روزبه زرین کوب

روزبه زرین کوب

مدرک تحصیلی: استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۳۴ مورد.
۱.

پروسوپوگرافی مزدوران کورش جوان: افسران سربازگیر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اقتصادی سال ۱۲ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۲۳) 265 - 288

کلیدواژه‌ها: کورش جوان هخامنشیان پلوپونسیان داریوش دوم اردشیر دوم کوناکسا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۷ تعداد دانلود : ۱۴۰
کورش جوان هخامنشی در تلاش نافرجام خود برای به دست آوردن تخت و تاج شاهی از دست برادر خود، اردشیر دوم، نیروی بزرگی از مزدوران را با مساعدت دوستان صاحب منصب یونانی اش به خدمت گرفت. مطالعه درباره این افسران با استفاده از رویکرد پروسوپوگرافی نشان می دهد که خاستگاه جغرافیایی اکثریت مطلق آنها، دولت شهرهای واقع در شبه جزیره پلوپونس و یا اتحادیه پلوپونسی بوده است. مقاله حاضر، ضمن طرح فرضیه مذکور در بالا و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای در صدد تحلیل چرایی آن نیز برآمده است. بررسی منابع دست اول آن دوره نشان می دهد که تغییر سیاست داریوش دوم هخامنشی در جریان جنگ های پلوپونسی و به ویژه اقدامات عملی کورش جوان در مقام فرمانراوی آسیای صغیر، زمینه ساز برتری کمّی و کیفی پلوپونسی ها در میان دوستان و مزدوران شاهزاده هخامنشی بوده است.
۲.

منبع شناسی پرسیکای کتسیاس: در جست وجوی منابع ایرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۹ (پیاپی ۱۱۴) 135 - 157

کلیدواژه‌ها: منابع ایرانی پرسیکای کتسیاس بلخ م‍اد سکاها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۷ تعداد دانلود : ۱۱۹
موضوع منابع ایرانی استفاده شده کتسیاس، در طول دو سده گذشته همواره محل مناقشه بوده است. این منابع در دو گروه مکتوب و روایی، قابل مطالعه هستند. موضوع استفاده احتمالی کتسیاس از منابع ایرانی در این پژوهش، ذیل چهار عنوان واکاوی شد: ابتدا منابع ایرانی کتسیاس را بررسی کرده ایم، سپس از اهمیت نقش بلخ و بلخیان و سکاها در روایت کتسیاس سخن رفته است، در گام سوم نیز، به اهمیت و نقش سرزمین ماد پرداخته ایم، در چهارمین گام، سه نام اُکسوآرتس، اسپیتاماس و داماسپیا از میان نام های اشخاص با ریشه زردشتی که از طریق روایات منقول از کتسیاس- مانند فُتیوس و دیودُر- به دست ما رسیده، برگزیده و مطالعه شده اند. همچنین شاهد یا شواهد تاریخی موجود درباره و یا مرتبط با آن نام های اشخاص، در اسناد تاریخی جست وجو شده است. این نام ها در بسیاری از متون کلاسیک، سنت دینی زردشتی و نیز اسناد رسمی دستگاه اداری هخامنشیان تأیید شده اند. همچنین به روابط میان این نام های اشخاص با سرزمین های مذکور، یعنی بلخ و ماد، اشاره شده است. نتیجه پژوهش حاضر، در نهایت، نشان دهنده وجود منابع مکتوب و روایی ایرانی استفاده شده کتسیاس هستند و نشان می دهند که کتسیاس در مدعای خود مبنی بر استفاده از اسناد رسمی و بهره مندی از منابع شفاهی، احتمالاً بر حق بوده است.
۳.

جماعات پاگان و تعامل آنان با مسیحیان در بین النهرین در آستانه فتوح اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۳۲) 25 - 48

کلیدواژه‌ها: پاگان ها بین النهرین فتوح اسلامی اواخر دوره ساسانیان مسیحیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۲ تعداد دانلود : ۲۵۸
بین النهرین از دیرباز محل تلاقی تمدن ها و بستر مناسبی برای زایش اندیشه های مختلف بوده است. این سرزمین، به دلیل موقعیت جغرافیایی آن، در تاریخ ایران نیز اهمیت زیادی دارد. در پایان دوره ساسانی، جماعت های مذهبی مختلفی در بین النهرین سکونت داشتند که گروهی از آنها پاگان بودند. در این پژوهش، منظور از پاگان ها افرادی هستند که خدایانی غیر از خدای واحد را می پرستیدند و طبیعت کانون توجه آنها بود. چون فتوحات اسلامی صبغه مذهبی داشت و بین النهرین یکی از سرزمین هایی بود که مورد توجه فاتحان مسلمان قرار گرفت، آشنایی با پیروان ادیانِ حاضر در بین النهرین در این بازه زمانی ضروری است. به علاوه، چون در آن زمان مسیحیان حضور پررنگی در بین النهرین داشتند، نحوه تعامل جماعت پاگان با مسیحیان در آستانه فتوح اسلامی به شناخت وقایع کمک می کند. هدف از این پژوهش، شناخت جماعت پاگان و نحوه تعامل آنها با مسیحیان است. این پژوهش با رویکردی توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع تاریخی و همچنین شواهد باستان شناختی به این پرسش پاسخ می دهد که ممیزات پاگان های ساکن در بین النهرین در آستانه فتوح اسلامی چه بود و آنها چه تأثیری بر مسیحیانِ همجوار خود گذاشتند؟ یافته ها حاکی از آن است که حران، ادسا و حیره مراکز آیینی پاگان ها در بین النهرین بود. همچنین جادوگری، سرنوشت باوری بر پایه ستاره شناسی و قربانی کردن از شاخصه های پاگانیسم در این سرزمین بود. پاگان ها بر مسیحیت تأثیرگذار بودند. در مقابل، راهبان مسیحی نیز می کوشیدند پاگان ها را به مسیحیت متمایل کنند.
۴.

هم پیمانی نیروهای اجتماعی در پی ریزی شهریاری ساسانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال دهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۲۰) 89-115

کلیدواژه‌ها: نیروهای اجتماعی دوره ساسانی خاندان های حکومتگر شهریاریِ هم پیمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۸ تعداد دانلود : ۲۱۰
کلان روایت بنیان گذاری شهریاری ساسانی به ضرب شمشیر اردشیر بابکان و متعاقب آن فتح پی در پی ولایات ایران شهر نیازمند بازنگری جدی است. سرشت شهریاری ساسانی بدون مشارکت و مساهمت دودمان های متنفذ اجتماعی و تا حدودی طبقات شهری که سده ها پیش از استقرار سلسله مزبور در عرصه اداره سیاسی همکاری داشته اند، امکان شالوده گذاری نداشته است. برخلاف تئوری های جدید که در تلاشند ماهیت دولت در ایران را موجودیتی صرفا سیاسی و منتزع از جامعه تلقی کنند؛ می بایست اذعان داشت دولت در عین حالی که گرانیگاه انسجام سیاسی است، کانون اتحاد نیروهای اجتماعی نیز هست. هدف پژوهش حاضر، خوانش دموکراتیک از امر سیاسی در دوره ساسانی نیست؛ در واقع هدف اصلی، بازنماییِ وجه اجتماعیِ دولت ساسانی و نقشی که نیروهای اجتماعی در تاسیس، تثبیت و استمرار آن ایفا نموده اند، خواهد بود. این تحقیق بر آن است تا با بهره گیری از رویکرد جامعه شناسی تاریخی، علاوه بر نقد و بررسی نظریه های ارائه شده در این زمینه، تأسیس دولت در این دوره را بر اساس هم پیمانی، ائتلاف و عقلانیت بین ساختار سیاسی و نیروهای اجتماعی آن زمان تحلیل نماید و نشان دهد شهریای ساسانی یک دولت هم پیمان با هم یاری خاندان های زمین دار و طبقات مولّد شهری بوده است. بحران های مهمی نظیر ظهور کوشانیان و ایجاد بن بست در مسیر تجارت فراسرزمینی شرق و غرب، تسلط روم بر شهرهای بازرگانی میان رودان، هرج و مرج سیاسی، رکود اقتصادی و آشفتگی های اجتماعی در ایالات ایران شهر در سده پایانی دوره اشکانی از جمله زمینه های مهم پدید آمدن این رخداد بوده است.
۵.

نابسامانی کلیسای شرقی بین النهرین از دوره خسروپرویز تا برافتادن ساسانیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادیان و عرفان سال ۵۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 301 - 281

کلیدواژه‌ها: بین النهرین ساسانیان فتوح اسلامی کلیسای شرق میافیزیت ها نسطوریان یشوع یهب سوم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۱ تعداد دانلود : ۲۷۹
در دوران شهریاری خسروپرویز، مسیحیانِ ساکن در بین النهرین متعدد بودند. کلیسای شرقی بین النهرین، به عنوان یکی از مهم ترین زیرمجموعه های کلیسای شرقی در آن زمان دچار نابسامانی بود. هدف این پژوهش بر آن است تا وضعیت کلیسای شرقی بین النهرین در آستانه فتوح اسلامی تا برافتادن ساسانیان را بررسی کند. در این پژوهش تلاش می شود تا به این پرسش پاسخ داده شود که علل نابسامانیِ کلیسای شرقی بین النهرین از دوره خسروپرویز تا برافتادن ساسانیان چه بوده است؟ یکی از منابع مهم، برای بررسی این دوران، نامه هایی است که یشوع یهب سوم (فوت659م)، بطریق ایرانیِ کلیسای شرقی بین النهرین، هم زمان با فتوح اسلامی، به سران کلیسا ارسال کرده است. تحلیل داده ها بر محوریت نامه های یشوع یهب سوم با رویکرد توصیفی- تحلیلی، مبتنی بر روش تاریخی، نشان داد که مناقشات داخلیِ کلیسای شرقی بین النهرین که سیاسی و در عین حال، آموزه ای بود، موجودیت آن را به خطر انداخته بود. در واقع تفاوت در مسیح شناختیِ نسطوریان و میافیزیت ها، کلیسا را به شدت ضعیف کرده بود. از سوی دیگر تضاد نهاد های درونیِ این کلیسا تحکیم آن را بر هم زده بود. برخی از زردشتیان نیز با مشاهده عدم حمایت برخی مسیحیان از ایشان، دست به اغتشاش زدند، کلیساهایی را ویران کردند و این آشفتگی را تشدید کردند. در واقع، نابسامانیِ کلیسای شرقی بین النهرین، پیش از فتوح اسلامی در بین النهرین آغاز شده بود و از شروع فتوح اسلامی تا دست کم پایان سلسله ساسانی، حاکمان مسلمان مشکل حادی برای کلیسا ایجاد نکردند.
۶.

سرعت سفر زمینی در روزگار شاهنشاهی اشکانی (از سده اول قبل از میلاد تا سده سوم میلادی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۵۰ (پیاپی ۱۴۰) 17 - 44

کلیدواژه‌ها: سرعت سفر اشکانیان سفر زمینی چاپار لشکرکشی کاروان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۹ تعداد دانلود : ۳۴۲
در اسناد تاریخی و روایات مورخان کلاسیک، درباره حرکت چاپارها، سپاهیان و کاروان ها در روزگار اشکانیان گزارش هایی دیده می شود که در آن ها زمان شروع حرکت یا پایان یا هر دو بیان شده یا این زمان قابل محاسبه است. از طرفی، برخی گزارش ها مانند سفرنامه ها و اسناد مشابه، مسافت میان نقاط مختلف شاهنشاهی اشکانی را در اختیار خواننده قرار داده است. این دو گونه اطلاعات -یعنی مدت زمان سفر و میزان مسافت- داده های لازم برای محاسبه سرعت حرکت چاپارها، سپاهیان و کاروان ها را در دسترس قرار می دهد. گردآوری این اطلاعات پراکنده و محاسبه سرعت سفر، در راستای پاسخ به این پرسش است که میزان سرعت سفر زمینی در روزگار شاهنشاهی اشکانی از سده اول قبل از میلاد تا سده سوم میلادی چقدر بوده است. در این میان، نادقیق بودن برخی داده ها و همچنین دشوار یا ناامن بودن بعضی راه ها، جای خطایی برای محاسبات جاری گذاشته است تا محاسبات در نهایت به صورت دامنه ای ارائه شود. با روش بررسی موردی و تطبیق محاسبات با سرعت هایی که پیش از آن ضبط شده، می توان نتیجه گیری کرد که دامنه سرعت حرکت چاپارها میان ۸۰ تا ۲۷۷ کیلومتر در شبانه روز، دامنه سرعت لشکرکشی ها بین ۱۰ تا ۴۰ کیلومتر در شبانه روز و بازه سرعت برای کاروان های تجاری ۴۰ تا ۶۰ کیلومتر در شبانه روز و برای هیئت های سیاسی ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر در شبانه روز بوده است.
۷.

زمینه های شکل گیری اسقف نشین های نسطوری در صفحات شمالی و جنوبی خلیج فارس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲۱) 221-243

کلیدواژه‌ها: ساسانیان مسیحیان نسطوری اسقف نشین خلیج فارس خارک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۱ تعداد دانلود : ۲۳۱
آخرین شاهنشاهی ایران باستان را شاید بتوان آغاز دوره شکل گیری کلنی های مسیحی در ایران دانست چرا که بر جمعیت این اقلیت دینی در دوره ساسانیان با اعمال برخی از سیاست های دربار ساسانی روز به روز افزوده تر شد و آنها در نقاط مختلف ایران ساکن شدند. تلاش مسیحیان برای اتحاد و تثبیت موقعیت شان در جامعه ایران نه تنها باعث مشارکت و نقش پذیری آنها در حوزه های مختلف مانند حوزه اقتصادی و اجتماعی شد بلکه مسیحیان در سایه تسامح و مدارای مذهبی برخی پادشاهان ساسانی موفق شدند کلیساهایی مستقل از کلیسای بیزانس در قلمرو ساسانیان برپا کنند. با مطالعه و بررسی " منابع مکتوب" و "یافته های باستانشناسی" با برخی از کلنی های مسیحی در این دوره روبرو هستیم که از جمله آنها میتوان به مراکز اسقف نشین نسطوری در صفحات شمالی و جنوبی خلیج فارس همچون ریواردشیر، میشان، جزیره خارک، سیربنی یاس و بیت مزون، بیت قطرای، مشماهیگ، دارین و هگر اشاره کرد. در این مقاله بر آن شدیم تا زمینه های شکل گیری اسقف نشین های نسطوری را در دو سوی خلیج فارس با مطالعه کتابخانه ای و روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار دهیم. معرفی اسقف نشین های نسطوری در دو سوی خلیج فارس و واکاوی علل و زمینه های شکل گیری آنها در صفحات شمالی و جنوبی خلیج فارس از اهداف پژوهش حاضر است.
۸.

بانوگشسب، پهلوان بانوی سکایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش زبان و ادبیات فارسی بهار ۱۳۹۹ شماره ۵۶ 1-26

کلیدواژه‌ها: بانوگشسب پهلوان بانو خاندان رستم سرمت ها و سکاها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۳ تعداد دانلود : ۴۶۳
بانوگشسب، پهلوان بانویی نامدار است که به دلیل شخصیت خاصش همواره مورد توجه بوده است. سؤالی که مطرح است درباره منشأ و خاستگاه چنین شخصیت و چنین پهلوان بانویی است. برای پهلوان بانو، منشأ اساطیری، تاریخی وجامعه شناختی قائل شده اند و یا آن را در ارتباط با ایزدبانوان دانسته اند. گروهی نیز آن را برخاسته از فرهنگ مادرسالار یا مردسالار معرفی می کنند. در این نوشتار به دنبال یافتن خاستگاه او، این پرسش را مطرح می کنیم که آیا بانوگشسب، پهلوان بانویی سکایی است؟ برای این منظور به سکایی بودن خاندان رستم اشاره می کنیم. سپس ویژگی های قوم سکا و سرمت و زنان سکایی را گرد می آوریم؛ چراکه بانوگشسب، دختر رستم است و اگر رستم سکایی باشد، دختر او نیز پهلوان بانویی سکایی است. شخصیت بانوگشسب را در متون مختلف بررسی می کنیم و در آخر ویژگی های او را با زنان سکایی می سنجیم. سرانجام نتیجه چنین حاصل می شود که بسیاری از ویژگی های بانوگشسب و زنان سکایی مشترکند و بانوگشسب، پهلوان بانویی سکایی است.
۹.

ریشه های گنوسی اسطوره آفرینش در کیش مانوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۸) 1-27

کلیدواژه‌ها: کیش مانوی آیین‏های گنوسی داستان آفرینش بن مایه ها و عناصر آفرینش گنوسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۱ تعداد دانلود : ۶۰۹
تأثیرپذیری و تأثیرگذاری مفاهیم و عقاید فکری همواره موضوعی مورد بررسی و تحقیق محققان در طول تاریخ بوده است. از جمله این تاثیرگذاری ها تحول و تطّور اساطیر آفرینش ادیان تحت تاثیر پیش زمینه های فکری و اعتقادی ادیان پیشین است. مانی به عنوان پدیدآور کیش مانوی بخش عمده حیات فکری و ذهنی خود را در میان باورمندان به تفکر گنوسی سپری کرد و زمانی که کیش مانوی به وسیله او شکل و انسجام یافت، از این عقاید تاثیر پذیرفت. بخشی مهم و گسترده ای از تعالیم کیش مانوی عقاید مانی درباره اسطوره آفرینش است بی تردید مانی در تفسیر ظهور کیش مانوی نیازمند بازسازی عناصر و داستان آفرینشی بنیادی بوده است که در بررسی و واکاوی عقاید وی درباره آفرینش به خوبی ریشه های گنوسی این تعالیم پیدار است. مانی نه فقط در متن داستان آفرینش خود، بلکه در مفاهیم و عناصر اساطیر آفرینش خود وام دار آیینهای گنوسی پیش از خود است. هویت و سنخ بن مایه های این داستان اسطوره ای با وجود آنکه رنگی نو دارد اما به واقع مفاهیمی کهن با الگوهای گنوسی است. از این رو این تحقیق با هدف بررسی ریشه های گنوسی اسطوره آفرینش مانوی درصدد است تا با بررسی توصیفی و تحلیلی از منابع دست اول مانی و کیش او به ریشه ها، ساختارها و مفاهیم کیش مانوی و تاثیرگذاری کیش مانوی از آیینهای گنوسی بر اساس منابع دست اول این آیینها بپردازد و به این نتیجه دست می یابد که اساساً مانی نه فقط در بازآفرینی داستان اسطوره آفرینش مانوی از بن مایه های گنوسی استفاده کرده است، بلکه در عناصر و مفاهیم این عقاید از مفاهیم و عناصری گنوسی بهره برده است.
۱۰.

سنجش روایت تاریخی شاهنامه فردوسی با تاریخ های سده های نخستین اسلامی در آغاز پادشاهی شیرویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال هشتم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۱۵) 109-136

کلیدواژه‌ها: خسروپرویز تاریخ نگاری ایرانی ساسانیان شاهنامه شیرویه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۴۲ تعداد دانلود : ۷۹۰
شاهنامه افزون بر ارزش های ادبی و اسطوره ای، از مهمترینِ منابع تاریخ ایران باستان به ویژه در تاریخ ساسانیان است. فردوسی با امانت داری، روایات دوره ساسانی را همراه با جزییات رخدادهای تاریخی به نظم کشیده است. روایت شاهنامه از پادشاهی شیرویه و مرگ خسروپرویز و بیان زمینه های فروپاشی، بسیار مهم است و منابع منثورِ عربی فارسی نیز به آن پرداخته اند. در این پژوهش داده ها و جزییات تاریخیِ این منابع با روایت تاریخی شاهنامه و گزارش آن سنجش و تحلیل شده و همچنین تفاوت ها و همانندی های آنها آشکار گشته است. فردوسی در این بخش، یکسره به منبعِ خود وفادار بوده و با وجود محدویت های وزن، زبانِ منظوم و نیز چارچوب روایی/داستانی، امانت دارانه و دقیق جزییات را به نظم کشیده است. او ریختِ نام ها و نام جای ها را با زبان معیارِ روزگارِ خود آورده و از این رو به خدای نامه نزدیک تراند. نیز نگاه موجود در خدای نامه با یک میانجی به شاهنامه راه یافته و از نگرش-های غیرایرانی و خلافت محور پیراسته است. بسیاری از داده های دیگر منابع در شاهنامه نیز وجود دارد و برخی داده ها را تنها فردوسی گزارش کرده است. این پژوهش می تواند جایگاه شاهنامه در منابع تاریخی برای ساسانی پژوهی را معتبرتر و برجسته تر سازد و برای دیگر پژوهش ها در این حوزه سودمند بیافتد.
۱۱.

تعامل مفهوم هویّت با مفاهیم فضایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای سال نهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۳۳) 29 - 41

کلیدواژه‌ها: هویت مکان فضا مقیاس مرز قلمرو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۰ تعداد دانلود : ۱۴۳
هویّت که عامل شناسایی خود در برابر دیگری است، از یک سو نشانگر شباهت هاست و از سوی دیگر نمایانگر تفاوت ها. هویّت را می توان به عنوان یک مفهوم روان شناختی، فرهنگی و نیز جغرافیایی معرّفی کرد که وجهه، ادراک، وظایف و تعاملات فرد با دیگران را پی ریزی می کند به طوری که هویّت، ادراک شکل گرفته در افراد از پدیده های جغرافیایی را تثبیت و تقویت می کند. هدف مقاله حاضر آن است که با بررسی تعاریف و ویژگی های مفهوم هویّت، رابطه این مفهوم با شاخص های اساسی علم جغرافیا و به طور اخص با مفاهیم فضایی سیاسی ارزیابی و مورد مطالعه قرار گیرد.  بسته به ماهیت نظری پژوهش، از روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع دست اول و معتبر لاتین و فارسی برای انجام آن استفاده شده است.  حال سوال اساسی پژوهش این است که بیشترین تعامل هویّت با کدام مفاهیم فضایی سیاسی است؟ به نظر می رسد که هویّت، مفهومی ذهنی است که نقش مهمی در شکل دادن به تصاویر ذهنی و ادراک انسان از مفاهیم فضایی نظیر مکان، فضا، مقیاس، ملّت، قلمرو و مرز دارد و به عبارتی هویّت با پدیده های عینیِ جغرافیایی در تعامل مداوم و مستمر است . یافته های مقاله نشان می دهد که هویّت «مکانی» بخش زیربنایی هویّت افراد و گروه ها است که از طریق دیگر مکان ها یعنی «فضا»های وابستگی، بستری برای فعالیّت ها و رفتارهای انسانی در «مقیاس»های مختلف می باشد. در این بین «مرز»های هویّتی منجمله مقوله هویّت ملّی و به تعاقب آن «قلمرو» ملّی مطرح می شود که آن گاه اعمال حاکمیّت، قدرت و نظارت انحصاری بر پهنه مشخصی از سرزمینِ باهویّت اعمال می شود. جان کلام آنکه مفهوم ذهنیِ هویّت با مفاهیم عینی و فضایی جغرافیایی سیاسی رابطه تنگاتنگ و ارگانیک دارد و دائماً همدیگر را معنا می بخشند و یکدیگر را بازتولید می کنند. فلذا هویّت با مشخص کردن خود و دیگری در ترکیب با مفاهیم فضایی موجب وابستگی و پیوند فرد و گروه های اجتماعی در مقیاس های فضایی مختلف به قلمروهای جغرافیایی می شود.
۱۲.

وضعیت و نقش سیاسی یهودیان در روزگار خسروپرویز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادیان و عرفان سال ۵۱ بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱ 65 - 87

کلیدواژه‌ها: یهودیان خسروپرویز امپراتوری بیزانس بیت المقدس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳۰ تعداد دانلود : ۹۰۹
یهودیان به عنوان اقلیتی دینی از دیرباز در خاور نزدیک سکونت داشتند و در روزگار ساسانیان، برخی از آن ها در قلمرو ایران و برخی دیگر در قلمرو بیزانس زندگی می کردند. روزگار خسروپرویز یکی از مقاطع مهم تاریخ ساسانیان است که در آن شاهد شورش بهرام چوبین و جنگ های بیست و پنج ساله ایران و بیزانس هستیم و گزارش هایی از وضعیت یهودیان در طی این رویدادها داریم. در آن زمان، یهودیان ساکن در قلمرو بیزانس تحت فشار دینی شدید امپراتوری مسیحی زمان خویش قرار داشتند و برای رها ساختن خود از آن وضعیت شورش کردند، به سپاهیان ایران پیوستند و به ویژه در فتح بیت المقدس نقش مهمی ایفا کردند. خسروپرویز نیز آن ها را در اداره برخی از مناطق فلسطین سهیم کرد. بسیاری از پژوهشگران بر این باور هستند که خسروپرویز، پس از چند سال، به دلیل اهمیت بیشتر مسیحیان منطقه سیاست خود را در قبال یهودیان تغییر داد و آن ها را سرکوب کرد. ما در این مقاله منابع آن دوران را دوباره بررسی کرده ایم و به نتیجه متفاوتی رسیده ایم، مبنی بر اینکه یهودیان تا پایان روزگار خسروپرویز اقتدار خود را حفظ کرده و در شرایط مناسبی به سر می بردند.
۱۳.

Ein Blick auf eschatologische individuelle Glauben in gnostischen und manichäischen Lehren(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: Spektrum Iran, ۳۱.Jahrgang, nr ۲ ,۲۰۱۸
تعداد بازدید : ۴۶۱ تعداد دانلود : ۲۸۵
Die gnostischen Religionen waren in einer großen Region im Mesopotamien und darunter auch im Norden von Syrien jahrhundertelang in Form verschiedener Konfessionen und Glauben verbreitet. Die gedankliche Ausbreitung war so weit, dass die großen Religionen wie Judentum und Christentum nach den Auffassungen vieler Forscher unter dem Einfluss dieser Konfessionen waren. Der Manichäismus ist eine der wichtigsten Religionen im Altertum, die sich im Mesopotamien auf der Grundlage der gnostischen Gedanken diese entwickelt hat. Daher sind viele manichäistische Lehren in gnostischen Glauben zu beobachten. Unter den komplizierten und geheimnisvollen manichäistischen Glauben ist der Glaube an Schicksal des Menschen und dessen Leben nach dem Tode sehr interessant. Durch Untersuchung und Vergleich der gnostischen Ideen über individuelle Eschatologie kann man den Einfluss der gnostischen Glauben auf Entwicklung der Eschatologie in Manichäismus deutlich feststellen. In der vorliegenden Studie werden zuerst die eschatologischen gnostischen Gedanken und Meinungen behandelt. Nach der Untersuchung, Analyse und Vergleich der manichäistischen Ideen wird der Einfluss der gnostischen Glauben auf Manichäismus besprochen.
۱۴.

مانی: مصلح گنوسی یا پیامبر مانوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران زمستان ۱۳۹۵ و بهار ۱۳۹۶ شماره ۲۱ (پیاپی ۷۹/۵) 41-57

کلیدواژه‌ها: مانی مانویان کیش های گنوسی مصلح گنوسی پیامبر مانوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴۷ تعداد دانلود : ۸۵۳
رشد جسمی و فکری مانی در میان گروه معتقد به عقاید گنوسی، باعث شد تا زیر بنای عقاید کیش نوپدید وی شکل گنوسی بگیرد. از این رو بررسی عمق این تاثیر همواره مورد توجه محققان برای شناخت کیش گنوسی و مانوی بوده است. یکی از مهمترین مسائل مورد بررسی وجود شخصیت گنوسی مانی است. باید اذعان کرد بر اساس متون نو یافته از کیش مانوی همچون متون مانوی کلن، مانی بیش از آنکه شخصیتی مانوی داشته باشد، وجهه ای کاملاً گنوسی دارد. در واقع، اینکه شخصیت مانی در متون متأخر کیش مانوی توصیفی پیامبرگونه دارد، نشان دهنده سیر تحول این کیش از فرقه ای گنوسی به دینی جهانی است. از این رو مسئله این پژوهش این است تا براساس متون نویافته چون نسخ مانوی کلن و پژوهش های نوین شخصیت مانی به عنوان مصلحی گنوسی، بازسازی گردد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به این نتیجه دست می یابد که مانی در متون اولیه کیش مانوی که به وسیله شخص مانی و پیروانش تدوین یافته است، به شکل یک مصلح گنوسی ظاهر می شود و در مرحله دوم حیات دینی خود پس از سفرهای تبلیغی کیش خود را به دینی جهانی تبدیل کرده است. تأثیرات کیش های گنوسی بر تفکر مانی در اولین بُرهه از حیات دینی او کاملاً محرز است.
۱۵.

جایگاه اشکانیان ارمنستان در روابط شاهنشاهی ساسانی با امپراتوری روم در سده سوم میلادی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲۰

کلیدواژه‌ها: ساسانیان ارمنستان امپراتوری روم اشکانیان ارمنستان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران باستان اشکانی روابط خارجی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان آسیا روسیه و قفقاز
تعداد بازدید : ۲۳۷۰ تعداد دانلود : ۱۱۴۶
اشکانیان ارمنستان در دوران شاهنشاهی اشکانی به دلیل قرابت سببی و نسبی که با فرمانروایان ایران داشتند و همواره متحد ایران دربرابرِ روم بودند؛ اما با سقوط اشکانیان و روی کار آمدن ساسانیان در ایران فصل جدیدی در روابط ارمنستان با ایران و روم آغاز شد. برخلافِ دوران پیش از آن، که اشکانیان ارمنستان همواره در نزاع بین ایران و روم در صف مقدم مقابله با نفوذ امپراتوری روم بودند، این بار با سقوط اشکانیانِ ایران و روی کار آمدن خاندان ساسانی، از درِ اتحاد با دشمنان ساسانیان درآمدند. در این میان، ساسانیان نیز سیاست پرتنشی را نسبت به ارمنستان در مقابله با امپراتوری روم در پیش گرفتند که در ابتدا منجر به جنگ های پی درپی اردشیر بابکان و جانشینش، شاپور یکم با امپراتوری روم بر سر ارمنستان شد که درنهایت، به موفقیت شاپور در به زیر سلطه درآوردن ارمنستان انجامید. به گونه ای که از اواسط نیمه سده سوم میلادی، ارمنستان تبدل به مرکز فرماندهی نیروهای ساسانی در جنگ با روم شد. در این دوران، شاهان اشکانی ارمنستان برای درامان ماندن از گزند احتمالیِ ساسانیان، به امپراتوری روم پناهنده شدند و از جانب روم بر بخش هایی از ارمنستان غربی که زیر سلطه روم باقی مانده بود، به عنوان شاهان دست نشانده روم حکومت می کردند. نفوذ اشکانیان در ارمنستان تا بدان جا بود که پس از شکست شاهنشاه نرسه از امپراتوری روم در پایان سده سوم، خواستار پذیرش و رجعت دوباره تیرداد، شاهزاده اشکانی شدند که پیش از این ازدستِ نیروهای ساسانی به امپراتوری روم پناهنده شده بود.
۱۶.

بازاندیشی در مفهوم Territory از نگاه جغرافیای سیاسی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های جغرافیای انسانی دوره ۴۹ پاییز ۱۳۹۶ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۱)

کلیدواژه‌ها: جغرافیای سیاسی قلمرو سرزمین معادل گزینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۹۴ تعداد دانلود : ۵۲۳
بی شک، واژه های تخصصی هر علم زبان گویای آن علم است و زبان علمی، همبسته جدایی ناپذیر هر علم محسوب می شود. پژوهش در هر علمی مستلزم به دست دادن مجموعه ای منسجم از واژگان خاص آن رشته، برابرنهاده های آن ها و ارائه تعریفی دقیق از آن هاست. جغرافیای سیاسی واژه های متعددی مانند مکان، فضا، مقیاس و سرزمین و نظایر آن دارد که جزء مفاهیم مورد مجادله هستند. مفهوم Territory یکی از مهم ترین و بحث برانگیزترین مفاهیم رشته است. انتخاب معادل مناسب برای این واژه به یکدستی آن در نوشته های تخصصی این رشته و رفع سردرگمی و برداشت های ناهمگرا میان خوانندگان و مخاطبان کمک بسیار می کند. پژوهش حاضر که از نوع بنیادی نظری است و به صورت توصیفی تحلیلی با استفاده از منابع دست اول فارسی و لاتین انجام گرفته است، در پی پاسخ به چیستی و ماهیت مفهوم تریتوری و نیز معادل گزینی مناسب در ادبیات جغرافیای سیاسی به زبان فارسی است. مطابق یافته های تحقیق در معادل گزینی واژه تریتوری فراتر از برداشت جغرافیدانان طبیعی و جغرافیدانان انسانی به کار می رود؛ جغرافیدانان طبیعی آن را به معنای چارچوبی برای فرایندهای طبیعی می دانند و جغرافیدانان انسانی واژه مزبور را عرصه ای ایستا برای رویدادهای انسانی به کار می برند. از منظر جغرافیای سیاسی، قلمرو تنها چارچوب فیزیکی و فضایی برای اقدامات انسان نیست؛ بلکه بازتاب روشنی از «روابط قدرت بین کنشگران سیاسی» است، به طوری که در آن ابعادی متعدد و مهم از زندگی اجتماعی و قدرت اجتماعی نظیر ابعاد کارکردی «کنترل فضا»، «بازیگران سیاسی»، «مرزبندی و اعمال حاکمیت انحصاری» مطرح می شود. درنتیجه، قلمرو محدوده ای است که شخص در محتوای آن برای کنترل روش هایی نظیر «دفاع»، «کنترل»، «محروم سازی» و «مشمول سازی» تلاش می کند. براین اساس، تریتوری در ادبیات جغرافیای سیاسی به فضایی محدود شده گفته می شود که با مرز مشخص شده است و اعمال قدرت و نظارت را برای حکومت فراهم می کند و بدین ترتیب قلمرو اعم از سرزمین است؛ زیرا سرزمین بخش فیزیکی و انسانی (غیرسیاسی) قلمرو است.
۱۷.

مغان در روزگار هخامنشیان براساس متون کلاسیک و الواح باروی تخت جمشید(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال هفتم بهار ۱۳۹۵ شماره ۲۷

کلیدواژه‌ها: مغان هخامنشیان دین در ایران باستان آیین ها و مراسم قربانی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران باستان هخامنشی فرهنگی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی یاستان شناسی آثار هنری و بومی ملل
تعداد بازدید : ۱۶۹۳ تعداد دانلود : ۱۶۳۹
مغان در دربار پادشاهان، مراسم یزش و نیایش را به جای می آوردند؛ اجرای مراسم قربانی، بدون حضور آنان امکان پذیر نبود؛ چراکه مغان را تنها راه ارتباط با خدایان می دانستند. مساله مقاله حاضر بررسی مراسم قربانی و آیینی دوره هخامنشیان و تاثیر آن در افزایش قدرت و نفوذ مغان در ایران باستان است. از این رو، پژوهش حاضر با استفاده از بررسی تطبیقی تلاش دارد براساس نوشته های کلاسیک و الواح باروی تخت جمشید به این پرسش پاسخ دهد که نقش مغان، بخصوص در زمینه مراسم قربانی و آیینی چه تأثیری در عصر هخامنشیان داشته است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد با قدرت گرفتن پادشاهان هخامنشی، مراسم قربانی و آیینی نیز باشکوه تر برگزار گردید و در نتیجه، سهمیه و پیشکشی های بیشتری به مغان اختصاص داده شد. این امر باعث قدرتمند شدن مغان، تثبیت جایگاهشان، نفوذ در دولت هخامنشی و تشکیل رتبه های مختلف و همچنین افزایش قدرت طبقه دین مردان در عرصه های دین و دولت در ایران باستان گردید.
۱۹.

اشکانیان و سنت های کهن ایرانی: پای بندی یا عدم تقید اشکانیان به سنت ها و مواریث فرهنگ ایرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۳ شماره ۲ (پیاپی ۱۰)

کلیدواژه‌ها: اشکانیان دوران ساسانی ساتراپی پارتیا سنت های کهن ایرانی استمرار فرهنگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۱۳ تعداد دانلود : ۱۳۰۹
برخی کارشناسان درخصوص دلبستگی اشکانیان به فرهنگ و سنن ایرانی تردیدهایی روا داشته اند با این حال در تحقیقات اخیر شواهدی علیه این رویکرد ارائه شده است. گذشته از پیوندهای کهن فرهنگی و هنری ساتراپی پارتیا با سنن و فرهنگ ایرانی باید نمودهای فرهنگی، سیاسی، و اجتماعی سنن ایرانی، در دوران طولانی اشکانی، را به مثابه شواهدی علیه این رویکرد تلقی کرد. در این جستار، با بررسی برخی از این شواهد، سعی می شود خطوط اصلی استمرار و تداوم سنن کهن ایرانی از دوره های کهن تاریخ ایران به دوره اشکانی نمایانده شود. از دیگر سو، تلاش می شود به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که «آیا سنن کهن ایرانی در این دوران از پویایی و سرزندگی برخوردار بوده اند یا خیر؟» بر اساس این بررسی، انقطاع و گسست قابل توجهی درخصوص سنن ایرانی در دوران اشکانی مشاهده نمی شود و ساختار فرهنگی، سیاسی، و اجتماعی جامعه ایرانی وفاداری ویژه ای به سنن کهن ایرانی نشان داده است. از طرفی، برخی از این سنن از مجرای ایران اشکانی به دوران ساسانی انتقال یافته اند. بنابراین شاید منطقی تر باشد که بر اساس شواهد موجود از یک استمرار و تداوم تاریخی و فرهنگی گفت وگو کنیم.
۲۰.

اندیشه بازیابی امپراطوری هخامنشی در میان ساسانیان و نقش اشکانیان در این انتقال(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید بهار ۱۳۹۲ شماره ۱۷ (پیاپی ۱۰۷)

کلیدواژه‌ها: ساسانیان مشروعیت سیاسی اشکانیان آسیای صغیر امپراطوری هخامنشیان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران باستان هخامنشی فرهنگی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران باستان اشکانی فرهنگی
  3. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران باستان ساسانی فرهنگی
تعداد بازدید : ۳۰۹۷
نخستین شاهان حکومت ساسانی اندیشه احیای امپراطوری هخامنشی را همچون ابزاری برای کسب مشروعیت، توجیه حاکمیت و تثبیت قدرت سیاسی خویش به کار گرفتند. با استفاده از این اندیشه و تفکر شاهان ساسانی با معرفی خود به عنوان وارثان و جانشینان قانونی و مشروع هخامنشیان، مدعی مالکیت بر مرزهای آبا و اجدادی خویش شدند. از سویی شواهد نشان می دهد که اشکانیان در انتقال این ایده به ساسانیان نقش زیادی داشتند. دراین مقاله تلاش بر این است تا با استناد به منابع و شواهد موجود در با استفاده از شیوه پژوهش تاریخی نشان داده شود که اولاً، ساسانیان مدعی وراثت هخامنشیان هستند و بر همین اساس مدعی احیاء امپراطوری و مالکیت بر سرزمین های آنان هستند. ثانیاً، ضمن بررسی چگونگی شکل گیری این اندیشه نزد اشکانیان و انتقال آن به ساسانیان نشان داده شود که اندیشه احیای امپراطوری هخامنشی در نتیجه روابط سیاسی ـ فرهنگی اشکانیان و حکومت های ایرانی نژاد آسیای صغیر و متأثر از اندیشه سیاسی حکومت های نامبرده در زمان اشکانیان شکل گرفته و با سنت شفاهی و گذار خاندان های مهم اشکانی به ساسانیان انتقال یافته است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان