جنگ رسانه ای

افزایش روزافزون شبکه های خبری ماهواره ای، حکایت از نقش مهم رسانه های جمعی در اطلاع رسانی دارد و در این میان، آغاز به کار تلویزیون بی بی سی فارسی با پوشش جغرافیایی سه منطقه فارسی زبان ایران، تاجیکستان و افغانستان، برخی تمایزهای جدی محتوایی و روشی را میان این رسانه نوپا و سایر تلویزیون های ماهواره ای آشکار می سازد. شبکه ای که آغاز به کار آن را باید موج جدیدی از «جنگ رسانه ای نرم» علیه ایران دانست. در این مقاله برای بررسی برداشت ها، استنتاج ها و پیش فرض ها در برنامه های بی بی سی فارسی علاوه بر تحلیل محتوا از روش تحلیل گفتمان سود جسته ایم. هدف این مقاله این است که با بررسی برنامه های فارسی زبان شبکه خبری بی بی سی به بررسی شیوه های مورد استفاده در برنامه های تلویزیونی پی ببریم تا دریابیم آنها از چه تکنیک ها، رویکردها و... در جهت مأموریت خبررسانی و تبلیغی خود برای جذب مخاطبان استفاده می کنند.

در مقاله حاضر، به بررسی و تحلیل گفتمان دو بخش خبری بیست و سی سیمای جمهوری اسلامی ایران و اتاق خبر شبکه من و تو پرداخته شده است. یافته ها نشان می دهد که بیست و سی، در جریان حوادث دی ماه 96، ضمن نسبت دادن اغتشاشات و اعتراضات به بیگانگان و دشمنان، مردم ایران را مردمی فهیم و باشعور سیاسی بالا معرفی کرده که هرگونه تفرقه اندازی را شناسایی و به سرعت پاسخگویی می کنند. چرا که اتحاد، اعتماد و همدلی، از خصوصیات آنان در هنگام مواجهه با مشکلات است. اما اتاق خبر در حادثه مرگ کاووس سید امامی، با عناوینی همچون آزادی، حقوق بشر، لیبرالیسم، نبود شفاف سازی و وجود فساد در دستگاه حقوقی ایران، سعی در تضعیف گفتمان آزادی کشور را داشته است. همچنین این بخش خبری از ایرانیان تصویری می سازد که بر اساس آن، مردم پیوسته در حال یافتن راه حل برای برون رفت از بحران داخلی هستند و نیاز به کمک های حقوق بشری دارند. در گفتمان اتاق خبر، دال مرکزی مشکوک بودن فوت آیت الله هاشمی رفسنجانی با سایر عناصر گفتمانی مانند اختلافات داخلی برای رسیدن به قدرت، نبود اتحاد بین سردمداران، انزوای هاشمی و هاشمی زدایی، مفصل بندی و برجسته سازی شده است. در گفتمان این بخش خبری، پایه های جمهوری اسلامی سست است و کشور در عرصه بین المللی و منطقه ای به شدت منزوی شده است.

امروزه رسانه به عنوان ابزاری جهت جنگ نرم علیه کشورهای مخالف هژمونی آمریکا ازجمله ایران قرار گرفته است. سؤال اصل این مقاله آن است که ماهیت این جنگ چیست؟ درپاسخ به سؤال اصلی مقاله این جنگ در چهار محور اساسی ویژگیهای جنگ رسانه ای، روش ها و فنون جنگ رسانه ای، ابزارهای جنگ رسانه ای و اهداف جنگ رسانه ای آمریکا علیه ایران مورد بررسی قرار گرفته است. در محور اول تصویرسازی، تحریف، دستکاری اطلاعات، بمباران خبری، جعل خبری و بزرگ نمایی از ویژگی های جنگ رسانه ای آمریکا علیه کشورهای هدف است. درمحور دوم آمریکا با روش هایی مانند انگاره سازی، توسل به ترس، برچسب زنی و ترور شخصیت تلاش می کند تا در ذهن مخاطبان تغییر نگرش ایجاد کند. در محور سوم آمریکا سعی دارد با استفاده از ابزارهای جنگ رسانه ای ازقبل رادیو، شبکه های تلویزیونی ماهواره ی سایتهای اینترنتی فارسی و شبکه های تبشیری و نیز با استفاده از تاکنیک های رسانه ای مانند تبلیغات و برجسته سازی بر کشورهای هدف از جمله ایران اثر بگذارد. آمریکا در جنگ نرم علیه ایران با روشهایی از جمله هنجارسازی، دموکراسی سازی و شبکه سازی مسلمانان میانه رو و با سه استراتژی بلندمدت، میانه مدت و کوتاه مدت اهداف خود را دنبال می کند؛ ارائه چهره مخوف از اسلام و جمهوری اسلامی، ترسیم ایران به عنوان محور شرارت، مطرح کردن ایده اسلام هراسی و ایران هراسی، ناکارآمدی دین در اداره جامعه، تلقین به اجماع جهانی علیه ایران.

با پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357(1979) سلطه امریکا بر ایران پایان یافت و دوره جدیدی در روابط این کشور با ایران آغاز شد. استکبار جهانی و صهیونیسم بین الملل از آن سال همواره به صورت کاملا خصمانه با ایران برخورد کرده اند. که مخرج مشترک تمام سیاستهای سلطه طلبانه، استحاله انقلاب اسلامی و سرنگونی جمهوری اسلامی ایران بوده است. در سالهای اولیه پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی تلاش کردند تا از طریق دامن زدن به مسائل قومی و اختلافات مذهبی، ایران را تجزیه کرده و به یک کشور کوچک و فاقد نفوذ منطقه ای تبدیل کنند. از بهار 1359 تا شهریور همان سال، تجاوز نظامی طبس و کودتای نوژه را در قالب حمله مستقیم نظامی طراحی کردند که این نیز به شکست انجامید. از شهریور 1359 با حمایت تسلیحاتی، اطلاعاتی و مالی از عراق، این کشور را به تحمیل یک جنگ تمام عیار نظامی علیه ایران تحریک کردند. سپس از اوایل دهه شصت تا کنون، با طراحی و سازماندهی استراتژی جنگ نرم و فروپاشی تصمیم به تغییر از درون گرفتند تا بدین ترتیب توان ملی ایران و موقعیت ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک آن را تضعیف کرده و ایران در صحنه بین المللی منزوی سازند. در این استراتژی، آنها با سازماندهی تهاجم فرهنگی، سیاسی، روانی و تبلیغاتی و تطهیر خود در افکار عمومی ملت ایران به ویژه در نسل جوان، حمله به مبانی اعتقادی و ارزشهای اسلامی و ملی را دردستور کار خود دارند و با القای ناکارآمدی نظام، کلیه دستاوردهای مثبت گذشته را به صورت اغراق آمیزی نفی می کنند.

در این مقاله بیان می شود که چگونه رسانه که خود پدیده ای خنثی ست، به ابزاری برای جنگ و به انقیاد کشاندن احساسات توده مبدل می گردد و درهمگون سازی جهانی، بردگی مدرن را در لوای چه قالبی به تعریف در می آورد. همچنین تلاش نظام سرمایه داری در برخورداری و استفاده از این ابزار در امر طبیعی جهانی شدن بررسی می شود و به عقلانیت حاکم بر آن از چارچوب نظری دو اندیشمند برجسته معاصر ماکس وبر پرداخته می شود. مشخص می شود دموکراسی مرگ توده است، توده امتداد بورژوازی است که ابزار سرمایه را در دست ندارد. دموکراسی در جوامع توده و در جریان امتداد بردگی که به شکل مدرن درآمده است، نیست. رسانه به عنوان رکن چهارم دموکراسی بیشتر با جهت دادن به احساسات عمومی و طبقه ی توده نقش نوعی سوپاپ اطمینان را بازی می کند.

در این مقاله بیان می شود که چگونه رسانه که خود پدیده ای خنثی ست، به ابزاری برای جنگ و به انقیاد کشاندن احساسات توده مبدل می گردد و درهمگون سازی جهانی، بردگی مدرن را در لوای چه قالبی به تعریف در می آورد. همچنین تلاش نظام سرمایه داری در برخورداری و استفاده از این ابزار در امر طبیعی جهانی شدن بررسی می شود و به عقلانیت حاکم بر آن از چارچوب نظری دو اندیشمند برجسته معاصر ماکس وبر پرداخته می شود. مشخص می شود دموکراسی مرگ توده است، توده امتداد بورژوازی است که ابزار سرمایه را در دست ندارد. دموکراسی در جوامع توده و در جریان امتداد بردگی که به شکل مدرن درآمده است، نیست. رسانه به عنوان رکن چهارم دموکراسی بیشتر با جهت دادن به احساسات عمومی و طبقه ی توده نقش نوعی سوپاپ اطمینان را بازی می کند.

فهم نحوه ادراک مردم و مدیریت آن ازجمله مأموریت های اصلی هر رسانه به منظور پیشبرد اهداف خود و در جهتِ انگاره سازی در بین اذهان عمومی است. این مهم در فضای رسانه ای جمهوری اسلامی ایران، که روزانه مورد هجمه رسانه ای نظام سلطه قرار می گیرد، اهمیت دوچندانی می یابد، تا حدی که رهبر انقلاب آن را مهم تر و بسترساز اثرگذاری جنگ اقتصادی دانسته اند. بر این اساس، هر رسانه، مبتنی بر اهداف و مأموریت های خود، راهبردهایی را برای هدایت افکار عمومی در پیش می گیرد؛ شناسایی این راهبردها مستلزم رصد دقیق آن ها و یا دسترسی به اسناد بالادستی آن هاست. نقص این روش در آن است که میزان اثربخشی هر راهبرد مشخص نشده است و گاهی شیوه های به کار گرفته شده در راهبردها مبهم خواهند بود. در این پژوهش تلاش شد تا با تمرکز بر جامعه هدف رسانه ها، راهبردهایی که در هدایت افکار عمومی مؤثر واقع شده اند شناسایی شوند. لذا در ابتدا اقدام به مصاحبه نیمه ساختارمند با 1,250 نفر از مردم تهران شد و پس از آن با بهره گیری از رگرسیون لجستیک و آزمون همبستگی تلاش شد تا باور عمومی، که تحت تأثیر هریک از چهار رسانه ماهواره، شبکه های اجتماعی، صداوسیما و تارنما ها شکل گرفته است، تبیین شود. نتایج گویای آن بود که فضای تقابلی جدی ای میان رسانه ها در عرصه هدایت افکار عمومی وجود دارد و در این فضا شبکه های اجتماعی غالباً در اختیار جریان غیرانقلابی، و تارنما ها در دست جریان انقلابی اند.

با توجه به اهمیت رو به رشد جایگاه رسانه ها و شبکه های اجتماعی در ساختار قدرت نرم، در این پژوهش تلاش شده است ضمن مرور ادبیات جنگ اقناعی، به بررسی ابعاد جنگ اقناعی صفحه اینستاگرامی بی بی سی فارسی علیه ایران در موضوع کرونا پرداخته شود. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل مضمون، به واکاوی پست های اینستاگرامی بی بی سی فارسی پرداخته و ضمن استخراج مضامین و ترسیم و تحلیل شبکه مضامین، ابعاد جنگ اقناعی بی بی سی فارسی را در مورد کرونا در ایران بررسی کرده است. در این واکاوی مشخص شد پوشش رسانه ای اخبار کرونا در ایران از سوی صفحه اینستاگرام بی بی سی فارسی، به صورت کاملا هدفمند، برنامه ریزی شده و خصمانه انجام شده است. هدف بی-بی سی فارسی از پرداختن به موضوع کرونا در ایران، نه بازتاب واقعیت ها، بلکه دنبال کردن سیاست القاء به هم-ریختگی معنایی و آشفتگی تصورات ذهنی مخاطبان فارسی زبان درباره ایران، اسلام و حاکمیت نظام اسلامی است. براساس یافته های تحقیق حاضر، صفحه اینستاگرام بی بی سی فارسی در جنگ اقناعی با راهبردهای قرار دادن مردم در مقابل نظام اسلامی، کاهش همبستگی و ایجاد تفرقه در ارکان نظام اسلامی و القای بدبینی نسبت به حاکمیت، اخبار مربوط به پاندمی کرونا در ایران را پوشش می دهد.

در عصر کنونی رسانه های جمعی نقش مهمی را در حیات سیاسی و فرهنگی جوامع ایفا می کنند ، از سوی دیگر نیز با روند فزاینده توسعه رسانه های جدید در جهان همچون شبکه های اجتماعی، کارکرد آن ها در جنگ رسانه ای افزایش یافته است و بستری در دست قدرت های برخوردار از این فناوری های نوین فراهم آورده اند. هدف از انجام این پژوهش ارائه الگوی مطلوب سیاست گذاری رسانه ای جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با جنگ رسانه ای آمریکا می باشد. در این پژوهش از روش توصیفی و تحلیلی بهره جسته ایم و برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده کرده ایم. یافته های تحقیق در خصوص الگوی مطلوب سیاست گذاری رسانه ای ج.ا.ا در مواجهه با جنگ رسانه ای آمریکا عبارت است از: ولایت پذیری عملی و تئوری پردازی نظری س اختار م ردم س الاری دین ی، حفظ هویت با تمرکز بر سبک زن دگی ایران ی اس لامی، امیدآفرینی هوشمندانه و منطقی، اثبات کارآمدی نظام اسلامی و اطلاع رسانی مناسب درباره خدمات انجام شده، مقابله با شکاف های قومی و مذهبی، برخورد منطقی با سازمان های مردم نهاد (سمن)، همسان کردن ظرفیت ها و ساختارهای سازمان ه ای امنیت ی کش ور ب ا ماهی ت تهدیدات رسانه ای، تشکیل اتاق های فک ر و ج ذب نخبگ ان رسانه ای، ایجاد شبکه های قوی اجتماعی بومی، حمایت تقنینی، نظارتی و اجرایی از توسعه زیرساخت های جنگ رایانه ای، قانونمند کردن مقابله با جرائم سایبر و تلفن همراه، طراحی و تدوین نظام جامع دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ای ران، آینده نگاری ماهوی تهدیدهای رسانه ای فراروی نظام جمهوری اس لامی ای ران می باشد. واژگان کلیدی: جنگ رسانه ای، سیاست گذاری رسانه ای، ایالات متحده آمریکا.

با توجه به تابعیت جنگ از تمدن و فناوری و تبدیل تمدن امروز از مکانیکی به دیجیتالی، می توان جنگ امروزی را سایبری (مجازی) و دیجیتالی (تابع فناوری روز) دانست. از سوی دیگر با رابطه دوسویه امنیت ملی و رسانه در این عرصه جنگی، نقش رسانه در ارتقاء یا تضعیف امنیت ملی یک کشور برجسته تر و این مسئله تا حد جنگ رسانه ای در ایجاد عملیات روانی در بعد داخلی و خارجی، یک امر کاملاً بدیهی و در حال پیشرفت تلقی می شود. تاسیس کمیته خطرجاری دراوج جنگ سرد، تعریف راهکارهای دکترین مهار نبرد رسانه ای، ساماندهی نافرمانی مدنی به عنوان راهبرد جنگ نرم با حمایت از قوانین شهروندی (عامل انقلاب های رنگین و مخملی)، تعریف پروژه دلتا، پیگیری جنگ نرم با استفاده از تاکتیک های دکترین مهار، نبرد رسانه ای و نافرمانی مدنی و تلاش برای انزوا و بی ثباتی اوضاع داخلی ایران و افزایش فشار بیرونی و نیروی نظامی به عنوان آخرین گزینه تحت عنوان دیپلماسی دگرگون ساز آمریکا، راه اندازی شبکه های مختلف رسانه ای در غرب برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی مردم ایران و البته مردم جهان نسبت به نظام جمهوری اسلامی ایران و... را می توان نمونه هایی از جنگ رسانه ای آمریکا دانست. در این جنگ رسانه ای، ابزار رسانه ها (در انواع مختلف) به خدمت گرفته می شوند که یکی از این ابزارها، ماهواره است. در این مقاله سعی شده است نقش ماهواره در جنگ رسانه ای به صورت مقطعی و زمان مشخص در ناآرامی های بعد از انتخابات دهم ریاست جمهوری ایران (خرداد 88) بررسی گردد.

امروزه با پیشرفت و گسترش فناوری های ارتباطی، شاهد افزایش روزافزون استفاده اقشار جامعه از رسانه های ارتباطی و رسانه های جمعی هستیم و دولت ها با مغتنم شمردن این فرصت و بستر مناسب، سعی در گسترش قلمرو خود در حوزه رسانه دارند. زیرا موفقیت در میدان جنگ رسانه ای، به معنای حفظ هویت، فرهنگ و اقتدار کشور است که درنهایت موجب حفظ امنیت ملی می شود. هدف از پژوهش حاضر شناسایی ابعاد مختلف پدافند غیرعامل بر بستر رسانه است که از نوع توصیفی- کاربردی بوده و با استفاده از روش داده بنیاد، پس از مطالعات کتابخانه ای، استخراج و کدگذاری داده ها و همچنین مصاحبه عمیق و تخصصی با خبرگان، به منظور ارائه یک الگوی راهبردی از پدافند غیرعامل رسانه ای انجام شده است. جامعه آماری شامل ده نفر از کارشناسان خبره سازمان های نظامی و رسانه ای و متخصص در حوزه جنگ نرم و رسانه بوده است که در فرایندهای کدگذاری، طبقه بندی مفاهیم، شناسایی مؤلفه ها و ابعاد و استخراج الگوی اولیه مشارکت داشته اند. الگوی پدافند غیرعامل بر بستر رسانه، بر اساس یافته های این تحقیق در سه بعد اصلی و نه مؤلفه اصلی، استخراج و جمع بندی شد. ابعاد اصلی شامل: زمان اجرای اقدام ها، مجریان و نوع اقدام ها است، که کارآمدترین و کم هزینه ترین، درعین حال مؤثرترین نوع دفاع در حفظ امنیت ملی یک کشور در برابر تهدیدهای عملیات روانی رسانه ای دشمن است. الگوی استخراج شده می تواند مورد توجه محققان و مجریان برنامه حوزه دفاع نرم رسانه ای قرار گیرد.

جنگ شناختی، گونه ای از جنگ نرم است که مؤلفه هایی چون پراکندگی مکانی، تکثر مخاطب، عمق تاثیر بر قوای ادارکی - شناختی و توان ایجاد انگاره های ذهنی در فرد و جامعه آن را از دیگر شیوه های نبرد جدا می سازد. فناوری های ارتباطی و ابزار رسانه ای به ویژه فضای سایبر موجب ضریب دهی آثار این جنگ می شود. ماهیت استکبارستیز انقلاب اسلامی و ناتوانی غرب در براندازی از راه عملیات های نظامی، باعث تحمیل جنگ شناختی رسانه ای علیه انقلاب، آرمان های آن و مردم ایران شده است. اندیشه دفاعی امام خامنه ای به عنوان دکترین جامع دفاعی جمهوری اسلامی، در مواجهه با چنین جنگ نامتقارنی، اقتضای مواجهه فعال و طراحی عرصه ای جدید برای دفاع و مقابله دارد و شبکه ملی اطلاعات همان راهبرد دفاعی است. پدیده ای که به شرط اتقان و استقلال، می تواند در برابر جنگ شناختی رسانه ای دشمن صف آرایی نموده و اثرات آن را خنثی نماید. نقش شبکه ملی اطلاعات در این مواجهه هدفی است که پژوهش حاضر به روش توصیفی - تحلیلی در پی آن است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که راه اندازی شبکه ملی اطلاعات آثاری در بُعد ملی و فراملی دارد و منجر به تغییر صحنه نبرد، ایجاد بستر سالم، اقتدار ملی، الگوی رسانه ای، شبکه اطلاعات مقاومت و درنهایت شکست امپراطوری رسانه ای می شود.

جنگ هیبریدی که روسیه به دنبال بحران کریمه در سال 2014 بر علیه اوکراین آغاز کرده بود، در جنگ ۲۰۲۲ به اوج خود رسید و مسکو در جریان عملیات نظامی علیه کی یف از تاکتیک های هیبریدی گوناگونی بهره گرفته است. ازاین رو، پژوهش حاضر به دنبال یافتن پاسخی برای این پرسش بود که جنگ هیبریدی روسیه علیه کی یف دارای چه ابعادی بوده و این تاکتیک ها چه تأثیری بر جنگ ۲۰۲۲ اوکراین گذاشته است؟ برای پاسخ به این سوال، از چارچوب مفهومی «جنگ هیبریدی و مولفه های شاخص آن» استفاده شد. رویکرد پژوهشی این تحقیق از نوع تببینی و شیوه گردآوری داده ها مبتنی بر شیوه کتابخانه ای بود. یافته های پژوهش نشان دادند که روسیه در جنگ اخیر از ۳ تاکتیک عمده جنگ رسانه ای، حملات سایبری و حملات هدفمند به مناطق کلیدی و زیرساخت های اوکراین بهره گرفته که این تاکتیک ها عملیات دفاعی اوکراین را با اختلال و سردرگمی مواجه ساخته و منابع مالی و لجستیکی زیادی را به حوزه های غیرنظامی کشانده است. در نتیجه، قدرت دفاعی و مالی اوکراین برای مقابله با تهدیدهای هیبریدی روسیه به شدت تحلیل رفته است. این پژوهش می تواند ادبیات موجود به زبان فارسی در زمینه جنگ هیبریدی، به طور کلی، و جنگ هیبریدی روسیه، به طور خاص، را تقویت نماید.