ژیلا سجادی

پیشینه و هدف: هدف این پژوهش تحلیل و بررسی بنیان های جدایی گزینی فضایی در شهر بروجرد است. پژوهش های داخلی بیشتر بر مبنای بنیان های اجتماعی- فرهنگی جدایی گزینی صورت گرفته و بر داده های مرکز آمار و پرسشنامه متکی هستند. اکثر این پژوهش ها در کلان شهرها صورت گرفته و در مورد شهرهای کوچک و میانی مطالعات محدود است. در تمامی این پژوهش ها ساختار دونیمه ای شهرها یعنی شمال و جنوب شهر به خوبی نمایان است امروزه در پژوهش های جدید بر نقش عواملی کرونا، تغییرات اقلیمی و شبکه های مجازی تأکید می شود. روش شناسی: این پژوهش از نظر هدف بنیادی –کاربردی می باشد و از نظر روش تحقیق توصیفی – تحلیلی بر اساس مشاهدات مستقیم و توزیع پرسشنامه است. واحد فضایی اولیه محلات شهری شهر بروجرد می باشد که در پنج خوشه محلات حاشیه نشین، روستاهای الحاق شده به شهر، محلات برخوردار، شهرک های از پیش برنامه ریزی شده و محلات هسته شکل گیری شهر دسته بندی می شوند برای گردآوری داده ها از دو روش اسنادی و میدانی بهره گرفته شد و برای شناسایی عوامل تأثیر گذار در جدایی گزینی میان پایگاه های اجتماعی – اقتصادی شهر بروجرد به تناسب جمعیت خوشه ها پرسشنامه با استفاده از روش تصادفی ساده توزیع می گردد. جامعه آماری این پژوهش تمام شهروندان شهر بروجرد می باشد که در سرشماری سال 1395 جمعیتی بالغ بر 249337 نفر بوده که از فرمول شارل کوکران برای تعیین حجم نمونه استفاده و حجم نمونه برابر با 384 مورد شد. جهت توصیف داده های پرسشنامه و تجزیه وتحلیل داد ه های حاصل از پرسشنامه از روش رگرسیون لجستیک اسمی چندوجهی بهره گرفته شد. یافته ها و بحث: در انتخاب محله مسکونی در محلات حاشیه نشین عامل حضور طایفه و اقوام نزدیک بیشترین تأثیر را دارد از طرفی دو عامل مهم در تعیین روستاهای الحاق شده به شهر برای سکونت از نظر پاسخگویان نبود شلوغی و ازدحام جمعیت و حضور طایفه و اقوام است. از نظر پاسخگویان محلات برخوردار شهر دو عامل نبود شلوغی و نبود ازدحام جمعیت و وضعیت فرهنگی مشابه از نظر سطح تحصیل ساکنان در انتخاب محله مسکونی نقش بیشتری دارند. در شهرک های از پیش برنامه ریزی شده سه عامل نبود شلوغی و نبود ازدحام جمعیت، وضعیت فرهنگی مشابه از نظر سطح تحصیل ساکنان و نبود جرم و جنایت در انتخاب محله مسکونی نقش بسزایی دارد. در محلات هسته شکل گیری شهر عواملی همچون نبود شلوغی و نبود ازدحام جمعیت و وضعیت فرهنگی مشابه از نظر سطح تحصیل ساکنان و نبود جرم و جنایت در انتخاب محله مسکونی تأثیر بیشتری دارد. نتیجه گیری: جدایی گزینی تنها یک پدیده کالبدی یا اقتصادی نیست، بلکه تحت تأثیر عوامل اجتماعی، فرهنگی و امنیتی نیز شکل می گیرد. یافته ها حاکی از آن است که افراد تمایل دارند در محله هایی ساکن شوند که همگنی اجتماعی – فرهنگی داشته باشند و شرایطی نظیر امنیت بالا، سطح مشابه تحصیلات، تراکم جمعیت پایین و حضور خویشاوندان یا اقوام نزدیک در آن رعایت شده باشد. این ترجیحات منجر به شکل گیری محله های همگن از نظر طبقاتی یا قومی می شود که خود به تشدید جدایی گزینی فضایی دامن می زند. توزیع فضایی پایگاه های اجتماعی اقتصادی پایین، متوسط و بالا در شهر بروجرد کاملاً خوشه ای است و این خوشه بندی بر اساس سنجه های به کار رفته در ساخت پایگاه های اجتماعی – اقتصادی مختلف شهر بروجرد شکل گرفته است. این الگوی خوشه ای ماحصل نظام برنامه ریزی شهری در ساخت شهرک های از پیش برنامه ریزی شده و توسعه امکانات و خدمات در محلات برخوردار و هسته شکل گیری شهر و نادیده گرفتن گسترش محلات حاشیه نشین و روستاهای الحاق شده به شهر است. این مطالعه نشان می دهد که جدایی گزینی فضایی در بروجرد از طریق تقسیم بندی های واضح بین مناطق شمالی و جنوبی آشکار می شود، به طوری که بخش جنوبی شهر محل سکونت گروه های اجتماعی-اقتصادی پایین تر و بخش شمالی محل سکونت ساکنان طبقه متوسط ​​و بالا است.

هدف این پژوهش تبیین و بررسی عوامل مؤثر بر پراکنش شهری در شهر بروجرد می باشد. پژوهش حاضر از نظر ماهیت کاربردی است و از نظر روش تحقیق توصیفی – تحلیلی است. در جهت تبیین عوامل مؤثر بر پراکنش شهری در شهر بروجرد پرسشنامه متخصصان با 49 متغیر در نرم افزار میک مک به منظور سنجش اثر متغیر ها بر یکدیگر طراحی شد. برای سنجش پراکنده رویی در شهر بروجرد، نقشه مراحل هفت گانه توسعه شهر بروجرد ترسیم گردید و از مدل UEII جهت اندازه گیری کمی رشد فیزیکی شهر بروجرد استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که بیشترین میزان رشد پراکنده در مرحله پنجم (سال های 1365-1341)، رشد فیزیکی رخ داده که در این مرحله بیشترین میزان نرخ رشد فیزیکی شهر به سبب عواملی همچون دخالت مستقیم دولت در قالب واگذاری زمین های اطراف شهر ، مهاجرت عشایر و الحاق روستاها به شهر پدیدار گشت. از طرفی یافته ها نشان می دهد با توجه به نتایج خروجی نرم افزار میک مک که متغیر هایی همچون سیاست های دولت در بخش مسکن، ادغام روستا های پیرامونی، بورس بازی و سودا گری زمین و مسکن، اسکان غیر رسمی، به ترتیب با میزان های جمع سطری 94، 93، 88 و 87 به عنوان اثر گذار ترین متغیر ها بر پراکنش شهری شناخته می شود. در ادامه متغیر هایی مانند نبود فضای سبز، تفکیک کاربری ها، رودخانه باغشاه در قسمت غربی شهر، وجود اماکن تاریخی درون شهر، به ترتیب با مقادیر 16، 19، 19، 25 به عنوان کم اثر گذار ترین متغیر ها در گسترش پراکنش شهری شناخته شدند. نتایج نشان می دهد که پراکنش شهری در شهر بروجرد به صورت خوشه ها و هسته های متراکم در شمال شهر و دارای طرح های برنامه ریزی شده قبلی به وجود آمده است که این در ارتباط با حرکت تاریخی و مکانی سرمایه در جستجوی فضا برای انباشت ثروت و تولید فضا و مصرف آن برای سود بیشتر و ارزش افزوده بیشتر قابل توضیح است.

کلان شهر کرج به عنوان یکی از مهم ترین مراکز جمعیتی و اقتصادی کشور، در سال های اخیر با چالش های متعددی در مسیر دستیابی به شکوفایی شهری مواجه بوده است. رشد سریع جمعیت، گسترش حاشیه نشینی، نابرابری های اجتماعی-اقتصادی، فشار بر زیرساخت ها و چالش های زیست محیطی از جمله موانع پیش روی این کلان شهر محسوب می شوند. این پژوهش با هدف تحلیل چالش های آینده شکوفایی شهری در کلان شهر کرج با استفاده از روش نوین نقشه شناختی فازی (FCM) انجام شده است. روش تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی و کاربردی است که داده ها با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و پیمایشی گردآوری شد. با به کارگیری روش دلفی، 30 پیشران مؤثر در قالب چارچوب STEEP (اجتماعی، فناورانه، اقتصادی، زیست محیطی و سیاسی) شناسایی و سپس با مشارکت 15 خبره، مدل نقشه شناختی فازی طراحی و در نرم افزار Mental Modeler تحلیل شد. یافته ها نشان داد که بعد اقتصادی با ۹ پیشران و میانگین تأثیر ۸.۴ از ۱۰، بیشترین نقش را در شکوفایی آینده کرج دارد. مدل نهایی متشکل از ۱۳ عنصر و ۴۳ رابطه بود که شاخص های تراکم (۰.۲۷) و پیچیدگی (۰.۸۴) آن، حاکی از سیستم پیچیده و به هم پیوسته چالش های شهری است. تحلیل مرکزیت نشان داد که عوامل ساختاری از قبیل «شکاف طبقاتی» (P3) و «کاهش رشد اقتصادی» (P1) بیشترین تأثیر را بر سیستم داشته، در حالی که عواملی مانند «برابری جنسیتی» (Geq) و «رضایت شغلی-درآمدی» (In) بیشترین تأثیرپذیری را دارا بودند. نتایج نشان می دهد که مسائل زیرساختی، مدیریتی و زیست محیطی نیز از موانع جدی در مسیر شکوفایی شهری هستند. در نهایت، تحقق شکوفایی شهری در کرج مستلزم گذار از برنامه ریزی جزیره ای و اتخاذ رویکردی نظام مند، آینده نگر و مشارکتی با تأکید بر حل چالش های ساختاری و تقویت حکمروایی شهری یکپارچه است.

آینده پژوهی شهرهای مرزی و لزوم توجه به این شهرها در راستای تحقق توسعه پایدار نقش مهمی در پیشرفت توسعه اقتصادی، بهبود زندگی مردم، کاهش فقر و بیکاری مردم آن منطقه و تسریع روابط همکاری بین نواحی مرزی دارد. پژوهش حاضر با هدف آینده پژوهی تحقق توسعه پایدار شهری در شهرهای مرزی انجام شد. پژوهش بر اساس هدف، کاربردی و روش بررسی آن، توصیفی - تحلیلی و ازنظر ماهیت، به دلیل رویکرد آینده پژوهی، تحلیلی - اکتشافی است. روش گردآوری داده ها اسنادی – میدانی در قالب پرسشنامه بوده است. جامعه آماری تحقیق، 30 نفر از کارشناسان و متخصصان و نخبگان است و مؤلفه های شناسایی شده شامل 4 معیار اصلی و 50 متغیر است. برای تجزیه وتحلیل داده ها، از روش های ترکیبی پنل خبرگان، اثرات متقاطع و نرم افزار MICMAC استفاده شده است. نتایج نشان می دهد 15 پیشران کلیدی، در آینده شهر مرزی مریوان تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم داشتند که از این تعداد، شش پیشران مربوط به بعد اجتماعی و فرهنگی، چهار پیشران مربوط به بعد زیست محیطی، چهار پیشران مربوط به بعد اقتصادی و یک پیشران مربوط به بعد فضایی- زیربنائی بوده است. مهم ترین عوامل مؤثر بر تحقق توسعه پایدار در شهر مرزی مریوان در آینده کاملاً مرتبط با جنبه های توسعه گردشگری در این شهر است؛ و بنا بر اذعان کارشناسان و متخصصان حوزه توسعه شهری زمینه های گردشگری زیادی در این شهر وجود دارد که می تواند جایگزین یا عامل تکمیل کننده مبادلات مرزی برای تحقق توسعه پایدار شهری در مریوان باشد.

بخش زیادی از مردم افغانستان به دلیل وجود چالش های مختلف به سایر کشورهای همسایه از جمله ایران مهاجرت می کنند که به دلیل نبود مهارت کافی و تا حدودی نگاه حقیرانه به این افراد موجب شده در بخش های غیر رسمی مشغول شوند. از جمله زباله گردانی و اشتغال در فرایند بازیافت پسماند شهری. هدف این پژوهش ابتدا  تحلیل زمینه ها و عوامل موثر بر مهاجرت افغانستانی ها تحلیل شود و در گام بعدی بررسی  نقش ایشان در فرایند بازیافت پسماند و حفظ محیط زیست به صورت تطبیقی درمحله ولنجک در منطقه یک و محله شهر ری در منطقه 20 ، بوده است. روش پژوهش حاضر به صورت توصیفی-تحلیلی و گردآوری داده به صورت پیمایشی بوده است. نتایج پژوهش نشان داده است که اقتضای مالی و اقتصادی و همچنین جنبه های مختلف اجتماعی و فرهنگی نقش مهمی در مقصد مهاجرین دارد که محله شهر ری شاخص های ممکن و نسبی بیشتری نسبت به محله ولنجک دارد. نکته دیگر اینکه مهاجرین به طور کلی در بخش های غیررسمی مشغول به کار می شوند که یکی از این بخش ها زباله گردانی و اشتغال در فرایند بازیافت پسماند شهری به ویژه جمع آوری آن بوده است. نتایج نشان داد که مهاجرین افغانستانی در شهر ری بیش از از محله ولنجک در فرایند بازیافت زباله های شهری نقش دارند.

یکی از معضلات تهدیدکننده همیشگی سکونتگاه های انسانی، وقوع سوانحی است که صدمات جبران ناپذیری به ابعاد مختلف زندگی انسان ها وارد می کند. یکی از متداول ترین این مخاطرات، خشکسالی می باشد که فراوانی آن بویژه در نواحی خشک و نیمه خشک بسیار زیاد بوده و در سراسر جهان، بر طیف گسترده ای از اکوسیستم ها تأثیرات گسترده ای ایجاد کرده است. فعالیت های کشاورزی در ایران به شدت به شرایط جوی وابسته است. با توجه به اهمیت کشاورزی در زنجان، شدت اثرات پدیده خشکسالی نیز نمود بیشتری دارد. هدف از پژوهش فوق این است که مشخص کند شاخص های تاب آوری اقتصادی روستاهای مورد مطالعه در چه سطحی قرار دارند و بیشترین اثرات خشکسالی بر روی کدام یک از شاخص های تاب آوری اقتصادی می باشد. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه)، روش تجزیه وتحلیل داده ها توصیفی و استنباطی می باشد. جامعه آماری پژوهش فوق30 روستای شهرستان ماهنشان است. پس از بررسی وضعیت خشکسالی با بهره گیری از شاخص SPI، شاخص های تاب آوری اقتصادی استخراج و مورد ارزیابی قرار گرفت. داده های گردآوری شده در نرم افزار SPSS با آزمون های دو جمله ای، تی تست و تحلیل عاملی اکتشافی بررسی شد. با عنایت به مثبت بودن نتیجه آزمون t تک نمونه ای و سطح معناداری کمتر از 05/0مشخص می شود که وضعیت بُعد اقتصادی در حالت مطلوب قرار دارد؛ به عبارتی بین متغیرهای بُعد اقتصادی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. نتایج آزمون تحلیل عاملی نشان داد که عامل اشتغال مهم ترین عامل مؤثر بر تاب آوری اقتصادی در نواحی روستایی می باشد. مقدار ویژه این عامل 472/5 می باشد که به تنهایی قادر است 198/34 درصد واریانس را محاسبه و توضیح دهد. وقوع خشکسالی در روستاهای مورد مطالعه باعث کاهش سطح تاب آوری اقتصادی در محدوده مورد مطالعه شده و بیشترین عدم مطلوبیت شاخص های تاب آوری در بُعد اقتصادی مربوط به شاخص دریافت اعتبارات و وام مرتبط با خشکسالی با 00/1 و تمدید زمان بازپرداخت اقساط به دلیل وجود خشکسالی با 99/0 و امکان تغییر شغل بعد از وقوع خشکسالی با 98/0 درصد می باشد.

یکی از مهم ترین پیامدهای تغییر اقلیم، مخاطره خشکسالی است که پدیده ای پیچیده، به ویژه برای کشاورزان دارای سیستم کشت دیم می باشد. با توجه به اهمیت کشاورزی در استان زنجان، شدت اثرات پدیده خشکسالی نیز نمود بیشتری یافته و ضرورت پرداختن به بحث تاب آوری سکونتگاه های روستایی در برابر خشکسالی بیشتر نمود می یابد. هدف از انجام این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر بر تاب آوری سکونتگاه های روستایی در محدوده مورد مطالعه می باشد. تحقیق حاضر از نظر نوع کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و میدانی (مشاهده و پرسشنامه و مصاحبه) است. برای تحلیل مطلوبیت وضعیت تاب آوری سکونتگاه های روستایی محدوده مورد مطالعه از آزمون تی تک نمونه ای و در راستای ارزیابی نقش ابعاد سه گانه (اقتصادی، اجتماعی و محیطی- کالبدی) بر تاب آوری سکونتگاه های روستایی در برابر خشکسالی نیز از آزمون همبستگی موران استفاده شد. یافته های تحلیل مطلوبیت وضعیت تاب آوری سکونتگاه های روستایی نشان داد که تمامی ابعاد (اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مدیریتی، نهادی و قانونی و محیطی- کالبدی) در وضعیت نامطلوبی قرار دارند. بُعد اقتصادی با آماره تی 894/109- نامطلوب ترین بُعد می باشد. از بین شاخص های اقتصادی میانگین اراضی آبی (183/0 R2=) و سرانه دام بزرگ (156/0 R2=)، از بین شاخص های اجتماعی، بعد خانوار (210/0 R2=) و پوشش تحصیلی مقطع اول (056/0 R2=) و از بین شاخص های محیطی- کالبدی، تراکم نفر در اتاق (217/0 R2=) و درصد چاه کشاورزی مجاز (182/0 R2=) بیشترین تأثیر را در افزایش سطح تاب آوری سکونتگاه های روستایی در برابر خشکسالی داشته اند.

مقدمه: هدف این مطالعه بررسی و تحلیل نقش عوامل اقتصادی-اجتماعی روی رفتار بهداشتی زنان در ارتباط با بیماری کووید-19 در دو منطقه ۴ و ۸ شهرداری تهران بوده است. داده و روش: این مطالعه به صورت مطالعه موردی با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی روی 120 زن بزرگسال تهرانی (60 نفر از منطقه 4 و 60 نفر از منطقه 8 شهرداری تهران) انجام شده است. اطلاعات وضعیت اجتماعی-اقتصادی و همچنین اطلاعات عملکردهای بهداشتی افراد برای مقابله با کووید-19 با استفاده از پرسشنامه استاندارد جمع آوری شده است. ضریب همبستگی بین متغیرها با استفاده از تست پیرسون گزارش شده است.یافته ها: زنان منطقه 8، وضعیت اجتماعی-اقتصادی بهتر شامل وضعیت درامد، مساحت مسکن و سطح سواد آکادمیک بالاتری نسبت به زنان منطقه 4 داشتند. همچنین بعد خانوار در زنان منطقه 8 کوچکتر از زنان منطقه 4 بود. زنان منطقه 8 نسبت به زنان منطقه 4، عملکرد بهتری در مورد شاخص های مربوط به رفتارهای بهداشتی از جمله استفاده از ماسک، دستکش و مواد ضدعفونی کننده، رعایت فاصله اجتماعی، ایجاد محدودیت در رفت وآمدهای خانوادگی، ایجاد محدودیت در سفرهای خارج شهری داشتند. همچنین ضریب همبستگی بین متغیرها هم نشان داد که در منطقه 8، ضریب همبستگی بالاتری بین وضعیت درآمد، قومیت (فارس)، مساحت مسکن، سطح تحصیلات و اشتغال با عملکرد بهتر شاخص های بهداشتی ذکر شده در بالا برای جلوگیری از کووید -19 در مقایسه زنان منطقه 4 مشاهده شد.نتیجه گیری: مطالعه حاضر نشان داد که رفتارها، دیدگاه ها و عملکردهای بهداشتی زنان منطقه 4 و 8 براساس موقعیت جغرافیایی متفاوت است که دلایل عمده ی آن می تواند تفاوت در وضعیت اجتماعی و اقتصادی آنها باشد.

در بررسی ساختار منطقه شهری آنچه اهمیت دارد، توجه به کارکرد مورد انتظار از این وجه است. در واقع ساختار مناسب، تبلور فضایی و عملکردی عوامل سازنده آن است که متضمن تعادل و کارایی بهینه می باشد. در این میان عدم شناخت ماهیت فضایی، انفعال و نقش آفرینی ضعیف جزء چالش های جدی سازمان فضایی مناطق شهر-محور ایران، به ویژه منطقه قزوین است. به این منظور پژوهش حاضر با هدف شناسایی ماهیت ساختاری-کارکردی منطقه شهری با روش فراتحلیل، سه مؤلفه اصلی ساختاری، کارکردی و تعاملی را استخراج نمود. برای بررسی مؤلفه های احصاء شده از روش های آماری گرافیک مبناء در برنامه Arc GIS استفاده شده است. تحلیل یافته ها نشان داد قلمرو کارکردی منطقه شهری قزوین براساس تحلیل جریان های آونگی، تقریباً منطبق بر قلمروی طرح مجموعه شهری است. تحلیل ساختاری منطقه شهری قزوین حاکی از تمرکز جمعیت و فعالیت در شمال شرق استان، به سمت کلانشهر تهران است. در تحلیل مؤلفه تعاملی، ارتباط قوی شهر قزوین با نقاط شهری و روستایی پیرامونی و ارتباط ضعیف با مناطق شهری میانی و جنوبی استان مشخص گردید. تحلیل کارکردی منطقه شهری قزوین نشان داد موقعیت پیرامونی منطقه شهری قزوین نسبت به تهران از یک سو و انفعال مدیریت محلی در سطح درون استانی از سوی دیگر باعث شد تا قزوین نتواند تعامل فعال با مراکز برون استانی پیرامون خود داشته باشد. بنابراین با تأکید بر یکپارچگی فضایی، ضرورت کاربست نگرش های ن وین مدیریتی مبتنی بر حکمروایی منطقه ای و هویت بخشی منطقه ای مطرح می گردد.

ساختار فضایی و مطلوبیت دسترسی به تسهیلات و خدمات گردشگری در میزان جذب گردشگر و توسعه پایدار و متوازن یک محور گردشگری نقش مهمی دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی ساختار فضایی محور گردشگری زنجان.طارم. ماسوله؛ تحلیل موانع ساختاری و تسهیل گرها در راستای پیاده سازی برنامه ریزی فضایی، همچنین تحلیل وضعیت بهره مندی ظرفیت منابع و دسترسی خدمات و تسهیلات گردشگری می باشد. تحقیق حاضر از نوع کاربردی؛ روش جمع آوری اطلاعات میدانی و کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا کیفی، تکنیک کوپراس و نرم افزار GIS با مدل IDW می باشد. یافته ها نشان می دهد؛ ساختار فضایی این محور درگیر موانع ساختاری و نیروهای بیرونی؛ همچنین دارای عرصه های عملکردی( پتانسیل و تسهیل گرها) در راستای پیاده سازی برنامه ریزی فضایی می باشد که دو مرکز شهری زنجان با 6/89 و رتبه اول و ماسوله با 1/88 رتبه دوم دارای بهره مندی نسبتا مطلوب از نظر ظرفیت منابع و دسترسی خدمات و تسهیلات گردشگری و مرکز روستایی شیت- ولیدر رتبه سوم، بهره مندی متوسط با 9/47، مرکز تهم با 6/ 10رتبه 4، مرکز شیرین سو با 6/10 رتبه 5 و نهایتا مرکز شیلاندر با 2/9 رتبه 6 که سطح بهره مندی ضعیف دارد. به عبارتی؛ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻣﺮاکﺰ اﺳ ﺘﺎن ﺑ ﻪ ﺳ ﻤﺖ ﺷﻬﺮﺳ ﺘﺎن ﻫ ﺎی اﻃ ﺮاف، از مطلوبیت خدمات و ﺗﺴﻬیﻼت ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﻣﺤﻮرﻫﺎی ﮔﺮدﺷﮕﺮی کﺎﺳﺘﻪ ﻣی ﺷﻮد و نابرابری فضایی تسهیلات و خدمات در این محور گردشگری ناشی از فقدان برنامه ریزی فضایی در فعالیت گردشگری این محور است.

دست یابی به محیط زیست سالم شهری یکی از اهداف توسعه پایدار شهری است. سلامت محیط زیست شهری تحت تأثیر شرایط و ساختار فضایی شهر بوده و از طرف دیگر عامل انسانی به عنوان محیط اجتماعی در ایجاد و تغییر سلامت محیط زیست شهری نقش بسزایی دارد، بنابراین جهت ارتقاء سلامت محیط زیست شهری، تحلیل و تبیین ارتباط بین محیط انسان ساخت و محیط اجتماعی ضروری است. پژوهش حاضر به بررسی ارتباط بین ساختار فضایی منطقه یک شهرداری تهران با مشارکت شهروندی در ارتقاء سلامت محیط زیست محلات شهری میپردازد. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی بوده و متغیرهای اصلی این پژوهش شر ایط اجتماعی، وضعیت اقتصادی، شرایط کالبدی - فیزیکی و مشارکت شهروندی است. ابزارهای جمع آوری دادهها به صورت مورد تحلیل قرارگرفته است. GIS و SPSS پرسشنامه و استفاده از دادههای ثانویه از مراکز آماری است که با استفاده از نرم افزار نتایج این پژوهش نشان میدهد که بین ساختار فضایی سالم شهری و مشارکت شهروندی در ارتقاء سلامت محیط زیست شهری همبستگی وجود دارد، و الگوهای فضایی محیط زیست سالم با الگوی مشارکت شهروندی در ارتقاء سلامت محیط زیست شهری منطبق است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش احداث زیرساخت حمل و نقل و مدل سازی اثرات آن بر توسعه پایدار گردشگری انجام شده است. تحقیق حاضر از نوع کاربردی است. جامعه آماری سکونت گاه های گردشگرپذیر نواحی گردشگری شیت   ولیدر و شیرین سو، شهرستان طارم، را شامل می شود؛ با روش نمونه گیری غیراحتمالی هدفمند نیز تعداد 277 خانوار جهت نمونه گیری انتخاب شده اند. روش جمع آوری اطلاعات میدانی   کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آمار استنباطی و از طریق آزمون ویلکاکسون، T تک نمونه ای در نرم افزار SPSS؛ نمایش و ترسیم جریانات فضایی گردشگری محدوده مورد مطالعه با استفاده از نرم افزار UCINET و مدل سازی معادلات ساختاری (SEM) در نرم افزار AMOS انجام شده است. نتایج یافته های پژوهش نشان می دهد که، در بررسی اثرات احداث جاده زنجان   تهم   چورزق بر متغیرهای توسعه گردشگری با آزمون ناپارامتری ویلکاکسون، بیشترین تأثیر با میانگین 39/4 به مؤلفه بهبود فرصت های اشتغال گردشگری مربوط است. هم چنین بررسی سهم ابعاد پیامدهای احداث جاده زنجان   تهم   چورزق در توسعه پایدار گردشگری نواحی مورد مطالعه با آزمون مدل معادلات ساختاری نشان می دهد که بار پنهان عاملی شاخص کالبدی به میزان 97/0 اثرگذاری بیشتری را نسبت به بار عاملی ابعاد دیگر در توسعه پایدار گردشگری بر جای گذاشته است.

عوارض و مشکلات نواحی فرسوده و ناکارآمد شهری، چندوجهی هستند و به شکل خاصی بروز می نماید. افت منزلت اجتماعی و اقتصادی و نابسامانی های کارکردی و کالبدی این بافت ها به همراه افت شدید کیفی محیط شهری از جمله دلایلی است که سیاست گذاران و برنامه ریزان شهری را مجاب به ارائه راهبردهای نوینی در مواجهه با مسائل و مشکلات آن کرده است. در همین راستا هدف این پژوهش واکاوی پیشران های کلیدیِ موثر بر ارتقاء بافت های ناکارآمد شهری با رویکرد آینده پژوهی در شهر کرمانشاه می باشد. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و با توجه به مؤلفه های مورد بررسی، رویکرد حاکم بر آن روش توصیفی – تحلیلی می باشد و از تکنیک پویش محیطی و دلفی برای شناسایی شاخص ها استفاده شده است. سپس پرسشنامه ی نیمه ساختاریافته بین 45 کارشناس متخصص و خبره در حوزه ی مسائل شهری توزیع شد. و داده های بدست آمده از طریق نرم افزار MICMAC تجزیه و تحلیل شدند. نتایج تحقیق نشان داد که سیستم شهری بخصوص در بخش بافت فرسوده ی شهر کرمانشاه شرایط ناپایداری را سپری می کند. همچنین بر اساس تحلیل های انجام گرفته، 19 عامل به عنوان پیشران های کلیدی مانند روش های آمرانه مدیریتی به منظور نوسازی بافت فرسوده، تمرکزگرایی، تزریق به موقع اعتبارات هنگام نوسازی بافت فرسوده ناحیه به صورت مستقیم و متغیرهای توجه به بهسازی و نوسازی در طرح های جامع و تفصیلی، حق مداخله شهروندان در ساخت و سازه، بسترسازی جهت ورود بخش خصوصی و تعادل بخشی و تحقق عدالت اجتماعی به صورت غیرمستقیم برای ارتقای کیفیت و عملکرد بافت های فرسوده معرفی شدند.

الگوی فضایی، دگرگونی و تکامل نظام های شهری جلوه ای از فرایندهای توسعه ی اجتماعی، اقتصادی است که نشان دهنده ی تغییر ساختار فضایی، اجتماعی و رفتاری جامعه ی بشری است. این تغییرات و الگوها اساس مطالعات توسعه ی پایدار است. این پژوهش با هدف بررسی پویایی ها و عدم تعادل های نظام شهری استان زنجان انجام گرفته است. روش تحقیق توصیفی، تحلیلی و روش گردآوری داده ها اسنادی است. در این پژوهش ویژگی های نظام شهری و تحولات آن در دو بخش تحلیل جمعیتی و کارکردی بررسی شده است. به منظور تحلیل جمعیتی نظام شهری استان و سنجش پویایی ها و عدم تعادل ها از شاخص شتاب گسترش شهرنشینی، مدل جاذبه، مدل رتبه-اندازه، شاخص نخست شهری و سری های زمانی استفاده شده است. شتاب گسترش شهرنشینی در استان 53/2 است که از مقدار آن در کشور (81/1) بیشتر است. بیش ترین جاذبه در میان شهرهای استان بین مرکز استان و دو شهر ابهر و خرمدره دیده می شود. شاخص نخست شهری در استان (61/0) همواره بیشتر از کشور (15/0) بوده است. همچنین مقدار شیب خط رتبه-اندازه در تمام دوره ها بیش از 1- بوده است که بیانگر غلبه نخست شهری است. اما مدل سازی تغییرات جمعیتی 6 شهر نخست نشان از وجود نوعی تعادل در جمعیت پذیری این شهرها دارد. برای تحلیل کارکردی این نظام از شاخص مرکزیت خدمات استفاده شد که نتایج آن بیانگر نقش مسلط شهر زنجان نسبت به دیگر نقاط سکونتگاهی است. به منظور بررسی جایگاه نقاط شهری در ارتباطات و جریان ها از روش تاکسونومی استفاده شد و نتایج آن نشان داد شهر زنجان تنها سکونتگاهی است که از نظر قدرت جریانات مقداری بالاتر از حد بالای محاسبه شده دارد که فاصله زیاد شهر زنجان را از سایر سکونتگاه ها نشان می دهد. نتایج این پژوهش نشان داد شهر زنجان با اینکه در نظام سلسله مراتب شهری کشور جایگاه ضعیفی دارد اما در سطح استان نقطه شهری مسلط بر سایر سکونتگاه هاست که جریان های مختلف جمعیت، درآمد، سرمایه، کالا و مسافر به صورت یک سویه از دیگر نقاط سکونتگاهی استان به این شهر سرازیر می شود. فاصله ی زیاد بین شهر زنجان به عنوان نخست شهر و سایر شهرها و روستاها سبب پیدایش گسست در نظام سکونتگاهی و عدم تعادل های منطقه ای شده است.

امروزه به تبع گسترش روز افزون شهرنشینی ؛ مسائل متعددی ظهور پیدا کرده است . برهمین اساس بیش از پیش تمرکز در سطح جهانی به سمت توسعه همه جانبه شهرها،و بهبود وضعیت کشورها سوق پیدا کرده است . از مهم ترین رویکردهای توسعه شهری ؛ توجه به خُردترین واحد یعنی محله در چارچوب برنامه ریزی محله ای با تأکید بر افزایش کیفیت زندگی و ایجاد بستری مناسب برای شکل گیری فضاهای جمعی در جهت آگاهی از نیازها و به دنبال آن هماهنگی در طرح های ارائه شده با نیازهای جامعه محلی می باشد . زنان به عنوان تأثیرگذارترین گروه های اجتماعی، دارای نقش کلیدی و موثری در توسعه کشورها هستند . برهمین اساس پژوهش حاضر به دنبال ارائه مدلی نو در رابطه با توانمندسازی زنان به منظور توسعه محله با کاربرد رویکرد آمیخته ( کمی و کیفی ) و روش اکتشافی-توصیفی می باشد . در ابتدا در قالب پرسشنامه باز اقدام به مصاحبه عمیق با خبرگان امر جهت شناسایی ابعاد ، مولفه ها و شاخص های تحقیق شد و توسط نرم افزار Maxqda12 مورد تحلیل قرار گرفت ؛ سپس در مرحله بعد نرم افزار Smart pls جهت تحلیل کمی استفاده گردید . نتایج نشان می دهد که توانمندسازی زنان و حضور در جامعه محلی باعث تسریع در امر توسعه محله می شود . همچنین عوامل ساختارهای سیاسی و نهادی ، حق زنان به شهر ، آموزش و آگاهی و درنهایت باورها و نگرش های فرهنگی از مهم ترین عوامل موثر بر نقش زنان در توسعه محله طرشت می باشند .

بافت های قدیمی شهرها که زمانی از انسجام فضایی و عملکردی مناسب و منسجمی برخوردار بوده اند، اکنون در پی تغییر الگوی زیست و شکل گیری نیازهای جدید دچار نارسایی های کالبدی - فضایی شدیدی گردیده اند. این تنگناها و تبعات اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن، به گونه ای دو سویه موجب پایین آمدن کیفیت زندگی در بافت های قدیمی شهری شده است. بنابراین هدف این پژوهش بازآفرینی محله سرتپوله شهر سنندج با رویکرد آینده پژوهی برای دستیابی به مسکن پایدار می باشد. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی است و با توجه به مؤلفه های مورد بررسی، رویکرد حاکم بر آن روش توصیفی- تحلیلی است. در این پژوهش به منظور انتخاب آگاهانه ی شرکت کنندگان، از روش نمونه گیری هدفمند استفاده شده است (انتخاب گروهی از خبرگان شهری). با استناد به توضیحات فوق، جامعه آماری این پژوهش 40 تن از کارشناسان خبره در حوزه ی مسائل شهری، شامل کارشناسان شهرداری سنندج (مناطق شهری مختلف)، مهندسان مشاور و برخی از اساتید دانشگاهی متخصص در حوزه ی مورد مطالعه هستند، سپس داده ها از طریق نرم افزار MICMAC تجزیه و تحلیل شدند. نتایج حاصل از پراکندگی متغیرها در محور تاثیرگذاری و تاثیرپذیری عوامل، حاکی از ناپایداری سیستم در بازآفرینی محله سرتپوله است. و در نهایت با توجه به امتیاز بالای اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم عوامل، 18 عامل اصلی بعنوان پیشران های کلیدی در آینده ی بازآفرینی محله سرتپوله با تأکید بر تأمین مسکن پایدار مورد شناسایی قرار گرفتند. از بین پیشران های مورد بررسی، متغیرهای بخش اقتصادی و مالی بیشترین تأثیر را بر تأمین مسکن در زمینه ی بازآفرینی محله سرتپوله داشتند.

از پدیده حاشیه نشینی و اسکان خودانگیخته به عنوان تهدیدی برای امنیت شهرها یاد می شود. با توجه به اهمیت موضوع امنیت و ایمنی در زندگی انسان ها، پژوهش های زیادی در محافل علمی و دانشگاهی در دهه های اخیر دراین باره انجام شده است. تعدد و تنوع پژوهش ها و نتایج متناقض هر کدام، ممکن است احساس بی فایده بودن اجرای این پژوهش ها را در ذهن مخاطب القا کند. درحالی که اجرای پژوهش های ترکیبی همچون فراتحلیل برای جمع بندی و خلاصه نتایج آن ها و جلوگیری از نقاط ضعف احتمالی در پژوهش های آتی، احساس نیاز می شود. روش پژوهش حاضر، فراتحلیل و جامعه آماری شامل کتب، مقالات و پایان نامه های دانشگاهی است که در سال های (۱۳۸۴تا ۱۴۰۰) شمسی با موضوع جرم و امنیت در سکونتگاه های خودانگیخته شهری نگاشته شده است. پس از پالایش مهم ترین کارهای انجام شده، در نهایت (۹۰) پژوهش انتخاب و با رویکرد کیفی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تحلیل نشان داد که پژوهش های صورت گرفته در حوزه امنیت در سکونتگاه های خودانگیخته شهری را می توان در دسته های «کالبدی»، «اجتماعی»، «اقتصادی» و «زمینه ای» دسته بندی کرد. متغیرهای کالبدی جزء بیشترین متغیرهایی بودند که محققان از جنبه های مختلف ارتباط آن را با مسئله امنیت در سکونتگاه های خودانگیخته شهری سنجیده اند؛ به عبارتی از دیدگاه پژوهش های مطالعه شده، سهم ناهنجاری های کالبدی و محیطی، و امنیت تصرف زمین در کاهش یا افزایش امنیت در سکونتگاه های خودانگیخته شهری از متغیرهای دیگر بیشتر است.

تبیین موضوع: یکی از پیچیده ترین پدیده های اجتماعی در شهرهای امروزی، نابرابری است. این نابرابری در فضای شهری منجر به بروز مسائل و مشکلاتی به ویژه در کلانشهرها شده است. یکی از این مسائل و مشکلات طرد اجتماعی برخی از شهروندان در فضای شهری می باشد. هدف از این مقاله بررسی وضعیت فضای شهری از نظر شاخص های طرد اجتماعی است. روش: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش، بنا بر ماهیت موضوع توصیفی تحلیلی می باشد. ابتدا با استفاده از ابزار پرسشنامه داده های مورد نظر برای شاخص سازی گردآوری شده و سپس برای وزن بندی شاخص های طرد اجتماعی از روش آنتروپی شانون استفاده گردید. پس از آن محله های هدف بر اساس مدل کوپراس رتبه بندی و سطح بندی شده و از طریق نقشه در نرم افزار ArcGIS تحلیل فضایی می شوند. یافته ها: با توجه به شاخص های طرد اجتماعی از مجموع 13 محله، ساکنان 4 محله منطقه که همگی در بخش شمالی منطقه قرار دارند به خاطر بافت اجتماعی، وضعیت اقتصادی و دسترسی به ساختار قدرت سیاسی، دچار طرد اجتماعی نیستند. در حالی که محله های بازار، امامزاده یحیی، سنگلج و هرندی که بیشترین جمعیت و مساحت را دارند و هسته قدیمی و مرکزی شهر تهران را تشکیل می دهند از نظر ابعاد اجتماعی فرهنگی، اقتصادی ساختاری و سیاسی مدنی دچار طرد اجتماعی شدیدی هستند و 5 محله دیگر منطقه از نظر طرد اجتماعی در وضعیت متوسط قرار دارند نتایج: بررسی و شناخت مفهوم و شاخص های طرد اجتماعی و ارزیابی آن ها در فضای شهری منطقه 12 شهرداری تهران نشان می دهد، با اینکه این منطقه از حیث موقعیت جغرافیایی در قلب شهر تهران واقع شده، اما امکان فراهم آوردن فرصت ها و موقعیت های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی برای تمامی ساکنان خود نیست و برخی از محله های آن فضاهای طرد شده محسوب می شوند.

پژوهش حاضر با هدف مقایسه و بررسی وضعیت پایداری روستاهای گردشگری محدوده مورد مطالعه که بکر و در مرحله کشف مقصد هستند نسبت به مراکز روستایی گردشگری که در مراحل توسعه و تثبیت گردشگری مقصد هستند؛ می باشد. تحقیق حاضر از نوع کاربردی؛ جامعه آماری روستاهای گردشگرپذیر دهستان درام و چورزق؛ شهرستان طارم که با روش نمونه گیری غیراحتمالی هدفمند؛ تعداد 277 خانوار جهت نمونه گیری انتخاب شده اند. روش جمع آوری اطلاعات میدانی کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آمار استنباطی بر اساس مدل چرخه حیات گردشگری باتلر در نرم افزار SPSS و بکارگیری تکنیک رتبه بندی چند معیارهCOPRAS ORESTE,؛ همچنین، نمایش و ترسیم جریانات فضایی محدوده مورد مطالعه با استفاده از نرم افزار UCINET انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد؛ روستای گوهر که در مرحله درگیری مقصد از منظر مدل چرخه حیات گردشگری باتلر قرار دارد؛ با مجموع عددی 842 در رتبه اول از منظر پایداری فعالیت های گردشگری می باشد. مرتبه دوم پایداری مربوط به روستای درام که در این روستا نیز در مرحله درگیری مقصد با مجموع عددی 5/929 است و کمترین میزان پایداری گردشگری در مراکز اقامتی شیرین سو که در مرحله توسعه مقصد چرخه حیات گردشگری و با مجموع عددی 1115 می باشد.

شهر نهادی اجتماعی است و هویت آن نه تنها یک واقعیت مکانی بلکه یک واقعیت با ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و... است که در فرآیند تغییر و تحول تاریخ، ضمن حفظ ویژگی های منحصربه فرد کالبدی و معماری، انباشت اجتماعی و سبک زندگی شهروندان خود شکل می گیرد. شهرها درروند تغییر و گسترش ، خوانایی و هویت خود را از دست می دهند. این تحقیق کاربردی تأثیر تغییرات ساختار فضایی و گسترش پراکنده روئی شهر بر هویت آن را در شهر ساری بررسی نموده است. روش تحقیق اسنادی و میدانی است، پردازش و تحلیل ساختاری با استفاده از نرم افزار اسمارت پی.ال.اس صورت گرفته و فرضیه تأثیر گسترش و پراکنده روئی شهر بر عوامل کالبدی، عملکردی و ادراکی هویت با ضرایب رگرسیون 746/0- ، 798/0 و 722/0- تأیید گردید. نتایج نشان می دهد گسترش و پراکنده روئی شهر منجر به زوال هویت شهری در ابعاد کالبدی و ادراکی گردیده و مهم ترین صدمات آن کاهش امنیت، محو تصویر ذهنی چشم اندازها و هسته سنتی تاریخی مرکز شهر و کاهش انسجام اجتماعی شهر بوده است. نتیجه این روند، ساری را از شهر اجتماعی پیاده مدار به یک شهر پراکنده خودرو پسند مبدل نموده است.