سیاست جهانی

تغییر سیستمی مهمترین روند شکل دهنده به تحولات سیاست بین الملل است. چین در کانون این روند قرار دارد. یکی از کلیدی ترین متغیرهای نقش آفرین در روند تغییر سیستمی و سمت و سوی گذار در نظم بین المللی، نگرش و رفتار راهبردی قدرت های در حال ظهور است. نویسندگان در این مقاله کوشش کرده اند که نگرش چین به سه نظم هژمونیک، نهادینه و موازنه قدرت را تبیین نماید. پرسش اصلی پیش روی این مقاله این است که مولفه های کلیدی شکل دهنده به نگرش و رفتار راهبردی چین در قبال نظم های بین المللی کدامند؟ فرضیه مقاله این است که مخالفت با نظم هژمونیک، نقش آفرینی رو به گسترش در نظم مبتنی بر موازنه قدرت، تجدیدنظرطلبی اصلاح گرایانه در قبال نظم نهادینه و نهادسازی موازی، مولفه های شکل دهنده به نگرش و رفتار راهبردی چین در قبال نظم های بین المللی را تشکیل می دهند. یافته های مقاله نشان می دهد که رفتار راهبردی چین در سیاست بین الملل بسیار پیچیده تر از کلیشه های رایج همچون «چالشگر» یا «تجدیدنظرطلب» است. این کشور در نظم هژمونیک در موقعیت چالشگر، در نظم موازنه قدرت به مثابه جستجوگر امنیت و در نظم نهادینه به عنوان بازیگر نظم ساز رفتار کرده است.

رادیکالیسم یا افراط گرایی یکی از پدیده های رو به رشد ،سرنوشت ساز و تعیین کننده عصر حاضر است. این پدیده بی گمان یکی از مهمترین تحولات سیاسی و اجتماعی در کشورهای خاورمیانه در چند دهه اخیر است.طرفداران رادیکالیسم در چند دهه گذشته به یکی از مهمترین بازیگران سیاسی در منطقه تبدیل شده و به گونه ایی روزافزون بر تحولات ملی ،منطقه ایی و جهانی اثر گذاشته است . تفسیر و تحلیل رویدادهای سیاسی امنیتی ، اجتماعی و اقتصادی بدون توجه به این پدیده و در نظر گرفتن ابعاد مختلف آن ناقص و ناتمام است.رادیکالیسم در کشور پاکستان در اواخر دهه 1970 ظاهر شده و دردهه 1980 افزایش پیداکرده و در دهه های بعدی استمرار یافته است . درک علل و عوامل رشد و توسعه رادیکالیسم در پاکستان در تعیین راحل های مهار مسالمت آمیز آن اهمیت فراوانی دارد. در حالی که بسیاری از پژوهش های صورت گرفته ،سعی دارند رادیکالیسم پاکستان را تحت تأثیر تئوری مدرنیته قرار داده و این پدیده را حاصل پیامدهای مدرنیته می دانند،این مقاله با تکیه بر تئوری بحران به بررسی علل و عوامل رشد وتوسعه رادیکالیسم در پاکستان می پردازد. با ترکیب دو سطح بحران ملی و منطقه ایی به بررسی تاثیر تحولات مهم در این دو سطح می پردازد.پس از ارائه تعریف از رادیکالیسم ، بحران سیکتاریزم یا فرقه گرایی به بررسی تاثیر بحرانهای ملی و منطقه ایی رادیکالیزم پاکستان پرداخته است.

با شروع تحولات عربی در سال 2011 موسوم به بهار عربی، نظام های سیاسی حاکم در کشورهای عربی دچار هراس از تسری اعتراضات مردمی به کشورهای خود شدند. جدی ترین و سخت ترین واکنش به این تحولات توسط حکومت سعوی صورت گرفت. واکنش عربستان به این تهدیدات، تغییری راهبردی در سیاست خارجی این کشور بود. حکومت سعودی با دیدن سرنوشت مبارک و بن علی در مصر و تونس دریافت که بقاء حکومت خود را نمی تواند صرفأ در اتحاد استراتژیک با ایالات متحده امریکا جستجو کند. بنابراین حکومت سعودی تصمیم گرفت تا در سیاست خارجی خود در سطح منطقه ای و بین المللی تغییراتی ایجاد نماید. این تغییرات موضوع مقاله حاضر را تشکیل می دهد. بر این اساس این سؤال را مطرح کردیم که: حکومت سعوی در قبال تحولات خاورمیانه در سال 2011 موسوم به بهار عربی چه تغییراتی در سطح سیاست خارجی خود ایجاد نمود؟ در پاسخ این فرضیه را مطرح می کنیم که:"حکومت سعودی به منظور کم کردن شدت وابستگی امنیتی خود به امریکا و نیز مواجه مؤثر با پیامدهای ناشی از تحولات عربی پس از 2011، راهبرد سیاست خارجی خود را در سطح منطقه ای از محافظه کاری تدافعی به تجدیدنظر طلبی تدافعی و در سطح بین المللی از ائتلاف مثبت با امریکا به تنوع بخشی با قدرت های بزرگ تغییر داده است". روش پژوهش در این مقاله توضیحی تبیینی و راهبرد پژوهش قیاسی و با بهره مندی از چارچوب مفهومی موازنه تهدیدِ استفان والت است. در سازماندهی مقاله ابتدا به تبیین نظری با استفاده از نظریه رئالیسم تدافعی می پردازیم.

روایت هایی که از حقایق رخ داده در گذر زمان مورد پذیرش همگان قرار می گیرند، به تدریج حافظه جمعی یک ملت یا یک گروه قومی را شکل می دهند. این حافظه جمعی به تدریج و در برخورد با سایر ملت ها و یا گروه ها، متصلب و تغییرناپذیر می شوند. به ویژه اگر دو گروه رقیب در یک کشور و یا منطقه، موجودیت خود را در کسب پذیرش قاطع از روایت خود از واقعیت های مشترک تاریخی بیابند. به طور کلی اسطوره ها، روایت های تاریخی و حافظه جمعی به عنوان ابزاری برای شکل دهی به هویت قومی و ملی در جوامع مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. این امر، کارکرد مثبت روایت های موجود از وقایع تاریخی هستند. اما این ابزارها در بسیاری از مناطق و در میان بسیاری از گروه های قومی علاوه بر هویت سازی، کاربردی دیگر یافته و به عنوان ابزاری برای تغییر موازنه در درگیری ها به ویژه برخوردهای تاریخی مورد استفاده قرار می گیرد. بر همین اساس، مطالعه حاضر بر کارکرد دوگانه روایت های تاریخی که در برخوردهای قومی مهم در قفقاز جنوبی مورد استفاده قرار گرفته، تمرکز داشته است. این روایت ها در درک شکل گیری و تداوم درگیری های قومی- سرزمینی در این منطقه اهمیت بسزایی خواهد داشت. از این رو در مقاله پیش رو در پاسخ به این پرسش که روایت های تاریخی و حافظه جمعی چه تأثیری بر روند درگیری های قومی در قفقاز جنوبی داشته است؟ در کنار بررسی نقشی که اسطوره سازی، روایت های تاریخی و حافظه جمعی در شکل گیری هویت قومی در منطقه قفقاز جنوبی داشته اند، به تأثیر این عوامل بر تشدید مهم ترین درگیری های قومی در این منطقه پرداخته شده است.

ایران و آمریکا دوران پرتنشی را در روابط خود تجربه می کنند. شدت این تنش ها تا بدان حد است که برخی از امکان آغاز جنگی ناخواسته در منطقه خبر می دهند. دولت ترامپ با هدف اعلانیِ بازگرداندن ج.ا.ایران به میز مذاکره و انجام توافقی جامع با این کشور، تحمیل تحریم های اقتصادی و سیاسی را در قالب آنچه "سیاست فشار حداکثری" می خواند، دنبال می کند. این مفهوم بیش از همه فشارهای اقتصادی حاصل از تحریم ها را تداعی می کند. با وجود این، تعمق در سیاست اعمالی دولت ترامپ علیه ج.ا.ایران، گویای این واقعیت است که آمریکا، راهبردی را در مواجهه با ایران در پیش گرفته که تنها به ابعاد اقتصادی محدود نمی شود. راهبرد آمریکا در برابر ج.ا.ایران ترکیبی از فشارهای اقتصادی، سیاسی، نظامی، حملات سایبری و ایجاد مه جنگ در مناطق نفوذ ایران است. هدف نهایی نیز تغییر نظام سیاسی و یا فروپاشی سامان سیاسی ج.ا.ایران است. تعینات گوناگون راهبرد ترامپ علیه ج.ا.ایران نه در قالب سیاست فشار حداکثری بلکه در چارچوب مفهوم "جنگ ترکیبی" با دقت بیشتری تبیین می شود. بدین سبب، این مقاله سعی بر آن دارد تا با کاربست مفهوم جنگ ترکیبی، سیاست عملی دولت ترامپ علیه ج.ا.ایران و اهداف تعیین شده برای آن را به گونه ای مبسوط تر تببین کند.

با توجه به اهمیت روز افزون نقشِ جهانی جنبش های نوین اجتماعی همچون جنبش های محیط زیستی، این مقاله به دنبال تحلیل نسبت مولفه های جنبش های محیط زیستی در راستای تاثیرگذاری ایران در عرصه تدبیر جهانی است. باتوجه به تأثیر اساسی رویکردهای ناشی از انقلاب اسلامی در تنظیم سیاست های جهانی ایران، سوال این مقاله بدین صورت طرح شد که مولفه های جنبش های جهانی زیست محیطی چه نسبتی با مولفه های جنبش ساز انقلاب اسلامی ایران در عرصه جهانی دارند؟ این مقاله با روش کیفی و با استفاده از تکنیک مقوله بندی و قیاس، مولفه های جنبش ساز انقلاب اسلامی در عرصه جهانی و مولفه های جنبش جهانی محیط زیست را استخراج و میان آنها نسبت سنجی کرده است. بدین منظور بر اساس نظرات «آلن تورن» به مطالعه تطبیقی سه مولفه: هویت، هدف و رقیب پرداخته شد. یافته های این تحقیق حاکی از آن است که «انقلاب اسلامی» هویت، هدف و رقیبی فراتر از «جنبش محیط زیست» دارد، اما با این وجود نه تنها تضادی میان مولفه های آنها وجود ندارد بلکه زمینه هایی برای همسویی و هم افزایی میان انقلاب اسلامی و جنبش های محیط زیستی برقرار است. بنابراین امکان بهره گیری از جنبش-های محیط زیستی برای حضور ایران در عرصه تدبیر جهانی وجود دارد. لذا مناسب است سیاستگذاران در تنظیم سیاست های جهانی ایران، نقش و ظرفیت این جنبش را برای حضور ایران در عرصه تدبیر جهانی لحاظ نمایند.

برقراری تعادل میان هنجار مداخله بشردوستانه و هنجار حاکمیت (عدم مداخله)، بزرگ ترین چالش مسئولیت حمایت به شمارمی آید. علاوه بر این، تکثر نیات و منافع اعضای دائم شورای امنیت ملل متحد به مثابه متولی اصلی تحقق مسئولیت حمایت نیز مانع از شکل گیری درکی منسجم پیرامون این مفهوم شده است. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که مواضع شورای امنیت و کنش اعضای دائم آن طی سال های 2018-2005 چه تأثیری بر قدرت هنجاری مسئولیت حمایت و تبدیل آن به یک رژیم بین المللی مستحکم و فراگیر داشته است؟ فرضیه مقاله این بوده است که به رغم اجماع اولیه در شورای امنیت پیرامون مسئولیت حمایت، اولویت متفاوت اعضای دائم غربی (ایالات متحده، انگلیس و فرانسه) و شرقی (روسیه و چین) این شورا در ترجیح هنجار حاکمیت یا هنجار مداخله بشردوستانه، نه تنها مسئولیت حمایت را از مسیر تبدیل به یک رژیم بین المللی مستحکم و فراگیر خارج نموده، بلکه نشان می دهد این مفهوم کماکان بخشی از یک منازعه عمومی شایع در جامعه بین الملل باقی مانده و به عادت رفتاری دولت ها تبدیل نشده و حتی به مرحله دورنی سازی هنجار نیز نرسیده است. روش پژوهش طی این مقاله، اسنادی-کتابخانه ای بوده و به شیوه توصیفی-تحلیلی با تکیه بر داده های عینی-تاریخی انجام پذیرفته است. یافته های پژوهش نیز درستی فرضیه مقاله را نشان می دهند.

انتخابات ریاست جمهوری 2016 امریکا رقابت بین استراتژی هژمونی لیبرال هیلاری کلینتون و مخالفت با آن با تکیه بر رویکرد ناسیونالیستی از سوی ترامپ بوده است. بنابراین رویکرد سیاست خارجی ترامپ منافع امریکا را در اولویت قرار داده است. هدف مقاله حاضر پاسخ به این سؤال اصلی با متدولوژی تحلیلی و تبیینی بود که چرا رویکرد اولویت امریکای ترامپ براساس گرایشات درونگرای سنت جسکونی مورد پذیرش بخشی از مردم امریکا واقع شد؟ و این سؤال فرعی نیز مطرح شد که رویکر مذکور چه تأثیری بر تنش میان ایران و امریکا داشته است ؟ در پاسخ به سؤال اصلی مقاله حاضر این فرضیه براساس رویکرد ناسیونالیستی در امریکا مطرح شد که شهروندان امریکا دهه ها در تضاد با رهبران شان بیشتر جهت گیری سیاست خارجی واقع گرا تا لیبرال داشته اند که موجب شد خواستار سیاست خارجی خودمحور شوند و بر وجود رئیس جمهوری اصرار کنند که منافع امریکا را در اولویت نخست قرار دهد.در پاسخ به سؤال فرعی نیز این فرضیه مطرح شد که ترامپ براساس رویکرد ناسیونالیستی معتقد بود، برجام نتوانست منافع امریکا را تأمین کند؛ در نتیجه با خروج دولت ترامپ از برجام تنش بین ایران و امریکا به دشمنی سابق بازگشت. نتایج تحقیق نشان داد حتی بعد از توافق هسته ای نیز، روابط ایران و امریکا زیاد تغییر نکرد. به نظر می ر سد، در دوره ترامپ نیز روابط بین ایران و امریکا نه مواجهه مستقیم و نه عادی سازی روابط،بلکه تداوم تنش سیاسی گذشته خواهد بود، مگر اینکه تحولات غیر قابل پیش بینی اتفاق بیفتد.

تصویر سازی ژئوپلیتیک مفهومی بسیار گسترده تر از بازنمائی کشورها در خصوص مأموریت های ملی، تحدید قلمروئی و کدهای ژئوپلیتیک کشورها می باشد که با سطوح تهدید سرزمینی و هویتی جهان آشوب زده، این مفهوم در سیاست های خارجی کشورها، برجسته تر می نماید. در این راستا، هویت و اسطوره های ملی ایالات متحده آمریکا که بر پایه " دیگری " ترسیم شده است، تصویر سازی ژئوپلیتیکی این کشور را در مناطق مختلف جهان بوجود آورده است. اشغال عراق و حوادث مترتب بر آن مانند ظهور گروههای تروریستی در خاورمیانه، حضور متعارض آمریکایی ها در منطقه را رقم زد. عقب نشینی از مناطق شمال و شمال شرق سوریه و انفعال در برابر عملیات هایی مانند شاخه زیتون و چشمه صلح ترکیه در اکتبر 2019، نمودی از تصویر سازی ژئوپلیتیک ایالات متحده آمریکا در حوزه های غیر استراتژیک می باشد. مبنای نظری این تحقیق تصویر سازی و گفتمان ژئوپلیتیک تاریخی آمریکا است که با واکاوی تاریخی از ساختار گفتمانی و ژئوپلیتیکی این کشور، دلایل حضور و تناقض گفتمانی این تصویر سازی در شمال سوریه و عقیم بودن گفتمان تاریخی آن را ترسیم می نماید.