جستارهای زبانی (پژوهش های زبان و ادبیات تطبیقی)

نفی یکی از مفاهیم اساسی در زبان های طبیعی است. در همۀ زبان های طبیعی صورت های منفی متناظر با جملات مثبت وجود دارد. معنای جملات منفی در این زبان ها در تضاد با معنای جملات مثبت متناظرشان است. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی بازنمود ساخت واژی و نحوی مقولۀ نفی و انواع جایگاه آن در گویش لری کهگیلویه بر اساس برنام ۀ کمینه گراست. اگر چه یکی از نویسندگان، گویشور بومی گویشِ مذکور است؛ اما داده های پژوهش از گفتار پنج گویشور مردِ مسن و بی سواد نیز استخراج شد. نتایج پژوهش نشان می دهد نشانۀ منفی در گویش لری پیش از گروه زمان Tense Phrase/TP و به عنوان گروهی مستقل تولید و در جایگاه های مختلفی در جمله ظاهر می شود. در جملات خبری غیراسنادی و استفهامی، نشانۀ منفی ابتدا پیش از گروه زمان TP در هستۀ گروه منفی، Negative Phrase/NegP1 تولید می شود، سپس توسط فعل جذب می شود. در این جایگاه، ارتباط بین فعل و هستۀ گروه نفی از طریق رابطۀ مطابقه صورت می گیرد. گروه منفی 2 NegP2 دیگر جایگاهی است که این نشانگر در جملات خبری اسنادی در آن ظاهر می شود. در این جایگاه، نشانۀ منفی دستخوش هیچ گونه حرکتی نمی شود و در جایگاه اصلی خود باقی می ماند. علاوه بر این، در این جملات نشانۀ منفی می تواند به جایگاه مشخص گر گروه کانون Focus Phrase/FP نیز حرکت کند. همچنین، در جملات پرسشی بلی خیر، نشانۀ منفی می تواند در جایگاه هستۀ متمم نما Complimentizer Phrase/CP قرار گیرد. افزون بر این، نشانۀ منفی در این گویش می تواند به عنوان پیشوند پیش از فعل قرار گیرد و به عنوان قید نفی نیز پیش از گروه زمان TP واقع شود.

بر اساس نظریۀ کنشی ترتیب واژگانی 1 و اصول بهره وری 2 در دستور ( Hawkins , 1994, 2004 )، چیدمان سازه ها ی زبانی متأثر از راندمان پردازشی است. به بیان شفاف تر، سازه ها به نحوی مرتب می شوند که پردازش زبانی را تسهیل کنند. این پژوهش با بهره گیری از تکلیف برخط خوانش جمله، با هدف بررسی نقش وزن دستوری در عملکرد حرکت سازه ها به جایگاه پسافعلی و تحلیل سطح پردازشی جملات در صورت بندی های متناظر شکل گرفت. تکلیف پیش گفته به عنوان الگویی مناسب برای تحلیل سطح پردازشی ساخت های نحوی، در محیط نرم افزار Open Sesame طراحی شد. دو مجموعۀ 24 جمله ای در سه سطح وزنی (سبک، متوسط و سنگین) و دو سطح ساختاری (سازه در جایگاه بی نشان پیش فعلی و پسافعلی) برای 40 آزمودنی فارسی زبان دارای تحصیلات دانشگاهی (سنین 18 تا 40 سال) که به شیوۀ تصادفی انتخاب شدند ارائه شد. مجموعۀ نخست شامل جملات دارای بند موصولی و مجموعۀ دوم جملات حاوی سازۀ پسایند شده و جملۀ متناظر غیرمقلوب بود. پس از هر جمله، یک پرسش بلی/ خیر مطرح شد. داده ها با نرم افزار SPSS و آزمون تحلیل واریانس تحلیل شد. در وزن دستوری سبک، وقتی سازۀ مورد مطالعه در جایگاه بی نشان قرار دارد، سرعت زمان خوانش به نسبت جملات متناظر پسافعلی بیشتر است، حال آنکه این الگو با افزایش وزن دستوری برعکس می شود؛ به بیان دیگر، در وزن دستوری متوسط، حرکت پسافعلی سازه ها، به کاهش میانگین خوانش جمله منجر می شود. این کاهش به مراتب در حالت سنگین معنادارتر است. ترتیب سازه ها و گشتار حرکت نسبت به وزن دستوری سازه ها حساس است؛ درنتیجه، گرایش سنگینی پایانی در زبان فارسی در رابطه با ساخت های پیش گفته با انگیزش افزایش راندمان پردازشی تأیید می شود.

هدف از این پژوهش توصیف و تحلیل گفتار بیماران دستورپریش فارسی زبان در چارچوب فرضیۀ کوتاه شدن درخت نحوی ( (Friedmann & Grodzinsky, 1997 است. ب ر اساس این فرضیه، ارتباط مستقیمی میان جایگاه هر عنصر در درخت نحوی و تعداد خطاها وجود دارد و هرچه عنصر مورد نظر در گره بالاتری واقع شده باشد، در برابر تضعیف آسیب پذیرتر خواهد بود. در این پژوهش توصیفی تحلیلی، نگارندگان در صدد پاسخ به این پرسشند که آیا تأثیر این نقص زبانی بر روی تمام تکواژهای نقشی یکسان است یا اینکه نقص زبانی شامل همۀ تکواژ ها نمی شود. فرضیۀ ما این است که در تولید گفتار بیماران دستور پریش ، زمان بیشتر از مطابقه آسیب می بیند. برای انجام این پژوهش دو بیمار مورد مطالعه قرار گرفته اند که بر اساس آزمون زبان پریشی فارسی، گزارش تصویر برداری، پروندۀ پزشکی و از میان نمونه های در دسترس انتخاب شده اند. نمونه های گفتاری این بیماران به وسیلۀ نگارندۀ اول و طی سه آزمون، گفتار خود انگیخته، تکمیل جمله و آزمون تکرار در بهمن ماه 95 به دست آمد. بررسی ها نشان می دهد که میزان آسیب پذیری تکواژهای صرفی در این عارضه یکسان نیست؛ به عبارت دیگر، تصریف مطابقه کاملا ً دست نخورده باقی مانده است؛ اما تصریف زمان به شدت آسیب می بیند. یافته های این تحقیق همسو و مؤید نظریه های زبان شناختی به خصوص نظریۀ بازبینی برنامۀ کمینه گرای چامسکی ( 1992 ) و تصریف دو جزئی پولاک ( 1989 ) هستند.

هدف پژوهش حاضر بررسی گفتمان روایی در دو مجموعه داستان قصه های مجید ، نوشتۀ هوشنگ مرادی کرمانی ، و کُرک هویجی ، نوشتۀ ژول رونار فرانسوی است. با توجه به نظریه های دومینیک منگنو دربارۀ تحلیل گفتمان بر آثار ادبی، پژوهشگران کوشیده اند با تأکید بر عناصر درون متنی، مواردی همچون ارتباط میان راوی و روایت شنو، نوع گفته و نیز چندآوایی در روایت را در این دو اثر بررسی کنند. پرداختن به زندگی یک شخصیت نوجوان با الهام از زندگی نویسنده، به کارگیری زبانی طنزآلود و همچنین واقع گرا، دو اثر را به نمونه های مناسبی از داستان کودک و نوجوان تبدیل می کند. در این پژوهش تلاش شده است تا با بهره گیری از نظریۀ تحلیل گفتمان که یکی از شیوه های تحلیل متون ادبی و برخاسته از روش های ساختارشناسانه و علوم زبانی و انسانی است و بر نقش گفته پردازان و تعاملی بودن ارتباط میان آن ها تأکید دارد نشان دهیم چگونه شیوه های هر نویسنده در روایت داستان و ترسیم موقعیت گفته پردازی و وضعیت راوی، نوع گفتۀ تولیدی و چندآوایی در روایت، به تفاوت های قابل توجه در تولید نوع ادبی دو نویسنده منجر می شود.

این پژوهش زبان شناختی درصدد آن است تا توانایی میزان درک و تولید جمله های مجهول در کودکان یک زبانۀ فارسی زبان را با این توانایی در کودکان دو زبانۀ آذری فارسی زبان مورد مقایسه و بررسی قرار دهد. دستور نقش و ارجاع به عنوان یکی از نظریه های ارتباطی- شناختی، چارچوب نظری مورد استفاده در این پژوهش است که بر پایۀ آن می توان دو نوع مجهول، شامل مجهول اصلی و مجهول غیر شخصی، را در زبان فارسی شناسایی کرد. در این پژوهش، 18 کودک یک زبانۀ فارسی زبان 5 تا 7 ساله از نظر درک و تولید جمله های مجهول اصلی و غیر شخصی با 18 کودک دوزبانۀ آذری فارسی زبان 5 تا 7 ساله مقایسه شده اند. این کودکان به طور تصادفی از مدارس شهرستان های تهران و سراب انتخاب شدند. ارزیابی میزان درک و تولید ساخت مجهول به کمک آزمون های تصویری انجام شد و داده های آزمون ها توسط نرم افزار اس. پی. اس.اس نسخۀ 19 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. متغیر مستقل در این پژوهش چند زبانگی و سن، و متغیر وابسته، میزان درک و تولید جمله های مجهول است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که چند زبانگی و سن تأثیر معنا داری بر روی درک و تولید جمله های مجهول اصلی و غیر شخصی ندارند.

در جستار پیش رو، سعی کرده ایم با توجه به نظریۀ «نابرابری قدرت در دیالوگ» فرکلاف، با بررسی دیالوگ های بین شخصیت های متضاد و هم تراز، در رمان آتش بدون دود نادر ابراهیمی، به شناخت شخصیت های قدرت مدار یا منفعل بپردازیم و از نگاه و جانب داری های ایدئولوژیک نویسنده رمز گشایی کنیم . برای نظم بیشتر این چارچوب نظری، از پرسش های مطرح شده در مدل پیشنهادی شورت ( 1996 ) برای شناخت قدرت در دیالوگ نیز استفاده شد، تا نوع روابط و نحوۀ تسلط قطب های شخصیتی داستان «گالان پهلوان متکی بر قدرت بدنی» و « آلنی قهرمان متکی بر قدرت فکر و اندیشه» تجزیه و تحلیل شود. تجزیه و تحلیل داده های بررسی شده، حاکی از آن است، نحوۀ برخورد دو شخصیت محوری رمان، در دیالوگ با دیگران، نسبت مستقیم با فراز و نشیب های دوران زندگی آنان دارد. دیالوگ های گالان با اطرافیانش به افراد خاصی محدود است و به مرور این دایره تنگ تر می شود و به همراه آن، از قدرت او نیز کاسته می شود و با مرگش، هژمونی زورگویی و تسلط قهری و اجباری او پایان می پذیرد. در حالی که، آلنی نه تنها با همۀ مردم به خصوص، زنان و اقشار طبقۀ پایین اجتماع وارد گفت وگو می شود؛ بلکه آنان را وادار می کند تا محور گفت وگو با اطرافیانشان قرار بگیرند. این عمل، باعث افزایش پذیرش مرام فکری و سیاسی او می شود و بعد از مرگش نیز تفکراتش در سخن و عمل نسل بعدی به سرعت تکثیر می شود.

شطح عرفانی در بستر نظام رخدادی زبان تحقق می پذیرد و نظام رخدادی با گسترۀ نشانه شناسی پساگِرِماسی در پیوند است. نظام رخدادی زبان نیز به دلیل ویژگی های لحظه ای، آنی، بارقه ای و استحاله ای کارکردی تنشی عاطفی می یابد. این وضعیت، حضوری پدیداری، حسی عاطفی و تنشی را برای سوژه رقم می زند که نتیجۀ آن بی خویشی اوست. بسیاری از غزل های مولانا نیز برآیند همین لحظه های بی خویشی است؛ لحظه هایی که سوژه خویشتن داری خود را از دست می دهد و ناگزیر به افشای راز می شود. حاصل این افشاگری شطح نامیده می شود. بر اساس این، پرسش بنیادین مقالۀ پیش رو این است که شطح در نظام زبا نی غزل های مولانا بر اثر کدام فرایندها و کارکردهای گفتمانی رخ می دهد. درواقع، هدف پژوهش حاضر، تحلیل نشانه معناشناسی شطح عرفانی در نظام زبانی غزل های مولانا برای تبیین نظام رخدادی و چگونگی رُخداد معنا در آن است. این پژوهش نشان می دهد غزل های شطحی مولانا در فضایی رخدادی شکل می گیرند. این فضا نیز به واسطۀ ویژگی های استحاله ای، زیبایی شناختی، جسمانه ای و شَوِشی گفتمان پیوسته دگرگون می شود و بدین سان شاهد توالی رُخدادها و ترمیم آن ها هستیم. این امر، درنهایت سبب آغشتگی حضور سوژه و هم حسی و هم پیوندی او با حقیقت مطلق و ژرفای هستی می شود.

انتشار کتاب های جدید درسی زبان انگلیسی از سوی وزارت آموزش و پرورش پس از دو دهه، واکنش های مختلفِ متخصصان و دبیران را در حوزۀ آموزش زبان انگلیسی در پی داشته است. هدف این پژوهش، ارزیابی کتاب ویژن ۱ ( Vision 1 ) از دیدگاه دبیرانی بود که کتاب را در اولین سال انتشار (سال تحصیلی ۹۵ - ۹۶ ) تدریس کرده بودند . شرکت کنندگان شامل ۶۶ دبیر زبان انگلیسی (۳۰ زن و ۳۶ مرد) با بیش از پنج سال سابقۀ تدریس بودند که از مدارس مناطق مختلف کرمانشاه به شیوۀ در دسترس انتخاب شدند. ارزیابی کتاب درسی ویژن ۱ از طریق توزیع چک لیست لیتز ( 2005 ) انجام و هفت معیار مطالعه شد. به همراه چک لیست از دبیران درخواست شد ، به پرسش هایی نیز پاسخ دهند و نظر خود را در مورد کتاب بیان کنند. نتایج حاصل از تحلیل کمّی و کیفی پرسش نامه و پرسش ها نشان داد که دبیران زبان انگلیسی از تغییر کتاب پس از دو دهه راضی هستند. علاوه بر این، دبیران زبان انگلیسی کتاب ویژن ۱ را به سبب توجه هم زمان به چهار مهارت زبان، واقعی تربودن مطالب، ارائۀ موضوعات مورد علاقۀ دانش آموزان و تنوع فعالیت ها، سودمند ارزیابی کردند. از سوی دیگر یافته ها نشان داد که کتاب دارای کاستی هایی است که در زمان اجرا و ارائه به دانش آموزان آشکار شده است. نتایج این ارزیابی می تواند در ویرایش و تجدید چاپ کتاب در سال های آتی از سوی نویسندگان کتاب زبان انگلیسی و طراحان برنامۀ درسی به کار رود.

صورت گرایان حدود سال 1950 و حوالی انتشار آثار یاکوبسن در زمینۀ زبان شناسی ساختارگرا، در حوزۀ تحلیل ساختاری متون ادبی دست به نوآوری زدند. نقد ساختارگرا متون ادبی را مجموعه ای از پدیده های زبانی در نظر می گیرد که آن ها را از هر متن دیگری متمایز می کند. فرایندهایی که این تمایز را سبب می شوند، در تمام سطوح (آوایی، دستوری و واژگانی) قابل تشخیص هستند. در این پژوهش با تکیه بر آثار یاکوبسن به بررسی یکی از اشعار اخوان ثالث با عنوان «قصه ای از شب» پرداخته ایم. تحلیل ساختارگرایانه به ما کمک می کند تا خوانشی موشکافانه از متن داشته باشیم و صورت و قالب شعر را با ظرافت بیشتر مورد تأمل قرار دهیم تا به شبکۀ معنایی پنهان شعر برسیم. درحقیقت، هدف از این بررسی پاسخ به سؤالاتی است نظیر اینکه چگونه کارکردهای زبانی در قالب ساختار هندسی شعر به خدمت انتقال هر چه بهتر مفاهیم درآمده اند و چگونه نظام کلمات در پسِ ساختارهای سطحی خود دربرگیرندۀ مفاهیم عمیق متناسب با فضا و درون مایۀ اصلی شعر هستند. با بررسی فرایند های آوایی، دستوری و واژگانی معنایی نشان داده ایم که نظام کلمات چگونه سبب پیدایش لایه های پنهانی در شعر شده اند که در خلق زیبایی مؤثر بوده اند و نیز به کشف شبکۀ معنایی شعر نائل آمده ایم.