درخت حوزه‌های تخصصی

جاینام شناسی یا بررسی نام های جغرافیایی، از زیرشاخه های زبان شناسی است که اصول و قواعد خاصی دارد. این علم در ایران در دهه های اخیر رواج یافته، اما هنوز جایگاه خود را پیدا نکرده است. جاینام ها در گ ویش های ایرانی کمتر از زبان فارسی بررسی شده است. تاتی عنوانی کلی از گویش های ایرانی است که در نواحی مختلف ایران و خارج از ایران رواج دارد و به دو دستة شمالی و جنوبی تقسیم می شود. بررسی جاینام های تاتی به شناخت بیشتر این گویش ها کمک می کند. هدف این مقاله ضمن طرح مسائل کلی در جاینام شناسی ایرانی، انواع جاینام های منطقة تات زبان شاهرود خلخال، با تمرکز بیشتر بر روستای «درو» dərav مطالعه شده و ویژگی های زبانی آنها بررسی شده است.

دیوارنوشته ها که از آنها با نام گفتمان خاموش نیز یاد می شود، منعکس کننده جایگاه های متفاوت زنان و مردان در ساختار اجتماعی هستند. از این رو، مطالعه دیوارنوشته ها می تواند اطلاعات مهمی را در ارتباط با ویژگی های زبانی و اجتماعی نویسندگان نامشخص شان فراهم کند. هدف از پژوهش حاضر بررسی و تحلیل جامعه شناختی–زبانی موضوع و سبک نوشتاری پیکره ای از دیوارنوشته های فارسی دانشجویان دختر و پسر در محیط دانشگاه است. برای این منظور، مجموعاً 640 دیوارنوشته (320 دیوارنوشته مربوط به دختران و 320 دیوارنوشته مربوط به پسران) در بازه زمانی یک ماهه از محیط خوابگاه دختران و پسران و نیز سالن مطالعه دختران و پسران در کتابخانه مرکزی دانشگاه سیستان و بلوچستان جمع آوری گردیدند. نتایج این پژوهش نشان داد که این دیوارنوشته ها در موضوعات «عشق، درخواست کمک از خدا، ناامیدی و افسردگی، اعلام حضور، بیان آرزو، ذکر تاریخ و زمان، توهین، شعر، شوخی و بیان دوستی» مشترک بودند، اما «مطالب درسی» فقط توسط دانشجویان دختر و «نصیحت کردن و نگرانی مالی» فقط توسط دانشجویان پسر به کار برده شده بودند. همچنین، تحلیل موضوعی دیوارنوشته ها نشان داد که دانشجویان پسر غالباً به دنبال «تثبیت قدرت» و «جایگاه برتر» و دانشجویان دختر در صدد ابراز «احساسات عاطفی» و «ایجاد همبستگی» بودند. همچنین، نتایج به دست آمده در ارتباط با سبک نوشتاری به کاررفته در هر دو گروه دیوارنوشته ها نشان داد که دختران به استفاده از گونه زبانی گسترده گرایش داشتند و از این رهگذر، نسبت به دانشجویان پسر دارای برتری زبانی بودند.

با وجود اهمیت مطالعات میان رشته ای در سرتاسر جهان، تاکنون مطالعه ای در زمینه ماهیت و روند میان رشته ای شدن در زبان شناسی ایران انجام نشده است و به همین دلیل، نگارندگان مقاله حاضر کوشیده اند تا خلأ پژوهشیِ مذکور را با رویکردی کمّی رفع نمایند. پیکره فراهم شده برای مطالعه حاضر شامل 1859 مقاله مستخرج از 47 نشریه علمی-پژوهشی است. نگارندگان با تکیه بر عنوان، کلیدواژه ها و گاه متن مقاله، تک تک مقالات را در پانزده حوزه و/ یا هفت میان رشته ای طبقه بندی کردند. شناسایی 1353 مقاله (73درصد از کل مقالات) با ویژگی میان حوزه ای یا میان رشته ای نشان داد که دانش زبان شناسی در ایران، همگام با سایر علوم در دیگر نقاط جهان میان رشته ای شده است. براساس یافته ها، «نحو» پربسامدترین و پرنفوذترین حوزه، و «ادبیات وزبان شناسی» نیز پربسامدترین و پرنفوذترین میان رشته ای است. بررسی تعاملِ تقاطعیِ حوزه ها و میان رشته ای ها حاکی از آن است که بالاترین میزان تعامل به حوزه «تحلیل گفتمان» با میان رشته ایِ «ادبیات وزبان شناسی» اختصاص دارد. متغیر وابستگی سازمانیِ نویسندگانِ مقالات نشان می دهد که درمجموع، 127 دانشگاه و مرکز آموزشی و پژوهشی در نگارش مقالاتِ پیکره مورد مطالعه نقش داشته اند و البته سهم دانشگاه ها کاملاً نامتوازن است، به طوری که اعضای هیئت علمی و دانشجویان 10 دانشگاه، در تألیف 72 درصد از مقالات نقش داشته اند و 28 درصد باقی مانده توسط محققان 117 دانشگاه ارائه شده است. بررسی داده ها، با تکیه بر متغیر زمان، نیز نشان می دهد که در 25 سال گذشته میزان میان رشته ای شدن به گونه ای چشمگیر افزایش یافته است.

در فارسی امروز ""که"" ضمیر پرسش، نشانة بند موصولی، نشانة بند متمّمی و حرف ربط است. مقاله حاضر در پی آن است تا با نگاهی به پیشینه تاریخی کارکردهای این صورت، رابطه آنها را با یکدیگر بررسی کند. بررسی ها نشان می دهد: 1- در دورة باستان، نشانه های بندهای متممی، موصولی، ربطی/ قیدی و ضمیر پرسشی از یکدیگر متمایزند؛ 2- در دورة میانه، نشانه بندهای موصولی و ضمیر پرسشی یکسان شده اند، امّا نشانه بندهای متممی و ربطی/ قیدی از یکدیگر متمایزند؛ 3- در فارسی امروز، نشانة بندهای موصولی، متممی و ربطی با ضمیر پرسشی یکی شده است. به نظر می رسد با توجه به این که ""که"" موصولی و پرسشی در دوره میانه به یک شکل بوده اند و گرایش های رده- شناختی به این سو هستند که صورت پرسشی به موصول تبدیل شود ""که"" فارسی امروز در تمامی کارکردهایش باید مشتق از ""که"" پرسشی باشد.

صورت گرایان حدود سال 1950 و حوالی انتشار آثار یاکوبسن در زمینۀ زبان شناسی ساختارگرا، در حوزۀ تحلیل ساختاری متون ادبی دست به نوآوری زدند. نقد ساختارگرا متون ادبی را مجموعه ای از پدیده های زبانی در نظر می گیرد که آن ها را از هر متن دیگری متمایز می کند. فرایندهایی که این تمایز را سبب می شوند، در تمام سطوح (آوایی، دستوری و واژگانی) قابل تشخیص هستند. در این پژوهش با تکیه بر آثار یاکوبسن به بررسی یکی از اشعار اخوان ثالث با عنوان «قصه ای از شب» پرداخته ایم. تحلیل ساختارگرایانه به ما کمک می کند تا خوانشی موشکافانه از متن داشته باشیم و صورت و قالب شعر را با ظرافت بیشتر مورد تأمل قرار دهیم تا به شبکۀ معنایی پنهان شعر برسیم. درحقیقت، هدف از این بررسی پاسخ به سؤالاتی است نظیر اینکه چگونه کارکردهای زبانی در قالب ساختار هندسی شعر به خدمت انتقال هر چه بهتر مفاهیم درآمده اند و چگونه نظام کلمات در پسِ ساختارهای سطحی خود دربرگیرندۀ مفاهیم عمیق متناسب با فضا و درون مایۀ اصلی شعر هستند. با بررسی فرایند های آوایی، دستوری و واژگانی معنایی نشان داده ایم که نظام کلمات چگونه سبب پیدایش لایه های پنهانی در شعر شده اند که در خلق زیبایی مؤثر بوده اند و نیز به کشف شبکۀ معنایی شعر نائل آمده ایم.

تمرین»از دیرباز یا درواقع از بدو پیدایش آموزش زبان همواره یکی از مهم‏ترین و کارسازترین ابزارهای افزایش کارآیی و بالا بردن سطح توانش زبانی در زبان‏آموزان محسوب شده است.ازاین‏رو مربیان و متخصصان باصحلاحیت بسیاری،همهء سعی خود را در این زمینه به‏کار گرفته‏اند که حاصل این تلاش‏ها،تهیه تمرینات متنوعی بوده است.اگرچه این تمرینات با دقت زیاد تهیه و همواره‏ باتوجه به پیشرفت‏های گوناگون در علم آموزش زبان،دستخوش تحولات فراوانی شده،اما بهبود چندانی حاصل نشده است. بنابراین،باوجود فراوانی،گوناگونی و تنوع بسیار این تمرینات و تغییر مداوم آن‏ها برای روزآمد شدنشان به‏لحاظ واژگانی،حاصل‏ کاربرد آن‏ها آن‏چنان‏که باید درخشان نیست،خصوصا در کشورهایی که«زبان مقصد»،کاربردی در جامعه ندارد و تنها شانس‏ زبان‏آموزان در تکلم به آن زبان،در کلاس درس است و نهایتا یک شب بعد از جلسهء کلاس یا یک شب قبل از جلسه بعدی شاید به‏ ناچار به حل تمرینات کلاسی می‏پردازند.اما در فاصله میان دو جلسه از کلاس،آن‏چنان‏که باید فعالیتی در این زمینه از سوی زبان‏آموز صورت نمی‏گیرد و همین خود موجب عقب‏ماندگی وی در یادگیری می‏شود.به‏منظور حل این مشکل،نویسندهء مقاله پیشنهادی مبنی بر تقسیم‏بندی تمرینات و انجام تدریجی آن‏ها توسط زبان‏آموز مبتدی،و نیز چگونگی تهیهء این نوع تمرینات ارائه می‏دهد.

نظریه ظرفیت، واژگان، از جمله افعال، را بر اساس نوع وابسته های همراهِ آنها در جمله، دارای ظرفیت می پندارد. در هر زبان فرایندهای مشخصی، از طریق تعداد متمم های نحوی در یک بند و یا به وسیله تغییر نقش های معنایی موضوع های یک محمول، باعث تغییر در ظرفیت فعل می شوند. در این مقاله سعی شده است تا با اتخاذ چارچوب نظریه ظرفیت، به تجزیه و تحلیل ساخت های سببی در زبان کردیِ سورانی پرداخته شود. جمله ها و داده ها ابتدا از متونِ مکتوب و گفتار عادیِ گویشوران استخراج و سپس، جهت توصیف و تحلیل، طبقه بندی شدند و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در پایان نتیجه گرفتیم که سببی سازی ازجمله فرایندهای افزایشِ ظرفیت است، که باعث تغییر نوع و تعداد وابسته های فعل در جمله، در زبان کردیِ سورانی می شود.

گویش سیستانی یکی از گویش های شرقی ایران امروز است که برخی ویژگی های آوایی، واجی، صرفی و نحوی متفاوت با زبان فارسی در آن مشاهده می شود. یکی از ویژگی های واجی منحصر به فرد این گویش، کاربرد متعدد خوشه دوهمخوانی آغازین در ابتدای هجا است. شواهد به دست آمده از گویش سیستانی نشان دهنده وقوع فرایندهای واجی در آغاز هجا و منتهی شدن به خوشه دوهمخوانی آغازین در این جایگاه می باشد. این پژوهش قصد دارد فرایندهای واجی به کاررفته در آغاز هجا را که منجر به ایجاد برخی خوشه های دوهمخوانی آغازین می شوند دریابد و از طریق واج شناسی خودواحد به طور کامل به ساختار درونی هجاهای این گویش نفوذ نموده و آنها را تحلیل و بررسی کند. واج شناسی خودواحد اولین بار توسط گلداسمیت (1976) مطرح گردید. گلداسمیت بازنمایی واجی را به صورت شبکه ای از چند لایه و در فضای چندبعدی که هر بعدش یک یا چند مشخصه آوایی مستقل دارد، مطرح نموده است. در این پژوهش ابتدا هجاهایی که دارای خوشه همخوانی آغازین هستند، جدا گشته و سپس بر طبق نظریه گلداسمیت تحلیل خودواحد بر روی آنها صورت گرفته است. نتایج به دست آمده حاکی از این است که گویش سیستانی علاوه بر ساختار هجایی CV(C)(C) دارای ساختار هجایی C(C)V(C)(C) نیز می باشد و این ساختار که دارای خوشه دوهمخوانی آغازین است، منجر به اعمال دو فرایند واجی مرکزی شدگی و حذف واکه مرکزی به طور پی در پی در بعضی واژه های بسیط و غیربسیط می گردد.

یکی از موضوعات مهمی که درباره تاریخ بیهقی می توان بررسی کرد، بررسی زیبایی ها و ویژگی های زبانی است که سبب شده است، تاریخ بیهقی علاوه بر جنبه های تاریخی از نظر مسائل زبانی نیز دارای اهمیت باشد. با مطالعه تاریخ بیهقی از این منظر شاهد شاخصه های زبانی پربسامدی هستیم که در ایجاد ادبیت این کتاب نقش مهمی دارند و برجستگی زبانی پدید می آورند. منظور از برجسته سازی، برهم زدن قواعد مرسوم زبان است که به آشنایی زدایی منجر می شود و یکی از عوامل ایجاد متن ادبی است. زبان شناسان دو عامل هنجارگریزی (قاعده کاهی) و قاعده افزایی را سبب برجسته سازی زبان می دانند. در این مقاله بر اساس نظریه جفری لیچ ، برجستگی های زبانی تاریخ بیهقی در هفت حوزه واژگانی، نحوی، سبکی، معنایی، زمانی، آوایی و گویشی بررسی شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که هنجارگریزی های نحوی در گسترده ترین شکل ممکن، ساخت ترکیبات جدید، استفاده از ساخت های کهن افعال، تصویرپردازی و استفاده از صور خیال، کاربرد شواهد قرآنی و ادبی و استفاده از انواع توازن، سبب برجسته سازی زبانی در تاریخ بیهقی شده و این متن را به نثری ادبی تبدیل کرده است.

زبان به باور فرکلاف این قدرت را دارد که به اهداف سیاسی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی شکل دهد، تغییرات این روندها را نشان دهد و خود به گونه ای عامل این تغییرات شود. امروزه سیاستمداران غربی در سخنان خود به فرآیند ""جهانی شدن"" اشاره بسیار دارند، و آن را پدیده ای ضروری می دانند که به هرحال اتفاق می افتد. رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی با روش های تحلیلی خود می تواند روابط قدرت پنهان در این نوع گفتمان ها را آشکار سازد و توازن نوینی را که در جهان اقتصادی/سیاسی به وجود آمده، مورد بررسی قرار دهد. هم اکنون چند تحلیل گر به پردازش فرآیند جهانی شدن در قالب کتاب و مقاله همت گماشته اند که از آن میان می توان به کتاب زبان و جهانی شدن اثر زبان شناس برجسته نورمن فرکلاف اشاره کرد. پیش از این از او کتاب های زبان و قدرت(1989)، گفتمان و تغییرات اجتماعی (1992) و کتاب گفتمان رسانه ای(1995) به چاپ رسیده است. هر چند که از انتشار کتاب زبان و قدرت نزدیک به دو دهه گذشته است، باید توجه داشت که در آن دوران پدیدة جهانی شدن مانند امروز در دستور کار تحلیل گران قرار نگرفته بود.

یکی از مهم ترین مباحث در زمینة آموزش، وجود اطمینان از کیفیت و اثرگذاری تدریس و مدرس است؛ ازاین رو، لازم است الگوها و ابزارهایی برای توصیف و سنجش آن ها ایجاد شود. یکی از دروس آموزشی که فراگیران زیادی به آن علاقه دارند، زبان انگلیسی است؛ بنابراین، ایجاد ابزار سنجش و نیز ارائة الگویی مناسب برای توصیف کیفیت تدریس و اثربخشی در این حیطه امری ضروری است. تحقیق حاضر با هدف ارائة چنین ابزار و الگویی در دو مرحلة کیفی و کمّی صورت پذیرفت که نتایج مرحلة کیفی به ارائة یک الگو و نیز یک پرسش نامه جهت سنجش آن انجامید. نتایج مرحلة کیفی نشان داد الگوی کیفیت مدرس از هفت عامل/ فاکتور اصلی تشکیل شده است: 1. پیش شرط های تدریس؛ 2. مهارت های عملی کلاسی؛ 3. مهارت های اجتماعی- ارتباطی؛ 4. سازمان دهی و برنامه ریزی آموزش؛ 5. رشد حرفه ای؛ 6. مهارت های مدیریت کلاس؛ 7. مهارت های کنترل یادگیری و رشد فراگیران. براساس این عوامل، یک پرسش نامة 48سؤالی طراحی شد؛ سپس در مرحلة کمّی، با استفاده از روش آماری تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی، اعتبار، پایایی و معناداری تمام عوامل و سؤالات سازندة آن ها بررسی شد. براساس نتایج آماری به دست آمده می توان هم الگوی ارائه شده و هم پرسش نامه را قابل قبول و قابل استفاده دانست. پرسش نامة حاصل از این مطالعه می تواند در ارزیابی مدرسان و نیز کنترل کیفی آموزشگاه های زبان و نیز درصورت نیاز، در مدارس استفاده شود.