکر، 2) اشتداد شوق به مرحله رغبت و بهجت عقلانی و 3) تأکید قدرت اراده به مرتبه تصمیم و عزم، محقق میگردد. با در نظر گرفتن این ساختار اشتدادی در مبادی فعل اختیاری، در صورت ارتقای مرتبه و قوت مراحل سه گانه باور، شوق و اراده، نسبت میان آنها با یکدیگر و نیز با تحقق فعل، وثیقتر شده و به وجوب نزدیکتر میشود.

در مطالعات زبان شناختی جدید، نگاه معناشناختی یکی از کاربردی ترین شیوه های پژوهش می باشد. از نظریه های مهم این حوزه، نظریه طرح واره های تصویری است که به مفهوم سازی مفاهیم انتزاعی از طریق تجربیات حسی ساختارمند در ذهن، اشاره دارد. در این میان امثال یکی از مهم ترین حوزه های ادبی است که همواره بسیاری از مفاهیم غیر عینی در آن مطرح می شوند. قرآن کریم امثال غنی و دقیقی را در خود جای داده است که پژوهش حاضر آن ها را در سوره مبارکه بقره با استفاده از نظریه مذکور و با هدف تبیین شناختی مفاهیم به کار رفته در امثال، به روش توصیفی-تحلیلی، مورد بررسی قرار داده است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد که طرح-واره های حجمی بیشترین بسامد در میان انواع طرح واره ها را دارند که این امر با هدف عینی سازی مفاهیم در امثال هماهنگی دارد. در امثال مورد بررسی، بسیاری از مفاهیم مه در مطالعات زبانشناختی جدید، نگاه معناشناختی یکی از کاربردی ترین شیوه های پژوهش است. نظریه طرح واره های تصویری، یکی از نظریات معناشناختی است که به وسیله آن آثار زبانی – ادبی بررسی می شوند. این نظریه به مفهوم سازی مفاهیم انتزاعی اشاره دارد که ازطریق تجربیات حسی ساختارمند در ذهن به وجود می آید. در این میان، مثل ها یکی از مهم ترین حوزه های ادبی است که همواره بسیاری از مفاهیم غیر عینی در آن مطرح می شوند. در همین راستا قرآن کریم مثل های پُرمایه و حکیمانه ای را در خود جای داده است که بررسی آنها در پرتو نظریه طرح واره های تصویری جانسون، سبب روشن شدن سازوکار انتقال مفاهیم انتزاعی به ادراک انسانی و پی بردن به معانی عمیق آنها خواهد شد. بر همین اساس، در پژوهش حاضر، مثل های سوره مبارکه بقره که سرشار از مفاهیم انتزاعی است، با استفاده از نظریه مذکور و با هدف تبیین شناختی مفاهیم به کاررفته در مثل ها، به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر یافته های معناشناختی بررسی می شوند. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهند طرح واره های حجمی بیشترین بسامد در میان انواع طرح واره ها را دارند که این امر با عینی سازی مفاهیم در مثل ها هماهنگی بیشتری دارد. همچنین، بسیاری از مفاهیم مهم قرآنی مانند هدایت، آخرت، دین، تقوی، آیه، صبر و ... در قالب طرحواره حجمی آمده اند تا برای مخاطب محسوس و ملموس جلوه کنند و در دایره فهم انسانی که به محسوسات تمایل دارد، بگنجند. مفاهیم انتزاعی در چهارچوب تجربیات حسی بیان شده اند؛ این تجربیات سبب می شوند معنای یک مفهوم خاص علاوه بر سطح واژگانی، در سطح گسترده تری درک شود که تجربه حسی خاص آن مفهوم را فرا می گیرد. م قرآنی مانند هدایت، آخرت، دین، تقوی، آیه، صبر و ... در قالب این نوع از طرح واره در راستای محسوس و ملموس شدن ذکر شده اند. تجربیات حسی که مفاهیم انتزاعی در پرتو آن ها بیان شده اند. همچنین مفاهیم در قالب یک طرح واره خاص با کارکرد آن طرح واره اغلب هماهنگی دارند که این خود در مفهوم سازی و شناخت معنی مؤثر می باشد.

یکی از مسائل بنیادین در انسجام احساسات درونی در تربیت، اعتدال بخشی به نیازهای غریزی انسان است که روانشناسان و اندیشمندان حوزه ی تربیت روش ها و راه کارهای مختلفی را برای موفقیت در آن به کار بسته اند. یکی از نکات مهم جهت دستیابی به آن، خویشتن بانی در این حوزه است. پژوهش حاضر تلاش دارد تا با روش توصیفی- تحلیلی در جهت ارائه نقش تربیتی خویشتن بانی در اعتدال بخشی به نیازهای غریزی انسان از منظر قرآن و حدیث بپردازد تا انسانی کامل با مؤلفه های تربیتی درست فراروی انسان های دیگر معرفی نماید. خویشتن بانی مفهومی پیشا دینی است که تمام ابعاد و وجوهات انسان را از سطح انسانی تا سطح الهی تحت تأثیر قرار می دهد و هدایت گر انسان از جهان دانی به عالم عالی است. دستاورد این نوشتار این است که خویشتن بانی راهبرد محوری در حفظ تعادل غرائزی است که خداوند آن را مقدمه ای برای شکوفایی فطرت خدا جوی انسان قرار داده است.

متهم ساختن پیامبر اکرم به اتهامات واهی و بی اساس، از جمله اشکالات و شبهاتی است که خاور شناسان یا دگر اندیشانی همچون دکتر سها-در کتاب نقد قرآن- بر دامن پاک و پیراسته ی رسول مکرم اسلام وارد ساخته اند. پاسخ دهی به این گونه شبهات از ضروریات پژهشی هر عصر و دورانی است. در این مقاله از سه منظر تفسیری، تاریخی و فقهی، با روش توصیفی-تحلیلی و بدون برخورداری از پیشینه ی اختصاصی، با ارائه ی تبیین روشنی از مفهوم و اسباب بردگی، به اتهام دکتر سها بر رسول خدا (برده گیری به منظور شهوت رانی) از طریق ارائه ی راهکار و شیوه ی مشروع برده گیری پاسخ داده شده که عبارت است از: سلب آزادی عمل از دشمنان دین و محاربان جامعه اسلامی، کشاندن آنان به درون جامعه ی اسلامی، وادار نمودن آنان را به زندگی در زیّ بردگی تا تربیت دینی بیابند و به تدریج آزاد گردند؛ لغو شدن برده گیری از طریق قلدری و ولایت و منحصر شدن سبب آن در غلبه ی جنگی، آن هم در جنگ مسلمانان با کفار، بعد از اتمام حجت و پذیرفته نشدن پیشنهاد جزیه و معاهده؛ مشروط شدن جواز وطی به استبراء

آیات 31 نور، 53 و 59 أحزاب به عنوان آیات حجاب مشهور است. پژوهش حاضر درصدد بررسی روش تفسیر آیات فوق از دیدگاه صاحبان تفاسیر الکشاف و المیزان است. بر پایه ترتیب نزول و ظاهر آیات، خدای متعال ابتدا در آیه 53 احزاب به مردان مؤمن دستور می دهد که مواجه آنها با همسران پیامبر| «من وراء حجاب» باشد. سپس در آیه 59 از زنان مؤمنه می خواهد خود را با «جلباب» بپوشانند، تا مورد آزار نامحرمان قرار نگیرند. سرانجام در آیه 31 نور با ذکر جزئیات مسئله حجاب، حد و حدود آن را ترسیم می فرماید. در این میان زمخشری گاهی با استناد به روایات ضعیف، تفسیر غیر قابل قبولی را از آیه مورد بحث ارائه داده است که در هنگام مقایسه نظرهای ایشان با نظرهای علامه طباطبایی و ارزیابی دلایل و مستندات ایشان، برخی نظرهای زمخشری مانند: «سبب نزول آیه 53 احزاب ناراحتی و غیرت خلیفه دوم از رفت وآمد مردان اجنبی به منزل پیامبراکرم| است» به طور قطع قابل خدشه است. همچنین هر دو مفسر گاهی بدون دلیل، دست از ظاهر آیه برداشته و تفسیری خلاف ظاهر ارائه کرده اند.

از منظر ناشناخت گرایان گزاره های دینی توصیف گر حقایق معنوی و واقعیات عینی نیستند و در برخی آراء معنادار هم تلقی نمی شوند. در این نگرش داستان های دینی نیز اشاره ای به واقعیت ندارند؛ بلکه به مقاصد دیگری بیان شده اند. در این راستا توجه به جنبه های عملی گزاره های دینی اهمیت بیشتری دارد. عمده متفکران اسلامی مانند علامه طباطبایی معتقد به شأن شناختی زبان دین هستند. از منظر علامه طباطبایی تمام گزاره های دینی، معنادار و حقیقی قلمداد می شوند و قصص قرآن نیز از جمله گزاره های تاریخی هستند که به عنوان اِخبار از حقایق گذشته یا تمثیل از نوع حقیقی بیان شده اند. این نوشتار با روش توصیفی_ تحلیلی به یک سؤال اصلی پاسخ می دهد: از منظر علامه طباطبایی قصص قرآنی دارای چه شأنی در زبان دین است؟ جهت پاسخ به این سؤال اصلی، پس از بررسی شأن شناختی زبان دین از منظر متفکران اسلامی و غربی به نظرات علامه طباطبایی پیرامون زبان دین در قصص قرآنی پرداخته می-شود.

افزوده های تفسیری ازجمله لوازم مورد نیاز هر مترجم است؛ زیرا در برخی موارد، ترجمه واژگانی قرآن، افاده کامل معنای آیه را نمی کند و مفاهیم عمیق کلام الهی به خواننده منتقل نمی شود؛ بنابراین، مترجمان ناچارند گاهی افزوده هایی به متن ترجمه اضافه کنند تا شفاف سازی معنایی و ساختاری متن ترجمه شده به خوبی انجام شود. ازجمله ترجمه های فارسی معاصر قرآن کریم که در آن افزوده های تفسیری جایگاه ویژه ای دارد، ترجمه تفسیری «علی مشکینی» است. این پژوهش درصدد است با استفاده از روش تحلیل انتقادی، گونه های افزوده های تفسیری را در ترجمه مشکینی از سوره «الرحمن» بررسی و تحلیل کند. بررسی ها نشان دادند هرچند مترجم تلاش کرده است تا با بیان افزوده های تفسیری، زمینه ارتباط بهتر خواننده با آیات کلام وحی را فراهم آورد، لغزش هایی نیز صورت گرفته است. گونه های افزوده های تفسیری با رویکرد انتقادی در ترجمه مشکینی، در حوزه ارجاع ترجمه الفاظ آیه به آیات بعدی، انحصاری پنداشتن الفاظ و گزاره های قرآنی، استفاده از پیش فرض های علوم تجربی در ترجمه آیات، بیان مصداقی خاص از آیات، بی توجهی به قواعد زبان عربی همانند قاعده تغلیب، استفاده از برخی از تفاسیر باطنی در ترجمه آیات و ... است.

یکی از آیاتی که تفسیر آن محل اختلاف مفسّران بوده عبارت «و عَلَی الَّذینَ یُطیقونَه» در آیه 184 سوره بقره است. نظر به آنکه فعل «یُطیقونه» در این آیه مثبت بکار رفته، مفسّران را در فهم عبارت مذکور دچار چالش نموده است. نوشتار حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، در صدد است تا با گذاری به سیر تطوّر فهم این آیه در اندیشه مفسّران، زمینه ی فهم دقیق تر آیه را فراهم آورده و داده های لازم جهت داوری صحیح پیرامون شروط و استثنائات روزه در قرآن را بازیابی کند. با بررسی های انجام شده در این تحقیق روشن شد که بر حسب سیر زمانی از قرن اول تا عصر حاضر، به ترتیب سیر فهم مفسّران، مباحثی همچون؛ اختلاف قرائت، فرضیه نسخ، در تقدیر گرفتن حرف نفی یا فعل «کانوا»، بیان مصادیق «یُطیقونَه» و تبیین معنای دقیق این ماده در آیه مورد بحث بوده است. از میان این دیدگاه ها، تلاش مفسّران اخیر در قرن چهاردهم و پانزدهم در فهم آیه به برداشت صحیح از آیه کمک شایانی کرده است. این تلاش ها از طریق کشف حقیقت معنایی «یُطیقونَه» بوده که به مقارنت قید مشقّت در ماده «یُطیقونَه» انجامیده و در نظّرات مفسرانی از صحابه همچون ابن عباس هم بدان اشاره شده است.

براساس روایات، موافقت با قرآن موجب اعتباربخشی به حدیث فاقد سند معتبر می شود. در این صورت این سؤال مطرح می شود که چنین حدیثی تا چه میزان معتبر خواهد بود: همه محتوا همراه با جزئیات آن، یا فقط مقداری از محتوا و جزئیاتی که موافقت آن با قرآن احراز شود؟ استفاده از تفسیر «المیزان» به خاطر به کارگیری گسترده عرضه احادیث به قرآن، می تواند نقش مهمی در روشن کردن این مسئله داشته باشد. «روشن شدن اعتبار بسیاری از جزئیات روایات فاقد سند»، «افزایش دقت در به کارگیری این روایات در تفسیر قرآن»، «بدیع بودن نظرات تفسیر المیزان در این زمینه» و نکاتی مانند آن ایجاب می کند ابعاد این مسئله با دقت بررسی شود. بررسی «تحلیلی انتقادی» چند حدیث در «المیزان» نشان می دهد: با وجود موافقت محتوای کلی این احادیث با قرآن، همه جزئیات آنها مورد تأیید قرآن نیست و فقط میزانی از محتوا معتبر است که موافقت آن با قرآن ثابت شود. با ضمیمه کردن قاعده «حُکم الأمثال فیما یجوز و فیما لایجوز واحد» به این بررسی، می توان این نتیجه را به تمام احادیث فاقد سند موافق با قرآن تعمیم داد.

یکی از شروط لازم براى فهم مفاد هر کلامى، ازجمله قرآن کریم، آگاهى از معانى کلمات آن است، ازاین رو بر مفسر کلام وحی لازم است با بهره گیری از روش درست، مفاهیم واژه های آن را به دست آورد؛ چرا که توجه دقیق به ویژگی هاى مفهومى هر واژه قرآنى، نقش کلیدی در تفسیر درست آیات دارد. بخشی از میراث تفسیری اهل بیت (علیهم السلام) به این بخش اختصاص دارد که با مطالعه آن می توان روش درست معناشناسی واژگان قرآن را به دست آورد. این نگاشته با استفاده از روش تحلیل متن و متن پژوهی، به بررسی واژه پژوهی در روایات تفسیری امام رضا (علیه السلام) پرداخته و به این نتیجه رسیده است که امام در واژه کاویِ آیات قرآن، مؤلفه های «تبیین معنای ظاهری مفردات»، «تبیین نکات و اغراض بلاغی کلمات آیات»، «بیان نکات صرفی- نحویِ معنامحور»، «توجه به قرائت های مختلف»، «توجه به بافت و سیاق» و «فرهنگ محوری» را مدّ نظر قرار داده اند. بنا بر یافته های پژوهش، امام (علیه السلام) در تبیین مفردات، هم به واژگان کاوی لغوی و هم به مفردات پژوهی قرآنی توجه داشته است. در روایات تفسیری ایشان، «توجه به معنای مجازی واژه و توسعه معنایی»، «گفتمان نگری در تبیین واژه» و «اشاره به عدم ترادف» نیز دیده می شود که حضرت همه اینها را با محوریتِ پاسخ به شبهاتِ وارده و تبیین باورهای کلامی درست برای مخاطبان مدّ نظر قرار داده اند.  

گستردگی تعاملات اقتصادی بین کشورهای جهان، تأثیرپذیری فراوان اقتصاد از سیاست را موجب گشته و راه را برای اعمال فشار قدرت ها بر کشورهای غیر همسو با خود هموار ساخته است. از سوی دیگر، تصریح بر رکن «برون نگری» در کنار «درون زایی» در سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، لزوم تعامل با دیگر کشورها را برای تحقق این هدف نمایان می سازد. با توجه به اینکه تعاملات اقتصادی در عرصه بین المللی، متأثر از سیاست خارجی هر کشور است، این پرسش مطرح می شود که موازین و چارچوب های دقیق چالش و تعامل با دولت ها و جوامع بیگانه و غیر مسلمان مبتنی بر قرآن و سنت چیست؟ به ویژه اینکه در سیره رسول خدا‹ نیز، هم چالش با مشرکان و مقاومت در برابر تحریم اقتصادی آنان مشاهده می شود و هم تعامل و توافق. این نوشتار که به روش کتابخانه ای و شیوه توصیفی تحلیلی سامان یافته است، تلاش می کند ضمن ارائه دقیقِ محدوده و مرزهای چالش و تعامل، مبتنی بر معارف قرآن، به تحلیل سیره پیامبر‹ در این باره بپردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد که عناصر «دشمنی»، «سلطه طلبی»، «ولایت پذیری» (در متن تبیین شده) و «نرمش در برابر اصول و احکام اسلامی»، محدودیت های تعامل را مشخص می سازد و در غیر این صورت، مشروط به رعایت مصالح عمومی، دست حاکم اسلامی برای نرمش و تعامل باز می باشد.

در روایتِ دعوت اقوام توسط انبیاء، مدح قوم یونس در نسبت با نکوهش سایر اقوام، یک وجه تمایز اساسی محسوب می شود. در این پژوهه به روش تحلیل محتوای مضمونی و استفاده از رابطه همنشینیِ مضامین در روش تحلیل گفتمان، با دسته بندی موضوعی آیات سوره یونس و توسعه شبکه مضمونیِ مرتبط در سایر آیات، چرایی ایمان آوری قوم یونس(ع) مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های تحقیق حکایت از آن دارد که اقوام تمامی انبیاء به جز حضرت یونس(ع)، تکذیب کننده آیات الهی بودند. مبتنی بر تحلیل های کمّی، رویکرد غالب در سوره یونس، اتمام حجت با اقوام تکذیب کننده به دو طریق «انذار» و «استدلال ورزی» است. تحلیل های کیفی نشان می دهد که اقوام به تدریج طیّ یک رابطه طولیِ تدلّی از اعلی به ادنی، به موضع «تکذیب گری» روی آورده اند و آنچه آن ها را ایمان ناپذیر کرده، اتخاذ چنین موضعی در برابر دین بوده است. عامل سوق دهنده اقوام به تکذیب گری، محیط اجتماعی ناسالمی بوده که متأثر از دو عاملِ «الگوی رفتاری» در درجه اول و «تغییر ذهنیت ها» در مرتبه بعد، توسط کنشگرانی با مرجعیت فکری و سیاسی تحت عنوان «ملأ» شکل گرفته است. قوم یونس تنها قومی است که سخن از وجود چنین طبقه ای در آن یافت نشده و به جای آن در روایت های مربوط به این قوم، از حضور یک «عالم ناصح» نام برده شده است.