تحلیل شبکه شهری

برای شناسایی نظام های شهری، در نظر داشتن روابط بیرونی شهرها و اهمیت و نقش هریک از ارتباطات ضروری می نماید. از این رو، درک صحیح ماهیت فضا و نیروهای شکل دهنده آن و درنهایت شناسایی شیوه سازمان یابی فضا در سطح منطقه، نیازمند شناسایی انواع روابط میان شهرهاست. در این پژوهش تلاش می شود سلسله مراتب روابط کارکردی بین شهرها در استان فارس مورد بررسی قرار گیرد. پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به سئوالات ذیل خواهد بود: 1- الگوی سلسله مراتبی ارتباطات کارکردی استان فارس چگونه است؟ 2- برای تحقق الگوی توسعه متعادل منطقه ای، کدام کانون ها و کدام نوع ارتباطات از اهمیت بیشتری برخوردار است؟ این پژوهش در زمره پژوهش های اثباتی قرار می گیرد؛ از نقطه نظر روش شناسی ، کاربردی و توسعه ای بوده و با روش کمی به بررسی سلسله مراتب ارتباطات شهری استان فارس می پردازد. اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعات اسنادی و کتابخانه ای جمع آوری شده است. پژوهش حاضر سلسله مراتب ارتباطات شهری استان فارس را به تفکیک ارتباطات خدماتی (شامل خدمات گردشگری تفریحی، حمل ونقل، بهداشتی درمانی و آموزشی)، سیاسی و اقتصادی بررسی نموده و درنهایت براساس برآیند ارتباطات شهری خدماتی، سیاسی و اقتصادی، سلسله مراتب ارتباطات شهری استان را تبیین می نماید. بررسی الگوی ارتباطات شهری استان فارس بیانگر وجود ساختاری تک مرکزی_خوشه ای در استان است و شهر شیراز در مرکزیت مسلط استان قرار دارد. نهایتاً نتیجه می شود، توزیع خدمات در استان نقش مهمی در سلسله مراتب نظام شهری دارد و وابستگی های جمعیتی بیشتر متأثر از ساختار خدماتی و ارتباطی استان شکل گرفته است. در پژوهش حاضر چارچوبی پیشنهاد شده است که از آن طریق می توان تجسمی فراتر از سلسله مراتب شهری به روش های صرفاً مبتنی بر توزیع جمعیت یا خدمات داشت.

ریخت شناسی، مطالعه شهر را به مثابه سکونتگاه انسانی دارای فرم ، به انجام می رساند. ریخت شناسان به بررسی وتکوین عناصراصلی ریخت شناسانه، شامل ساختمان ها، کاربری اراضی، خیابان، و ساختار بافت می پردازند. شناخت شاخص های ریخت شناسی در راستای مولفه های کالبدی امری اساسی است، به طوری که مساله اصلی این است که آیا مولفه های ریخت شناسی قابل تبیین و طبقه بندی درکالبد فضای شهری می باشند.و همینطور آیاایجاد تغییرات ریخت شناسانه باعث بهبود عملکرد بافت خواهد شد. از این رو هدف از پژوهش حاضر، تدوین یک مجموعه همگن از دانش ریخت شناسی با امکان تبیین مولفه های کالبدی - ریخت شناسانه در راستای اولویت بندی آنها می باشد. محقق در این پژوهش با استفاده از روش مورد کاوی و تحلیل های دیاگرامی، سه مولفه اصلی کالبدی_ریخت شناسانه (الگوی خیابان, الگوی بلوک, الگوی قطعه) را به دست آورد. در همین راستا تکنیک تحلیل شبکه شهری(UNA)و آزمون تی نمونه زوجی، به عنوان ابزار اصلی سنجش مولفه ها انتخاب گردید.در این راستا محله قیطریه به عنوان محله ای که دارای گونه بندی مختلف است به عنوان بستر مطالعه انتخاب گردید. شاخص های مرکزیت شامل توابع (دسترسی، بینابینی، نزدیکی، جاذبه و مستقیم بودن)برای سه عامل کالبدی-ریخت شناسانه مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که شبکه راه بیشترین تاثیر را در عملکرد پنج تابع داشته است. وهمینطور در محله قیطریه وجود بلوک درشت دانه(مجتمع سبحان) بدلیل نبود دسترسی میان بافتی ایجاد اختلال در کل بافت کرده است. از این رو به منظور سنجش تاثیر تغییرات ریخت شناسانه، یک دسترسی جدید اضافه شده و برای سنجش میزان بهبود عملکرد بافت، از آزمون تی نمونه زوجی استفاده گردید. نتایج آزمون نشان داد که ایجاد تغییر بهینه در ریخت باعث بهبود عملکرد توابع در کل بافت و کاهش ترافیک گشته است، هرچند که بیشترین تاثیرپذیری مرتبط با توابع دسترسی، بینابینی و مستقیم بودن است.

از بین رفتن آثار تاریخی شاخص و کاهش نشانه های ارزش تاریخی معابر، کاهش مطابقت ابنیه نوساز با تاریخ معماری شهرها و تداخل حرکتی سواره و پیاده از مشکلات بروزیافته ناشی از خودرومداری در اغلب شهرهای تاریخی است. بهره گیری از ظرفیت های موجود در این شهرها با توجه به محورهای شکل گرفته براساس عناصر تاریخی، شاخص، طبیعی و حرکت آهسته پیاده، گردشگری را تقویت خواهد کرد و زمینه جلوگیری از مشکلاتی مانند آلودگی هوا و تراکم ترافیک را در پی خواهد داشت. قرارگیری و اتصال مناسب محورهای تاریخی در شبکه ای منسجم موجب بهبود کارکرد مسیر و پاسخگویی به نیاز پیاده در فضای شهر می شود. پژوهش حاضر با هدف تقویت رابطه و انسجام محورهای تاریخی با استفاده از ارتقای پتانسیل های گردشگری و کیفیت پیاده مداری در ساختار تاریخی شهر صورت گرفته و در جست وجوی راه حلی برای کاهش معضلات در محله مورد بررسی است. نوع پژوهش کاربردی است که با روش توصیفی، تحلیل محتوا و مطالعات کتابخانه ای صورت پذیرفته است. در بخش مبانی نظری نظرات نظریه پردازان مختلف در زمینه پیاده مداری، ساختار شهر و گردشگری بررسی و مؤلفه ها و شاخص های شبکه پیاده مدار گردشگری استخراج شده، سپس به وسیله تحلیل یکپارچه سوات و ابزار تحلیل شبکه شهری در نرم افزار راینو، شاخص های دسترسی، جاذبه و مستقیم بودن در محدوده مطالعه، مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است. همچنین از ترکیب فرآیند طراحی شهری راهبردی و جامع در تدوین راهکارهای طراحی استفاده شده است. نتایج حاصل از تحلیل شبکه شهری[1] نشان دهنده اهمیت کاربری ها و دسترسی شبکه معابر در تعیین پتانسیل های یک مکان به منظور طراحی محور پیاده مدار گردشگری است. ارتقای دو مفهوم پیاده مداری و گردشگری در ساختار تاریخی شهر توسط تقویت ابعاد و مؤلفه های مشترکی مانند اختلاط کاربری، پیوستگی، وجود عناصر طبیعی، دسترسی و سایر مؤلفه و شاخص های درگیر، موجب تقویت ارتباط محورهای تاریخی با یکدیگر و آرام سازی در مکان تلاقی ساختار قدیم و جدید خواهد شد. تقویت کارکردهای سازگار موجود، ایجاد و تقویت پیوستگی مسیرهای یادمانی، احیای عنصر شاخص قلعه و تدوین ضوابط جداره سازی ایرانی-اسلامی باعث تقویت ارزش کالبدی و تاریخی خواهد شد.