فضای بی دفاع

روند روبه رشد توسعه شهری و تغییرات بنیادین در بافت کالبدی شهرها ضرورت توجه به کیفیت فضاهای شهری را مبرم ساخته است. سطح پایین کیفیت فضا که از آن به عنوان فضاهای بدون دفاع یاد می شود به شدت بر امنیت شهروندان و بخصوص گروه های آسیب پذیری همچون زنان تأثیرگذار است. در همین راستا این پژوهش با تأکید بر نقش فضاهای بدون دفاع در شهر جیرفت درصدد است تا میزان رابطه و تأثیرگذاری آن بر امنیت زنان را ارزیابی نماید. داده های پژوهش با استفاده از پرسشنامه جمع آوری و سپس با بهره گیری از آزمون های آماری t-test تک نمونه ای مستقل، همبستگی کندال و رگرسیون ابتدا کیفیت فضاهای شهری و سپس رابطه و اثرگذاری آن با امنیت زنان مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج پژوهش که از نمونه 383 نفری استخراج شده است نشان می دهد که شاخص های نه گانه کیفیت فضا با امتیاز 2.7، پایین تر از حد متوسط (3) ارزیابی می گردد که نشان دهنده توسعه فضاهای بدون دفاع در شهر جیرفت است. همچنین رابطه میان فضاهای بدون دفاع و امنیت زنان با ضریب 0.577 و سطح خطای 0.000 قابل تأیید است. در نهایت با استفاده از آزمون رگرسیون، میزان تأثیرپذیری امنیت زنان از این فضاها با ضریب همبستگی 0.655 و سطح تأثیر 41 درصد، نشان دهنده تأثیرگذاری متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته است. می توان بیان کرد که با توجه به نارضایتی زنان از کیفیت فضاهای شهری و ارتباط مثبت این فضاها با سطح امنیت، بازنگری در طراحی جدید شهری بخصوص در فضاهای حاشیه ای ضروری است.  

تاریخ اجتماعی و سیاسی شهر تاریخ دفاع از امنیت شهر یا اجتماع شهری است؛ که این امنیت علاوه بر فضا، اجتماع انسانی را نیز در بر می گیرد و انسان در این گود و در همه زمینه ها من جمله زندگی شهری به دنبال معنا و ارتباط بوده که اگر این معنا و چگونگی ارتباط برایش نمود نداشته باشد احساس ناامنی نموده و فضای شهر را ناامن و یا به نوعی بی دفاع احساس می کند؛ و اشکال بیگانگی در او نمود می یابد. به ویژه بیگانگی فضایی، بیگانگی جمعی و درنهایت بیگانگی از شهر. بیگانگی شهری و اشکال آن تحت تأثیر ویژگی های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و سیاسی شهرهای سرمایه داری و انواع حکمرانی ابزارهای به کارگیری در توسعه و تغییر و تحول در ریخت شناسی و فضای شهر و همچنین چگونگی ارتباط که نبض زندگی شهری را رقم می زند و نیز تأثیر پاراف آموزش تحت عنوان سرمایه اجتماعی، نمود می یابد. به نظر می رسد که عدم توجه به مؤلفه های مطرح شده، براساس فضاهای قابل دفاع و کارکرد برخی فضاهای قابل دفاع به فضاهای غیرقابل دفاع (تبدیل مکان ها به نامگان) جزء عوامل اصلی شکل گیری فضاهای بی دفاع در شهرهاست. در این پژوهش با روش تحقیق اسنادی، به دنبال این سؤال هستیم که آیا فضای و مکان های ناامن در جامعه ایران نمود دارد و اگر وجود داشته سیر آن چگونه بوده و به دنبال چه عواملی شکل گرفته است. سپس به بررسی معیارهای تدوین شده و برگرفته از نظریه ها و مقاله ها و کتبی که به نوعی مرتبط با موضوع مذکور بوده اند، پرداخته شده است. روش پژوهش توصیفی، ابزار جمع آوری اطلاعات بر اساس اسناد و مدارک و غیره، جامعه موردمطالعه فضای بی دفاع استان اصفهان می باشد. نتایج و یافته های پژوهش برآمده از اسناد و مدارک و جمع آوری داده ها از منابع مختلف نشان می دهد، فضاهایی جزء ناامن ترین فضاها مطرح شده اند که با پهنه های نهایی مسائل جامعه هم پوشانی دارند.

یکی از چالش های کنونی حیات شهری، وجود ناهنجاری های اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیزشهروندان است. گمان می رفت با امکان برخورداری از رفاه مادی و نیز رشد کالبدی که در شهرها اتفاق می افتد، آسایش و امنیت بیشتر تحقق یابد؛ اما شواهد موجود از فرآیند توسعه ی معکوس حکایت دارد و مقداری از این ناآرامی ها و کنش های پرمخاطره شهری ناشی از شرایط کالبدی- مکانی و طراحی شهری است. هدف اصلی این پژوهش، «سنجش رابطه ی بین فضاهای بی دفاع با خشونت های شهری» است و «شناخت ویژگی های کالبدی و اجتماعی فضاهای بی دفاع»، از دیگر اهداف می باشد.برای مطالعه ویژگی های فضاهای شهری و نقش آن در خشونت های شهری از نظریات گوناگون جامعه شناسی، روان شناسی اجتماعی و طراحی شهری استفاده شد.روش پژوهش مبتنی بر پیمایش و ابزار پرسشنامه است. پرسشنامه ی محقق ساخته پژوهش، ابعاد خشونت شهری را در چهار مؤلفه ی خشونت روانی، خشونت فیزیکی، خشونت اقتصادی و خشونت اجتماعی با 28 گویه ساخته شده مورد سنجش قرار داده است. که در 27 نقطه شهر تهران در قالب فضاهای بی دفاع و فضاهای با دفاع اجرا گردید. تعداد 400 نفر از شهروندان تهرانی نمونه ی تحقیق را شامل می شوند که از پنج حوزه ی شهری شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز تهران برگزیده شدند. تکنیک انتخاب نمونه ها مبتنی بر نمونه گیری سهمیه ای در فضاهای مورد مطالعه بر اساس زمان مراجعه پرسشگران بوده است.یافته های پژوهش نشان می دهد میزان بروز خشونت های شهری در فضاهای مختلف شهری به یک میزان نیست و برخی فضاهای شهری (فضاهای بی دفاع) به سبب ویژگی های کالبدی و اجتماعی به صورت بالقوه پذیرای خشونت هستند و بستری مطمئن برای فعالیت های امنیت زدا و خشونت آمیز فراهم می کنند. میانگین خشونت در مناطق مختلف شهر از نظر میزان وقوع خشونت، با تفاوت معنادار مورد تأیید قرار می گیرد.

افزایش جرایم و بزهکاری، امنیت جامعه را کاهش داده و موجب ناپایداری توسعه می شود. میزان بزهکاری در شهرهای بزرگ و بویژه در کلانشهرهای دنیا، نسبت به سایر شهرها و نقاط روستایی بسیار بیشتر است. در کشور ایران مطابق آمارهای رسمی، بالاترین نرخ این بزه، در شهر تهران وجود دارد و به تبع آن، بیشترین سرمایه های مادی و غیرمادی و اقدامات کاهشی برای حل این مسأله اختصاص می یابد. اما نتایج، همیشه مطابق پیش بینی و خواسته مدیران شهری، مسئولان انتظامی و قضایی نیست. دستاوردهای پژوهشی از یک سو و تجارب عملی از جانب دیگر نشانگر آنست که اقدامات پلیسی و امنیتی کردن فضای جامعه به منظور کاهش بزهکاری، نه امری است ممکن و نه راهی است درست. همچنان که نقص راهکارهایی چون بهبود شرایط اقتصادی و فرهنگ سازی، در اینست که طولانی و دیربازده هستند. از این رو پژوهش حاضر در نظر دارد به این پرسش پاسخ دهد که «الگوی مناسب فضای شهری که سازگار با حذف فضاهای بی دفاع و کاهش جرایم و خشونت در فضای شهر تهران باشد کدامست؟» با این هدف که نقش و جایگاه شهرسازی در کاهش جرایم را روشن سازد. پژوهش حاضر، با شیوه توصیفی- تحلیلی انجام شده است. ابتدا با استفاده از نرم افزار ArcGIS کانون های بزهکاری مشخ شده و سپس انطباق کانون های بزه با وضعیت شهرسازی مورد تحلیل قرار گرفت. در ادامه، الگوی کاهش جرایم شهری بر اساس الگوی شهرسازی ارایه گردید و الگو به خبرگان موضوع ارایه شد. در اینجا با استفاده از SPSS فرضیه مورد آزمون قرار گرفت که نشان داد الگوی مناسب برای کاهش جرایم شهری، منطبق بر رعایت اصول برنامه ریزی صحیح شهری و تدقیق اصول فوق الذکر در شهر است.