مطالب مرتبط با کلیدواژه

اسلام گرایی


۲۱.

در تکاپوی تأسیس حکومت دینی: بررسی تاریخی زمینه ها و دلایل برآمدن و براندازی نهضت دارالارقم در مالزی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال هفدهم تابستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۶۶)

کلیدواژه‌ها: مالزی آسیای جنوب شرقی اسلام گرایی نهضت دارالارقم اشعری محمد

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان آسیا خاور دور
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ ادیان
تعداد بازدید : ۱۰۷۸ تعداد دانلود : ۵۴۴
پیشینه روند اسلام گرایی در سرزمین های آسیای جنوب شرقی اغلب به دهه های نخست قرن بیستم میلادی، یعنی دوران مبارزات استقلال طلبانه مسلمانان بر ضد استعمارگران اروپایی برمی گردد. در بیش تر این سرزمین ها به دلیل روی کار آمدن حکومت های غیردینی پس از کسب استقلال سیاسی، مبارزات اسلام گرایان همچنان ادامه یافت و در قالب جنبش هایی اسلامی با هدف تأسیس حکومت اسلامی نمایان شد. یکی از مهم ترین و اثرگذارترین این جنبش ها، نهضت دارالارقم مالزی است که در دوران حیات خود ضمن اثرگذاری بر رشد اسلام گرایی در منطقه جنوب شرق آسیا، کوشید با احیای سبک زندگی پیامبر(ص) و دوران صدر اسلام، الگوی نوینی از یک حکومت اسلامی ارائه دهد. این نوشتار با تکیه بر پژوهش های دستِ اول در این حوزه، کوشیده است سیر تحولات و فعالیت های نهضت دارالارقم برای تأسیس حکومت دینی در مالزی، نقش و جایگاه این نهضت در توسعه روند اسلام گرایی در مالزی و کشورهای همسایه آن، و سرانجام چرایی براندازی آن از سوی حکومت مالزی را بررسی کند. یافته های پژوهش نشان می دهد که نهضت دارالارقم با هدف ایجاد حکومتی اسلامی و حفظ هویت اسلامی مسلمانان مالزی در مقابل تغییرات حاصل از توسعه اقتصادی و سکولارسازی ساختار سیاسی حاکم شکل گرفت و سرانجام به دلیل تبدیل شدن به تهدیدی سیاسی برای حکومت مالزی و ترویج برخی عقاید انحرافی، از سوی حکومت این کشور منحل شد.
۲۲.

بررسی تحلیل های نظری در مطالعات اسلام گرایی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: علوم سیاسی (باقرالعلوم) سال هجدهم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۷۱

کلیدواژه‌ها: بررسی انتقادی اسلام گرایی مطالعات اسلام گرایی تحلیل های نظری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷۹ تعداد دانلود : ۳۹۱
مسئله نوشتار حاضر بررسی تحلیلی رویکردهای مختلف در مطالعات اسلام گرایی است. رویکردهای مطالعات اسلام گرایی در دو دسته اصلی قابل طبقه بندی هستند: الف) مطالعات کلاسیک / مدرن؛ ب) مطالعات پسامدرن. مطالعات کلاسیک / مدرن بیشتر از منظرهای اندیشه شناختی، تاریخی و جامعه شناختی این مسئله را بررسی کرده اند؛ در مقابل، مطالعات پسامدرن بر اساس اصل سازنده گرایی اجتماعی، با اصالت دادن به شرایط اجتماعی شکل گیری پدیده ها، اسلام گرایی را عمدتاً محصول شرایط اجتماعی می دانند. در نقد و بررسی این رویکردهای مطالعاتی می توان گفت که غالب رویکردهای مطالعاتی کلاسیک / مدرن، به ویژه مطالعات جامعه شناختی، تحت تأثیر مبانی مدرن قرار دارند و در نتیجه جانبدارانه هستند، هرچند برخی از آنها، به ویژه رویکردهای اندیشه شناختی، قابل قبول اند. رویکردهای پسامدرن نیز به دلیل نسبی گرایی، به لحاظ مبنایی از درک اسلام گرایی و پیام آن باز می مانند.
۲۳.

جهادیون افراطی و امنیت اروپا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: روابط خارجی سال ششم زمستان ۱۳۹۳ شماره ۴

کلیدواژه‌ها: تروریسم اروپا القاعده افراط گرایی اسلام گرایی داعش جهادیون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۸۰ تعداد دانلود : ۶۶۳
به دنبال ظهور پدیده «داعش» و تصرف مناطقی از خاک سوریه و عراق توسط این گروه افراطی، اینک این خطر در کشورهای اروپایی به وجود آمده است که مسلمانانی که از این کشورها برای شرکت در عملیات نظامی جهت سرنگونی دولت بشار اسد به سوریه رفته بودند، پس از بازگشت به کشورهای خود با اقدام به حملات تروریستی امنیت داخلی کشورهای اروپایی را با تهدید جدی روبرو سازند. سابقه وقوع حملات تروریستی در این کشورها و رویدادهایی نظیر حمله اخیر به نشریه شارلی ابدو در پاریس، به این نگرانی ها دامن زد. از همین رو، کشورهای اروپایی در پی اتخاذ و تشدید تدابیری در جهت جلوگیری از ورود این افراد به کشور و نیز پیشگیری از افراط گرایی نزد مسلمانان مقیم برآمدند. اما مسئله مهم این است که چرا مسلمانان اروپا به افراط گرایی و اعمال خشونت آمیز تمایل پیدا می کنند. مقاله حاضر با روشی توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که علل گرایش مسلمانان اروپا به دیدگاه های افراطی و خشونت چیست؟ فرضیه این مقاله آن است که عوامل اجتماعی و فردی در دو سطح کلان و خرد می توانند تبیین کننده رفتار افراد در زمینه گرایش به افکار افراطی و خشونت آمیز باشند. آن گونه که در این مقاله استدلال می شود، عوامل در سطح کلان تبیین کننده محیطی هستند که زمینه ساز گرایش مسلمانان به این گونه افکار است؛ اما اینکه کدام گروه از افراد این افکار را می پذیرند، توسط عوامل موجود در سطح خرد قابل تبیین است
۲۴.

ریشه های عثمانی گرایی در سیاست خارجی ترکیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های راهبردی سیاست سال پنجم تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱۷ (پیاپی ۴۷)

کلیدواژه‌ها: خاورمیانه اسلام گرایی حزب عدالت و توسعه سیاست خارجی ترکیه نوعثمانی گری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۱۷ تعداد دانلود : ۱۰۶۸
این مقاله بر آن است با احصا اصول نوعثمانی گری بر مبنای قرائت حزب عدالت و توسعه از آن و با تکیه بر متغیرهای ریشه ای، ارتباط مستقیم آن اصول را با مبانی نظری و اعتقادی این حزب نشان دهد. به همین جهت سه اصل محوریت ترکیه، مرزهای هویتی بین المللی و هویت شرقی-ارزش های غربی مورد شناسایی و ارتباط آنها با گروه های اجتماعی ای که حزب از میان آنها برخاسته است مورد بررسی قرار گرفته است. این امر موجب گردیده این سه اصل به عنوان اصول پایدار نوعثمانی گری حزب عدالت و توسعه مطرح شوند و از سیاست هایی که ریشه متغیرهای روشی دارند و بر اساس شرایط زمانی و مکانی دچار تغییر می شوند، جدا گردند. همچنین با تکیه بر متغیرهای ریشه ای تعاریف حزب از اسلام گرایی، میزان تاثیرپذیری آن از کمالیسم و گذشته نوعثمانی گری مشخص گردیده است. بر اساس یافته های این مقاله متوجه می شویم که حزب عدالت و توسعه در عرصه سیاست خارجی خود دچار تناقض نیست بلکه به سبب عدم رجوع به تعاریف حزب و رهبران آن از نگرش و شیوه عمل خود در عرصه سیاست خارجی، بینشی متفاوت از بیان آنها بر رفتار آنها از سوی برخی منتقدین حاکم شده بود.
۲۵.

مدرنیته و اندیشه احیاء گر: مروری بر اندیشه سیاسی سید قطب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دانش سیاسی و بین المللی سال اول تابستان ۱۳۹۱ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: سنت تجدد مدرنیته حکومت اسلامی بازگشت اسلام گرایی رجعت جامعه جاهلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۳۲ تعداد دانلود : ۱۶۳۷
اسلام گرایی، یکی از گرایشات مهم در قرن بیستم و آغاز هزاره سوم میلادی بوده است. هرچند این گرایش ، طیف های گوناگونی داشته است، اما همگی در چند مورد اشتراک نظر داشته اند و آن اینکه: مدرنیته به وعده رستگار و خوشبخت کردن انسان که نوید آن را در آغاز عصر روشنگری داده بود ، جامه عمل نپوشانیده است؛ مدرنیته با بسیاری از مبانی ارزشی و اخلاقی اسلامی سر سازگاری ندارد و بالاخره اینکه برای حل معضله های عقب ماندگی ، غربزدگی و... و می بایست دست به احیای ""آیین"" اسلام زد. ما در این نوشتار به بررسی اندیشه یکی از این اسلام گرایان ، یعنی سید قطب خواهیم پرداخت و در این بررسی، سؤال اصلی ما بدین قرار طراحی می شود: "" مدرنیته - که نفی آن یکی از اجزای اصلی منظومه فکری سید قطب است – تا چه حد در شکل گیری اندیشه سیاسی سید قطب تأثیر گذاشته است ؟"". علاوه بر این، به بررسی این موضوع نیز خواهیم پرداخت که اسلام گرایانی چون سید قطب در مخالفت و نقد مدرنیته با چه تناقضاتی مواجه اند. برای تحقیق و بررسی این سؤال و این موضوع ، از روش "" هرمنوتیک اسکینر "" در بررسی اندیشه سیاسی استفاده شده است. مضاف بر این، از مباحث و نظریه "" شرق شناسی "" نیز برای تحلیل دقیق تر و کامل اندیشه سید بهره جسته شده است .
۲۶.

حزب عدالت و توسعه و هژمونی کمالیسم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات اوراسیای مرکزی سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۳)

کلیدواژه‌ها: سیاست خارجی سکولار ترکیه اسلام گرایی حزب عدالت و توسعه کمالیسم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹۹ تعداد دانلود : ۵۰۳
از سال 2002 با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه، چرخش محسوسی در جهت گیری سیاست خارجی این کشور به وجود آمد. این چرخش، خاطر کمالیست ها و نظامیان سکولار و همچنین طرفداران غربی آنکارا را بیشتر تیره ساخت. شاید آنها همانند احزاب اسلام گرای قبلی با پشت کردن به اصول و آموزه های کمالیسم و رویگردانی از غرب، درپی تقویت اسلام گرایی و ایجاد ائتلاف مذهبی در منطقه بودند. هر چند در این مقطع زمانی، اصول جدیدی برای سیاست خارجی و داخلی این کشور تعریف شد؛ اما کارکرد و خروجی یک دهه از سیاست خارجی این حزب و تطبیق آن با اصول اساسی سیاست خارجی کمالیستی نشان می دهد که آنها با در پیش گرفتن رویه اسلامی نوگرا، نه تنها با اسلام گراهای قبلی متفاوت می اندیشند، بلکه با رقبای سرسخت و دیرینه خود در داخل (کمالیست های سکولار)، بر سر اصول مهم کمالیسم به آشتی رسیده و به کارگیری رویکردهای جدید در سیاست خارجی فقط تغییر تاکتیک برای رسیدن به هدف های سنتی است که بیشتر در سیاست خارجی سکولارها اولویت اصلی بوده اند.
۲۷.

نقش ملاحظات فرهنگی و ایدئولوژیک در سیاست خارجی ترکیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات اوراسیای مرکزی سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۱۴)

کلیدواژه‌ها: نوسازی خاورمیانه و شمال آفریقا اسلام گرایی حزب عدالت و توسعه کمالیسم جمهوری ترکیه جهان غرب مسئله فلسطین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۳۳ تعداد دانلود : ۴۹۸
در این نوشتار مبانی فرهنگ و ایدئولوژیک سیاست خارجی دولت ترکیه مورد بررسی قرار می گیرد. سؤال این است که بنیادی ترین عوامل فرهنگی و ایدئولوژیک در سیاست خارجی ترکیه در سده اخیر چه بوده اند؟ در فرضیه نوشتار به کمالیسم و اسلام گرایی همانند دو مرجع معنایی سیاست خارجی ترکیه نگریسته شده است. برای تقویت فرضیه از روش علی- تبیینی با اتکا بر اطلاعات و داده های موجود در مورد موضوع نوشتار استفاده شده است. کمالیسم یا آتاترکیسم دربرگیرنده مبانی و اصول مختلفی است که از میان آنها ملی گرایی، سکولاریسم، و غرب گرایی در سیاست خارجی نقش مشخص تری ترکیه بازی کرده اند. در همان حال، سیاست خارجی دولت ترکیه در دوره های خاصی تا حدی تحت تأثیر ملاحظات اسلام گرایانه قرار داشته است. دولت حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان تلاش کرده است تا بر تلفیق منسجمی از هر دو تفکر کمالیسم و اسلام گرایی متکی بوده و در سیاست خارجی اش به ترویج هر دو متمایل شود.
۲۸.

ماهیت جنبش های اخیر خاورمیانه: اسلامی یا سکولار؟(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات بیداری اسلامی سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۸

کلیدواژه‌ها: سکولاریسم جنبش اجتماعی خاورمیانه اسلام گرایی دموکراتیزاسیون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵۹ تعداد دانلود : ۵۴۵
جنبش های سیاسی اخیر در خاورمیانه با بی ثبات سازی نظم اقتدارگرا و تغییر ادبیات سنتی و تولید گفتمان نوین، نه تنها انفعال سیاسی هژمون در زیرسیستم خاورمیانه را تغییر داده است، بلکه عصر نوینی از سیاست منازعه گرایانه را تولید نمود. در این پیوند، تفسیر ایدئولوژیک از کنش های جمعی خاورمیانه، به عنوان رویکرد تقلیل گرا و جانبدار، پاسخگوی ماهیت کنش های جمعی منطقه نمی باشد. از منظر ایجابی، جنبش های خاورمیانه ای درصدد دستیابی به فردیت شهروندی می باشد و از منظر سلبی، نه تنها بر شعار های ارزشی و ایدئولوژیک تمرکز نداشتند، بلکه از کنش های نمادین علیه اسرائیل، آمریکا و منازعات خاورمیانه احتراز نمودند. بنابراین، پرسش از ماهیت جنبش های اخیر خاورمیانه به عنوان اهتمام اصلی نگاشته حاضر می باشد. فرضیه پژوهش جاری با تأکید بر رهیافت نئواسلامی،  بر این مسئله تأکید دارد که دموکراسی خواهی، حقوق بشر، رفتار برابر دولت از یک سو و تدریج گرایی اسلامی، مدرن سازی اسلام، اعتدال و پیوند پراگماتیک با غرب از سوی دیگر به عنوان مطالبه جنبش های اخیر می باشد. در این راستا، مطالبه دموکراسی در جوامع عربی پیامد صدور دموکراسی غربی نمی باشد، بلکه برآیند تغییرات اجتماعی- فرهنگی به مثابه بخشی از فرآیند جهانی شدن می باشد. در نتیجه جنبش های اخیر خاورمیانه نشان دادند که نه تنها دموکراسی متضمن سکولاریسم نمی باشد، بلکه دموکرات ها لزوما لیبرال نمی باشند.
۲۹.

تاملی بررویکرد اسلام گرایی به دولت از نگاه نظریه دولت مطلقه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دولت پژوهی سال سوم بهار ۱۳۹۶ شماره ۹

کلیدواژه‌ها: گذار به دموکراسی بنیادگرایی دینی اسلام گرایی تئوری دولت تئوری دولت مطلقه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۹۶ تعداد دانلود : ۴۹۷
درک وتببین تئوریک دولت مهم ترین عنصر در اندیشه سیاسی است.بدون درک تئوریک از دولت داشتن نظام دموکراتیک ممکن نیست. باتوجه به این که تئوری های مختلفی درباب دولت وجود دارد سوال اصلی این پژوهش این است که دولت مورد نظر  اسلام گرایان درون کدام یک از تئوری های دولت می گنجد یا به کدام یک از آنها نزدیک تر است؟ فرض ما در این پژوهش این است که ایده دولت در اندیشه بنیادگرایی اسلامی با نظریه دولت مطلقه قرابت بیشتری دارد.یه عبارت دیگر در بسیاری از مولفه ها برداشت اسلام گرایان از دولت به مولفه های نظریه دولت مطلقه نزدیک است. برای بررسی این موضوع از روش توصیفی وتحلیلی ومقایسه ای استفاده کرده ایم .در این مقاله مولفه های رویکرد اسلام گرایی به دولت با نظریه دولت مطلقه  براساس معیارهایی چون نوع برداشت از حاکمیت، پایه های حاکمیت و مشروعیت، مصلحت دولت،حق الهی حکومت ،مبنا ومحدوده مالکیت ،مفهوم  ومحدوده قانون وقانونگذاری، اهداف دولت، قلمرو دولت بررسی گردیده ودرپایان هم نسبت این برداشت ها با دولت مدرن مود بررسی قرار گرفت از این جهت که دولت مدرن مهم ترین قالب دولت دموراتیک بوده است.مفروض اساسی ما دراین پژوهش این است که زمانی که از ایده دولت در نزد اسلام گرایان اسلامی سخن می گوییم، بدین معنا نیست که آنان تئوری منسجم و ساخته و پرداخته ای درباب دولت دارند، بلکه باید از ترکیب دیدگاه های آنها ،ارتباط و نزدیکی آن را با یکی از تئوری های دولت مورد سنجش و مطالعه قرار دهیم.
۳۰.

دولت ترکیه و چالش گولنیسم: ابعاد سیاسی و غیردموکراتیک جنبش گولن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دولت پژوهی سال سوم بهار ۱۳۹۶ شماره ۹

کلیدواژه‌ها: مدرنیته جنبش اجتماعی اسلام گرایی جنبش گولن ناسیونالیسم ترک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۹ تعداد دانلود : ۸۲۰
جنبش گولن (خدمت) از اوایل دهه 1970 به عنوان یک جنبش دینی فعالیت کرده است؛ این جنبش دارای سرمایه ای عظیم، میلیون ها هوادار و هزاران نهاد و موسسات آموزشی و رسانه های متعددی در ترکیه و کشورهای مختلف جهان است. در دهه های اخیر عناصری همچون دموکراسی، تساهل، گفتگوی بین دینی و اقتصاد بازار در گفتمان این جنبش گنجانده شده اند. تأکید بر عناصر مدنی و مدرن جنبش، از سوی پژوهشگران مختلف موجب نادیده گرفتن لایه های غیردموکراتیک و عمیقاً سیاسی آن شده است. این ویژگی ها، در یک دهه اخیر چالش های عمده ای برای دولت ترکیه ایجاد کرده است که کودتای جولای 2016 یکی از مصادیق برجسته آن بوده است. پرسش اصلی مقاله این است که آیا می توان جنبش گولن را یک جنبش اسلام گرای غیر سیاسی و دموکراتیک به شمار آورد؟ فرضیه مقاله نیز این است که تمرکزگرایی شدید سازمانی، ساختار سلسله مراتبی و غیرانتخابی، ضعیف بودن مسئولیت پذیری جنبش در برابر دگرها و عدم پاسداشت تکثر و الزامات منطقی آن ها در عمل، وجوه غیردموکراتیک جنبش را آشکار می سازند؛ علاوه بر این، گفتار و رفتار سیاسی گولن و فعالین این جریان در خلال یک دهه اخیر،  حکایت از جاه طلبی های سیاسی آن ها دارد. در این راستا، مقاله حاضر، جدا از بحث رهبری، فعالیت های داخل و خارج ، گفتمان و آراء پژوهشگران مختلف در خصوص ماهیت جنبش و اهدافش، به کنکاش در وجوه غیر دموکراتیک جنبش و ابعاد سیاسی آن نیز می پردازد.
۳۱.

تحولات اخیر جهان عرب، موازنه قوا و گروه بندی های منطقه ای جدید در خاورمیانه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ژئوپلیتیک سال چهاردهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۵۱) 128 - 142

کلیدواژه‌ها: تحولات اخیر جهان عرب اسلام گرایی دموکراسی فرقه گرایی موازنه قوای منطقه ای

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۳ تعداد دانلود : ۵۳۸
پایان جنگ سرد و وقوع حوادثی نظیرواقعه 11 سپتامبر 2001 و خیزش های اخیر جهان عرب موجب تشدید رقابت میان قدرتهای منطقه​ای خاورمیانه نظیر ایران، عربستان سعودی و ترکیه به​عنوان بازیگران مستقل در چهارچوب استراتژی اتحاد و ائتلاف با قدرتهای منطقه​ای گردیده است. این پژوهش به​دنبال بررسی تأثیر خیزش های اخیر جهان عرب بر موازنه قوا میان قدرتهای منطقه​ای خاورمیانه با استفاده از مفاهیم و مفروضات نظریه واقع گرایی نوکلاسیک (تهاجمی و تدافعی) و روش توصیفی-تحلیلی و همچنین روش تحلیل محتوا می باشد. یافته های این پژوهش نشان می​دهد که خیزش های اخیر جهان عرب موجب تشدید رقابت میان قدرتهای منطقه​ای خاورمیانه در شکل فرقه​گرایی یا تقابل جریانات شیعه-سنی گردیده است. در یک​سو محور شیعی ایران، عراق، سوریه و حزب​الله لبنان با پوشش حمایتی روسیه و در سوی دیگر محور سنی عربستان سعودی، امارات، قطر و ترکیه با پوشش حمایتی آمریکا قرار دارند. البته با برکناری محمد مرسی از قدرت و به حاشیه رانده شدن جریان اخوان​المسلمین در مصر، شاهد شکاف در محور سنی و جدا شدن ترکیه و قطر از این محور و نزدیک شدن مواضع ترکیه به ایران و روسیه می​باشیم. توافقات میان ایران، روسیه و ترکیه در اجلاس آستانه و تهران را می توان در این راستا تحلیل نمود.   
۳۲.

تبیین گفتمانی از الگوی هویت ملی جریان اسلام گرایی (پیش و پس از انقلاب اسلامی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات انقلاب اسلامی سال چهاردهم بهار ۱۳۹۶ شماره ۴۹ 199-224

کلیدواژه‌ها: هویت ملی گفتمان اسلام گرایی شریعتی سید علی خامنه ای انقلاب اسلام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۷ تعداد دانلود : ۵۴۱
هویت و هویت ملی از عمده مسائل جامعه شناسی سیاسی است. امروزه متفکران سیاسی در سایه تحولات سریع عصر جدید، در ادبیات سیاسی از مسئله هویت بسیار سخن گفته اند. از راه های پرداختن به این مسئله در ایران، بررسی گفتمان جریان های فکری سیاسی موثر در فضای سیاسی اجتماعی جامعه ایرانی است. خوانش جریان اسلام گرا (به عنوان یکی از جریان های اصلی که در وقوع انقلاب اسلامی به نیروی هژمون مبدل گشت) از هویت ملی می تواند بستر مناسبی برای راهبری مطالعات انقلاب اسلامی بگشاید. این مقاله با روش تحلیل گفتمان و با انتخاب دکتر علی شریعتی و حجت الاسلام سید علی خامنه ای به عنوان دو نماینده طیف اسلام گرایی، درصدد پاسخ به سؤال چیستی الگوی هویت ملی جریان اسلام گرا در پیش و پس از انقلاب است و فرض است که به میزان زیادی نمایندگان منتخب در مولفه ها و مفاهیم اصلی مشابهت دارند.
۳۳.

دانش روابط بین الملل و مسئله بازگشت به دین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: روابط خارجی سال نهم تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: دانش روابط بین الملل دین اسلام گرایی فرهنگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۴ تعداد دانلود : ۴۷۲
تحولات چند دهه اخیر که از آن تحت عنوان اسلام گرایی، بنیادگرایی یا بازگشت دین به روابط بین الملل نام برده می شود، تاکنون علاوه بر موضع گیری های سیاسی، به مجادلات نظری فراوانی در حوزه های مختلف علوم اجتماعی از جمله دانش روابط بین الملل رقم زده است. تا پیش از رویدادهای اخیر، عملاً مقوله دین به دلایل مختلف در آثار اصلی نظریه های روابط بین الملل مورد بی توجهی قرار گرفته بود و جریان اصلی نظریه پردازی در روابط بین الملل عوامل فرهنگی و اجتماعی و از جمله مسئله دین را اموری مربوط به حوزه داخلی دولت ها و نامرتبط با حوزه روابط بین الملل تلقی می کرد. با این حال، بسیاری از نظریه پردازان اهمیت تأثیرگذاری ادیان در رویدادهای پس از جنگ سرد را به منزله بازگشت دین به روابط بین الملل و مستلزم بازنگری جدی در پیش فرض های نظری دانش روابط بین الملل ارزیابی می کنند. فرض مقاله حاضر این است که به رغم آن که تحولات مرتبط دین در سه دهه گذشته تأثیرات تعیین کننده ای بر معادلات بین المللی و شرایط زیست جهانی گذاشته، دانش روابط کمک زیادی به فهم این تحولات نکرده است.
۳۴.

مولفه های ثبات و تهدید در روند دموکراسی ترکیه: ریشه یابی الگوی نوسانی دموکراتیک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های راهبردی سیاست سال ششم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۲۲ (پیاپی ۵۲) 117 - 147

کلیدواژه‌ها: ترکیه دموکراسی ثبات و تهدید خاورمیانه اسلام گرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۹ تعداد دانلود : ۳۹۲
یکی از مسائل مهم و چالش برانگیز خاورمیانه و ترکیه معاصر، مطالعه الگوهای ثبات و تهدید دموکراسی است. ترکیه در زمره معدود کشورهای خاورمیانه است که تجربه بلندمدتی در دموکراسی داشته است. با این حال، روند دموکراسی ترکیه از زمان تاسیس جمهوری ترکیه تا به امروز حاکی از نوعی الگوی نوسانی بوده است؛ الگویی که بر اساس آن دموکراسی ترکیه هیچ گاه به ثبات دموکراتیک دست نیافته و همواره با مولفه هایی مواجه بوده که هم به تقویت دموکراسی در این کشور کمک کرده اند و هم زمینه تضعیف و تهدید آن را مهیا ساخته اند. این پژوهش با هدف ریشه یابی مولفه های نوسان در الگوی دموکراسی ترکیه به دنبال ارائه پاسخ به این سوال است که چرا روند دموکراسی ترکیه باوجود تداوم و تکامل، نتوانسته نویدبخش ثبات باشد و دائماً با الگوی نوسانی ثبات و تهدید همراه شده است؟ یافته های این نوشتار با اتکا به روش توصیفی- تبیینی و بهره گیری از روند تاریخی حکمرانی در ترکیه نشان می دهد که اثرگذاری و همزیستی همزمان مولفه های ثبات بخش همچون اصلاحات قانون اساسی، سیستم حزبی و عضویت در اتحادیه اروپا در کنار مولفه های تهدیدزا مانند تهدیدهای قومی، چالش های مذهبی و مداخله نظامیان در شکل گیری این الگوی نوسانی موثر است
۳۵.

چالش های اسلام گرایان الجزایر از دهه 1990 به این سو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: رهیافت های سیاسی و بین المللی سال ششم زمستان ۱۳۹۳ شماره ۲ (پیاپی ۴۰)

کلیدواژه‌ها: الجزایر اسلام گرایی ملی گرایان سکولار چالش ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۴ تعداد دانلود : ۳۲۴
در منطقه ی خاورمیانه و شمال آفریقا در واکنش به ناکامی ایدئولوژی و دولت های سکولار ملی گرا از دهه 1970 به این سو، اسلام گرایی و جنبش های اسلامی در طیف ها، راهبردها و تاکتیک های گوناگون گسترش یافتند. با وجود این، اسلام گرایان در سال های گذشته به تأثیر از دلایلی همچون گسترش گروه های تروریستی و خشونت طلب مانند داعش و شکست اسلام گرایان در دور دوم انتخابات در مصر و تونس پس از انقلاب با چالش های جدی مواجه شده اند. الجزایر  یکی از کشورهایی است که از دهه 1990، به شدت درگیر تعارض بین دو جریان ملی گرای سکولار و اسلام گرا بوده است اما اکنون، جریان اسلام گرا برخلاف گذشته از نفوذ زیادی در بدنه ی اجتماعی برخوردار نیست. در این نوشتار، پرسش اساسی آن است که، مهم ترین چالش های اسلام گرایان در الجزایر از دهه 1990 به این سو چه بوده اند؟ نگارندگان درصدد هستند تا با روش تحقیق تبیینی- علی و رویکرد جامعه شناختی سیاسی، به این پرسش پاسخ دهند. مهم ترین چالش های اسلام گرایان عبارت اند از: فقدان وحدت راهبردی-ایدئولوژیک، عدم برخورداری از سازمان قوی و فراگیر، افت شدید مشروعیتی ناشی از حرکت های تروریستی و عدم پذیرش این نوع جریان انحرافی از سوی نسل جدید جوانانِ برخوردار از تحول فکری- نگرشی. مهم ترین یافته ی این تحقیق آن است که در حال حاضر، به تاثیر از چالش های یاد شده، به ویژه با انحراف و جهت گیری بخش قابل توجهی از اسلام گرایان به سمت القاعده، داعش و تروریسم، این جریان با کاهش قابل توجه مشروعیتی مواجه شده است و حزب و جریان ملی گرا-سکولارِ حاکم، با وجود ماهیت غیر دموکراتیک، همچنان در  قدرت باقی مانده است.
۳۶.

بررسی اجمالی اندیشه و دیدگاه های حسن حنفی

نویسنده:
منبع: پژوهش در تاریخ سال هفتم پاییز زمستان ۱۳۹۵ شماره ۳ و ۴ (پیاپی ۱۹) 12 - 30

کلیدواژه‌ها: حسن حنفی نومعتزلی اسلام گرایی نوگرایی اسلام مستنیر علم الاستغراب التراث التجدید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۶۳ تعداد دانلود : ۵۵۲
اندیشه سیاسی معاصر در جهان عرب از موضوعات جذاب و مناقشه برانگیزی است که نظر اندیشمندان جهان اسلام را به خود جلب کرده است. نگاه متفاوتی که در جریان عقل گرای اسلامی در جهان عرب نسبت به مسائل جامعه اسلامی و میراث و ارتباط آنها با یکدیگر وجود دارد، نمایان گر نوعی تجدیدنظرطلبی در انگاره ها و نگرش های سنتی است. مصر به عنوان یکی از کانون های مهم و تأثیرگذار در اندیشه ورزی اسلامی همواره مورد توجه بوده است. این کانون بستری برای ظهور اندیشمندان نواندیش و نوگرا چه با رویکردهای سکولار و چه با رویکردهای دینی بوده است. حسن حنفی از جمله اندیشمندان اثرگذار مصری است که با تفکر فلسفی به مسائل و دشواری های جامعه معاصر خود پرداخته است و در تلاش است تا میان مسائل مبتلابه جامعه مصر و میراث فرهنگی، به ویژه دین اسلام پیوند برقرار کزده و برای حل مسائل به گستره متراکم میراث رجوع کند تا هم با ارجاع و هم با تجدید نظر در میراث، اکنونِ جامعه مصر را به گذشته و تاریخ مصر مرتبط سازد. رویکرد نومعتزلی و عقلانی وی و نیز استفاده از معرفت شناسی و روش شناسی های نوین غربی سرمشقی برای اندیشمندان بعدی شد تا آنها بتوانند مسیر وی را ادامه دهند. در این پژوهش سعی شده است تا با نگاهی اجمالی ابتدا به خاستگاه های اندیشه ای وی اشاره و بعد با توجه به پروژه فکری و برخی مفاهیم کلیدی مد نظر او، تأملاتی در اندیشه وی انجام شود. هم چنین وی در مواجهه با چالش مدرنیته پاسخ هایی ارائه می کند و به آسیب شناسی استعمار و غرب گرایی در جامعه خویش می پردازد و مفاهیمی همچون «علم الاستغراب» و «اسلام مستنیر» را نیز مطرح می سازد.
۳۷.

بررسی رویکرد اسلام گرایانه ایران ستیز در اندیشه ایرانیان (موردپژوهش: صاحب ابن عباد و بدیع الزمان همدانی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲۴ 113 - 130

کلیدواژه‌ها: صاحب بن عباد بدیع الزمان همدانی اسلام گرایی ایران ستیزی هویت عربی - اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۴ تعداد دانلود : ۴۱۵
فتح ایران توسط اعراب تحولی عمیق در ایران پدید آورد. این حادثه موجبات تغییر ساختار سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کشور را فراهم آورد. در مواجهه با وضعیت جدید جریان های گوناگونی در ایران شکل گرفتند؛ در این میان کسانی بودند که نه تنها به دین جدید درآمدند، بلکه گذشته خود را به عنوان دوران جهل و شرک و پلیدی انکار نموده و غرق در شرایط جدید شدند. این گروه اسلام گرایانی بودند که خود را تنها با عناصر و مؤلفه های جدید و عمدتاً دینی تعریف می کردند و هیچ توجهی به حفظ و ترویج مواریث فرهنگی ایران نداشته و حتی به رد و انکار آداب و رسوم و عقاید ایرانی اهتمام داشته اند. هدف ما در این پژوهش، بررسی رویکرد اسلامگرایانه ایران ستیز در اندیشه ایرانیان، بطور موردی صاحب ابن عباد و بدیع الزمان همدانی، است و برآنیم با روش توصیفی- تحلیلی به این سؤالات پاسخ دهیم که: ریشه و تبار جریان اسلام گرایانه و ایران ستیز کجاست؟ و زمینه ها و دلایل تکوین چنین رویکردی چیست؟ یافته های تحقیق نشان می دهد که رویکرد اسلام گرایی و ایران ستیزی، ریشه در دوران نخستین اسلامی دارد و شکل گیری آن به دوران گسترشِ دین اسلام در ایران برمی گردد و اینکه تملایلات اسلام گرایانه و ایران ستیزانه به جهت عدم تمایز بین عرب و دین اسلام بوده است.
۳۸.

زمینه ها و موانع هویت بنیاد همکاری جمهوری اسلامی ایران با احزاب و جنبش های اسلام گرای سنی (مطالعه موردی اخوان المسلمین مصر و عدالت و توسعه ترکیه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: روابط خارجی سال دهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: همکاری اسلام گرایی جمهوری اسلامی ایران حزب عدالت و توسعه اخوان المسلمین مصر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۹ تعداد دانلود : ۵۸۲
جمهوری اسلامی ایران به مثابه نظامی مبتنی بر اسلام سیاسی، وحدت مسلمانان را از آرمان های خود می داند. ماهیت و آرمان مزبور، همکاری با گروه های اسلام گرا را به سان سیاستی اولویت دار، بایسته می سازد؛ اما همکاری در صحنه واقعی روابط بین الملل با چالش هایی مواجه است. مسئله این پژوهش، شناخت زمینه ها و موانع این همکاری است. در این راستا، جنبش اخوان المسلمین مصر و حزب عدالت-وتوسعه به عنوان موارد مطالعاتی انتخاب شده اند. اهمیت و ضرورت این پژوهش، در ژرفابخشی به نظروعمل حوزه سیاست گذاری ارتباط با جریان های اسلام گرا نهفته است. پرسش اصلی آن است که زمینه ها و موانع همکاری جمهوری اسلامی ایران با اخوان المسلمین مصر و عدالت وتوسعه چیست؟ با گزینش نظریه سازه انگاری؛ به عنوان چارچوب نظری، زمینه ها و موانع همکاری جمهوری اسلامی با موارد مطالعاتی در سطح کارگزاری- با تأکید بر مقوله هویت- موردبررسی قرارگرفته اند. داده ها با روش کتابخانه ای گردآوری شده و با کاربست روش تطبیقی تجزیه وتحلیل شده اند. بر اساس یافته ها، زمینه های همکاری جمهوری اسلامی و اخوان، مبتنی بر اشتراکات در هویت های نوعی و نقشی دو بازیگر؛ شامل اسلام گرایی، حمایت از مستضعفان و مسلمانان و مقابله با مستکبران و بیگانگان است، موانع همکاری دو بازیگر نیز ناشی از نبود هویت جمعی مشترک است. در همکاری جمهوری اسلامی و حزب عدالت و توسعه، موانع بر زمینه ها فزونی دارد و ناسازگاری در هویت مبتنی بر نقش دو بازیگر - برتری منطقه ای برای ایران و دولت مرکزی برای آک پارتی- و هویت جمعی دو طرف – مقاومت برای جمهوری اسلامی و عثمانی گرایی برای آک پارتی- بر سازگاری در مؤلفه هویتی مردم سالاری – نوعی برای جمهوری اسلامی و پیکروار برای آک پارتی – فزونی دارد.
۳۹.

واکاوی رابطه دولت پهلوی اول و حوزه علمیه؛ از تعامل تا تضاد

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سیاست و رسانه سال اول پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ 329-340

کلیدواژه‌ها: رضا شاه حوزه علمیه قم نظریه گفتمان اسلام گرایی باستان گرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۹ تعداد دانلود : ۵۵۸
رابطه دین و سیاست در ایران یکی از موضوعات پژوهشی است که گستره وسیعی را به خود اختصاص داده است. حوزه علمیه به نمایندگی از دین و دولت به عنوان نماینده سیاست، در تاریخ ایران الگوهای مختلفی از رابطه هم گرایی تا واگرایی را رقم زده اند. شکست مشروطه و قدرت یافتن دولت رضاخان یکی از مقاطع قابل بررسی چگونگی این ارتباط است. مقاله حاضر تلاشی در چهارچوب نظریه گفتمان است و در راستای پاسخ به این سؤال سامان یافته که «چه مؤلفه هایی بر رابطه حوزه علمیه قم و دولت در بین سال های1300 تا 1320 تأثیر داشته است؟» فرضیه مقاله بر این استوار است که که «در آغاز حیات سیاسی رضاشاه یعنی تا سال 1308، به دلیل عدم انسجام و نداشتن قدرت كافی در هر دو نهاد دولت و حوزه علمیه، رابطه ای تعاملی بین دو گفتمان اسلام گرایی آیت الله حائری و باستان گرایی رضا شاه وجود دارد؛ امّا با تمركز قدرت در رضاشاه، تضاد در رابطه شكل می گیرد.» در این مقاله به مهم ترین مؤلفه های تأثیرگزار در هم گرایی و واگرایی این دو گفتمان پرداخته می شود.
۴۰.

بررسی روند جدایی جریان ملی گرا از ائتلاف انقلابی در دوران تثبیت و نهادسازی پس از پیروزی انقلاب اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی سیاسی ایران سال اول پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ 155 - 183

کلیدواژه‌ها: امام خمینی (ره) جبهه ملی انقلاب اسلامی اسلام گرایی ایدئولوژی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۲۷ تعداد دانلود : ۵۳۲
در انقلاب اسلامی ایران با پیشتازی حرکت اسلام گرایان با رهبری امام خمینی(ره) جریان های سیاسی مختلف با ایدئولوژی های متفاوت برای مقابله با رژیم پهلوی به ائتلاف با یکدیگر پرداختند. دراین راستا، جبهه ملی ازجمله احزابی بود که به رغم مشی غیردینی خود، در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی به این ائتلاف انقلابی پیوست؛ اما روند انقلاب و نحوه مدیریت آن، بی درنگ جبهه ملی را رویاروی انقلابیون مذهبی قرار داد و سبب شد تا این جریان بلافاصله پس از پیروزی از ائتلاف انقلابی جدا شود و درنهایت حذف گردد. دراین راستا، مقاله حاضر می کوشد تا با روش توصیفی- تحلیلی و استناد به منابع کتابخانه ای و روزنامه ای این سؤال را بررسی کند که «چه مسائلی جبهه ملی را در دوران گذار پس از پیروزی انقلاب رویاروی انقلابیون مذهبی قرار داد و فرایند حذف تدریجی آن ها را از صحنه سیاست فراهم ساخت؟»؛ در این خصوص یافته های پژوهش حاکی از آن است که روند اسلام گرایی در جریان نهاد سازی پس از پیروزی انقلاب، مهم ترین عامل در رویارویی جبهه ملی با نیروهای اسلام گرا و درنهایت، حذف تدریجی آن ها از عرصه سیاست است؛ زیرا به لحاظ ایدئولوژی، پیوند دین با سیاست که محور عقاید نیروهای اسلام گرا را تشکیل می داد، در چارچوب فکری- نظری جبهه ملی جایگاهی نداشت.