زبان پژوهی

متن های مطبوعاتی در تمامی جنبه ها به ویژه در زمینه سیاسی از مجاز بهره گرفته اند. درک این آرایه ادبی، معادل یابی و ترجمه آن در زبان مقصد یکی از چالش هایی است که مترجم ها به طور معمول  با آن روبه رو هستند. در اهمیت این آرایه ادبی، افراسیابی و همکاران (Afrasiabi et al, 2006) می نویسد: «مجاز از مهم ترین، گسترده ترین و پیچیده ترین مباحث بلاغی است. اهمیت مجاز از این رو است که هم در معانی به کار می رود (مجاز عقلی) و هم در بیان (مجاز مرسل)؛ به علاوه مجاز زیر ساخت استعاره است که خود از مباحث گسترده ی بلاغت است.» (Afrasiabi et al, 2006, p. 3) از سوی دیگر، پژوهش های اخیر در حوزه زبان شناسی نشان می دهد برخلاف دیدگاه سنتی، آرایه های ادبی از جمله مجاز فقط به حوزه ادبیات تعلق ندارند و در انواع زبان و گفتمان به کار می روند. بر این مبنا، مقاله حاضر پژوهشی بینارشته ای است که از طریق پیوند با حوزه های زبان شناسی، بلاغت و ترجمه شناسی به بررسی نقش مجاز در نمونه هایی از متن های مطبوعاتی فارسی و فرانسه می پردازد تا به شناخت شباهت ها و تفاوت های این آرایه در دو این زبان منجر شود.

هدف از انجام این پژوهشِ پیکره محور، بررسی چگونگی جداسازی مطلب های بااهمیت از کم اهمیت در ارائه های علمی انگلیسی و فارسی است. مقاله حاضر کوشیده است تا نشانگرهای مطالب بااهمیت را از نظر نقشی که در ارائه دارند، دسته بندی نماید. به این منظور، از روش تحقیق ترکیبی بهره گرفته شده است. به منظور یافتن نشانگرهای مطلب های بااهمیت، 160 ارائه در پیکره بیس و 60 ارائه در پیکره فارسی سخن، موردبررسی قرار گرفت. سپس این نشانگرها از لحاظ نقشی که در ارائه داشتند، گروه بندی شدند. یافته های پژوهش نشان داد در سخنرانی های علمی، مجزا کردن مطلب های بااهمیت از کم اهمیت- بدون درنظر گرفتن گونه زبانی انگلیسی یا فارسی، با تکیه بر پنج نقش کلامیِ «سازمان دهی کلام»، «تعامل با مخاطب»، «پوشش موضوع»، «وضعیت مطلب»، و «ارتباط با امتحان» انجام می گیرد. علاوه بر این، جداسازی مطلب های بااهمیت از کم اهمیت صرفاً با تکیه بر یک نقش کلامی صورت نمی گیرد. افزون بر این، نشانگرهای نمایاننده موضوع، اهمیت مطلب را فقط به صورت ضمنی نشان می دهند. همچنین، تعامل با مخاطب بیشترین فراوانی را در بین نشانگرهای اهمیت مطلب ها در ارائه های انگلیسی و فارسی به خود اختصاص داده است. به طور کلی، یافته های این مقاله نشان داد، برای مجزا کردن مطلب های بااهمیت از کم اهمیت در ارا ئه های انگلیسی و فارسی باید کلام را به سوی مخاطب سوق داد. به بیان روشن تر، ارائه دهنده ها بیشتر تمایل دارند برای تأکید بر مطلب های بااهمیت با مخاطب تعامل ایجاد کنند.

جایگزینی یک واجِ زبان وام دهنده با شبیه ترین آوای موجود در زبان وام گیرنده «جایگزینی صدا» یا  «جایگزینی واج» نامیده می شود. واژه های بسیاری از زبان عربی وارد زبان فارسی و گویش های گوناگون آن شده اند که دارای دو نویسه «ق» و «غ» هستند. این دو نویسه که در زبان عربی به ترتیب به صورت همخوان های ملازی انسدادی بی واک /q/ و سایشی واک دار /R/ تلفظ می شوند، در زبان فارسی معیار تلفظی یکسان دارند و هر دو به صورت همخوان ملازی انسدادی واک دار /G/ تلفظ می شوند. در واقع دو همخوان /q/ و /R/  موجود در درون داد وام واژه های عربی با همخوان انسدادی واک دار [G] در زبان فارسی معیار جایگزین می شوند. برخلاف فارسی معیار، در گویش رودباری (کرمان) همخوان /R/ وجود دارد. از این رو، این همخوان با همخوان دیگری در برون داد جایگزین نمی شود. از  سویی  دیگر، در این گویش نه تنها همخوان بی واک /q/  بلکه جفت واک دارش یعنی [G] هم وجود ندارد. بنابراین، این همخوان در آغازه هجا در بافت پیش از واکه های پسین با همخوان [k] و در بافت پیش از واکه های غیرپسین با همخوان کامی  [c] جایگزین می شود. همچنین این همخوان در انتهای واژه ها با همخوان کامی  [c] جایگزین می گردد. این پژوهش توصیفی- تحلیلی در چارچوب نظریه بهینگی (Prince & Smolensky, 1993/2004) انجام شده و هدف آن تبیین یک به یک فرایندهای اشاره شده است. این تببین ها از طریق استدلال پیرامون محدودیت هایی که عامل رخداد این فرایندها هستند و رتبه بندی آن ها انجام شده است. همچنین، درپیوند با گویش رودباری، یک رتبه بندی نهایی که تبیین کننده جایگزینی همخوان ملازی  /q/ با همخوان های [k] یا  [c] در هر سه بافت مورد بررسی است، ارائه شده است.

پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی سیر روبه رشد کاربرد تصویر در روش های آموزشی مستقیم، شنیداری-دیداری و دو گونه رویکرد ارتباطی به آموزش زبان، بپردازد تا به این وسیله بر اهمیت روز افزون این ابزار در آموزش زبان تأکید کند. هر چند تصویر، در ابتدا ابزاری برای جلوگیری از گفت وگو به زبان مادری بوده است و نقش «جایگزین معنایی» و آسان کننده تفسیر معانی را داشته است، اما به تدریج نقش های پیچیده تری یافته است مانند تصویر موقعیتی جایگزین تصویر معنایی شده  و پژوهشگران را در  خلق روش های مرتبط با موقعیت های زبانی یاری کرده است. بنابراین با استفاده از تصویرها، اطلاعات مرتبط به موقعیت ویژه و یا مفاهیم فرهنگی انتقال می یابد. بر این مبنا، تصویرها دیگر فقط نقش مرجعی ندارند و خود بخشی از محتوای درس به شمار می آیند. در گامی فراتر، تصویرها دیگر فقط در خدمت داده های زبانی و واسطه فهم فرهنگ نیستند، بلکه محرکی برای مشارکت بیشتر زبان آموزها در گفت وگوها بوده و نقش مؤثری در فعال تر کردن او دارند. در این پژوهش، به نقش تصویر در آموزش زبان  بر مبنای آخرین گونه رویکرد ارتباطی اشاره می کنیم. این رویکرد، با فاصله گرفتن از کاربرد آموزشی تصویر به بهره گیری واقعی آن در زندگی نزدیک می شود. این بهره وری که همسو با اصول رویکرد ارتباطی در کاربرد منبع های واقعی زبان  در آموزش، آن هم در قالب های واقعی است، به زبان آموز امکان تصور آن چه پیش از این تجربه نکرده، را می دهد. 

تکرار پدیده ای زبانی است که پیرامون آن بررسی هایی در زبان های گوناگون و در چارچوب نظریه های مختلف صورت گرفته است. تکرار در دو نوع کامل و ناقص از سوی زبان شناسان بررسی شده است که از آن میان در پژوهش حاضر به ویژگی های سبکی تکرار کامل در سووشون (سیمین دانشور) و بوف کور (صادق هدایت) می پردازیم. پرسش این است که فرایند تکرار تا چه میزان می تواند ملاکی برای تشخیص سبک ادبی نویسنده تلقی شود؟ برای دست یابی به این منظور به پیکره ای در زبان فارسی نیاز بود که با نگاهی تطبیقی، بازیابی نحوه کاربرد تکرار، بسامد وقوع و تفاوت آنها در این دو رمان معاصر مورد بررسی قرار گیرد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. یافته های حاصل از بررسی داده های این دو اثر نشان می دهند که قیدها در فرایند تکرار کامل ناافزوده بیشترین بسامد کاربرد را دارند و دانشور به میزان بیشتری نسبت به هدایت از انواع تکرار کامل بهره گرفته است. بنابراین تکرار کامل می تواند ملاک مناسبی جهت تشخیص سبک باشد.

در نظریه نحو ذره بنیاد، گره های پایانی، دارای مؤلّفه های نحوی-معنایی و کوچکتر از تکواژ و چینش ثابت شاخص-هسته-متمم هستند. این مؤلّفه ها در یک سلسله مراتب جهانی به نام توالی نقش ها چیده می شوند و از اصلِ یک ویژگیِ واژنحوی-یک مؤلّفه-یک هسته پیروی می کنند. در این نظریه، مدخل واژگانی شامل یک درختچه نحوی است که چینش مؤلّفه های آن را نشان می دهد و صورت و آوا را به هم پیوند می دهد: . در این نظریه، واژگان پسانحوی است و نحو مسئول ساخت همه عناصر زبانی از تکواژ تا جمله است و بازنمون، عملیاتی است که درخت های ساخته شده از رهگذر نحو را با درختچه های ذخیره شده در درون مدخل های واژگانی مطابقت می دهد. این نوشتار، ساخت نحوی-معنایی پیرااضافه های زبان کردی (سورانی) را بررسی می کند. زیرا  بر مبنایِ اصلِ بازتاب بیکر، پیچیدگی ساختواژی نشاندهنده پیچیدگی نحوی است و بر عکس. چرا که در شماری از زبان ها رابطه بین تکواژها و هسته های نحوی/مؤلّفه های معنایی نماینده آن ها، یک رابطه یک به یک است، در حالی که در ساخت نحوی زیرین همه زبان ها، باید این رابطه وجود داشته باشد. بر این اساس، بررسی پیرا اضافه های l{...(d)a، l{...{w{، w{/b{...(d)a و  w{/b{...{w{نشان داد که این پیرا اضافه ها، به ترتیب دارایِ یک (مکان)، سه (مکان، مبدأ و بست)، چهار (مکان، مبدأ، مقصد و مسیر) و یک (مکان) مؤلفه معنایی و به تبع آن همین شمار هسته نحوی در نمودار درختی هستند. همچنین یافته های پژوهش نشان داد این پیرااضافه ها ساخت پایگانی دارند که شیوه چینش مولفه های آن ها را در نمودار درختی نشان می دهد.

در پژوهش حاضر تأثیر آموزش مستقیم شبکه های فعلی زبان فارسی بر میزان پاسخ گویی زبان آموزان به پرسش های استنتاجی و جایگزینی مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهشگران، ابتدا یک گروه از فارسی آموزان غیرایرانی در سطح پیشرفته را به صورت تصادفی انتخاب کردند. با برگزاری پیش آزمون، زبان آموزانی را از میان آن ها برگزیدند که از دانشِ واژگانی غنی تری برخوردار بودند. پس از تهیه 3 درس که هر یک دارای 27 شبکه فعلی پربسامد زبان فارسی بود و آموزش آن ها به روش مستقیم (آشکار) بود. در پایان هر درس یک پس آزمون (در مجموع سه پس آزمون) شامل پرسش های استنتاجی و جایگزینی اجرا گردید. درس ها به گونه ای طراحی شده بودند که فعل ها به شکل خوشه ای یا شبکه ای تدریس گردد و مدرس زبان فارسی برای هر شبکه فعلی زمان لازم را صرف نماید. پس از برگزاری آزمون ها، نمره های زبان آموزان در دو بخش پرسش های استنتاجی و جایگزینی با روش های آماری تحلیل شد. یافته های پژوهش نشان داد زبان آموزان توانسته بودند به کمک آموزش مستقیم شبکه های فعلی زبان فارسی به پرسش های استنتاجی و جایگزینی پاسخ دهند. همچنین یافته های مقایسه پارامترها، اختلاف معناداری را بین میانگین آزمون های استنتاجی و جایگزینی نشان نداد.

رویکرد مفهوم سازی گزینه-محور از طریق آموزش صورت و معنا -محور، نمایان گر آن است که در محیط های آموزشی غیر انگلیسی زبان، که در آن زبان مادریِ معلم و زبان آموزها یکسان است، یکی از گزینه های که در اختیار معلم قرار دارد، استفاده از زبان مادری برای آموزش زبان آموزها است. در این راستا، پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی تأثیر زبان مادری در آموزش 80  زبان آموز در دو سطح متوسط و پیشرفته بپردازد. در این راستا، زبان آموزها  به چهار گروه 20 نفره تقسیم شدند. برای دو گروه، از آن ها آموزش صورت و معنا-محور با میانجیگری زبان مادری (زبان فارسی) و در دو گروه دیگر آموزش به زبان انگلیسی ارائه شد و عملکرد شفاهی این دو گروه از زبان آموزها اندازه گیری شد. یافته های پژوهش با استفاده از آزمون تی نشان داد که سطح متوسط آموزش زبان انگلیسی با میانجیگری زبان مادری تأثیر بسیاری در میزان دقت و روان بودن بیان شفاهی زبان آموزها داشته است و از این جنبه، تفاوت آشکار و معناداری میان آموزش با میانجیگری زبان مادری در مقایسه با زبان انگلیسی مشاهده شد. آموزش زبان، در سطح پیشرفته نیز استفاده از زبان مادری تفاوت معناداری در دقت گفتار زبان آموزها ایجاد کرد، اما این تفاوت در زمینه روان بودن گفتار معنادار نبود. درنهایت، یافته های این پژوهش، با تکیه بر حوزه روان شناسی زبان و عوامل مؤثری که بر پردازش داده های زبانی تأثیر می گذارند، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.