رضا محمدی

طرح حاضر با هدف ارزیابی عملکرد مراکز پژوهشی استان قم در بعد فرآیندهای داخلی، نتایج کسب شده و ارائه چارچوب ادراکی مناسب در خصوص ارزیابی عملکرد این مراکز به انجام رسیده است. ابزار جمع آوری داده ها در این پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته بوده است. داده های پژوهش از طریق توزیع پرسشنامه های تحقیق در 7 پژوهشگاه گردآوری شده و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش های آمار توصیفی و تعیین نرخ های رشد صورت گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از وجود نقاط قوت در شاخص های مربوط به طرح های تحقیقاتی مصوب و خاتمه یافته، مقالات منتشرشده در مجلات معتبر داخلی، کتاب های تألیفی، مشارکت اعضای هیئت علمی در راهنمایی دانشجویان تحصیلات تکمیلی، برگزاری کارگاه های علمی تخصصی، گردهمایی های علمی و انتشار کتب و نشریات بوده است؛ با این حال، شاخص های مربوط به مقالات همایش های خارجی، کتاب های ترجمه شده، سخنرانی های علمی و جلسات مباحثه، و افتخارات پژوهشی در جشنواره های علمی و پژوهشی بین المللی، از وضعیت نامطلوبی برخوردار بوده است. در نهایت نیز چارچوب ادراکی مربوط به ارزیابی عملکرد این مراکز، ارائه شده است. 

این مطالعه با منظور بررسی تأثیر برنامه آموزشی حل مسئله براضطراب امتحان دانشجویان پسر 1390 انجام شد. شرکتکنندگان در این پژوهش 459 نفر از دانشجویان - در سال تحصیلی 89 را (STAI) پسر دانشگاه آزاد واحد سنندج بودند که پرسشنامه اضطراب امتحان اسپلیبرگر تکمیل نمودند. از بین دانشجویان فوق 50 نفر که بالاترین نمره اضطراب امتحان را دارا بودند و برای مرحله دوم پژوهش رضایت داشتند، به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنت رل جایگزین شدند. سپس گروه آزمایش، طی ده جلسه، هر هفته دو جلسه آموزشی پنج مرحله ای دیکسون و گلوور برای بهبود مهارت حل مسئله را دریافت نمودند و در پایان دوره هر دو گروه مجدداً آزمون اضطراب امتحان را تکمیل نمودند. چهار ماه بعد، قبل از امتحانات ترم دوم تحصیلی مجدداً اضطراب امتحان هر دو گروه ارزیابی شد. نتایج تحلیل کوواریانس نشان داد که برنامه آموزشی باعث کاهش سطح اضطراب امتحان در گروه آزمایش شد . این کاهش در پیگری 4 ماهه هم چنان ثابت باقی ماند.

ضرورت طراحی و انجام پژوهشی نظام دار در خصوص نظام مناسب و فراگیر ارزشیابی کیفیت در نظام آموزش عالی متناسب با دانش و تجربیات بین المللی و ملی جهت مشخص کردن روش، فرایند اجرا، معیارهای ارزشیابی و ساختار مدیریتی این نظام و ویژگی های آن، هدف پژوهش حاضر آن است که ضمن بررسی تجارب ملی و بین المللی، رویکرد بومی نظام ارزشیابی کیفیت آموزش عالی را طراحی کرده و به دنبال آن، چارچوب سازمان ملی ارزشیابی کیفیت آموزش عالی را تدوین و ارائه کرده است. برای سنخ شناسی تجارب جهانی و الگوگیری از آن از روش مطالعه تطبیقی و برای بررسی انتقادی و تفسیر تحلیلی فعالیت ها و تجربه های ملی از روش مطالعه اسنادی استفاده شده است. در قسمت یافته های پژ وهش نیز ساختارهای پیشنهادی سازمان ملی ارزشیابی کیفیت آموزش عالی ارائه شده است. 

نظام آموزش عالی کشور و به تبع آن دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان بخشی از این نظام به عنوان موتور و عامل اصلی تحقق سیاست های توسع ه پایدار کشور محسوب می شود . تربیت نیروی انسانی متخصص، تولید و نشر دانش و ارائه خدمات تخصصی از جمله کار کردهای اصلی نظام در این راستا هستند. این نظام در صورتی می تواند در تحقق این مهم موفق باشد که از کارایی و اثربخشی و به عبارت بهتر از کیفیت لازم برخوردار باشد. گام اول در این زمینه شناخت وضعیت موجود، آگاهی از میزان فاصله آن با وضعیت مطلوب و برنامه ریزی برای رسیدن به وضعیت مورد انتظار (ممکن) است . راهبرد ی ترین ابزار برای بازنمایی کیفیت و تعالی و ارتقاء آن سازوکار ارزشیابی است . از این رو در جهت بازنمایی کیفیت دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان بخش قابل توجهی از نظام آموزش عالی لازم است که سازوکار ارزشیابی جامع، بررسی، طراحی و اجرایی شود. این پژوهش در جهت تحقق این هدف برنامه ریزی و اجرا شده است. روش پژوهش مورد استفاده روش تحلیلی توصیفی بوده است . جامعهه مورد مطالعه کلیه نظام های آموزش عالی دارای تجربه در این حوزه و نمونه پژوهش بر اساس روش نمونه گیری هدفمند از نوع موارد مطلوب، انتخاب شده است. بر این اساس سه سؤال اساسی مطرح و بر اساس دستاوردها و نتایج پژوهش به آنها پاسخ داده شده است. بر اساس یافته های پژوهش ساختار جامع ارزشیابی کیفیت دانشگاه آزاد اسلامی در سطوح ستاد و صف، عوامل ( 7 عامل)، ملاک ها 75 ملاک) و نشانگرهای ( 525 نشانگر) ارزشیابی کیفیت و رویکرد مناسب ارزشیابی کیفیت و نحوه ) استقرار آن پیشنهاد شده است. در پایان مؤلفه های 12 گانه نظام ارزشیا بی جامع کیفیت دانشگاه آزاد اسلامی و اقدام های لازم در خصوص هر مؤلفه، ارائه شده است.

ضرورت توجه به یفیک ت آموزش عال از ی اهمیت یا ژهیو برخ وردار اس ت و تض مین آن ب ه عن وا ک ین از ی مسائل مهم در یریمد ت آموزش عالی به حساب ی آیم د.در ی ا ن راس تا ، اغل ب نظ ام ه ا یَآم وزش ع ال ی در هدفها ی اعلامشده خود ادعا دارند که در صدد رسیدن به بهتر نی یتیفیک هستند که از آنان انتظار یم رود. ام ا ایآ و ها هیرو ساز و کارها ی مورد اعمال در مؤسسات آموزش عالی یفیک، ت مطلوب را محقق و آن را تض م نی یم کند؟ پاسخ نیا سؤال مستلزم انجام ممیزی است. ممیزی یکی از روشها ی رایج تضمین کیفیت است ک ه در نظامها ی دانشگاهی برای پاسخ به سؤال مذکور مورد استفاده قرار ردیگیم ولی متأسفانه در نظ ام آم وزش عالی ایران هنوز در خصوص آن اقدامی صورت نگرفته است؛ بنابراین ، پیش از هرگون ه اق دام در خص وص طراحی و استقرار الگویی برای ممیزی در دانشگاههای کش ور ض رورت مطالع ه تطبیق ی نظ ام ه ا ی ممی زی کیفیت آموزش عالی کشورهای پیشگام در این حوزه احساس یم شود. در این راستا ، تحقیقی با هدف بررسی و تحلیل مفهوم، معیارها و فرایند ممیزی در کشورهای جهان (شامل 15 کشور ص احب تجرب ه در خص وص ممیزی) و با استفاده از روش بررسی تطبیقی بر اساس مؤلفههای تعیین شده انجام و مقال ه حاض ر در راس تای انتشار نتایج آن تدوین شده است

پژوهش حاضر، با هدف فراارزشیابی ارزیابی کلان عملکرد در سال 1387 انجام شده و ضمن طراحی پرسشنامه آسیب شناسی برای حوزه های ستادی و صف به گردآوری دادهها از 69 حوزه پرداخته است . روایی پرسشنامه از طریق بررسی نظرات افراد ذیربط مشخص شده است. تجزیه و تحلیل یافته ها از طریق روش آمار توصیفی صورت گرفته است. فراارزشیابی صورت گرفته، هفت حوزه را پوشش داده و نتایج حاصل از آن در قالب جداول توصیفی ارائه شده است. یافتههای کلی آسیب شناسی ارزیابی عملکرد وزارت متبوع، در اکثر موارد حاکی از تناسب نسبی یا عدم تناسب شاخص های عمومی ارزیابی عملکرد با مأموریت و اهداف حوزه های صف وزارت متبوع بوده و تنها در حوز ه ستادی وزارت با مأموریت ها و اهداف وزارت، تناسب داشته است . در خاتمه نیز، راهکارهای اجرایی برای بهبود وضعیت موجود ارزیابی کلان عملکرد وزارت متبوع پیشنهاد شده است.

ارزیابی کیفیت در نظام آموزش عالی ایران، از جمله دغدغه هایی است که همواره توجه مدیران و مسئولان نظام آموزش عالی را به خود معطوف داشته است. با این حال، جامه عمل پوشاندن به این مهم و اجرای آن در گروه های آموزشی دانشگاه های کشور، از بدو انجام با چالش های زیادی مواجه بوده است. از جمله مهمترین این چالش ها، می توان عدم وجود ساختار ارزیابی کیفیت را مورد توجه قرار داد. به رغم توجه به ارزیابی کیفیت در برنامه های توسعه و اجرای گسترده آن در گروه های آموزشی دانشگاه های کشور، تاکنون ساختار منسجمی برای آن تدارک دیده نشده و این امر، کل فرایند ارزیابی کیفیت آموزش عالی ایران را با چالش مواجه ساخته است. موانع شکل گیری ساختار ارزیابی کیفیت در آموزش عالی را می توان در دو حوزه درونی و برونی مورد ملاحظه قرار داد. موانع درونی با عملکرد نظام ارزیابی کیفیت و موانع برونی با عوامل کلان تأثیر گذار بر این نظام مرتبط می شوند. افزون بر این، نهادینه شدن نظام ارزیابی کیفیت در آموزش عالی نیز با تداوم رویه های فعلی ارزیابی درونی گروه های آموزشی دانشگاه های کشور امکان پذیر نمی باشد. از این رو، در مقاله حاضر سعی بر آن است که از طریق تحلیل وضعیت کنونی ارزیابی درونی در نظام آموزش عالی ایران، دلایل موانع ساختاری استقرار نظام ارزیابی کیفیت مورد بررسی قرار گیرد.  

ساز و کار ارزشیابی وسیله ای است که بدون استفاده از آن فعالیت های آموزشی صرفاً «رها کردن تیر در تاریکی» خواهد بود. استفاده از آن نیز، آگاهی از کژی ها، کاستی ها و نواقص نظام را به دنبال دارد. این ساز و کار به دو صورت درونی و برونی انجام می گیرد. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش تحقیق آن توصیفی- تحلیلی می باشد و هدف آن، انجام ارزیابی درونی و برونی درون- دانشگاهی گروه آموزشی فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه تهران است. در انجام آن از ابزارهای کمی (پرسشنامه) و کیفی (مصاحبه و مشاهده) بهره گرفته شده است. جامعه مورد مطالعه شامل پنج زیرجامعه: 1. مدیران گروه (فعلی و قبلی)؛ 2. اعضاء هیأت علمی؛ (5 عضو)؛ 3. دانشجویان (24 دانشجوی کارشناسی ارشد و 11 دانشجوی دکتری)؛ 4. دانش آموختگان؛ (24 دانش آموخته با مدرک کارشناسی ارشد و 16 دانش آموخته با مدرک دکتری)؛ و 5. کارفرمایان (25 کارفرما) است که با توجه به کوچک بودن جامعه مورد مطالعه و جهت بررسی عمیق آن سرشماری کامل انجام گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد، میزان مطلوبیت عوامل شش گانه مورد ارزیابی در هر دو مرحله با یکدیگر مطابقت دارند. بنابراین ارزیابی برونی درون دانشگاهی، نتایج ارزیابی درونی را تأیید می کند.

نخستین بار در زمینه نوآوری آموزشی بود که ارزیابی برنامه درسی به عنوان دانش سازماندهی شده و توسعه یافته و به عنوان یک زمینه تخصصی ظهور پیدا کرد. نخست در امریکا و در خلال سالهای ۱۹۳۰ و در دهه ۵۰ در انگلیس تقاضا و تمایل برای ارزیابی برنامه درسی به سرعت رشد کر د. با توجه به سرمایه گذاری های قابل توجهی که به منظور تدوین برنامه های درسی جدید به دلایلی چون نیازهای در حال تغییر و عدم تناسب با سیستم های آموزشی جدید انجام میگرفت، ارزیابی ماهیت و کیفیت اصلاحات برنامه ریزی شده برنامه درسی را الزامی کرد . با وجود اینکه ارزشیابی در برنامه درسی ریشه در ارزشیابی آموزشی، آزمون و اندازه گیری دارد ولی امروزه از آن به عنوان بخشی از برنامه ریزی درسی یاد می شود . به طور مشخص ، ارزشیابی برنامه درسی شکل واحد و شناخته شده ای ندار د؛ به طوری که در بین دو حو زه بسیار پیچیده دانش (ارزشیابی و برنا مه درسی) قرار دارد که هر کدام دارای دسته های متفاوت از رویکرد ها، تعاریف و مدل های متنوع هستند. برای پی بردن به نظرگاه های متنوع در ارزیابی برنامه درسی، به طور کلی، دیدگاه های معرفت شناسی و هستی شناسی وجود دارند که می توانند مبنایی برای بررسی رویکرد های ارزیابی در برنامه درسی و خود برنامه درسی باشند. در این مقاله ، سعی می شود از دو دیدگاه به بررسی یک محصول » ارزشیابی در برنامه درسی بپردازیم: دیدگاه اول، برنا مه درسی را به عنوانیک محصول ثابت می نگرد و به دنبال ارائه مجدد آنچه که رایج ا ست، میباشد و از آن به عنوان دیدگاه سنتی نام برده می شود، این رویکرد ریشه در ایدئولوژی تحصلی ۲ دارد . رویکرد  دوم ، و بسیار جدیدتر، که به عنوان تحول در برنامه درسی شناخته شده بر اساس پارایم ساختن گرایی و دیدگاه پژوهش مشارکتی  بنا شده است. این دو پارادایم ، در عر صه برنامه درسی و ارزشیابی، دارای تئور یهای متفاوتی در مورد ماهیت واقعیت، ماهیت دانش، فرایند دانش و ارزشگذاری دانش هستند که در مورد آنها اتفاق نظر ندارند.

ارزیابی عملکرد اعضای هیئت علمی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و دامنه این اهمیت تا آنجا پیش می رود که خود به عنوان زیر نظامی از نظام کلان ارزیابی، اعتبارسنجی و تضمین کیفیت در آموزش عالی محسوب می شود، اما به رغم اهمیت ارزیابی اعضای هیئت علمی و وجود سیستمی جامع در نظام های دانشگاهی جهان، در نظام آموزش عالی ایران تمرکز این فرایند بر نظرخواهی از دانشجویان درباره کیفیت تدریس اعضای هیئت علمی استوار است که بنابر نتایج تحقیقات انجام شده از اعتبار لازم و کافی برخوردار نیست و نیازمند بازنگری است؛ بنابراین، در پژوهش حاضر، نظام ارزیابی عملکرد اعضای هیئت علمی در دانشگاه های جهان برای تبیین ملاک ها و رویه های مناسب ارزیابی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. در نتیجه، این تحقیق ملاک های مناسب ارزیابی بر اساس وظایف اصلی اعضای هیئت علمی در نظام دانشگاهی یعنی آموزش، پژوهش و عرضه خدمات تخصصی مشخص شده و تلفیق روش های خود ارزیابی، ارزیابی به وسیله مدیر گروه، ارزیابی همکاران و ارزیابی از طریق دانشجویان (با تعیین اینکه هر روش مناسب قضاوت درباره کدام ملاک است) به عنوان روش مناسب ارزیابی عملکرد اعضای هیئت علمی تعیین شده است.

 بهره گیری از سازکار ارزیابی از جمله اصلی ترین و در عین حال مقبول ترین روشهای بررسی توان و کیفیت عملکردی نظام آموزش عالی محسوب می شود. در اینجا فرهنگ موجود در نظام نقش تعیین کننده ای در تدارک سازکارهای ارزیابی ایفا می کند. در جریان ارزیابی عملکرد، کلیه ارکان دستگاههای اجرایی بررسی و نقاط قوت و ضعف عملکردی آنها در ابعاد عمومی و اختصاصی مشخص می شود. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز از این قاعده مستثنا نیست و در سالهای 83-1380، 1384 و 1385 عملکرد حوزه های ستادی و دانشگاهی خود را مورد ارزیابی قرار داده است. در مقاله حاضر نیز نتایج حاصل از ارزیابی عملکرد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال 1385 بررسی شده است. بدین منظور، فرایندها و ساختار اجرایی ارزیابی عملکرد وزارت در سال 1385 توصیف و نتایج اجرای ارزیابی عملکرد حوزه های ستادی و دانشگاهی به تفکیک و برحسب عوامل و شاخصهای مصوب ارائه شده است.

تربیت نیروی انسانی متخصص، تولید دانش و انجام تحقیقات بنیادی، کاربردی و توسعه ای، نشر و انتقال دستاوردهای پژوهشی و ارائه خدمات تخصصی از سوی دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی انجام می گیرد؛ بنابراین، نظام آموزش عالی، با برون دادها و پیامدهای خود عملاً در راه توسعه علمی کشور گام برمی دارد و باید در جهت رفع نیازهای کشور به خصوص نیازهای برون سازمانی متنوع فعالیت نماید؛ بنابراین، وجود سازوکاری برای آگاهی از وضعیت موجود و میزان مطابقت آن با وضعیت مطلوب و برنامه ریزی برای تحقق و رسیدن به وضعیت ممکن لازم و ضروری می نماید. ارزیابی سازوکاری را به دست می دهد که به وسیله آن می توان به این هدف مهم و راهبردی جامه عمل پوشانید. دراین زمینه، همگام با مطرح شدن بحث ارزیابی کلان عملکرد دستگاه های اجرایی، وزارت علوم تحقیقات و فناوری نیز با توجه به دانش و تجربه های کسب شده، استقرار نظام ارزیابی کلان عملکرد را در صدر اولویت برنامه های خود قرار داده و انجام ارزیابی در ابعاد عمومی و اختصاصی را جهت تعالی عملکردی خود مورد توجه و آن را اجرایی و تا حدودی می توان گفت نهادینه کرده است. در این مقاله، ضمن بیان ضرورت ها، اهداف، ابعاد و کاربردهای ارزیابی کلان عملکرد، روند شکل گیری ارزیابی عملکرد در وزارت متبوع، رئوس فعالیت ها و اقدام های انجام شده و در دست انجام و چالش های پیش روی استقرار و نهادینه شدن کامل آن در آموزش عالی و پیشنهادهای لازم ارائه شده است.

 نظام آموزش عالی هر کشور نقش اصلی را در تحقق سیاستهای توسعه همه جانبه کشورها بر عهده دارد. در این میان، دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی به صورت عام و نظام آموزش عالی مهندسی به صورت خاص در زمینه تحقق رسالت و وظایف محول شده و به خصوص در راستای صنعتی شدن کشور با چالش اساسی بهبود و ارتقای کیفیت مواجه اند. مطالعات بسیاری در سراسر جهان در زمینه کیفیت آموزش عالی و آموزشهای مهندسی و شغلی حاکی از ضرورت تغییر و اصلاحات در این حوزه است. از سوی دیگر، با توجه به نقش آموزش عالی در توسعه کشور و تخصیص منابع مالی چشمگیری از بودجه کشور به این بخش، از حساسیت بالایی در نزد عموم مردم برخوردارند و بنابراین، آنها باید کارایی و اثر بخشی خود را ثابت کنند. اگر کیفیت را ترکیبی از مؤلفه های کارایی، اثربخشی، پاسخگویی، شفافیت و مسئولیت پذیری در یک محیط متحول و پویا بدانیم، باید بگوییم که کیفیت به خودی خود ایجاد نمی شود، بلکه باید برای آن برنامه ریزی کرد. در این میان، کشورهای پیشرفته و اکثر کشورهای در حال توسعه برنامه ریزی و ایجاد ساختارهای لازم برای تضمین کیفیت و نهادینه کردن فرهنگ ارزشیابی و کیفیت مدار را در اولویت فعالیتهای خود قرار داده اند. در این مقاله سعی شده است تا ضمن بیان ضرورت و اهمیت توجه به کیفیت و بازنمایی مفهوم آن در آموزش مهندسی و نشان دادن روند رشد کمّی آموزش عالی مهندسی در کشور، الگوی اعتبارسنجی و فرایند اجرای آن، تجارب ملی و بین المللی در این حوزه و نقش فرهنگستانها و انجمنهای علمی و تخصصی در تضمین کیفیت آموزش مهندسی و ساختار پیشنهادی برای ایفای این وظیفه و مسئولیت ارائه شود. هدف اصلی مباحث مطرح شده ارائه چارچوبی برای مسئولیت پذیری و قدرت سپاری به فرهنگستان و انجمنهای علمی در حوزه ارزشیابی، اعتبارسنجی و تضمین کیفیت آموزش عالی مهندسی است.

هدف از این پژوهش اجرای ارزیابی درونی کیفیت به عنوان رویکردی مطمئن برای مدیریت آموزشی در مجتمع آموزش عالی جهاد کشاورزی اصفهان به منظور آشکار کردن جنبه های مختلف کیفیت نظام گروه های آموزشی مربوطه و تلاش برای بهبود و ارتقای کیفیت آموزشی و پژوهشی آن ها بوده است. روش تحقیق از نوع پژوهش ارزشیابی و رویه ی گردآوری داده ها توصیفی- پیمایشی است. جامعه ی آماری مورد مطالعه شامل 646 نفر بود، ابزار تحقیق شامل پرسشنامه ی محقق ساخته، مصاحبه و چک لیست بوده که سؤالات آن با توجه به رسالت و اهداف گروه های آموزشی در این زمینه : هفت عامل، سی ملاک و 99 نشانه تدوین شده است. روایی ابزارها، روایی محتوایی از طریق روایی بین مشاهده گر بوده؛ پایایی ابزارها با ضریب آلفای کرونباخ بین 86/0 تا 92/0 به دست آمده و فرایند ارزیابی درونی با توجه به تجارب ملی و بین المللی در یازده مرحله اجرا شده است. یافته های این پژوهش در یک جمع بندی کلی حاکی از آن ست که کیفیت نظام آموزشی مجتمع با شاخص 86/2 در مقیاس لیکرت در گروه های پنجگانه ی آموزشی، متوسط و در سطح نسبتاً مطلوب می باشد. شاخص به دست آمده برای گروه های آموزشی به ترتیب: علوم دامی 94/2، زراعت و باغبانی 85/2، شیلات 98/2، فرش 86/2 و صنایع غذایی 91/2 است.