مطالب مرتبط با کلیدواژه

عقل


۴۸۱.

بررسی و نقد اخلاق رواقی(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: اخلاق دوره جدید سال دوم پاییز ۱۳۹۱ شماره ۷ (پیاپی ۲۹) 103 - 130

کلیدواژه‌ها: طبیعت عقل جبر اختیار رضایت آرامش فضیلت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۷۰ تعداد دانلود : ۳۸۰
بحث از اخلاق یکی از مهمترین و کاربردی ترین مباحث در طول تاریخ اندیشه بوده و از دیرباز ذهن متفکران را به خود مشغول کرده است. رواقیان در مقامِ یکی از پردوام ترین نحله ها در تاریخ فلسفه وجهه ی همّت و نظر خویش را بر حوزه ی اخلاق متمرکز کردند و تأثیرشان در این حوزه مرز مکان و زمان را درنوردید. این دیدگاه در باب اخلاق همانند دیدگاه های اخلاقی دیگر متأثر از شرایط اجتماعی و همچنین دیدگاه فلسفی است. در این نوشتار بر آنیم تا با بررسی شرایط اجتماعی و جهان بینیِ رواقیان، تبیین واضح و روشنی از اخلاق رواقی بدست دهیم و سپس به نقد این دیدگاه اخلاقی خواهیم پرداخت. حاصل مقاله آنکه اخلاق رواقی که تحت تأثیر دیدگاه مابعدالطبیعی آنان قرار دارد به جبرگرایی منتهی می شود اما با این حال به نوعی اختیار را می پذیرد و آن را به حالات درونی انسان محدود کرده و در حوزه ی همین اختیار محدود دعوت به رضایت از تقدیر کرده و شعار انطباق با طبیعت را سر می دهد و با دیدگاه در پی آرامش بخشیدن به بشریت است. بر این اخلاق انتقادهای بنیادینی وارد است به گونه ای این نظرگاه اخلاقی تاب مقاومت در برابر این انتقادات و چالش ها را ندارد.
۴۸۲.

خلق عقلی و سعادت جاوید؛ دیدگاه ابن سینا درباره نقش خرد در مقام عمل بر سعادت اخروی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نقد و نظر سال پانزدهم پاییز ۱۳۸۹ شماره ۳ (پیاپی ۵۹) 42 - 63

کلیدواژه‌ها: عقل مراتب قوه عاقله سعادت سعادت اخروی ابن سینا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۵ تعداد دانلود : ۲۹۵
حکیمان مسلمان عقل یا نفس ناطقه را تشکیل دهنده حقیقت و گوهر انسان می دانند.آنچه انسان را از دیگر موجودات طبیعی ممتاز می کند همین گوهر است. گوهر عقل دو توانایی عمده دارد: توانایی دانستن و توانایی عمل کردن. در این مقاله به نقش عقل در سعادت و مراتب سعادت در آخرت براساس مراتب قوه عاقله نفس از دیدگاه ابن سینا می پردازیم. به نظر ابن سینا، سعادت و شقاوت انسان ها در جهان پس از مرگ وابسته به وضعیت نفس ناطقه یا عقل در دو مقام علم و عمل است، اما از آن جا که سعادت و شقاوت ابدی در مقام عمل وابسته به وضعیت عقل در مقام علم است، انسان ها از این جهت به دو گروه تقسیم می شوند: گروهی که کمال عقل را در مقام علم درک کرده اند (سعادت مند) و گروهی که از این کمال تصوری نداشته اند (شقاوت مند). برهمین اساس، ابن سینا تنها بر جاودانگی عقلی (و روحانی) تأکید می ورزد و معتقد است که حصول ملکات بدنی ذات نفس ناطقه را دگرگون نمی کند.
۴۸۳.

تأثیر تلقی ابن سینا از نفس بر تصویر او از جاودانگی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نقد و نظر سال پانزدهم زمستان ۱۳۸۹ شماره ۴ (پیاپی ۶۰) 2 - 17

کلیدواژه‌ها: ابن سینا عقل نفس جاودانگی معاد جسمانی.

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۸ تعداد دانلود : ۲۵۴
در این مقاله نشان می دهیم که معاد جسمانی از دیدگاه ابن سینا آموزه ای خردگریز است؛ یعنی اثبات عقلی آن ممکن نیست و تنها باید آن را از طریق نقلی که خود در نهایت مورد تأیید عقل است پذیرفت. البته، ابن سینا معاد روحانی را به لحاظ عقلی قابل اثبات می داند؛ از نظر او ذات نفس، عقل است که مجرد بوده و دیگر قوا به دلیل تحققشان از ناحیه تعلق نفس به بدن بهعنوان امری مادی، غیر مجرد اند. از آن جا که قوّه عقل مجرد است و بعد از مرگ بدن باقی می ماند، می توان تبیینی فلسفی از لذات و آلام آن ارائه کرد. در نتیجه، معاد روحانی لذات و آلام قوّه عقل است که از ملکات حسنه و رذیله سرچشمه می گیرد. اما با توجه به این که قوای نباتی و حیوانی در بدن تحقق دارند، با جدایی نفس از بدن نابود شده و از این رو، ارائه تبیین فلسفی از لذات و آلام آنها در نظام فلسفی ابن سینا میسور نیست. در نتیجه، اثبات عقلی معاد جسمانی امکان ندارد. به نظر می رسد، این تواضع عقلی بهتر از تلاش های ناموفق برای اثبات عقلی معاد جسمانی است.
۴۸۴.

نقش معرفت شناختی عواطف در پیدایش اعتقادات (شرح و بررسی دیدگاه الجین)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نقد و نظر سال شانزدهم بهار ۱۳۹۰ شماره ۱ (پیاپی ۶۱) 2 - 29

کلیدواژه‌ها: عقل عاطفه باور معرفت فهم الجین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۴ تعداد دانلود : ۴۲۲
مطابق دیدگاه رایج، احساسات و عواطف همواره مانع تعقل صحیح هستند و برای این که تفکری سالم داشته باشیم لازم است تا آن جا که ممکن است ساحت معرفتی را از هرگونه تأثیرپذیری از عواطف برحذر بداریم. کثرین الجین، کلیت این دیدگاه را نفی می کند و معتقد است که در بسیاری از موارد عواطف و احساسات بازدهی معرفتی درست و قابل اعتمادی دارند. اما به نظر می رسد اولاً استدلال الجین قابل دفاع نیست و ثانیاً حتی اگر بتوان تصویر صحیحی از دیدگاه او ارائه داد، آن چیزی نیست که در دیدگاه رایج نفی شود.
۴۸۵.

جایگاه عقل در تفسیر المیزان(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نقد و نظر سال شانزدهم تابستان ۱۳۹۰ شماره ۲ (پیاپی ۶۲) 141 - 168

کلیدواژه‌ها: تفسیر المیزان عقل تفسیر روش تفسیری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱۴ تعداد دانلود : ۸۲۸
نیل به معارف قرآن کریم به عنوان مجموعه ای مرتبط و منسجم جز با تکیه بر تفسیر  مستند به منابع روشن و متقن میسّر نیست. از جمله مفسرانی که با بهره گیری از منابع اصیل، به ویژه حجت درونی عقل، به قله رفیع فهم معارف ناب قرآنی دست یافته اند، علامه سید محمدحسین طباطبایی است. نوشتار حاضر پس از تبیین روش تفسیری علامه طباطبایی، لزوم بهره گیری از عقل و منطق در تفسیر را بررسی کرده و سپس با تفکیک بین معانی عقل به عنوان منبع فهم دین و عقل به عنوان ابزار فهم قرآن به کارکردهای هر کدام در تفسیر المیزان پرداخته است. ویژگی مهم المیزان در بهره گیری از عقل، مراعات شاخص هایی چون تمییز بین تطبیق و تفسیر، پای بندی به تعبد و تفکیک بین مباحث تفسیری و فلسفی است.
۴۸۶.

نقش اجماع در اندیشه کلامی سید مرتضی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نقد و نظر سال هفدهم تابستان ۱۳۹۱ شماره ۲ (پیاپی ۶۶) 106 - 125

کلیدواژه‌ها: سید مرتضی اجماع خبر متواتر علم عقل معتزله

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۴ تعداد دانلود : ۳۶۳
بر خلاف ادبیات متعارف، اجماع نه تنها در فقه کاربرد دارد، بلکه از نظر متکلمان، یکی از ابزار های مهم استنباطات کلامی به شمار می رود. از جمله این متکلمان سید مرتضی می باشد. او توانست با پی ریزی اساسی و محکم برای اندیشه کلامی خود، از اجماع در بنای فکر کلامی خود بهره ببرد. به نظر او، اجماع ابزاری علمی - یقینی است که می تواند کاشف از قول امام معصوم باشد. اعتماد او به اجماع در بحث های کلامی سبب فاصله گرفتن وی از معتزله در بسیاری از مسائل کلامی شد. تلاش نگارنده بر این است که تبیینی از ماهیت اجماع، خصوصیات مختلف آن و اهمیت آن در اندیشه کلامی سید مرتضی ارائه دهد.
۴۸۷.

اعتزال گرایی سید مرتضی؛ بررسی و نقد(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نقد و نظر سال هجدهم زمستان ۱۳۹۲ شماره ۴ (پیاپی ۷۲) 121 - 149

کلیدواژه‌ها: کلام شیعه سید مرتضی قاضی عبدالجبار معتزله امامیه عقل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۲ تعداد دانلود : ۳۴۲
از ادعاهایی که افرادی مانند خیاط، اشعری، ابن تیمیه و... درباره شیعه امامیه مطرح کرده اند، تأثیرپذیری عالمان این مکتب از جمله سید مرتضی از اندیشه های کلامی معتزلیان عقل گراست. اصل این ادعا را بزرگان امامیه همچون شیخ مفید و دیگران به طور کلی مردود دانسته اند. این مقاله به صورت جزئی به مصداق پرداخته و با بررسی دیدگاه های دو شخصیت تأثیرگذار، یعنی «سید مرتضی» از امامیه و «قاضی عبدالجبار» از معتزله، کوشیده است به اثبات رساند که وی نه تنها تحت تأثیر معتزله و به طور خاص قاضی عبدالجبار نبوده، بلکه در آرای خویش از خط اصیل شیعه امامیه متأثر بوده و از آن دفاع کرده است. با این تفاوت که تمام کوشش او بر اثبات آموزه های شیعی به شیوه متکلمان عصر خویش متمرکز بوده است. از آنجا که شاگردی سید مرتضی نزد عبدالجبار از ادعاهای مطرح در زندگی وی است، اثبات عدم تأثیرپذیری وی از قاضی عبدالجبار می تواند در رفع کلی این اتهام نسبت به شیعه نیز کمک کند. به همین دلیل، با نشان دادن موارد اختلاف او با قاضی عبدالجبار در مسائل عمده کلامی در رفع این اتهام کوشیده ایم.
۴۸۸.

تعقّل و تدیّن در ساحت های تمدّن از منظر حکیم متألّه جوادی آملی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نقد و نظر سال نوزدهم تابستان ۱۳۹۳ شماره ۲ (پیاپی ۷۴) 117 - 143

کلیدواژه‌ها: انسان عقل علم دین جامعه تمدن جوادی آملی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۸ تعداد دانلود : ۲۵۶
تمدن متعالی و راستین برایند پیشرفت همه جانبه ساحت های جامعه، حاکمیت نظم و اقتدار، برقراری امنیت پایدار، رشد علم و فن آوری، توزیع متناسب شرایط محیطی، گسترش سنت های اخلاقی و معنوی و سریان عقلانیت و عدالت در عرصه های مختلف اجتماعی با هدف تأمین سعادت انسان است. این تعریف از تمدن از منظر استاد جوادی آملی جز در سایه هماهنگی «دین الهی و فطری» و «سطوح مختلف خردورزی» قابل دستیابی نخواهد بود و تنها «انسان متأله» است که می تواند با درک روابط چهارگانه حاکم بر خود، هماهنگ سازی عقل و نقل، سپردن زمام افکار، گفتار و رفتار به عقل و نقل و امامت فطرت بر طبیعت، عناصر و عوامل تمدن زا را بر محور «علم دینی» و در چارچوب «برنامه الهی» منتظم ساخته و تعیّن بخشد. مقاله حاضر، به بیان تفصیلی این دیدگاه و تحلیل و بررسی آن می پردازد.
۴۸۹.

تطوّر استعاره عقل در غزلیات سنایی، عطار، مولانا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادب عرفانی (گوهر گویا) سال دوازدهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴ (پیاپی ۳۹) 101 - 126

کلیدواژه‌ها: عقل سنایی عطار مولانا استعاره غزل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۰ تعداد دانلود : ۴۸۷
در منظومه عرفان و تصوف، عارفان بسیاری درباره بن مایه عقل سخن گفته و با توجه به ویژگی های زیستی و محیطی و همچنین عوامل برونی و محیطی، دیدگاه های سه گانه ای در این باره بیان کرده اند. گروهی عقل را ستوده و با القابی مانند «نور» و «ملازم جان» از آن یاد کرده اند؛ برخی دیگر، برخلاف دیدگاه نامبرده، عقل را عاجزی می دانند که تنها اهل گزافه گویی و دعوی است و عده ای نیز گاهی آن را نردبان بام حق و گاهی بند و سلسله ای بر پای جان انگاشته اند. در این مقاله تلاش می شود در سیزده گروه استعاره مفهومی، دیدگاه سنایی و عطار و مولانا، در جایگاه سه شخصیت اصلی در تاریخ شعر عرفانی، نسبت به مفهوم کلیدی عقل بررسی شود. این سه شاعر درمجموع در 74 کلان استعاره از عقل، به سه نوع استعاره مثبت و منفی و دووجهی در غزلیات خود اشاره کرده اند. استعاره هایی مثل هدایت گری، کاردانی، نردبانیِ بام حق، چشم، بیداری و آگاهی بخشی، در قلمرو استعاره های مثبت؛ بند، سلسله، خواری، عجز و زبونی، ذرّه صفتی، بوالفضولی، شغل افزایی و سرکشی در قلمرو استعاره های منفی و استعاره پیر در قلمرو استعاره دووجهی قرار دارد. براساس این سه نوع استعاره می توان گفت حرکت تاریخی استعاره هایی با بار معنایی منفی از سنایی به عطار، سیر صعودی و از عطار به مولوی، سیر نزولی داشته است. مبنای نظری پژوهش نظریه استعاره های شناختی است که برخلاف دیدگاه سنتیِ استعاره معتقد است افزون بر زبان، نظام مفهومی و ذهن و ضمیر هر روزه ما اساساً ماهیتی استعاری دارد.
۴۹۰.

تبیین مدل عملکردی انگیزش بر اساس منابع اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: مطالعات اسلام و روانشناسی سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲۴ 63 - 93

کلیدواژه‌ها: نیت روح فطرت مزاج عقل نظام شناختی-عقیدتی طرحواره های عاطفی-هیجانی قلب سلیم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۲ تعداد دانلود : ۴۵۱
هدف پژوهش حاضر، «تبیین مدل عملکردی انگیزش بر اساس منابع اسلامی» بود. روش پژوهش حاضر، «توصیفی- تحلیلِ مفهومی» بود. یافته ها نشان داد که، 1. «نیّت»، متاثر از سه گروه عوامل است: الف. عوامل درون فردی بنیادین که عبارتند از: «انواع روح»، «مزاج و طبایع»، و «گرایشات فطری»؛ ب. عوامل درون فردی فرایندی که عبارتند از: «نظام شناختی- عقیدتی» و «نظام طرحواره های عاطفی-هیجانی»؛ ج. «عوامل برون فردی» که شامل محیط، و شرایط فرهنگی است؛ 2. از دیدگاه منابع دینی، جلوه های انگیزش را در سه دسته می توان قرار داد: الف. «جلوه های رفتاری»، مثل عمل صالح (شاخص تلاش)، صبر و بردباری (شاخص استقامت)، و گزینش گری معیارهای دینی (شاخص انتخاب)؛ ب. «سطح مشغولیت و آمیختگی»، مثل یاد آخرت (مشغولیت شناختی)، تجربه هیجانات مختلف از قبیل خوف، حزن و... (مشغولیت هیجانی)، و دلسوزی در هدایت مردم (عاملیّت اجتماعی)؛ ج.«قلب سلیم»، که مهم ترین دستاورد و نتیجه نظام انگیزش دینی است و تأثیر متقابل بر نظام های شناختی و عاطفی ما دارد
۴۹۱.

رویکردی به تولید علم دینی از منظر آیت الله جوادی آملی و دلالت های آن در برنامه درسی آموزش عالی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم تربیتی از دیدگاه اسلام سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱۲ 121 - 145

کلیدواژه‌ها: علم اسلامی عالم عقل آیت الله جوادی آملی برنامه درسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۸ تعداد دانلود : ۲۹۰
هدف پژوهش حاضر، بررسی تفصیلی علم دینی از منظر ویژگی ها و هنجارهای عالِم یعنی یکی از جهات کلیدی مطرح شده در نظریه علم دینی آیت الله جوادی آملی است. برای این منظور ابتدا ضمن ارائه تقریری اجمالی از نظریه آیت الله جوادی آملی، باتوجه به جایگاه عقل در این نظریه و نیز نقش آن در ایجاد شایستگی هایی در عالِم، به تببین نقش هر دو نوع عقل نظری و عملی در تولید معرفت اسلامی با تأکید بر دیدگاه جوادی آملی پرداخته شده است. در ادامه ویژگی ها یا شایستگی های عالِم در دو طبقه «دانشی نگرشی» و «اخلاقی رفتاری» نیز تبیین شده است. سپس دلالت های این بحث برای تغییر برنامه های درسی دانشگاه ها به منظور تربیت عالمانی برخوردار از این ویژگی ها و به تبع آن، تولید علم و معرفت توسط این عالمان که متصف به صفت اسلامی باشد، پرداخته شده است. درپایان ضمن ارائه جمع بندی از مباحث مطرح شده، به دستاورد نظری این نوشتار در قابلیت جمع بین نظرات رقیب و پاسخ گویی به نظرات برخی منتقدان نظریه جوادی آملی نیز اشاره خواهد شد.
۴۹۲.

رابطه اخلاق و سیاست با تأکید بر مفهوم رفق در روایات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه اخلاق سال دوازدهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۴۳ 71-84

کلیدواژه‌ها: اخلاق سیاسی مدارای اخلاقی عقل رفاه فرصت تهدید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲۶ تعداد دانلود : ۲۶۶
مقاله پیش رو، رویکرد مدیریتی «مدارامحور» را با تکیه بر متون اسلامی مورد مطالعه قرار داده است. یافته های این تحقیق با استناد به روایات نشان می دهند که مدارا در یک پارادایم معرفتی هنجاری، منسجم از تعاملات بینا فردی، اجتماعی و سیاسی است که از منظر اخلاق، فضیلت و از منظر سیاست، ضرورت به حساب می آید و به مثابه یک گفتمان اجتماعی و سیاسی، فلسفه سیاسی مبتنی بر کرامت، حق حیات، رفع تبعیض های ناروا، تعامل خویشتن دارانه با مخالفان سیاسی و التزام به آزادی شهروندان در جامعه، است. مجموع روایات رفق در شش دسته تقسیم شده اند: نخست: عقل، حکمت و دانش به مثابه رأس رفق، هستند. دوم: رفق، نصف ایمان است. سوم: رفق، نصف خوش زندگانی کردن یا «عیش» است. چهارم: رفق، بستر و شرایط مناسب استفاده از فرصت ها و عامل مهمی در تبدیل تهدیدها به فرصت ها است. پنجم: رفق، عامل دستیابی به اهداف است. ششم: رفق، عامل افزایش و برکت در جامعه و محروم از آن، محروم از خیر است.
۴۹۳.

تبیین اندیشه ناصرخسرو در حوزه عقل و خردگرایی و استنتاج آموزه های اخلاقی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های اخلاقی سال دهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۳۸)

کلیدواژه‌ها: عقل خردگرایی آموزه های اخلاقی ناصرخسرو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۴ تعداد دانلود : ۳۰۷
نوشتار پیش رو با هدف بررسی اندیشه های ناصرخسرو در خصوص عقل و خردگرایی, مبانی فلسفی و اعتقادی و آموزه های اخلاقی آن به رشته تحریر درآمده است. در این مقاله از رویکرد کیفی و با بهره گیری از روش تحلیل منطقی فرارونده در دو گام انجام شده است. در گام اول به تبیین ویژگی های عقل و خردگرایی،و درگام دوم به تبیین شروط لازم برای تحقق ویژگی های عقل و خردگرایی از دیدگاه ناصرخسرو، .ودر نهایت به استنتاج آموزه های اخلاقی منتج شده ازعقل و خردگرایی می پردازد. و تجزیه تحلیل اطلاعات با استفاده از نظام مقوله ای (استقرایی) انجام شده است بدین صورت که بعد از کدگذاری ، بین آنها ارتباط مفهومی برقرار گردید که در نهایت به مفاهیم کلیدی و اساسی به عنوان مولفه های اساسی حاصل گردید. که یافته های حاصل از مفاهیم عقل و خرد گرایی شامل: عقل کیمیای سعادت،عقل پادشاهی انسان در دو جهان،نخستین مبدع،عقل توانمند،عقل جاودان،عقل دانش پذیر،عقل کیمیای صلاح می باشد و مفاهیم حاصل ازشروط لازم برای تحقق عقل و خردگرایی شامل:داشتن عبودیت، ، داشتن عملکرد علمی ودینی، کسب نمودن معرفت باطنی و دینداری می باشد. که در نهایت, آموزه های اخلاقی عقل گرایی منتج شده شامل: رسیدن به معرفت الله ،تحقق سلوک اخلاقی، استدلال گرایی (سنجش صحت وسقم امور با معیار و دلایل منطقی و عقلانی) استقلال اندیشه و تقلیدگریزی، کسب معرفت ودانایی،مهار تمایلات نفسانی و عاقبت اندیشی می باشد.
۴۹۴.

مبانی انسان شناسی و خداشناسی در رویکرد اخلاقی علامه طباطبائی(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: معرفت اخلاقی سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۶)

کلیدواژه‌ها: اخلاق قوای نفس اعتدال عقل توحید علامه طباطبائی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۳ تعداد دانلود : ۵۶۶
در علم اخلاق، به افعال اختیاری انسان و ملکات و صفات فاضله و رذیله نفس پرداخته می شود و راه های تهذیب نفس بیان می گردد. در این میان، کیفیت عملکرد قوای نفسانی تأثیر مستقیم در کیفیت زیست اخلاقی انسان دارد. اهمیت این مسئله، از این جهت است که اخلاق جدای از انسان نیست، بلکه سازنده هویت و من واقعی او است. علامه طباطبائی با تأکید بر مبدأیت قوای نفسانی و نقش آن در کیفیت صدور فعل اخلاقی، رویکردی انسان شناسانه به حوزه اخلاق ارائه می دهد. در این رویکرد، تمامی مفاهیم اخلاقی در مفهوم «اعتدال» خلاصه می گردد و راه رسیدن به تربیت اخلاقی و رهایی از رذائل را اعتدال بخشی به قوای درونی نفس برمی شمرد. وی جایگاه ادراکات عقل عملی را بی بدیل توصیف می کند؛ ولی ازآنجاکه انسان شناسی علامه از خداشناسی او جدا نیست، ضمن پیوند میان این دو مبنا، با بهره گیری از معارف قرآن در نهایت رویکرد «اخلاق توحیدی» را برگزیده و آن را کامل ترین رویکرد اخلاقی نسبت به مکاتب اخلاقی پیش از اسلام معرفی می نماید. روش این مقاله، تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای است.
۴۹۵.

طور ورای عقل از دیدگاه ابن عربی

نویسنده:
منبع: حکمت عرفانی سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۳)

کلیدواژه‌ها: عقل ورای طور عقل قلب شهود فکر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۵ تعداد دانلود : ۲۹۰
عقل قوه ای از قوای نفس ناطقه است. عقل از آن نظر که قوه فکر را به کار می گیرد و از طریق آن علم و معرفت کسب می کند، محدود است؛ اما عقل از آن نظر که دارای خاصیت قبول است، حدی ندارد و از این حیث، هیچ امری ورای طور عقل محسوب نمی شود. دو احتمال در تفسیر طور ورای عقل قابل طرح است: «ما یحیله العقل» و «ما لایناله العقل»، که هر دوی آنها دارای نقص است. ابن عربی عنصر اساسی در علوم فوق طور عقل را به لحاظ روش، یافت شهودی و قلبی آنها دانسته است که با افاضه و تجلی حق تعالی صورت می گیرد؛ اما به لحاظ محتوا، ممکن است برخی از انواع آن توسط عقل از راه استدلال فکری هم قابل حصول باشد.
۴۹۶.

تحلیل و بررسی چیستی و جایگاه عقلانیت در معنویت مدرن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: حکمت عرفانی سال هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۱۵)

کلیدواژه‌ها: عقل عقلانیت عقلانیت مدرن معنویت معنویت مدرن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۹ تعداد دانلود : ۳۲۳
امروزه مقوله معنویت برای بشر اهمیت فراوانی پیدا کرده است. بر همین اساس، دیدگاه های معنوی متعدد و گاه متضادی در میان مکاتب فکری و فلسفی طرح شده است که یکی از آنها معنویت مدرن نام دارد. از این منظر، امروزه بر اساس عقلانیت مدرن و همسو با تجددگرایی، باید فهمی نوین از دین ارائه داد تا در پرتو آن، درد و رنج انسان کاهش یابد، و انسان به آرامش و رضایت باطن دست پیدا کند. از سوی دیگر، این رویکرد معتقد است که معنویت دینی در تأمین غرض یاد شده ناکارآمد است. در پژوهش پیش رو تلاش شده است تا حد ممکن بررسی جامعی از ماهیت و ویژگی های عقلانیت در نظریه معنویت مدرن صورت گیرد. از رهگذار این بررسی و پژوهش روشن می شود که عقلانیت با مشخصه استدلال طلبی نه تنها مقتضی معنویت مدرن نیست، بلکه در تمایز و تباین با آن است.
۴۹۷.

اقتضائات حضور عقل برهانی در معرفت سیاسی آیت الله جوادی آملی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: معرفت سیاسی سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۲۰)

کلیدواژه‌ها: عقل عقل گرایی جوادی آملی اندیشه سیاسی معرفت شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۲ تعداد دانلود : ۲۳۳
تعیّن مبانی معرفتی یک اندیشمند در ظروف گوناگونی صورت می پذیرد. ساختار اندیشه سیاسی یکی از آن ظروف است. استواری جهان دانی و جهان بانی یک اندیشمند بر چارچوب ها و بنیان های معرفتی او به اندازه ای است که برخی از اندیشمندانْ تاریخ نظام ها و اندیشه های سیاسی را تاریخ شناسایی نظام های معرفتی می دانند. جایگاه و حدود و ثغور عقل برهانی در میان منابع و ابزارهای معرفت دست مایه انشعابات گوناگون در کلام و فلسفه سیاسی گردیده است. نظر به اینکه آیت الله جوادی آملی یکی از اندیشمندان و متفکران بنام اصولی جهان اسلام است، سؤال اصلی در پژوهش نظری حاضر، این است که اقتضائات شناختی عقل برهانی جوادی چگونه در نظریه سیاسی ایشان تعیّن یافته است ؟ فرضیه این نوشتار آن است که همزادپنداری عقل برهانی و دین در اندیشه سیاسی آیت الله جوادی آملی موجب همروی عقل و وحی در پاسخ به نیازهای سیاسی اجتماعی روز با تأکید بر نقش مکمّل منبع وحیانی گردیده است. نوشتار با روش «مطالعه اسنادی و کتاب خانه ای» و «تحلیل محتوا» سعی در اثبات مدعای خود نموده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است سیاست جوادی یک سیاست برهان بنیاد است که دستاوردهای قطعی عقل تجربی، قوّه متخیّله و عقل تجریدی در حوزه سیاست را جزو احکام دین قلمداد کرده و کاستی های ذاتی آن را با سیاست وحیانی برطرف می سازد.
۴۹۸.

بررسی و نقد رویکرد «تفکیک» با تأکید بر آراء میرزا مهدی اصفهانی در باب «حقیقت عقل و حوزه اعتبار و کارکردهای آن»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت کلامی سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۲۲)

کلیدواژه‌ها: رویکرد «تفکیک» عقل مبناگروی قیاس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۹ تعداد دانلود : ۴۸۰
رویکرد موسوم به «تفکیک» در موضوع حقیقت عقل و دامنه اعتبار و کارکردهای آن، با رویکرد مشهور شیعی اختلاف نظر دارد. بر اساس رویکرد «تفکیک»، عقل انسان در تغایر ذاتی با روح اوست. عقل قابل تکامل است، ولی روح انسان همواره تاریک است. این رویکرد کارکرد عقل را در استعمالات دینی، منحصر به درک امور عملی، و کارکرد عِلم را منحصر به درک امور نظری می داند. میرزا مهدی اصفهانی یقین حاصل از حس و کتاب و سنّت را مطابق با واقع می داند، اما یقین حاصل از هر گونه استدلالی را معتبر نمی شمرد. پیروان رویکرد «تفکیک»، قیاسِ نهی شده در دین را به براهین فلسفی تعمیم داده، با هرگونه تعقّل عمیق مخالفت می ورزند. میرزا مهدی اصفهانی ارجاع نظری به بدیه را در مقابل روش «تعلیم دینی» می داند که صرفاً تذکر به فطرت است و نه استدلال. با روش پژوهش «درون دینی»، در نقد این باورها می گوییم: بر اساس آیات و روایات، عقل انسان مرتبه ای از روح اوست و می تواند با استدلالات متّکی به مقدّمات روشن، به درک صحیحی از امور نظری و عملی برسد. در قرآن و روایات، به وفور، از استدلالات عقلی، برای اثبات حقایق نظری و عملی استفاده شده است.
۴۹۹.

خدای حاضر و پیوسته در آفرینش در نگاه قرآن و برهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۰ 3 - 26

کلیدواژه‌ها: خدا آفرینش فاعل جهان حضور قرآن عقل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۲ تعداد دانلود : ۴۷۰
زمینه. مسئله نیازمندی پیوسته جهان به خدا، و ضرورت حضور فاعلی و نقش خدا در کار عالم پس از آفرینش، از جمله مسائل اساسی الهیات در شمار است. هدف. این پژوهش تلاش می کند مسئله یادشده را در پرتو آیات قرآن و تحلیل عقلی حکمی بررسی نماید. روش. روش انجام این پژوهش کاربرد تحلیل عقلی، تفسیر و تحلیل گفتمانی توصیفات قرآن از نقش و حضور فاعلی خدا در جهان و نیاز دائمی جهان به خداست. یافته ها. بر اساس توصیف قرآن از رابطه خدا با جهان، همسو با تحلیل عقلی حکیمان مسلمان از امکان ذاتی و فقر وجودی ممکنات، جهان هستی نه یک حدوث تاریخی، بلکه عالمی سراپا نیاز و پیوسته در حال حدوث و متکی بر خدای قیوم است. نتیجه . خدای قرآن هماره در متن جهان حضور فاعلی دارد و عالم هستی و تک تک پدیده های آن، دائم در حال حدوث و تکوّن جدید و پیوسته نیازمند به خدای هستی بخش اند.
۵۰۰.

تحقیقی در ماهیت جهان اخلاقی نزد ابن سینا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حکمت سینوی (مشکوه النور) سال بیست و سوم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۶۱ 109 - 122

کلیدواژه‌ها: ابن سینا جهان اخلاقی ماهیت عالم ماهیت رفتار عقل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۱ تعداد دانلود : ۳۰۱
جهان اخلاقی نزد ابن سینا چیست و عمل انسان باید چگونه باشد تا به ساخت آن منتهی شود؟ از آنجا که جهان کثرت، معلول اراده خداوند بوده و به واسطه سلسله مراتبی از عقول به وجود آمده است، ماهیتاً از سنخ عقل است. انسان نیز می تواند به عنوان مجرای اراده الهی در عالم عمل کرده و با ادراک معقول از عالم، صور معقولی را به آن اضافه کند. بنابراین، شرط عمل اخلاقی برای او شناخت معقول از عالم است و با این شناخت، رفتار او به ساخت جهانی عقلانی منتهی خواهد شد. اگر شناخت انسان از عالم از هر منبع معرفتی دیگری غیر از عقل حاصل شده باشد، جهان به خوبی شناخته نشده و قواعد عمل انسان در این عالم نیز به خوبی شناخته نخواهد شد. بنابراین، برای شناخت جهان اخلاقی ابن سینا ابتدا باید ماهیت عالم را شناخت و سپس، به ماهیت رفتار اخلاقی نزد انسان پی برد و در آخر ماهیت جهان اخلاقی او را به درستی تعریف کرد. بر این اساس، این تحقیق نیز از تلاش جهت شناخت ماهیت عالم آغاز می شود و با تحقیق درباره منشأ رفتار اخلاقی برای انسان سعی می کند ماهیت جهانی را بشناسد که با اضافه شدن صور حاصل از رفتار های اخلاقی انسان به عالم شکل می گیرد.