فضای شهری

اکنون، فضا به سان کالایی تولیدی که بارها وارد فرایندهای مبادلاتی می شود، با گسستن از پیوندهای خود با زمان، به امری مجرد، ذهنی و ناقص بدل شده است. لوفور با پیشنهاد مطالعه فضا در پیوند با زمان و مکان، جنبه نوینی به مطالعات از این نوع افزود. این پژوهش با بهره گیری از شاکله مفهومی جدل سه سویه یا تریالکتیک فضایی لوفور در پی آن است که تاریخ معماری و شهرسازی کاشان را مطالعه کند. جدل سه سویه اشاره به روش تولیدِ فضا دارد. در این سه گانه، هر جامعه ای در هر تاریخی، واجد روشی مختص به خود برای تولید فضایی ویژه برای خود است که در همان حال، امکاناتی برای پشتیبانی از گسترش آن روشِ ویژه تولید دارد. در جدل سه سویه، بر بُعدِ تاریخی فضای شهری در کنار جنبه های فضایی آن پرداخته و ارتباط فضاهای سه گانه (دریافته، پنداشته و زیسته) در قالب اموری بینابینی بررسی می شود. این پژوهش مبتنی بر روش اسنادی است و داده های مورد نیاز آن بر اساس جست وجویی توصیفی تفسیری گردآوری شده اند. برای تکمیل یافته ها، از تحلیل محتوا و مقوله بندی یافته ها استفاده شد. 72 سند تاریخی با توجه به معیارهای مختلف تعیین و مطالعه شدند. یافته های پژوهش نشان داد که فضای دریافته کاشان، واجد اندام وارگی، تقارن، تراکم، تکرارشوندگی و مرکزگرایی است که سلسله مراتب دقیقی میان فضاهای درون و بیرون دارد. بافت فشرده شهر کاشان، به همراه رون اصلی شهر، شعاعی بودن گذرها، و حصار مدور خود، بر اساس ملاحظات اقلیمی، فرهنگی و دفاعی شکل گرفته است. در فضای پنداشته، کاشان به مثابه کانون مذهبی نقش مهمی در رویدادهای تاریخی منطقه داشته که با وجود این، پیرو قدرت مرکزی بوده است. در ساحت فضای زیسته کاشان، آیین های مذهبی اصلی ترین عامل حضور جمعی مردم در فضاهای شهری بوده که بنا به مناسبت و رویدادهای خود، فضای زیسته متفاوتی در شهر ایجاد می کرده اند.

امروزه با گسترش پرشتاب روند شهرنشینی، تغییر شیوه ی زندگی، بی توجهی به زندگی عمومی و ضعف مدیریت شهری، فضاهای عمومی در سطح محله های شهری مورد بی توجهی واقع شده اند. فضاهای عمومی شهر به این دلیل که به عموم شهروندان تعلق داشته و همه شهروندان بدون هرگونه تبعیض و محدودیتی به آن دسترسی دارند می توانند نقش بسیار مهمی را در توسعه پایدار محلی ایفا کنند. به همین دلیل وجود این فضاها در شهرها و کشف دوباره آن ها الزامی است. هدف این پژوهش پی بردن به نقش فضای عمومی در توسعه پایدار محلی از طریق مولفه های شهروندی، سرزندگی، حس تعلق و هویت، مشارکت و تعامل، در شهر است. حجم نمونه از طریق فرمول کوکران با سطح اطمینان 95 درصد 120 تن تعیین و داده های مورد استفاده در این پژوهش به صورت کیفی و از طریق پرسشنامه از ساکنین محله یوسف آباد که در پارک شفق حضور داشتند جمع آوری شده است. برای تعیین ارتباط بین فضای عمومی و توسعه پایدار محلی از آزمون همبستگی پیرسون استفاده گردید که نتایج آن نشان می دهد همبستگی مستقیم، معناداری و مثبتی بین مولفه های پژوهش وجود دارد. همچنین از طریق آنالیز واریانس داده ها نشان داده شد که این رگرسیون از نظر آماری معنادار است و تقویت هر چه بیشتر فضاهای عمومی منجر به توسعه پایدار محلی می شود.

ریخت شناسی، مطالعه شهر را به مثابه سکونتگاه انسانی دارای فرم ، به انجام می رساند. ریخت شناسان به بررسی وتکوین عناصراصلی ریخت شناسانه، شامل ساختمان ها، کاربری اراضی، خیابان، و ساختار بافت می پردازند. شناخت شاخص های ریخت شناسی در راستای مولفه های کالبدی امری اساسی است، به طوری که مساله اصلی این است که آیا مولفه های ریخت شناسی قابل تبیین و طبقه بندی درکالبد فضای شهری می باشند.و همینطور آیاایجاد تغییرات ریخت شناسانه باعث بهبود عملکرد بافت خواهد شد. از این رو هدف از پژوهش حاضر، تدوین یک مجموعه همگن از دانش ریخت شناسی با امکان تبیین مولفه های کالبدی - ریخت شناسانه در راستای اولویت بندی آنها می باشد. محقق در این پژوهش با استفاده از روش مورد کاوی و تحلیل های دیاگرامی، سه مولفه اصلی کالبدی_ریخت شناسانه (الگوی خیابان, الگوی بلوک, الگوی قطعه) را به دست آورد. در همین راستا تکنیک تحلیل شبکه شهری(UNA)و آزمون تی نمونه زوجی، به عنوان ابزار اصلی سنجش مولفه ها انتخاب گردید.در این راستا محله قیطریه به عنوان محله ای که دارای گونه بندی مختلف است به عنوان بستر مطالعه انتخاب گردید. شاخص های مرکزیت شامل توابع (دسترسی، بینابینی، نزدیکی، جاذبه و مستقیم بودن)برای سه عامل کالبدی-ریخت شناسانه مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که شبکه راه بیشترین تاثیر را در عملکرد پنج تابع داشته است. وهمینطور در محله قیطریه وجود بلوک درشت دانه(مجتمع سبحان) بدلیل نبود دسترسی میان بافتی ایجاد اختلال در کل بافت کرده است. از این رو به منظور سنجش تاثیر تغییرات ریخت شناسانه، یک دسترسی جدید اضافه شده و برای سنجش میزان بهبود عملکرد بافت، از آزمون تی نمونه زوجی استفاده گردید. نتایج آزمون نشان داد که ایجاد تغییر بهینه در ریخت باعث بهبود عملکرد توابع در کل بافت و کاهش ترافیک گشته است، هرچند که بیشترین تاثیرپذیری مرتبط با توابع دسترسی، بینابینی و مستقیم بودن است.

فضاهای بی دفاع تأثیرات مختلفی بر فضاهای شهری و زندگی شهروندان می گذارند که تأثیر بر افزایش جرائم و کاهش احساس امنیت شهروندان مهم ترین تأثیرات آن می باشد. شناسایی و بررسی نقش فضاهای بی دفاع شهری در وقوع جرم با تأکید بر منطقه 9 شهر تهران پرداخته شده است .روش تحقیق مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و میدانی براساس فرمول کوکران تعداد 150 نفر به عنوان جامعه نمونه مشخص شد. تجزیه و تحلیل اطلاعات به وسیله نرم افزار SPSS و مدل وایکور انجام گرفت. معیارهای ناهنجاری اجتماعی، کمبود امکانات روشنایی و آلودگی نیز به ترتیب رتبه های اول تا سوم را کسب کرده اند. معیار ناهنجاری اجتماعی با وزن 2752/0 بیشترین وزن را کسب کرده بنابراین از اهمیت بیشتری نسبت به سایر معیارها برخوردار است. رتبه بندی براساس شاخص ویکور نشان داد محله استاد معین بهترین وضعیت را در بین سایر محله های منطقه 9 دارد. ناهنجاری اجتماعی با بتای 398/0 بالاترین تأثیر را بر کیفیت فضایی نسبت به کاربری های نامناسب و کمبود فضای تفریحی داشته است. مجموع متغیرهای بکار رفته (کیفیت فضایی و کیفیت اجتماعی و روان شناختی) 1/55% از واریانس فضای بی دفاع شهری را پیش بینی می کند. کیفیت فضایی، اجتماعی و روان شناختی در سطح (01/0<α)، قادر به پیش بینی فضای بی دفاع شهری منطقه 9 شهرداری تهران می باشند. ناامنی و نامطلوبیت محله منطقه 9 شهر تهران از حیث فضاهای بی دفاع و برخورداری این فضاها از چندین شاخص است. نبود برنامه مشخص از سوی سازمان های مرتبط برای چنین فضاهایی، چیزی جز تشدید خشونت، ناامنی، افزایش نرخ بزهکاری و خروج جمعیت بومی محله به همراه ندارد.

هدف پژوهش حاضر، بررسی عمل کرد فضاهای شهری ویژه بانوان در تأمین امنیت کالبدی و اجتماعی در مقایسه با دیگر فضاهای عمومی شهری و یافتن تفاوت ها در اولویت بندی شاخص های شایان توجه در تأمین امنیت این دو گونه فضاست. به این منظور، دو نمونه مطالعاتی در شهر قزوین، شامل پارک بانوان نرگس و پارک عمومی ملت انتخاب شدند. روش پژوهش، توصیفی پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته و مشاهده است. جامعه آماری این پژوهش، استفاده کنندگان پارک بانوان نرگس را شامل می شود که شناخت و تجربه حضور در هر دو فضای شهری موضوع پژوهش را داشته اند. حجم نمونه، براساس الگوی کوکران 354 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب گردید. تجزیه و تحلیل داده ها به کمک آزمون تی دونمونه ای مستقل در نرم افزار SPSS انجام گرفت. علاوه بر این، با توجه به ماهیت مقایسه ای پژوهش، ترفند تحلیل شکاف جهت تنظیم پرسشنامه و تحلیل داده ها برگزیده شد. نتایج پژوهش، وجود شکاف میان عوامل کالبدی اجتماعی امنیت در فضاهای شهری ویژه بانوان و فضاهای عمومی شهری را آشکار می کند. این شکاف به طور عمده در مؤلفه رؤیت پذیری و همچنین شاخص هایی همچون دست رسی، نورپردازی، خوانایی ورودی ها و امکان برگزاری رویدادها استنتاج شده است.

میدان ها همواره به عنوان یکی از فضاهای شهری موثر در شهرهای کهن جهان و همچنین در ایران مطرح بوده اند که "حضور مردم از تمامی اقشار" در این فضا اتفاق می افتاد. اما در دوره های اخیر به دلیل ورود اتومبیل به شهرها، میدان ها معنای گذشته خود را از دست داده اند و تنها به عنصری ترافیکی  و در اختیار سواره ها تبدیل شده اند. همین امر باعث شده تا در طراحی میدان ها جدید، اصول زیبایی شناختی کنار گذاشته شود. آنچه که در تعریف جدید میدان ها دیده می شود، با تعریف گذشته میدان ها فاصله بسیاری دارد. در همین راستا، پژوهش حاضر قصد دارد که شناسایی عوامل زیبایی شناختی موثر در ادراک مردم از میدان ها شهری را مورد بررسی قرار دهد. به همین منظور، سه میدان شهر همدان که از نظر ویژگی های کالبدی، فرهنگی و اجتماعی با یکدیگر تمایز دارند، انتخاب شد. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده که با به کارگیری نرم افزار SPSS و با استفاده از روش آنالیز واریانس یک طرفه، صورت گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که دو عامل طراحی از پیش اندیشیده شده و فرهنگ و اجتماع تاثیر معناداری در ادراک زیبایی شناسانه از میدان شهری توسط مردم خواهند داشت.

تحول جوامع انسانی از حالت اولیه به مدرن در گرو پیچیدگی، تراکم روابط اجتماعی و ارتباط متقابل بوده، که اعتماد به گستردگی آن ها دامن زده است. بدون وجود اعتماد نمی توان شاهد نظم و ثبات اجتماعی، تعادل، همبستگی و انسجام اجتماعی در جامعه بود. اعتماد از پیش شرط های اساسی برای توسعه همه جانبه ی هر جامعه ای محسوب می شود. با بسط و گسترش اعتماد می توان به جای ارزش های منفی، ارز ش های اخلاقی مثبت را در جامعه پروراند. به زعم گیدنز هر چه افراد فاصله زمانی و مکانی بیش تری از هم داشته باشند، به اعتماد بیش تری نیاز خواهند داشت. تغییر از جامعه سنتی به مدرن سبب شده تا انسان امروزی اعتماد، شبکه اعتماد و شعاع اعتماد خود را به گونه ای دیگر تعریف و بازآفرینی کند. نظریه پردازانی چون جیکوبز نقش فضاهای شهری را در ایجاد ارتباط چهره به چهره حائز اهمیت می دانند. هدف مطالعه حاضر بررسی نقش فضای عمومی شهری در شکل گیری اعتماد اجتماعی است. به این منظور پرسش نامه ای با بیش از 30 سوال طراحی گردید که با توجه به میزان جذب جمعیت پارک حاشیه چمران در شلوغ ترین روزهای سال، نمونه آماری متناسب که قابلیت تعمیم داشته باشد، 150 نمونه محاسبه گردید. برای تحلیل داده ها از نرم افزار spss استفاده شده است. با توجه به سؤالات مطرح شده در پرسش نامه و ادبیات نظری تحقیق شاخص سازی انجام گرفت. روش های تحلیلی مورد استفاده در این تحقیق ضریب همبستگی، رگرسیون چندگانه به روش Enter و تحلیل عاملی می باشد. نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که متغیرهای انتخابی نقش به سزایی در شکل گیری اعتماد اجتماعی در فضاهای شهری داشته اند. با استفاده از تحلیل عاملی مشخص شد که شعاع اعتماد و کیفیت کالبدی بیشترین تاثیر را در شکل گیری و افزایش اعتماد اجتماعی در فضاهای شهری دارند. نتایج نشان داد که بین دو عنصر فرم و محتوی، در شکل گیری اعتماد اجتماعی در فضای شهری، محتوی نقش غالب را به عهده دارد.

  عرصه های عمومی فضا باید به گونه ای نظام یابند که بتواند حضور زنان را در کنار مردان و بدون دغدغه ها و محدودیت های فردی و اجتماعی میسر سازد. در واقع عرصه های عمومی فضا باید به گونه ای نظام یابند که بتواند حضور زنان را در کنار مردان و بدون دغدغه ها و محدودیت های فردی و اجتماعی میسر سازد. مسئله اصلی تحقیق درک ساختارهای پنهان ذهنی بانوان در محیطهای شهری و الزامات حضوری آنها است. در این پژوهش تلاش می شود میزان رضایتمندی و تمایل بانوان به حضور در عرصه های عمومی در منطقه 22 شهر تهران را ارزیابی نماییم. همچنین میزان مردانه یا زنانه بودن و عدالت جنسیتی هر یک از عرصه های عمومی از منظر بانوان مورد بررسی قرار می گیرد. این تحقیق کاربردی بوده و از نظر پارادایمی در زمره رویکردهای انتقادی است. اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه و مصاحبه به دست آمده است. تحلیل های صورت گرفته نشان می دهد از میان فضاهای بررسی شده، وجود عرصه های عمومی فعالیت تجاری بیشترین میزان تأثیر را حضور بانوان عرصه های عمومی دارد. پس از آن عرصه های عمومی فعالیت مذهبی، ورزشی، تفریحی و فرهنگی قرار دارند. همچنین مشخص شد فضاهای تجاری، تفریحی، ورزشی، فرهنگی و مذهبی به ترتیب بیشتر عدالت جنسیتی را از نظر بانوان دارند. بر اساس نتایج مدلWGR مشخص شد حق به شهر در بخش های شمالی منطقه و بالای اتوبان همت شرایط مطلوب تری را دارد و محدوده های غربی منطقه، امتیاز کمتری را به دست آورده اند. همچنین بررسی متغیرهای مدل نشان می دهد، در مناطقی که دسترسی مناسبی به امکانات و خدمات شهری دارند، دو عامل فاصله از فعالیت های تجاری و تفریحی ارتباط مستقیمی با حق به شهر دارند.  

  ساخت و سازهای غیراصولی و بی رویه در مناطق شهری و پیرامون آن ها بدون در نظر گرفتن شرایط محیطی از قبیل شیب، نوع خاک و ضخامت آن، سطح ایستابی آب های زیرزمینی، فاصله ی مناسب از کانون زلزله های احتمالی و...، منجر به پدیده ی مکان یابی و مکان گزینی غیراصولی شهرها می گردد. این پژوهش با ارائه ی الگویی مناسب به دنبال مکان یابی فضای بهینه در شرایط وقوع زلزله در شهرستان سپیدان می باشد. در مرحله ی اول به شناسایی عوامل مؤثر بر مکان گزینی پرداخته شده، سپس لایه های اطلاعاتی عوامل تأثیر گذار در مکان یابی، با استفاده از منطق فازی در سامانه های اطلاعات جغرافیایی تهیه و نقشه ی نهایی از روی هم گذاری لایه های اطلاعاتی، به دست آمده است. نتایج حاکی از آن است که با توجه به امکانات شهر سپیدان، برای ایجاد فضای بهینه در شهرستان، مناسب تر است که سه سطح مدیریتی و شش پایگاه مختلف در نظر گرفته شود تا در مواقع بروز حادثه ی زلزله، امدادرسانیِ به موقع و مناسب تر در تمام نقاط صورت گیرد. این سه سطح عبارت اند از: اولویت اول روستای خانی وزک، اولویت دوم اطراف ده لاله و اولویت سوم روستای خفری که دو سطح در غرب شهر و یک سطح در جنوب قرار دارد و نقاط روستایی اطراف خود را پوشش می دهند.

روش تحقیق در پژوهش از نوع توصیفی– تبیینی بوده که با استفاده از روش های گردآوری اطلاعات بصورت مطالعه اسنادی و کتابخانه ای دیدگاه ها، نظریات و تعاریف مربوط به موضوع پژوهش بررسی شد و همچنین با استفاده از روش میدانی (پرسش نامه، مشاهده، مصاحبه و برداشت میدانی) داده های مورد نیاز جمع آوری شده و در نرم افزار SPSS پیاده شد سپس با توجه به آزمون آماری اسپیرمن به تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیات پرداخته شد حجم نمونه در این تحقیق با استفاده از روش نمونه گیری کوکران 120 عدد پرسش نامه که به صورت تصادفی در محل توزیع شد .  در جهت سنجش پایایی پرسش نامه از روش اندازه گیری آلفای کرونباخ استفاده شد. با توجه به اینکه مقدار آلفای بالاتر از 0.7 مناسب و مطلوب بوده و هماهنگی درونی پرسش نامه را نشان می دهد. لذا آلفای به دست آمده برای پرسش نامه تکمیل شده 0.73 به دست آمد که برای تحقیق حاضر ضریب نسبتاً مناسب و مطلوبی می باشد. بر اساس نتایج در فرضیه اول؛ همبستگی اسپیرمن بین متغیر روشنایی-رنگ و زیباسازی سیما و منظر شهری شهر ایذه در سطح معنی داری 000/0 و با 95 درصد اطمینان می توان بیان داشت که بین این متغیرها رابطه معنی دار وجود دارد شدت رابطه بین متغیرها برابر 951/0 است که نشان دهنده رابطه مستقیم و مثبت بین متغیر است یعنی روشنایی-رنگ فرصت فرارو در زیباسازی سیما و منظر شهری شهر ایذه باشد هرچقدر روشنایی و رنگ شهر بیشتر و جذاب تر باشد در منظر و سیمای شهر تأثیرگذارتر است و تمایل افراد در زندگی در آن و رضایت ساکنین بیشتر می شود. در فرضیه دوم؛ همبستگی اسپیرمن بین متغیر کیفیت های محیطی-روشنایی و زیباسازی سیما و منظر شهری شهر ایذه در سطح معنی داری 000/0 و با 95 درصد اطمینان می توان بیان داشت که بین این متغیرها رابطه معنی دار وجود دارد شدت رابطه بین متغیرها برابر 878/0 است که نشان دهنده رابطه مستقیم و مثبت بین متغیر است یعنی کیفیت های محیطی-روشنایی فرصت فرارو در زیباسازی سیما و منظر شهری شهر ایذه می باشد و هرچقدر کیفیت محیطی بالاتر باشد تمایل و میل ساکنین در زندگی در منطقه و شهر افزایش می یابد. در فرضیه سوم؛ همبستگی اسپیرمن بین متغیر نمای بدنه ساختمانی و زیباسازی سیما و منظر شهری شهر ایذه در سطح معنی داری 000/0 و با 95 درصد اطمینان می توان بیان داشت که بین این متغیرها رابطه معنی دار وجود دارد شدت رابطه بین متغیرها برابر 345/0- است که نشان دهنده رابطه معکوس متغیرهای تحقیق است یعنی هرچقدر نمای بدنه ساختمان ساده و معمولی و فاقد جذابیت بصری و ظاهری باشد همین باعث خدشه دار شدن منظر شهری و عدم تمایل ساکنین و رضایت آن ها از ساختمان ها می شود. در فرضیه چهارم؛ همبستگی اسپیرمن بین متغیر رنگ نمای ساختمانی می تواند چالشی فرارو در زیباسازی سیما و منظر شهری شهر ایذه در سطح معنی داری 000/0 و با 95 درصد اطمینان می توان بیان داشت که بین این متغیرها رابطه معنی دار وجود دارد شدت رابطه بین متغیرها برابر 450/0- است که نشان دهنده رابطه معکوس دو متغیر است هرچقدر رنگ نمای ساختمانی با استانداردها و سلیقه ساکنین مطابقت نداشته باشد و فاقد جذابیت ظاهری باشد همین قضیه باعث عدم نارضایتی ساکنین و چالش منظر شهری است.

رویکرد شهر شاد از نگاه های نو در ادبیات معاصر شهرسازی و بیانگر ادراک مثبت افراد از مکانی است که در آن حضور دارند. بررسی ادبیات نظری حوزه شادی و شهر نشانگر آن است که علی رغم اهمیت مشخصات شهر بر شکل گیری احساسات شهروندان، نقش مؤلفه های شهرسازی و سیاست گذاری های شهری در آفرینش شادی کمتر کاویده شده است. نگاه به داده های جهانی نشانگر وضعیت نامناسب ایران در زمینه شادی است که بخشی از این وضعیت را می توان در کیفیت شهر و فضاهای شهری و زمینه های بروز شادمانی در این فضاها جستجو کرد. هدف این نوشتار بازشناسی رویکرد شهر شاد از تحلیل راهبردها، اصول راهنما و اقدامات انجام شده در مطالعات نظری و تجارب جهانی حوزه شهر شاد است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که مهم ترین مفاهیم اثرگذار بر شادی شهری مفاهیم سیاست گذاری های کلان جامعه، ابعاد کالبدی، ابعاد کیفیت فضای شهری و کیفیت زندگی است که در سه سطح کلان ملی، سطح میانی مدیریت شهری و سطح خرد ارتقاء کیفیت فضاهای شهری محقق می شود.

تاریخ اجتماعی و سیاسی شهر تاریخ دفاع از امنیت شهر یا اجتماع شهری است؛ که این امنیت علاوه بر فضا، اجتماع انسانی را نیز در بر می گیرد و انسان در این گود و در همه زمینه ها من جمله زندگی شهری به دنبال معنا و ارتباط بوده که اگر این معنا و چگونگی ارتباط برایش نمود نداشته باشد احساس ناامنی نموده و فضای شهر را ناامن و یا به نوعی بی دفاع احساس می کند؛ و اشکال بیگانگی در او نمود می یابد. به ویژه بیگانگی فضایی، بیگانگی جمعی و درنهایت بیگانگی از شهر. بیگانگی شهری و اشکال آن تحت تأثیر ویژگی های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و سیاسی شهرهای سرمایه داری و انواع حکمرانی ابزارهای به کارگیری در توسعه و تغییر و تحول در ریخت شناسی و فضای شهر و همچنین چگونگی ارتباط که نبض زندگی شهری را رقم می زند و نیز تأثیر پاراف آموزش تحت عنوان سرمایه اجتماعی، نمود می یابد. به نظر می رسد که عدم توجه به مؤلفه های مطرح شده، براساس فضاهای قابل دفاع و کارکرد برخی فضاهای قابل دفاع به فضاهای غیرقابل دفاع (تبدیل مکان ها به نامگان) جزء عوامل اصلی شکل گیری فضاهای بی دفاع در شهرهاست. در این پژوهش با روش تحقیق اسنادی، به دنبال این سؤال هستیم که آیا فضای و مکان های ناامن در جامعه ایران نمود دارد و اگر وجود داشته سیر آن چگونه بوده و به دنبال چه عواملی شکل گرفته است. سپس به بررسی معیارهای تدوین شده و برگرفته از نظریه ها و مقاله ها و کتبی که به نوعی مرتبط با موضوع مذکور بوده اند، پرداخته شده است. روش پژوهش توصیفی، ابزار جمع آوری اطلاعات بر اساس اسناد و مدارک و غیره، جامعه موردمطالعه فضای بی دفاع استان اصفهان می باشد. نتایج و یافته های پژوهش برآمده از اسناد و مدارک و جمع آوری داده ها از منابع مختلف نشان می دهد، فضاهایی جزء ناامن ترین فضاها مطرح شده اند که با پهنه های نهایی مسائل جامعه هم پوشانی دارند.

فضاهای شهری همواره نقطه عطف برنامه ریزی و اندیشه به شهر در نظر گرفته شده است. نقش این فضاها در دوره همه گیری، اهمیت دوچندانی یافت. تجربه دوره قرنطینه و همچنین رعایت فاصله گذاری اجتماعی از جمله مواردی بود که سبب بازاندیشی در مورد نحوه شکل دهی فضاهای شهری همسو با شرایط جدیدی بود که بیماری کووید- 19 و سویه های جدید آن، بر زیست شهروندان تحمیل نمود. لذا هدف اصلی پژوهش حاضر ارائه چارچوب جهت خلق فضاهای شهری تاب آور و انعطاف پذیر به اقتضای دوران بعد از همه گیری کووید، می باشد. این پژوهش علمی مروری بوده و براساس تناظر تجربیات و ادبیات سه مفهوم بنیادین “فضاهای شهری، تاب آوری و انعطاف پذیری و همچنین تأثیرات و تأثرات دوسویه فضاهای شهری و همه گیری کووید- 19 ” تکوین یافته است. لذا با تکیه بر پژوهش های انجام گرفته از ابتدای ظهور همه گیری، منابع انتخاب و مطالعات صورت پذیرفت. یافته های پژوهش نشان می دهد که افزایش تاب آوری در فضاهای شهری از طریق تبیین رویکردهای کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت از طریق توجه توأمان به عوامل کالبدی و غیرکالبدی همچون مسائل اجتماعی، رفتاری، اقتصادی و غیره، امکان پذیر بوده و پیشنهاد هایی در راستای تحقق این امر با توجه به شرایط زمینه ای کشور ایران پیشنهاد می گردد.

سینما به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای خلق روایت، به وفور از فضای شهر به عنوان بستر داستان گویی خود استفاده می کند؛ چراکه سینما به ذات نیازمند فضا است و تنها از طریق ظرفیت فضا است که می تواند داستان خود را بازگو کند. با تکیه بر همین اصل، این پژوهش به دنبال پاسخگویی به دو سؤال محوری است. اول آن که به طور کلی شهرهای بازنمایی شده در سینمای ایران از نظر مخاطبان آن دارای چه ویژگی هایی است و دوم مخاطبان سینمای ایران فضای شهری بازنمایی شده از اصفهان را با چه ویژگی هایی توصیف می کنند. جهت پاسخ به این پرسش ها از روش کیفی و تکنیک مصاحبه استفاده شد. یافته ها حاکی از آن بود که شهر بازنمایی شده در سینما دارای ویژگی هایی چون «فضایی متلاطم در ازدحام و آلودگی؛ فضایی با فانتزی های رمانتیک؛ فضایی گسترده شده در سطح و ارتفاع؛ فضایی با امکان قرارهای مخفی؛ فضای عریا نکننده اختلافات طبقاتی؛ فضایی مملو از خشونت و ناامنی» است؛ اما در رابطه با بازنمایی شهر اصفهان به ویژگی هایی همچون آرامش بخش، کند، تاریخی، بی هیاهو، با کالبد قدیمی و محصور اشاره شد که با واقعیت اصفهان در تضاد است.

یکی از اشکال برنامه ریزی فضای فراغتی برای زنان، احداث پارک های ویژه بانوان می باشد که موافقان و مخالفان خود را دارد. از این رو پژوهش حاضر در صدد است تا به بررسی نگرش و میزان رضایت مندی زنان شهر آمل از گذران اوقات فراغت خود و همچنین فراغت آنان در ارتباط با پدیده پارک مخصوص بانوان بپردازد. تحقیق حاضر از نوع توصیفی – تحلیلی بوده و و از روش های اسنادی- کتابخانه ای برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است و از پرسشنامه و تحلیل داده های آن به صورت کمی و از طریق نرم افزار SPSS استفاده شده است. در این تحلیل هم از آماره های توصیفی و هم استنباطی استفاده شده است. نتایج تحلیل نشان دهنده ی عدم رضایت کافی زنان از کیفیت فراغت خود و همچنین نگاه مثبت آنان به پدیده پارک های مخصوص بانوان می باشد . هرچند ارتباط معناداری میان شغل و تحصیلات و نگرش به این پدیده وجود دارد اما جهت گیری کلی نشان از وجود تقاضای زنان برای شکل گیری چنین فضاهایی برای گردشگری درون شهری و گذران اوقات فراغت دارد.

چیدمان نظام فضای شهری تاثیرگذار در توسعه مراسم آیینی در جهت گردشگری مذهبی است. در این راستا مبین های سرمایه اجتماعی با عملکرد خود ساماندهی فضاهای شهری را سبب ساز شده و بازتولید گردشگری مذهبی را توسعه می دهد.پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی اثر سرمایه اجتماعی در نظام مندی فضای شهری در برگزاری آیین مذهبی و به تناسب آن بازتولید گردشگری مذهبی با نمونه موردی شهر زنجان پرداخته است. این پژوهش با استفاده از روش میدانی اقدام به بررسی اثرات سه شاخص اصلی اعتماد، مشارکت و انسجام اجتماعی گردشگران غیر بومی(غیر ساکن شهر زنجان)در مراسم عصر تاسوعا شهر زنجان می پردازد. تحلیل پژوهش در غالب مدل معادلات ساختاری(روش تحلیل مسیر) انجام گرفته است. نتایج مدل نشان می دهد میزان تاثیر مولفه مشارکت اجتماعی با ضریب 811/0 بر فضای شهری و 758/0 بر بازتولید گردشگری بالاترین و انسجام اجتماعی با ضریب تاثیر 652/0 برای فضا و 095/0 بر بازتولید گردشگری کمترین تاثیر را گذاشته است. در عین حال مطالعات نشان داد مولفه های سرمایه اجتماعی در سطح اطمینان 95 درصد، ضمن داشتن ارتباط معنادار با نظام بخشی فضا، با همدیگر نیز ارتباط معنادار داشته و بصورت پیوسته با هم عملکرد می یابند.

فضاهای عمومی شهری به عنوان یکی از عناصر مهم در ساختار شهری شامل میدان ها، خیابان ها، پلازاها، پارک ها و ... هستند و همواره میزان عمومیت آن ها مورد بحث بوده است. اخیرا گرایش به سمت فضاهای نیمه عمومی و توجه کم تر به فضاهای عمومی شهری موجب کاهش میزان عمومیت و کارکرد و جایگاه پیشین این فضاها شده است و فضاهایی با کیفیت نامطلوب عمومیت شکل گرفته اند. هدف از این مطالعه، کاوش مفهوم عمومیت و مدل های ارزیابی آن، ارائه چارچوب مفهومی و سپس مدلی برای ارزیابی عمومیت فضاهای شهری است. جهت تدوین چارچوب مفهومی، مدل های ارزیابی صاحب نظران بومی و جهانی بررسی شد و مدل پیشنهادی ارزیابی عمومیت فضای شهری متشکل از چهار مؤلفه، هفت زیرمؤلفه و 30 نشانگر شکل گرفت. به منظور سنجش روایی و وزن دهی به مدل از نظرات 12 نفر از صاحب نظران و حرفه مندان حوزه ی شهری با بکارگیری روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. در گام بعد ابتدا به دلیل امکان مقایسه صحیح تر و قراردادن داده ها در یک بازه یکسان، داده ها نرمال شده و سپس وزن دهی گروه خبرگان به صورت میانگین هر مولفه، زیرمولفه و نشانگر در بازه صفر تا یک مشخص شده است. نتایج وزن دهی خبرگان و تعیین ضریب اهمیت نهایی هر نشانگر به تدوین مدل نهایی ارزیابی عمومیت فضای شهری با چهار مؤلفه، هفت زیرمؤلفه و 26 نشانگر انجامید. سه نشانگر از مؤلفه ی پیکربندی کالبدی شامل « انعطاف پذیری مبلمان»، « عناصر سبز-آبی» و «تسهیلات دوچرخه»، همچنین نشانگر «دوربین های مداربسته» از مؤلفه ی مدیریت کنار گذاشته شدند. بر این اساس چهار مولفه پیکربندی کالبدی (0.33)، زندگی شهری (0.31)، مدیریت(0.2) و مالکیت(0.16) عمومیت فضای شهری را تبیین می کنند. این مدل می تواند به عنوان ابزاری در کنار سایر روش های متداول برای ارزیابی عمومیت فضای شهری از منظر تجربه زیسته کاربران و طراحان آن به کار رود.

یکی از عوامل تقویت خاطره جمعی در شهرها، اتفاقات و رویدادهای خاص مانند جنگ می باشد که جهت استمرار و انتقال این مفاهیم در فضای شهری، سینما نقش مهمی را ایفا می کند. هدف ازاین پژوهش بررسی تاثیر بازنمایی معیارهای فضای شهری در ارتقا خاطرات جنگ می باشد. دراین راستا معیارها بدست آمده از ارتباط فضای شهری وسینما در دوفیلم روزسوم و ایستاده درغبار مورد تحلیل قرارگرفت. با توجه به نتایج بدست آمده از میزان به تصویر کشیدن معیارها در دو فیلم، بازنمایی بیشتر فضاهای دوران جنگ در فیلم «ایستاده در غبار» معیار عملکردشهری با مدت زمان 1642 ثانیه و «روز سوم»، معیار نماد شهری با 677 ثانیه می باشد. از دید تماشاگران اهمیت معیار نماد شهری در فیلم روزسوم، معیار بستر طبیعی و عملکرد شهری در فیلم ایستاده از اهمیت شایانی در بازنمایی خاطرات جمعی برخوردار است. بر همین مبنا راهکارهای موثر جهت بازنمایی فضاهای شهری ازدیدگاه شهرسازانه در فیلم ارائه شده است.

بیان مسئله: مسئله فضا د ر حوزه عمومی شهر فراتر از تعریف ساد ه انگارانه «نقطه مقابل فضای خصوصی» بود ه و معطوف به ساختار اجتماعی-مکانی زند گی شهری و د ارای ابعاد ی چند گانه است که متأثر از نیروهای مختلف اجتماعی، اقتصاد ی و سیاسی شکل گرفته و تحت عاملیت مد یران شهری، طراحان و شهروند ان موجود یت می یابد . علی رغم د غد غه های روزافزون د رباره عملکرد فضاهای عمومی د ر د هه های اخیر، د رباره ابعاد مختلف مفهوم «فضای عمومی» میان پژوهشگران اتفاق نظر وجود ند ارد ؛ این مسئله توسعه د ید گاه های نظری و راهکارهای عملی د رباره این مفهوم میان رشته ای را د شوار ساخته است. هد ف پژوهش: هد ف از نگارش پژوهش حاضر، ارائه تصویری کلی از ابعاد مختلف مفهوم «فضای عمومی» و نمایش تناقضات و خلأ نظری موجود د ر اد بیات نظری پیشین است؛ به گونه ای که با ترکیب و نقد د ید گاه ها، مد ل مفهومی جد ید ی برای مشارکت د ر توسعه تئوری و مفهوم سازی مجد د ایجاد شود . روش پژوهش: با توجه به هد ف پژوهش برای بسط مبانی نظری د ر زمینه فضای عمومی از روش تحقیق مرور یکپارچه بهره گرفته شد ه است. اطلاعات گرد آوری شد ه به روش مطالعه کتابخانه ای، از طریق تحلیل محتوا و به شیوه فراتحلیل بررسی شد ه اند . نتیجه گیری: تعاریف متعارض فضای عمومی، ریشه د ر وجود ذی نفعان متعد د و عاملیت های انسانی، زمینه ای و نهاد ی د خیل د ر شکل گیری کنش انسانی د ارد . عمومیت یک کیفیت نسبی، انتزاعی و پویا بود ه و میزان آن مخرج مشترک ویژگی های اختصاصی هر فضا و پاسخ معاد له ای چند متغیره از نقش انسان، فضا، شهر و زمان است. فضای عمومی سامانه ای چند د یالکتیکی و موجود یتی مورد مناقشه و برخورد ار از طیف معنایی و عملکرد ی وسیع و گریزند ه از تعریفی واحد است و بر مبنای روابط میان عاملیت ها، د ر طول زمان و مکان، نمود ها و امکانات متفاوتی را د ر اختیار ذی نفعان مختلف اعم از شهروند ان، طراحان، متخصصان، مد یران شهری و نهاد های قد رت قرار می د هد . ابعاد ماهوی و عملکرد ی فضای عمومی تحت تأثیر سلسله ای از روابط به مثابه واکنش زنجیره ای و اثر پروانه ای تغییر می یابد . تغییری کوچک د ر فرایند های کلان شهری، زمینه فضای عمومی، اقد امات انسانی و حتی تحول یک فضای عمومی د ر نقطه د یگری از شهر، ممکن است به نتایج وسیع و پیش بینی نشد ه ای د ر عمومیت فضا منجر شود. عمومیت فضا باید به عنوان یک ارزش کل نگر از طریق الگویی تطبیق پذیر با د ر نظرگیری مجموعه عوامل د خیل د ر هر نمونه خاص تبیین شد ه و با راهبرد های بزرگتر و فرایند های بلند مد ت تحقق یابد .

در پژوهش حاضر، از طریق مطالعه شهر گرمسار، به رابطه میان فضای شهری و عامل انسانی ای که فضاها را هم مصرف و هم بازتولید می کند، پرداخته شده است. به علت ویژگی خاص گرمسار که از همزیستی چند قوم در کنار هم طی چندین سال متمادی ایجاد شده، بیشترِ توجه تحقیق به مسئله قومیت است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی تحلیلی است و گردآوری داده ها به روش اسنادی، مصاحبه کانونی و مصاحبه بوده است. داده های این تحقیق نشان می دهند که به طور کلی قومیت تأثیر معناداری بر شکل گیری محله های گرمسار ندارد و اقوام مختلف به صورت پراکنده در همه محله های شهر زندگی می کنند. مردم گرمسار در ذهنیتی که از شهر خود دارند، قومیت خود را دخالت نمی دهند و از شهرشان مفهومی یکپارچه در ذهن دارند. آن ها برای معرفی خود بیش از این که از قوم خود یاد کنند، از گرمساری بودن نام می برند. در عین حال هنوز مردم در انتخاب همسر و نماینده شورای شهر و دوست ، عضوی از قوم خود را به دیگر اقوام ترجیح می دهند.