سیاست جهانی

افزایش نفوذ احزاب اسلام گرا از اواخر دهه ی 1980 میلادی و به ویژه به قدرت رسیدن حزب اسلام گرای عدالت و توسعه در جمهوری ترکیه از اوایل هزاره ی کنونی، پرسش های گوناگونی را راجع به سرنوشت ایدئولوژی مورد ترویج نخستین رهبران این کشور، که به نام بنیان گذار آن، مصطفی کمال آتاترک، کمالیسم خوانده می شود، برانگیخت؛ زیرا این ایدئولوژی بر نوعی سکولاریسم بنا شده بود و مدرن سازی ترکیه به شیوه ی غربی را در دستور کار داشت. استمرار حضور حزب یادشده در رأس هرم قدرت در سال های متمادی نیز پرداختن به این مسئله را ضروری تر کرده است. این پژوهش در تلاش برای پاسخ به این پرسش است که «کمالیسم در عرصه ی سیاست خارجی معاصر ترکیه از چه جایگاهی برخوردار بوده است؟» و در این راه با جست و جوی داده های مختلف در مورد مهم ترین عرصه های سیاست خارجی این کشور، به ارزیابی این فرضیه پرداخته است که «اگر چه کمالیسم هنوز ایدئولوژی قدرتمندی در سیاست خارجی ترکیه بوده اما تعدیل هایی را نیز شاهد بوده و از برخی جهات با افول مواجه شده است». بازه ی زمانی پژوهش حاضر، از تأسیس حزب رفاه، مهم ترین سلف حزب عدالت و توسعه، توسط نجم الدین اربکان در سال 1987 آغاز شده است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است و جمع آوری داده های مورد نیاز، به طریق اسنادی و کتابخانه ای بوده است. یافته های این پژوهش نشان دادند که شش اصل تشکیل دهنده ی کمالیسم، یعنی مردم گرایی، ملی گرایی، دولت گرایی، جمهوری خواهی، لائیسیته و انقلابی گری از پایایی یکسانی در سیاست خارجی معاصر ترکیه برخوردار نبوده و برای سیاست ورزان این کشور میزان متفاوتی از اهمیت را دارا بوده اند.

بطور کلی، رهیافت ایران در قبال شبه جزیره کره رفتار نسبتا غیرمتعارفی در مقایسه با الگوی کلی سیاست سازی خارجی آن بوده است. چه در دوره پهلوی و چه در زمان جمهوری اسلامی، ایران دارای جهت گیری نسبتا کمرنگ ولی اغلب فعالی در قبال هم کره جنوبی و هم کره شمالی بوده است تا بتواند در آن منطقه خاص جغرافیایی تا حد ممکن به تمام اهداف مدنظر خود در حوزه های سیاسی، نظامی، اقتصادی، مالی، فناورانه، و فرهنگی برسد. پژوهش حاضر ضمن تمرکز بر چارچوب تحلیلی پراگماتیسم، استدلال می کند که در چندین دهه گذشته سیاست ایران نسبت به هر دو کره از نوعی پیوستگی و کارآمدی نسبی برخوردار بوده است، چرا که هدف اصلی تهران آن بوده است تا اهداف متعدد خود در شبه جزیره را بی سروصدا و تا حدودی با پرداخت هزینه ای کم تامین نماید. مهم تر آنکه، سیاست ایران در قبال شبه جزیره کره، بویژه در دوره جمهوری اسلامی، و درس هایی که دیپلماسی کشور از تعاملات نسبتا چندبعدی خود با هر دو کره بدست آورد، می توانست بعنوان الگوی الهام بخشی برای سیاست سازی خارجی نسبت به برخی دیگر از مناطق مهم دنیا که دارای منافع حیاتی زیادی برای ایران هستند مورد استفاده قرار گیرد.

به رغم گسترش حوزه ی مطالعاتی قدرت به عنوان یکی از کلیدی ترین مفاهیم علوم اجتماعی و بویژه در روابط بین الملل ، دامنه ی ابهام در این زمینه کماکان گسترده بوده ؛ و شاید به همین دلیل تعابیر « مجادله آمیز» و « مناقشه انگیز» به عنوان ابتدائی ترین ویژگی های قدرت مورد توجه اکثریت تحلیلگران قرار داشته است. شرایط یاد شده از ابعاد مختلف قابل تأمل است ؛ بخصوص از بعد برداشت های گوناگونی که نسبت به ماهیت، کار کرد و عناصر سازنده ی این مقوله و نیز چگونگی پیوند بخشی میان دو جزء محوری آن یعنی« منابع» و «کنترل آثار و نتایج» ، شکل گرفته. در هر صورت، بر مبنای این مفروض که هر نوع برداشت از قدرت ، تأثیر مستقیمی در فرایند« مفهومی سازی سیاست جهانی » داشته؛ در این نوشتار جهت گیری تحلیلی بر چگونگی اثربخشی « برداشت رابطه ای » به عنوان رویکردی چند بعدی و مولد، بر مطالعات بین المللی قدرت تمرکز دارد. پرسش اصلی اینکه : در چارچوب روند تحول پذیری ادبیات بین المللی-قدرت« برداشت رابطه محور» چگونه تأثیر گذار بوده است؟در پاسخ ، فرضیه ی مورد نظر عبارتست از اینکه: در چار چوب ادبیات بین-المللی قدرت، برداشت «رابطه محور»(قدرت به) زمینه ی شکل گیری و تقویت نگرشی چند بعدی به قدرت را در قالب رویکردهای «گونه شناسی چهار وجهی» ، « نظم های جهانی و تمدن ها» و « حکمرانی جهانی» فراهم آورده است. روش پژوهش مورد نظر نیز توضیحی – تبیینی است.

یکی از مباحث مهم امنیت، امنیت انرژی است. اگرچه امروزه توجه به انرژی های پاک و تجدیدپذیر افزایش یافته است،اما هنوز تولید و مصرف انرژی فسیلی، همچنان نقش اصلی را در تأمین امنیت انرژی جهان ایفا می کند. بنابراین، هم این منابع و هم کشورها و مناطق دارنده این انرژی دارای اهمیت هستند.یکی از این مناطق مهم، منطقه خلیج فارس است که هشت کشور در آن حضور دارند و همگی از جمله تولیدکنندگان نفت و برخی گاز طبیعی می باشند. منطقه خلیج فارس،دارای 60 درصد منابع نفتی جهان و 50 درصد منابع گازی جهان است و نقش مهمی در تأمین امنیت انرژی جهان دارد. از سوی دیگر انرژی فسیلی، یکی از موارد مخرب برای محیط زیست است و به این سان، تولید این انرژی در خلیج فارس هم،می تواند امنیت زیست محیطی این منطقه را با تهدید مواجه کند. از آنجا که بخش مهمی از امنیت انرژی جهان و نیز اقتصادهای رانتیر این منطقه، به نفت و گاز وابسته است،پرسش اصلی این مقاله آن است که چه رابطه ای میان تأمین امنیت انرژی فسیلی و امنیت زیست محیطی خلیج فارس وجود دارد؟برای بررسی پاسخ این پرسش از روش توصیفی استفاده شده و هدف مقاله نیز مشخص کردن زمینه ها و مؤلفه های اصلی این رابطه است. یافته کلی مقاله نشان می دهد که تولید و استخراج منابع انرژی فسیلی منطقه، یعنی نفت و گاز،با دلایل مختلفی چون دولت های رانتیر غیرپاسخگو، ورود مواد شیمیایی به خلیج فارس،حمل و نقل نادرست انرژی،جنگ افروزی و رقابت با درآمدهای نفتی و گازی، بی توجهی به معاهده زیست محیطی راپمی و... امنیت زیست محیطی خلیج فارس را تهدید می کند.

توسل به گروههای نیابتی و جنگهای واسطه ای ریشه در رقابت ابرقدرتها در دوران جنگ سرد دارد. پس از فروپاشی نظام دوقطبی، بازیگران اصلی در غرب آسیا به طور فزاینده بجای برخورد مستقیم نظامی ترجیح داده اند از این گروهها استفاده کنند که خود عاملی اساسی در بازتعریف نظم منطقه ای بوده است.در همین راستا هدف این پژوهش فهم جایگاه گروه های نیابتی در راهبرد سیاست خارجی ایران است. سوال اصلی این است که:«علت اِقبال و توجه جمهوری اسلامی ایران به گروههای نیابتی در خاورمیانه پس از فروپاشی نظام بین الملل دوقطبی چیست و این گروهها در راهبرد امنیت ملی ایران چه جایگاهی دارند»؟ فرضیه پژوهش از این قرار است که: «ایران با رهیافتی امنیت محور با هدف افزایش عمق استراتژیک و نیز با رهیافتی منفعت محور برای حل پارادوکس تنش زدایی در مناسبات بین المللی همزمان با حفظ آرمانها به دنبال حمایت از گروههای نیابتی در منطقه بوده و جایگاه این گروهها در راهبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی نهادینه کردن نوعی موازنه در برابر تهدیدات دشمنان در مناطق پیرامونی ایران است». براساس یافته های تحقیق، حمایت از گروههای همسو در منطقه براساس یک منطق استراتژیک و نوعی نبرد نامتقارن در مقابل توطئه های آمریکا برای دفاع از موجودیت و تامین امنیت ملی جمهوری اسلامی است که گاهاً این منطق استراتژیک همسو با تفکرات ایدئولوژیک قرار گرفته و به نوعی همدیگر را تکمیل و تقویت می کنند. چارچوب نظری پژوهش واقعگرایی نئوکلاسیک(نظریه موازنه تهدید) و روش پژوهش تاریخی - تحلیلی و ابزار گردآوری داده ها کتابخانه ای و اسنادی است.

از سال 1357، ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران سیاستی خصمانه در برابر یکدیگر در پیش گرفته اند هر چند در دهه های مختلف این مسئله با شدت و ضعف همراه بوده است. به همین دلیل نگارندگان این نوشتار میزان تهدید آمیز بودن این دو کشور را براساس نظریه موازنه تهدید استفن والت ارزیابی کرده اند. در واقع این نوشتار به دنبال پاسخی برای این سوال بوده است که براساس نظریه موازنه تهدید استفن والت، جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا در بازه زمانی 2021-2016  تا چه اندازه نسبت به یکدیگر به عنوان تهدید به شمار رفته  و می روند؟ برای یافتن پاسخ این سوال شاخص های کمی وکیفی متغیرهای نظریه موازنه تهدید شامل قدرت کلی، مجاورت جغرافیایی، قابلیت های تهاجمی و نیات تهاجمی مورد سنجش قرار گرفته اند. در نهایت یافته های این نوشتار نشان می دهد که با توجه به مفروضات نظریه موزانه تهدید، در دوران فوق جمهوری اسلامی ایران برای ایالات متحده آمریکا یک تهدید فوری و قریب الوقوع به شمار نمی آید اما ایالات متحده آمریکا می تواند یک تهدید نسبی و در عین حال جدی برای امنیت جمهوری اسلامی ایران به شمار رود. نویسندگان کوشیده اند با بهره گیری از روش مطالعه موردی به پرسش فوق پاسخ دهند.

این مقاله با هدف آسیب شناسی و ارزیابی قوانین و سیاست گذاری های مبارزه با قاچاق کالا در ایران و به روش توصیفی_تحلیلی انجام یافته است. از آن جایی که مبارزه مؤثر با قاچاق کالا مستلزم شناخت علل و زمینه های بروز پدیده قاچاق کالا و هم چنین قوانین و سیاست های مربوط و عملکرد دستگاه های عهده دار امر مبارزه با قاچاق کالا است، حوزه مطالعاتی پژوهش حاضر شامل قوانین و سیاست های مصوب، کتاب ها، مقالات و پژوهش های مرتبط بوده است. ابتدا قوانین و سیاست های مصوب مد نظر قرار گرفته و از منابع چاپی و دیجیتالی (برخط) که مرتبط با بحث بوده، استفاده گردیده است. چارچوب مطالعه حاضر رویکرد اقتصاد نهادگرا بوده که از طریق آن نقش نهادهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در تعیین وقایع اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. مهمترین پرسش این پژوهش آن است که چرا علی رغم بارها بازنگری در قوانین مربوط به قاچاق کالا، سیاستهای مبارزه با قاچاق کالا نتوانسته است با پدیده قاچاق به مقابله مؤثر بپردازد؟ استدلال اصلی در پاسخ به این پرسش این است که عدم توجه کافی به امر ریشه یابی قاچاق کالا توسط مقام تقنینی برای رفع یکباره پدیده قاچاق، بالا بودن تعرفه واردات کالا، عدم شفافیت در قوانین ابهامات و چالش های تقنینی بسیار، از مهمترین دلایل عدم موفقیت در مقابله با پدیده قاچاق کالا می باشد.

امروزه تحریم ها به یکی از ابزارهای پرکاربرد سیاست خارجی دولت ها علیه همدیگر تبدیل شده است. این درحالی است که تحریم ها همیشه نتیجه دلخواه را به همراه نیاورده است. کره شمالی ازجمله کشورهایی است که طولانی ترین تحریم های دوجانبه و چندجانبه را تجربه کرده است. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که تحریم ها چه تاثیری بر وضع حقوق بشر در کره شمالی گذاشته است؟ فرضیه پژوهش اشاره می کند که تحریم های بین المللی منجر به نقض حقوق بنیادین شهروندان کره شمالی شده است. برای آزمون فرضیه از نظریه پکسون و کوپر و دو روش توصیفی-تحلیلی و اسنادی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که با شروع آزمایشات هسته ای کره شمالی در سال 2006 و وضع شدیدترین تحریم ها علیه این کشور، تحریم ها به دو شکل مستقیم و غیرمستقیم بر وضع حقوق بشر کره شمالی تاثیر منفی گذاشته است. در حوزه سیاسی، تحریم ها به جای این که موجب تغییر رفتار کره شمالی گردد، باعث خودکامگی دولت حاکم، کاهش انواع آزادی ها، سرکوب و خشونت شده است. در حوزه بهداشت و سلامت، تحریم ها کاهش سطح بهداشت عمومی، افزایش مرگ و میر نوزادان، شیوع بیماری ها، سوء تغذیه و دسترسی سخت به دارو و درمان را به همراه داشته است. در حوزه اقتصاد، تحریم ها (به شکل مستقیم) موجب کاهش ارزش پول ملی، کاهش درآمد مردم، کاهش مواد غذایی، تورم و فساد گردیده که به فقر بیشتر مردم کمک کرده است.

ایران و عربستان به عنوان دو کشور بزرگ منطقه خلیج فارس، در نزدیک به یک قرن از شکل گیری مناسبات شان، الگوهای رفتاری متفاوتی را در روابط میان خود تجربه کرده اند. پس از انقلاب اسلامی، تهران و ریاض که تا قبل از آن به واسطه برخی اشتراکات هویتی و الزامات نظام بین الملل در پیوند با یکدیگر بودند، رو در روی یکدیگر قرار گرفتند. در این زمان علاوه بر هم خوردن نظم و موازنه قدرت در منطقه، هویت جدید ایران از سوی سعودی به عنوان چالشی به مشروعیت مذهبی خود تلقی شد. این مقاله به دنبال آن است تا بررسی کند کدام عوامل موجب شده تا روابط این دو بازیگر از دوستی و همکاری، به سمت تنش و تعارض برود و این سوال طرح شده است که «عوامل موثر بر الگوهای کنش رقابتی ایران و عربستان در دهه اول انقلاب کدامند و چه پیامدی برای این روابط داشتند؟». پاسخ نگارنده این است که «عوامل هویتی، ژئوپلیتیکی و ساختاری مهمترین عوامل در شکل دهی به روابط ایران و عربستان در دهه اول انقلاب بوده و تلاقی رقابت های هویتی و ژئوپلیتیکی در کنار فشارهای ساختاری منجر به شکل گیری الگوی رقابتی-تعارضی در این روابط شد.» روش این مقاله توصیفی-تحلیلی است و از دو نظریه اجتماعی و مادی به عنوان بستر نظری استفاده شده است.