مطالب مرتبط با کلیدواژه
۴۱.
۴۲.
۴۳.
۴۴.
۴۵.
۴۶.
۴۷.
۴۸.
۴۹.
۵۰.
۵۱.
۵۲.
۵۳.
۵۴.
۵۵.
۵۶.
۵۷.
۵۸.
۵۹.
۶۰.
زهد
حوزه های تخصصی:
زهد از کلیدواژه های مهم در علم اخلاق است. در این تحقیق برآنیم تا با روش توصیفی تحلیلی از دریچه آثار امام خمینی ره به این مقوله بنگریم. در آثار ایشان سه شاخص اصلی برای زهد معرفی می شود که با آنچه از فرهنگ علوی در این خصوص می شناسیم، منطبق است. توجه به این نکته که اعراض مطرح شده در تعریف زهد، اعراضِ قلبی است نه جسمی ؛ فتح بابی مهم در این مسئله است، و زهد را بر خلاف تصور رایج، از عملی جوارحی، به فعلی جوارحی جوانحی، مبدل می سازد. این مقولة اخلاقی در این نگاه، به عاملی محرک تبدیل می شود که زاهد را بصورت جدی به عرصه اجتماع و مواجه شدن با معضلات جامعه سوق می دهد. هستی شناسی حاکم بر اندیشة امام خمینی ره از ارکان اساسی در صورت بندیِ این تصویر از زهد و زاهد است. ایشان به عنوان یک حکیم صدرایی، نمایی از عالم و آدم و فلسفه زندگی او ترسیم می کند، که چنین تصویری را نیز از این مفهوم اخلاقی رقم می زند. زهد در این نگاه، فعال است نه منفعل.
میدان معناشناختی «زهد» در قرآن و بازتاب آن در دیوان شریف رضی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
زهد پدیده ای نفسانی است و ریشه های عمیق فرهنگی و دینی در میان ملت ها دارد. ملت ها از زهد به تعابیر مختلف یاد می کنند و در فرهنگ اسلامی ازجمله مفاهیمی است که تأثیر مستقیم و بسزایی بر زندگی فردی و روابط اجتماعی میان افراد دارد. در این پژوهش با شیوه وصفیتحلیلی، موضوع زهد، بررسی و میدان معناشناسی آن ترسیم می شود؛ همچنین رابطه میان اجزای پیشرفته سیستماتیک آن و دیگر واژگان اخلاقی مرتبط با آن در قرآن کریم کشف می شود و چه بسا هریک از این اجزاء به خودی خود، سیستم معنایی دیگر (زیرسیستم) را تشکیل دهند که به ترسیم یک شبکه معنایی گسترده منجر می شود. سپس ابعاد فنی آن در دیوان عالم و شاعر بزرگ شیعی، شریف رضی، واکاوی می شود و میزان قدرت و توانایی شاعر در فهم الفاظ و معانی قرآن را به دنبال بیداری روحی و گرایش فکری عصر عباسی آشکار می کند و تلاش دارد تا با صبغه ای تعلیمی، ارزش های اسلامی و مخصوصاً شیعی را آشکار کند. درنهایت به کارگیری میدان معناشناختی زهد ایجابیِ سیدشریف رضی با رویکرد تعلیمی مملو از اشارات فراوانی است که با آمیخته ای از عاطفه و حکمت و اسالیب بیانی همراه شده است و با استناد به آیات قرآنی و با صبغه شیعی، برنامه کاملی را برای زندگی دنیوی و اخروی ارائه می دهد.
جامعه، فرهنگ و تمدّن در تفکّر و تجربه صوفیان مسلمان(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
نقد و نظر سال شانزدهم زمستان ۱۳۹۰ شماره ۴ (پیاپی ۶۴)
75 - 99
حوزه های تخصصی:
این نوشته بر ربط میان تصوف و تمدن در تفکر و تجربه عرفانی معطوف خواهد بود، تا نخست در نگاه نظری کارکردهای تمدنیِ آموزه های عرفانی و امکان نگرش تمدنی بهایده های صوفیانه روشن شود و آن گاه نسبت میان تصوف و تمدن به لحاظ عینی و تاریخی نیز روشن گردد که چنین آموزه های عرفانی تمدنی نه تنها در کتاب ها و نوشته های اهل معرفت، بلکه در عرصه عینیت تاریخی نیز تحقق یافته و در صورت بندی جامعه، فرهنگ و تمدن اسلامی نقش داشته است. از این منظر بدون توجه عمیق و عقلانی به میراث عرفانی، نه فهم تمدن اسلامی درگذشته میسور خواهد بود و نه تأسیس و یا احیای این تمدن در آینده.
تربیت اخلاقی و رشد اقتصادی از دیدگاه اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
تربیت اخلاقی عبارت است از: ایجاد شناخت و برانگیختن احساس فرد، برای آنکه زشتی های رفتاری و صفات منفی از وی دور و صفات مثبت و ارزش های اخلاقی، برای او درونی و پایدار شود. این مقاله با استفاده از روش تفسیری- تحلیلی به بررسی این سوال می پرازد که تربیت اخلاقی اسلامی، چه تأثیراتی بر رشد اقتصادی دارد و چگونه می توان این تأثیرات را تبیین کرد؟ بنا به فرضیه تحقیق، تربیت اخلاقی اسلامی موجب رشد اقتصادی فزاینده می شود. بر اساس یافته های تحقیق، تربیت اخلاقی مورد بحث مشتمل بر تربیت عقلانى در گستره عقل نظرى، تربیت عقلانى در گستره عقلانیّت ذاتى، تربیت عقلانى در گستره عقلانیّت ابزارى، زهد گرایی اسلامی و افزون طلبی است. تحقق تربیت اسلامی در هر یک از این مراحل اثری مثبت بر رفتارهای اقتصادی داشته و باعث تقویت رشد اقتصادی می شود.
حیات علمی حکیم سبزواری(مقاله ترویجی حوزه)
حوزه های تخصصی:
این پژوهش با هدف بررسی زندگی فیلسوف بلند مرتبه و حکیم الهى، حاج ملاهادی سبزواری و شرح حال و حیات علمی آن فلیسوف فرزانه انجام شده است. سؤال اصلی پژوهش این است که فعالیت فلسفی ملاهادی چگونه و نقش این فیلسوف عارف، در پیشبرد فلسفه وحکمت چه قدر بوده است؟ این تحقیق به سؤالهای جانبی دیگری نیز میپردازد. همچنین در این پژوهش نقش ایشان در تشریح افکار ملاصدرا بیان شده است. روش تحقیق، روش کتابخانهای است و از جمله نتایجی که از این پژوهش به دست میآید، این است که حکیم سبزواری، مشهورترین فیلسوفِ قرن سیزدهم است که این آوازه بلند، به این دلیل است که افکار و آرای صدرالمتألهین را شرح و بسط داده و اغماضهای آن را روشن ساخته، به گونهای که به تصریح برخی فلسفه ، کسی بهتر از ملاهادی، افکار صدرالمتألهین را شرح نداده و از میان آثار گرانبهای او، این مطلب به خوبی نمایان است.
مقایسه بینامتنیت (تناص) اشعار قرآنی ابوالعتاهیه و مولوی درباره راهکارهای رسیدن به زهد(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)
منبع:
جستارنامه ادبیات تطبیقی سال دوم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۵
14 - 34
حوزه های تخصصی:
یکی از گنجینه های ادبی، اشعار شاعران است، در این میان بسیاری از شاعران مسلمان، متأثر از قرآن کریم بوده و در اشعار خود معارف آن را بازنشر داده اند. بررسی مقایسه ای بین برخی از این شاعران با هدف شناخت دیدگاه های ایشان و کیفیت اثرپذیریشان از قرآن درباره راه کارهای رسیدن به زهد، هدف این نگاشته را تشکیل می دهد، برای انجام این کار دو شاعر مسلمان یعنی ابوالعتاهیه به عنوان شاعر عرب زبان و مولوی به عنوان شاعر پارسی گوی انتخاب شد، در ابتدا اشعار زهدی ابوالعتاهیه و مولوی شناسایی و سپس با استفاده از روش تحلیل محتوا و لفظ مورد بررسی قرار گرفته و با استفاده از شناسایی آیه ای که شاعر آن را سرلوحه بیان خود قرار داده به تبیین نوع رابطه شعر با قرآن در سه قالب نفی جزیی، نفی کلی و نفی متوازی بر اساس دیدگاه کریستوا اقدام گردیده است. نتایج این تحقیق نشان داد؛ دیدگاه های این دو شاعر در زمینه راه کارهای رسیدن به زهد بسیار وسیع است؛ مواردی چون: مبارزه با هوای نفس، تأکید بر معادباوری، یادکرد نظارت دائمی خداوند و توجه دادن به پایان دنیا؛ از جمله این نتایج به شمار می رود، هم چنین می توان گفت: اشعار زهدی ابوالعتاهیه بیشتر تک بعدی با رویکردی زاهدانه و اشعار مولوی چند بعدی و بیشتر عارفانه است.
بررسی تطبیقی زهد از نگاه خواجه عبدالله انصاری در «منازل السائرین» و بحیابن باقودا در «الهدایه الی فرائض القلوب»(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
زهد، فضیلت اخلاقی و از اصول محوری و سرچشمه های تصوف است که خواجه عبدالله انصاری (396-481ق)، عارف مسلمان، در «منازل السائرین» و بحیابن باقودا، عارف یهودی معاصر وی، در «الهدایه الی فرائض القلوب»، آن را از جمله ابواب سلوکی قرار داده اند. یافته های این پژوهش که بر پایه مطالعات کتابخانه ای و با روش توصیفی تطبیقی، مرتبه زهد را در نزد دو عارف بررسی کرده است، نشان می دهد که این دو عارف با وجود اشتراک در تعریف زهد، درباره جایگاه، شرح و تقسیم بندی آن اختلاف دارند. خواجه زهد را در جایگاه شانزدهم از منازل یک صدگانه سلوکی به سوی توحید قرار داده است؛ حال آنکه ابن باقودا آن را باب نهم از ابواب ده گانه به محبت الهی معرفی کرده است. خواجه که بنیان سلوکی خود را بر نقل و کتاب استوار نموده، در بیان موجز خود، درجات زهد را بر اساس رتبه سالکان، به سه درجه شرعی، اخلاقی و عرفانی تقسیم کرده است؛ ولی بحیا با استفاده از عقل، نقل و کتاب و بهره گیری از منابع اسلامی، در قالب بیانی مبسوط، با نگاهی اخلاقی و با تأکید بر ملاک اعتدال شرعی، به تبیین و ارزیابی زهد در سالکان پرداخته است.
بررسی مضمون زهد در اشعار ابوالعتاهیه و عطار نیشابوری
منبع:
شفای دل سال اول پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲
77 - 100
حوزه های تخصصی:
مقاله حاضر به بحث پیرامون «مفهوم زهد در اشعار ابوالعتاهیه و عطار نیشابوری» می پردازد. ابوالعتاهیه از برجسته ترین شاعران منحصر به فرد عرب در زمینه زهد است، وی نقش مهمی در تکوین زهدیات فارسی دارد. در ادبیات فارسی نیز عطار نیشابوری از شاخص ترین چهره های زهد و عرفان است که در سراسر دیوان او مفهوم زهد موج می زند. این مقاله بر اساس شیوه توصیفی –تحلیلی قصد دارد تا پس از اشاره مختصری به زیست نامه های این دو شاعر علل گرایش به زهد و میزان تأثیر و تأثر احتمالی آنان را از یکدیگر مورد بررسی قرار داده و وجوه مشابهت ومغایرت مفاهیم و موضوعات زهدی این دو شاعر و نیز تقریب اندیشه های اسلامی و سبک و اسلوب این دو را مورد بررسی تطبیقی قرار دهد. تأثیر فرهنگ اسلامی به ویژه قرآن و حدیث هم در محتوا و هم در صور بلاغی زهدیات این دو شاعر نمود بارزی دارد. زهدیات ابوالعتاهیه حاوی درون مایه های دینی خاصی است که بر شعر زهد فارسی تأثیری شگرف داشته است. این درون مایه های دینی عمدتاً ناظر به مرگ و ظلم و دگرگونی روزگار و رنج های فردی و اجتماعی و دنیا طلبی هستند.
بررسی معناشناسی واژه زهد در آثار سنایی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
معنی شناسی دانشی است که با آن، مفهوم واژه ها و کلمات تحلیل می شود و در فهم معنای دقیق کلمه راهگشاست. با توجه به نظام معنایی و دایره واژگانی که یک واژه در آن قرار می گیرد، مفهوم و معنای آن مشخص می شود و کاربرد و بسامد آن، اهمیت و جایگاه دقیق کلمه را برای ما مشخص می کند. بسامد بالای زهد در متون عرفانیْ آن را به یکی از مهم ترین کلیدواژه ها تبدیل کرده است. سنایی، شاعر قرن ششم هجری، نخستین بار مفاهیم عرفانی را به نظم درآورد و به زبان شعر سرود. زهد یکی از مهم ترین مفاهیم عرفانی است که سنایی آن را در اشعارش بیان کرده است؛ به گونه ای که واژه زهد یکی از واژگان کلیدی در آثار او به شمار می رود؛ ازاین رو بررسی معنی شناسی واژه زهد در آثار او اهمیت ویژه ای دارد. نویسندگان این پژوهش بر آن هستند تا با استفاده از شیوه معنی شناسی، دیدگاه سنایی را درباره زهد تبیین کنند و معنای دقیق این واژه را در آثار او نشان دهند. تحلیل معناشناختی واژه زهد نشان می دهد که سنایی واژه زهد را در معنای اصلی خود به کار نبرده و حتی معنای نسبی و جدیدی به آن بخشیده که بیانگر دیدگاه ویژه او نسبت به زهد است. او زهد را در معنایی تازه و متفاوت به کار برده است که با استفاده از شیوه معنی شناسی می توان به این معنا پی برد.
سیمای صحابه در شعر سنایی
حوزه های تخصصی:
سیماى سفیان ثورى در عرفان
حوزه های تخصصی:
اوصاف شیعیان واقعی در وصایای امام محمدباقر علیه السلام (9)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
معرفت سال بیست و نهم مهر ۱۳۹۹ شماره ۲۷۴
5-8
حوزه های تخصصی:
این متن شرحی است بر تفسیر اوصاف شیعیان واقعی از منظر امام باقر علیه السلام در توصیه به جابر بن یزید جعفی است. از نظر آن حضرت، یکی از اوصاف شیعیان واقعی این است که باید با پرهیز از حرص، قناعت نموده، شیرینی زهد و زهدورزی را با کوتاه کردن آرزو چشید. در بحث های اخلاقی قناعت در مقابل حرص، زهد در مقابل وابستگی به دنیا و دستیابی به شیرینی زهد، با کوتاه کردن آرزو به دست می آید. اصولاً باید بین دلبستگی به دنیا و تلاش و کوشش در امور دنیایی تفاوت قائل شد. دلبستگی به دنیا و هدف قرار دادن آن در زندگی، حب دنیا است و این امر ریشه بسیاری از بدی ها و پلیدی هاست، اما تلاش و کوشش در امور دنیا، برای کسب درآمد و پیشرفت علمی نکوهیده نیست. یکی از بهترین راه کارهای دل کندن از دنیا این است که انسان بخشی از چیزهایی که دوست دارد، در راه خدا انفاق کند. همچنین، بین آرزوهای طولانی و بلندهمتی، باید تفاوت قائل شد. آرزوهایی که به کمال و قرب الهی منجر می شود، بلندهمتی است و امری پسندیده می باشد.
زهدگرایی نزد اصحاب حدیث متقدّم و متأخّر؛ بازخوانی «کتاب الزهد» ابن مبارک و احمد بن حنبل(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
حدیث پژوهی سال دوازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲۴
۲۴۷-۲۶۶
حوزه های تخصصی:
اصحاب حدیث به مثابه مکتبی تمامیت طلب در تمامی حوزه های علوم دینی، در زمینه زهد نیز آثار قابل توجهی بر جای گذاشت. عرصه زهدپژوهی نزد ایشان با توجه به گرایش های دوگانه متقدّمان و متأخّران، تبلور متفاوتی از حدیث پژوهی را رقم زده است. اگرچه موضوع زهد در قالب نگاشته ای حدیثی توسط ابن مبارک و ابن حنبل مورد بررسی قرار گرفته، جریان های اثرگذار بر آن ها و همچنین مبانی متفاوت حدیثی این دو، درکی دوگانه را از مفهوم زهد حاصل آورده است. وجود مکتب فکری اصحاب حدیث و پدیداری خوانش های گوناگون حدیث و به تبع اثرگذاری بر دو محدّث مورد بحث در زمینه زهد نیز شایان توجه است. در این بین، داستان سرایی قصّاص نیز در تصویرسازی از زهد بی تأثیر نبوده است. در جستار پیش رو سعی شده است ضمن بررسی تطبیقی کتاب الزهد ابن مبارک و کتاب الزهد ابن حنبل، تفاوت های آن دو از نظر گستره و موضوعات مطرح در این دو کتاب، مورد بحث قرار گیرد و از رهگذر جریان های موجود در سده های دوم و سوم هجری به تنوع روش های زهدگرایانه آن عصر اشاره کند.
شیوه های برخورد ائمه اطهار علیها السلام با گرایش های صوفیانه(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
مسئله مورد بررسی در این مقاله، شیوه های برخوردانکاری و اعتراض آمیز ائمه اطهار با گرایش های صوفیانه است. این مسئله با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تاریخی و با تکیه بر منابع تاریخی و روایی بررسی و تحلیل شده است. شواهد تاریخی حاکی از پیدایش رفتار ها و اندیشه های صوفیانه در عصر ائمه است که نمود و ظهور آن در رفتارهایی همچون ترک دنیا، عزلت (کناره گیری از جامعه)، نکوهش نفس، فقر، ریاضت، گرسنگی و مانند اینها بوده و این نوع سلوک و سبک زندگی، واکنش ائمه را برانگیخته است. در این پژوهش ابتدا و از باب مقدمه، مهم ترین نمادهای گرایش های صوفیانه بیان شده و نقش و جایگاه این نمادها در افکار و زندگی عرفا و صوفیان قرون نخستین اسلامی بررسی گردیده است؛ سپس شیوه های مواجهه ائمه در مبارزه با چنین رفتارها و اندیشه هایی بحث و بررسی شده است. این بررسی روشن می سازد که سیره و روش برخورد اهل بیت با اندیشه های افراطی صوفیانه، انکار و نفی بوده و ائمه همواره کوشیده اند تا از شیوع این گونه افکار و رفتارها در بین مسلمانان جلوگیری کنند و در مقابل، رفتار صحیح اسلامی و قرآنی را متذکر شوند. شیوه های برخورد ائمه با گرایش های صوفیانه، در دو بخش علمی و عملی تبیین شده است.
حکومت و قدرت از دیدگاه زهد و پرهیز
منبع:
تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دوره ۳ پاییز ۱۳۹۰ شماره ۹
167 - 187
حوزه های تخصصی:
زهد و کناره گیری از دنیا، از جمله مضامین موجود در متون ادب فارسی است. فرهنگی که پیشگامان و پیروان خود را به صفت آزادگی متّصف ساخته است و مصداق بارز آن، دوری از مصاحبت و همنشینی با صاحبان قدرت است. از آن جا که زهد، بیشتر جنبه ی دینی و روحانی دارد ، در این گفتار ، به طبقات دیگری از جمله حکما، خردمندان و قناعت پیشگان نیز اشاره کرده ایم تا روشن شود که اجتناب کنندگان از قدرت، تنها زهّاد نیستند و تنها انگیزه ی پرهیز هم ، توجه صِرف به امور اُخروی نیست. آنچه در این مقاله به آن پرداخته شده، اندیشه های زاهدانه و تاثیر آن در کناره گیری از دنیا و قدرت های مادی است. همچنین با نگاهی تازه، زهد را زیر ذره بینِ نقد قرار داده ایم تا نشان دهیم تمامی کسانی که در زمره ی این گروه به شمار می آیند، الزاماً قدسی مآب نیستند، هرچند که شاهد مدّعای ما دراین مجال، تنها متون نظم و نثرفارسی است که البته می تواند بازتابی از حقایق روزگار باشد.
اوصاف شیعیان واقعی؛ ایمان در کلام امیرمؤمنان علی علیه السلام(21)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
معرفت سال سی ام مهر ۱۴۰۰ شماره ۲۸۶
5-10
حوزه های تخصصی:
این مقاله شرحی است بر کلام امیرمؤمنان علی علیه السلام در اوصاف شیعیان واقعی. از نظر آن حضرت، ایمان صرفاً تصدیق قلبی و حصول علم نیست، بلکه عامل اختیاری و ارادی و نوعی تصدیق و اعتقاد قلبی است که مستلزم عمل است. در تحقق عمل اختیاری، شناخت و انگیزش نقش دارند. حفظ ایمان نیازمند صبر است و صبر نیز سه قسم است: صبر بر معصیت، صبر بر طاعت و صبر بر مصیبت. در واقع صبر یکی از پایه های ایمان است. اولین عاملی که برای تحقق صبر لازم است، شوق به پاداش ها، لذت ها و کمالات اخروی است. اگر مؤمن به لذت ها و کمالات اخروی توجه کند و ایمان داشته باشد، از لذت ها و تمایلات دنیوی چشم پوشی می کند. در مصیبت ها، نه ترس مؤثر است و نه امید؛ چاره کار این است که مؤمن از دلبستگی ها به دنیا گسسته شود. اگر نعمت های دنیا را امانت الهی بدانیم، از دست دادن آنها مصیبت آور نخواهد بود. یاد مرگ هم در صبر بر مشکلات بسیار حیاتی است، دوراندیشی و نداشتن دلبستگی به دنیا، مرگ را گوارا می سازد.
واکاوی اندیشه های زاهدانه در قصاید عطار و اشعار ابو العتاهیه
ابواسحاق اسماعیل بن القاسم معروف به ابوالعتاهیه، از شاعران مهم دوره عباسی است که پیرامون بی اعتباری دنیا، مرگ و پیری سخن می راند. او دنیا را به سراب، سایه و مِه مانند نموده، آن را موجی می خواند که غریق را به بازی گرفته است:
اُفٍّ لِدنیا تَلاعَبَت بِی/تَلاعُبَ الموجِ بِالغَریقِ
او مرگ را به جام تلخ و حوض آب با مزکه تلخ مانند کرده، در تصویری مرکب حمله مرگ به پیری را چون حمله پیری به جوانی می داند:
کَاَنَّکَ قَد هَجمتَ عَلَی مَشیبِی/کَما هَجَمَ المَشیبُ عَلَی شَبابِی
عطار از شعرای بزرگ متصوفه قرن هفتم هجری قمری ایران است. او برای بیان مقاصد زاهدانه خود کلام ساده و بی پیرایه و البته سمبلیک را انتخاب کرده است. دیوان اشعار شیخ شامل غزلیات و قصاید و رباعیات است.نگارنده با این باور که آثار عطار متمایل به زهد و ترک دنیا است، در این مقاله سعی دارد به نقد و تحلیل مضامین زاهدانه قصاید عطار با اشعار ابوالعتاهیه بپردازد.
مفاهیم و معانی مشترک در باب طریقت و مقامات آن در ادبیات عرفانی ایران و اسپانیا با تاکید بر آثار و اقوال ابوسعید ابوالخیر و سانتاترسا(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
حکمت و فلسفه سال هفدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۶۵)
181 - 206
حوزه های تخصصی:
سلوک به عنوان یکی از پربسامدترین مفاهیم درعرفان، برگرفته از یک دامنه مفهومی است که حول معنای راه رفتن یا رفتن شکل گرفته و به دامنه مفهومی دیگری الصاق شده است که همانا اندیشه عرفانی است؛ به طوری که گویی واقعا این فرایند را به مثابه راهی تصور کرده اند که در آن مقاماتی وجود دارد. همچنین مفهوم (Camino de Perfeccíon) در ادب عرفانی اسپانیا به معنای راه کمال و برخاسته از کلمه Camino)) به معنایی فیزیکی راه و مسیر است به جهت برداشت استعاری از آن، قابل تطبیق با مفهوم سیر و سلوک عارفانه و اصطلاح طریقت در عرفان اسلامی است. وجود سه مرحله تحت این عنوان در عرفان اسپانیا و شباهت آن به بحث طریقت در عرفان اسلامی آغاز بررسی شباهت در مفاهیم و فراتر از آن، مضامین و معانی موجود در این دو قلمروست؛ یعنی بررسی اشتراکات، اولاً در حیطه معانی و اصطلاحاتی چون طریقت و ثانیاً در باب مفاهیم و روش. بررسی این شباهت ها با استشهاد از آثار و زندگی نامه دو عارف نامی ایران و اسپانیا، سانتاترسا و ابوسعید ابوالخیر انجام شده است. اشتراکاتی که علاوه بر معانی در زندگی، ریاضت ها، سلوک، آمیختن مفاهیم عاشقانه و زهدآمیز و آموزه های دینی و معرفتی این عارفان وجود دارد، می تواند نمودی از اشتراک در دو نحله عرفانی مذکور باشد.
سلوک اخلاقی فردی و اجتماعی از نگاه ابن عباس
منبع:
تأملات اخلاقی دوره دوم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴
27 - 52
حوزه های تخصصی:
ایدئولوژی غالب عامه مسلمانان چُنین القاء می کند که صحابه راویان محض سنّت پیامبر(ص) بوده و اندیشه هایی متمایز نداشته اند. این گونه، عملاً مطالعه ای برای بررسی آراء صحابه و شناخت نسبت آن ها با هم دیگر صورت نگرفته، و خاصّه مطالعه تفکّرات اخلاقی و شناخت تمایز آرائشان با هم دیگر و با مکتب اهل بیت (ع) یا سنجش نسبت آن آموزه ها با تعالیم پیامبر(ص) کم تر کاویده، و بیش تر مغفول واقع شده است. می خواهیم در این مطالعه با نگاهی انتقادی به این رویکرد فراگیر، اندیشه اخلاقی عبدالله بن عبّاس (درگذشته 68) را بازنگریم؛ فقیه و مفسّری از نسلِ صغارِ صحابه که جایگاهش هم چون یک معلّم اخلاق یا تأثیر اندیشه هایش بر فرهنگ اسلامی دوره های بعد را نکاویده اند. این مطالعه از جنس مطالعات تاریخ اندیشه اخلاقی است و از میان منظومه آراء اخلاقی ابن عباس بر آن دسته از آراء وی تمرکز دارد که درباره بهینه سازی سلوک فردی و اجتماعی روایت شده، در تفسیرش از قرآن و سؤالاتش و نقل قول هایش از پیامبر(ص) هم بازتاب یافته، و بُعدی از ابعاد تفکر اخلاقی او را شکل داده است. این مطالعه مدخلی خواهد بود برای آن که بتوانیم در گام های بعد با مقایسه تعالیم صحابه مختلف، تصویری واضح تر از تاریخ اندیشه اخلاقی مسلمانان در نیمه نخست سده 1 حاصل کنیم.
مقایسۀ تطبیقی مشی زاهدانه در تصوف بصره و شام در دو قرن نخست هجری(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات عرفانی بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۵
۱۲۴-۹۷
حوزه های تخصصی:
بصره و شام به عنوان دو پایگاه اموی در دو قرن نخست هجری نقش بسزایی در رشد و ترویج اندیشه های زاهدانه و آموزه های صوفیانه در جهان اسلام داشته اند. بنابراین بررسی ابعاد مشی زاهدانه در این دو شهر در بُعد فردی و اجتماعی و تبیین اشتراکات و اختلافات این دو شهر در این زمینه، مسئله این پژوهش قرار گرفت. با استمداد از روش مقایسه تطبیقی به دست آمد که با وجود اهتمام زیاد زاهدان این دو شهر به عبادت و ترک دنیا، بصریان رویکرد متعادل تری نسبت به شامیان داشته و زهد آن ها بیشتر در مسیر ارزش های اخلاقی بوده است، درحالی که در سرزمین شام زاهدان در اطاله نماز و کثرت روزه و تلاوت پیوسته قرآن می کوشیدند. در طبقه تابعان زاهدان بصری بیشتر از ترک دنیا و بی توجهی به آن، توجه به کسب حلال و استفاده شایسته از نعمت های دنیوی وجود داشته است و فقط در میان برخی شاگردان حسن بصری گونه هایی از زهد افراطی دیده می شود درحالی که اکثر زاهدان شامی به بهره حداقل از نعمت دنیا و سرانه حکومتی اکتفا می کردند. در بُعد اجتماعی نوعی از انفعال، تساهل و انزواطلبی در برخورد با مسائل سیاسی، اجتماعی و برخورد با حاکمان در بصره دیده می شود، درحالی که زاهدان شامی علاوه بر نشر دانش و حدیث و تعالیم دین، تصدی امور، قضاوت و فرماندهی سپاه را نیز بر عهده گرفته و گفتمان اصلاحی، اعتراضی و پویا در نقد انحرافات بنی امیه را به منظور اصلاح و عمل کردن آن ها به سیره پیامبر(ص) و صحابه دنبال کرده اند.