مکتب های فلسفی

در میان اندیشمندان مسلمان، صدرالمتألهین ازجمله کسانی است که رویکرد خاصی به حدود شناختیِ عقل در فهم قرآن به عنوان یک متن وحیانی دارد.وی معتقد به جداناپذیری شریعت و اصول عقلی است و قرآنرا امری عقلی میداند. بنابراین نقش عقل در اصول و مبانی مورد پذیرش ویدر جهت فهم قرآن قابل توجه است. صدرالمتألهینتدبر در آیات قرآن را مرتبط به تدبر در عالم هستی میداند وقرآن را نور عقلی معرفی میکند که از طریق آن نور، مبدأ و معاد شناخته و حقایق اشیا مشاهده میشود. ملاصدرا هم تراز با درجات کمالی خرد انسانی به درجه ای از بطن قرآن معتقد است. انسان کامل کسی است که ازجهت مرتبه عقلی به اکمال رسیده است. ملاصدرا شرط بهره مند شدن از حقیقت و بطون قرآن را استفاده از نیروی تعقل میداند و براین اساس، تأویل در تفسیر قرآن امری ضروری استو میدان درک معانی قرآن برای جولان اهل فهم و تأمل و تعقل وسیع است. در این تحقیق به واکاوی نقش عقل در درک معانی قرآن از دیدگاه صدرالدین شیرازی خواهیم پرداخت.

۷۴۳.

رابطه نفس و بدن از نظر ملاصدرا ‏

نویسنده: فهیمه جامعی

منبع: خردنامه صدرا ۱۳۸۴ شماره ۴۱

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۷۳ تعداد دانلود : ۱۴۳۰

۷۴۴.

معیار صدق و توجیه معرفت در نظام معرفتی صدرایی و اشراقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حسن رهبر شمس الله سراج

منبع: حکمت صدرایی سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۱ (پیاپی ۷)

کلیدواژه‌ها: مطابقت معرفت مبناگرایی صدق - توجیه مکتب صدرایی مکتب اشراقی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۷۵ تعداد دانلود : ۷۲۵

معرفت شناسان معرفت را به «باور صادق موجه» تعریف می کنند. در تارخ اندیشه های فلسفی همواره پیرامون معیار صدق و توجیه معرفت به عنوان دو شرط اساسی و مهم در تعریف معرفت نظریه پردازی هایی وجود داشته است. فیلسوفان حکمت متعالیه و حکمت اشراق نیز از این قاعده مستثنی نبوده اند. اگرچه هر دو مکتب معیار صدق را مطابقت و معیار توجیه معرفت را مبناگرایی می دانند اما در این میان اختلاف نظرهای مهمی نیز میان دو مکتب وجود دارد که نظرات آنها را از یکدیگر متمایز و متفاوت می سازد. چنانکه صدرائیان میان حق و صادق تفاوت قائل اند و لحاظ قضیه با واقع و تقدم و تأخر آن را باعث تفکیک مفهوم حق با صادق می دانند اما در مقابل اشراقیان این تفاوت را غیر حقیقی می دانند. همچنین اشراقیان مطابقت را صرفاً تطابق با خارج می دانند برخلاف صدرائیان که معتقدند ملاک مطابقت، تطابق با واقع اعم از ذهن و عین است. در سوی دیگر، از وجوه مشابهت دو مکتب می توان به این نکته اشاره کرد که هر دو از اشراقات و شهودات نفسانی به عنوان معارف بدیهی و مبنایی در معرفت نام می برند که می تواند نقش پایه ای در معرفت بشر ایفا نماید و بنابراین نوعی «مبناگرایی نوین» را پیشنهاد می دهند.

۷۴۵.

همراه با صدرا در ساحت خیال و مرگ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مرضیه پیراوی ونک

منبع: متافیزیک دوره ۱ پاییز و زمستان ۱۳۸۸ شماره ۳ و ۴

کلیدواژه‌ها: هنر مثال برزخ خیال مرگ قوس نزول قوس صعود

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۷۱ تعداد دانلود : ۹۵۰

۷۴۶.

ادراکات اعتباری و نسبیت اخلاق در اندیشه علامه طباطبائی(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: امین رضا عابدی نژاد داورانی

منبع: معرفت اخلاقی سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۱۵)

کلیدواژه‌ها: ادراکات اعتباری خوب باید نسبیت اخلاق ثبات اخلاق اعتبارات عمومی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۶۸ تعداد دانلود : ۷۳۷

مفاهیمی همچون خوب و باید، که نماد مفاهیم ارزشی و لزومی اخلاق هستند، مفاهیمی اعتباری می باشند. از خصوصیات بارز ادراکات اعتباری این است که این گونه ادراکات، به یک معنا نسبی هستند. در پاسخ به این سؤال که آیا این گونه نسبیت، تعارضی با اطلاق و ثبات اخلاقی ندارد؟ باید گفت: کمال موجود مبدأ نهایی فعل اختیاری انسان است و لذا اصول عام اخلاقی، از اعتباریات عمومی هستند که لازمه نوعیت نوع می باشند. از این رو، کمال نوعی انسان، مبدأ اصلی اعتبارخوب و وجوب اخلاقی است. ازآنجا که کمال نوعی انسان به تبع ثبات در نوعیت نوع، ثابت است، اعتبارات اخلاقی که ناظر به کمال ثابت نوع انسانی هستند، تغییر نمی پذیرند.

۷۴۷.

وجوه اشتراک و شباهت در دیدگاه های معرفت شناختی ملاصدرا و هوسرل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علی حقی سید محمدامین مداین شیشوان

منبع: آموزه های فلسفة اسلامی بهار و تابستان ۱۳۹۲ شمارة ۱۲۲

کلیدواژه‌ها: علم حضوری بدیهیات پدیدارشناسی اتحاد عقل و عاقل و معقول فاعل و متعلق شناسا

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۶۸ تعداد دانلود : ۸۹۹

فلسفه به عنوان دانشی که متکفّل مسائل زیر بنایی است؛ نیازمند اتصاف به صفت تیقّن و یقینی بودن است. در غیر این صورت به عنوان دانش پایه ای نمی تواند مسائل زیر بنایی سایر علوم را در قلمرو خود مورد بحث قرار داده و به وضوح تبیین کند. هوسرل و ملاصدرا دو فیلسوفی هستند که با وجود تفاوت در نظام فکری شان به مسئله تیقن و ماهیت یقین پرداخته اند. هوسرل با طرح فروکاهش ها «reduce» و اپوخه «epoche» و ملاصدرا با طرح مسئله « اتحاد عقل و عاقل و معقول» راه رسیدن به یقین و کیفیت یقین را شرح داده اند. ما در این نوشتار به وجه اشتراک میان دو فیلسوف از این جنبه معرفت شناسی خواهیم پرداخت. ملاصدرا با طرح نظریه اتحاد عقل ، عاقل و معقول و نیز پر اهمیت جلوه دادن فاعل انسانی در مسئله شناخت ؛ علم و نفس را از گونه مجردات دانستن و عدم غیبت مجردات از یکدیگر ؛ معنای ویژه ای از یقین را ارائه داده است که مسبوق به سابقه نیست. البته در این معنای یقین نباید جایگاه علم حضوری و ابتنای علم حصولی بر علم حضوری را فراموش کرد. همین معنای یقین در هوسرل نیز مشاهده می شود . وی آگاهی را ساحت سه جانبه – فعل آگاهی ،اگو، متعلق آگاهی- می داند که با عقل ، عاقل و معقول متناظر هست. و باز این سه امر در اندیشه هوسرل در اتصاف با یکدیگر قرار دارند.هوسرل چونان صدرالمتالهین نقش فاعل شنا سا به عنوان نقطه مرکزی می پذیرد؛ و از آن به عنوان (( اگوی استعلایی )) یاد می کند.

۷۴۸.

نقد و بررسی ادله اثبات ماده اولی در فلسفه

نویسنده: علی ارشدریاحی

منبع: علوم انسانی دانشگاه الزهرا بهار ۱۳۷۹ شماره ۳۳

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۶۶ تعداد دانلود : ۹۵۳

۷۴۹.

بررسی انتقادی شماری از پیش فرض های معناشناختی و ادلّة نظریة «اصالت وجود»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمد معارفی محمدکاظم فرقانی محسن فیض بخش

منبع: حکمت صدرایی سال اول بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: اصالت وجود اعتبارات ماهیت اشتراک معنوی وجود اعتباریت ماهیت

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۶۴ تعداد دانلود : ۸۱۴

حکمای متعالیه، بر اساس شماری از دلائل، به دفاع از نظریّة اصالت وجود پرداختهاند. همچنین این نظریّه، بر شماری پیشفرض مبتنی است. لذا، مواجهة انتقادی با این نظریّه میتواند به دو شکل عمده صورتبندی شود که عبارتاند از: بررسی پیشفرضهای نظریّه؛ و بررسی ادلّة آن. در مقام مواجهة انتقادی با پیشفرضهای نظریة اصالت وجود، اشتراک معنوی وجود ـ به عنوان یک پیشفرض تصدیقی ـ نادرست و یا محلّ تردید است. همچنین تلقّی خاصّ از اعتباریّت و ماهیّت ـ به عنوان دو پیشفرض تصوّری ـ دارای ابهام هستند. در مقام مواجهة انتقادی با دلایل اصالت وجود نیز دلیل مبتنی بر «اخراج ماهیت از حالت استواء توسط وجود»، به عنوان بهترین دلیل اقامه شده بر صحّت این نظریه، دلیلی قاصر در اثبات مدّعاست. در کنار این دسته از اشکالات، که میتوان آنها را اشکالات بنایی نامید، اشکالی مبنایی نیز وجود دارد: دوگانة اصالت وجود یا اصالت ماهیّت، واقعیت را در وجود یا ماهیت منحصر میکند، بدون اینکه دلیل کافی برای این انحصار ارائه شود.

۷۵۰.

نقش وجودى انسان در معرفت بشرى؛ مطالعه اى تطبیقى در آراى ملّاصدرا و مارتین هیدگر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حسین زمانیها رضا اکبریان

منبع: معرفت فلسفی سال هفتم زمستان ۱۳۸۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۶)

کلیدواژه‌ها: هیدگر معرفت ملاصدرا ساختار وجودى انسان آشکارسازى شى ء فی نفسه

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات مکتب های فلسفی حکمت متعالیه

تعداد بازدید : ۱۷۶۳ تعداد دانلود : ۸۴۵

در کلّ سنّت متافیزیک، چه در دنیاى غرب و چه در جهان اسلام، با دو تفسیر عمده از نقش وجودى انسان در عمل «معرفت» مواجه مى شویم: 1) تفسیرى که بر پایه آن، انسان صرفا نقشى منفعل دارد و همچون لوح سفید یا آیینه اى است که صور یا نقوشِ اشیا در وجود وى، یا مرتبه خاصّى از وجود وى (به نام «ذهن») مرتسم مى شوند؛ 2) تبیینى که (اولین بار به وسیله کانت ارائه شد) در آن انسان فعّالانه در عمل معرفت وارد شده و نقشى سازنده به عهده دارد. در هر دو تبیین یادشده وجود انسان به منزله حجابى است که مانع از ظهور اشیاء فى نفسه مى شود؛ در نتیجه امکان وصول به اشیاء فى نفسه در معرفت بشرى به مسئله و مشکلى چالش برانگیز تبدیل مى شود تا جایى که در فلسفه کانت اصولاً وصول به اشیاء فى نفسه غیرممکن مى نماید. از نظر هیدگر و ملّاصدرا، نقش انسان در عمل معرفت صرفا نوعى آشکارسازى است که در پرتو آن، شى ء آن گونه که هست خویشتن را ظاهر مى سازد. انسان چیزى از خود بر اعیان تحمیل نمىکند؛ او به دلیل ساختار و نحوه خاصّ وجودى خود، اجازه مى دهد که اشیا آن گونه که هستند خویشتن را بنمایانند.

۷۵۱.

تعلیقات فارابی

نویسنده: جعفر آل یاسین مترجم: امیر اهری

منبع: کتاب ماه فلسفه بهمن ۱۳۸۷ شماره ۱۷

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۶۲ تعداد دانلود : ۸۶۳

۷۵۲.

نظریه حرکت جوهری: پیامدهای فلسفی و تربیتی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مرتضی خسرونژاد محسن قمی محمد شریفانی

منبع: اندیشه دینی ۱۳۸۷ شماره ۲۹

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات مکتب های فلسفی حکمت متعالیه

تعداد بازدید : ۱۷۶۲ تعداد دانلود : ۹۱۷

۷۵۳.

چیستی سعادت از منظر سهروردی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عین الله خادمی

منبع: اندیشه دینی تابستان ۱۳۹۱ شماره ۴۳

کلیدواژه‌ها: نور سهروردی مجازی سعادت عظمی سرمدی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۵۹ تعداد دانلود : ۹۴۹

۷۵۴.

واقع گرایی اخلاقی با تأکید بر اندیشه صدرایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: بهروز محمدی منفرد

منبع: پژوهشنامه اخلاق سال ششم بهار ۱۳۹۲ شماره ۱۹

کلیدواژه‌ها: صدرالمتألهین واقع گرایی ناواقع گرایی گزاره های اخلاقی موضوع اخلاقی محمول اخلاقی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۵۷ تعداد دانلود : ۱۲۴۲

تبیین واقع گرایی اخلاقی براساس اندیشه متعالیه و ارائه نظریه مختار مسئله این مقاله است؛ ازاین رو ابتدا با اثبات وجود مُعَنونی برای موضوعات گزاره های خارجی جهت فراهم آوردن بستر برای وجود خارجی محمول های گزاره های اخلاقی گردد. به یاری معقولات ثانی فلسفی و معناشناسی، استدلال هایی برای واقع نمایی محمولات اخلاقی ارائه گردد. در نتیجه چنین نظامی در صورتی می تواند وجود واقعیاتی در جانب مفاهیمی را که شأن محمولی دارند، اثبات نماید که نفس الامر را آن گونه که علامه طباطبایی تفسیر کرده (تحقق و ثبوت) تلقی کنیم. نکته قابل ذکر اینکه در این نوشتار، مسئله واقع گرایی تنها از حیث وجودی مورد بحث قرار می گیرد و جنبه معرفت شناسانه آن لحاظ نمی شود.

۷۵۵.

تحول تاریخی انسان نزد ملاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عبدالله صلواتی

منبع: شناخت (پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی) پاییز و زمستان ۱۳۸۹ شماره ۶۳

کلیدواژه‌ها: انسان کامل تحول تاریخی حرکت وجودی اضطراری کثرت نوعی انسان

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۵۶ تعداد دانلود : ۹۶۷

انسان ملاصدرا افزون بر دو حرکت وجودی اضطراری و حرکت وجودی ارادی، برخوردار از تحولی تاریخی است، یعنی در دوره های تاریخی متفاوت، با انواعی از انسانها روبرو هستیم، نه نوع واحدی از انسان. ملاصدرا تحول تاریخی انسان را متأثر از تعالیم دینی، طرح کرده است که براساس روش شناسی ملاصدرا و نگاه عرفانی او می توان تحول یاد شده را تبیین نمود؛ تاریخ انسانی نزد ملاصدرا از حس آغاز شده و به مثال، توهم، عقل و مقام عبدیت ختم می شود، بنابراین تاریخ انسانی نیز همانند نفس انسانی مشمول حکم جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء است و تعریف ارسطویی از انسان به حیوان ناطق، برای انسان متحول به حرکت جوهری ارادی و تحول تاریخی، تعریفی انتزاعی و میان تهی است. در این جستار سعی شده است پس از گزارش دوره های تاریخی نزد عارفان مسلمان و ارتباط آنها با انسان، شواهد و دلایل متعدد ملاصدرا در باب تاریخیت انسان ارائه و مورد بررسی قرار گیرد.

۷۵۶.

سیر تکاملی فهم عالمان مسلمان از مسئله اختیار(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: اصغر نوروزی

منبع: آیین حکمت سال سوم بهار ۱۳۹۱ شماره ۱۱

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۵۵ تعداد دانلود : ۱۱۲۱

۷۵۷.

حضوری بودن محسوسات

نویسنده: عسکری سلیمانی امیری

منبع: معرفت فلسفی بهار ۱۳۸۴ شماره ۷

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۵۳ تعداد دانلود : ۷۹۶

۷۵۸.

مبانی مابعدالطبیعی اندیشه سیاسی فارابی

نویسنده: طاهره کمالی زاده

منبع: تأملات فلسفی سال اول پاییز ۱۳۸۸ شماره ۳

کلیدواژه‌ها: فلسفه عقل وجود شناسی عقل فعال سیاست مدنی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۵۲ تعداد دانلود : ۷۹۲

فارابی از بزرگترین نمایندگان فلسفه سیاسی و شاخص ترین چهره سیاسی دوره اسلامی است. پژوهشگران فلسفه سیاسی، سیاست مدنی در تفکر معلم ثانی را جزیی از نظام عام فلسفه او می دانند. فارابی سیاست مدنی را در افق فلسفه وجود مطرح می کند و با توجه به دریافتی که از مراتب هرمی موجودات و کیفیت صدور و ارتباط آنها با سبب اول دارد به استنتاج هستی مدنی انسان و مرتبه وجودی مدینه می پردازد. فارابی الهیات و سیاست را در منظومه واحد فلسفی در آمیخته و با تکیه بر وحدت و شیوه استدلال نتایج آن دو را به یکدیگر تعمیم می دهد. فارابی مواد سیاست خود را از افلاطون و ارسطو گرفته و آن را بر مبنای فلسفه ارسطویی و نو افلاطونی اسلامی به شیوه استدلالی و برهان مدون کرده است. بنابر این غالبا اندیشه سیاسی فارابی را دارای دو پایه مشخص افلاطونی و ارسطویی می دانند.

۷۵۹.

وحدت وجود از دیدگاه صدرالمتألهین(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: سید محمدمهدی نبویان سید محمود نبویان

منبع: آیین حکمت سال پنجم زمستان ۱۳۹۲ شماره ۱۸

کلیدواژه‌ها: وحدت وجود صدرالمتألهین بسیط الحقیقه وجود رابط صرف الوجود عدم تناهی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۵۳ تعداد دانلود : ۸۶۳

مسئله وحدت وجود از مسائل کلان هستی شناختی است که در فضای عرفانی پدید آمده و آرام آرام در فضای فلسفی وارد شده است. قبول یا رد آن تمام مسائل فلسفی را تحت الشعاع قرار می دهد. با قبول وحدت وجود، عالَم رنگ دیگری به خود گرفته، در معنای غلیظ آن، علیت از میان موجودات رخت بر می بندد. نیز وحدت وجود تحلیل دیگری از وجود حضرت حق و شریعت خواهد داد. فیلسوفانی قبل از صدرالمتألهین در این باب بحث کرده اند، اما ملاصدرا مدعی برهانی ساختن این مسئله و تبیین صحیح و دقیق آن شده است. در این مقاله، به بیان تقریر ملاصدرا و ادله آن در باب وحدت شخصی وجود می پردازیم. ایشان با ارائة پنج استدلال: وجود رابط، بسیط الحقیقه، صرف الوجود، واجب الوجود بالذات واجب من جمیع الجهات و عدم تناهی به اثبات وحدت وجود پرداخته است.

۷۶۰.

پیشینه تاریخی، توصیف و تبیین موضع ملاصدرا درباره چیستی فلسفه اولی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: احد فرامرز قراملکی مهدی گل پرور روزبهانی

منبع: پژوهش های هستی شناختی سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۴

کلیدواژه‌ها: ملاصدرا موضوع علم علم شناسی ارسطویی امور عامه فلسفه اولی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۵۵

الگوی علم شناسی موضوع محور ارسطویی- سینوی، فلسفه اولی را بحث از عوارض ذاتی «موجود بما هو موجود» دانسته و دو حوزه امور عامه و الهیات بالمعنی الأخص را ذیل آن علم واحد دسته بندی می کرد. با پیشرفت تاریخی علم کلام و غلبه یافتن رویکرد فلسفی در آن، مباحث دو حوزه مذکور از یکدیگر تفکیک شده و با لحاظ کردن آن ها به عنوان دو علم مستقل، به تدریج الگوهای متنوعی، یکی پس از دیگری و هریک با نقد الگوی پیشین، برای وحدت بخشی مباحث امور عامه ارائه گردید. از ملاصدرا به عنوان یک فیلسوف نوآور می توان توقع داشت که در این سیر تاریخی و خصوصاً با تحولی که در محتوای فلسفه اولی ایجاد کرده طرح بدیعی نیز برای شناسایی آن عرضه کرده باشد، اما او نامنتظرانه به همان موضع ارسطویی- سینوی بازگشته است. در تییین چرایی اتخاذ این رأی، شواهد غیرمقنع و قابل دفعی وجود دارد که نشان می دهد آن موضع، حاصل اندیشه های ابتدایی – و نه نهایی– ملاصدرا بوده است. اما قابل دفاع تر است که آن موضع فلسفه شناسانه ملاصدرا با فلسفه او سازگار دانسته شده و یا اینکه با توجه به قرائن متعدد و از جمله برای حفظ ادعای انقلاب پارادایمی حکمت متعالیه نسبت به سنت های فلسفی پیشین، رخنه ای در اندیشه او محسوب گردد.

درخت حوزه‌های تخصصی