مهناز احدی

در حال حاضر، صاحب نظران حوزه مطالعات ترجمه بر این موضوع اتفاق نظر دارند که ترجمه یکی از شاخص ترین الگوهای برخورد میان دو فرهنگ است و نمی توان آن را به فرایند زبانی صرف محدود کرد. در زمینه ترجمه شناسی، نظریه پردازانی چون برمن [1] ، ونوتی [2] ، شلایر ماخر [3] ، ریکور [4] ... بر بازنمایی دیگری و بیگانه سازی تأکید می کنند و آن را راهبرد برتر می دانند، آن ها مترجم را از هرگونه «مقدس شماری زبان مادری» برحذر می دارند و معتقدند که او باید فرهنگ دیگری را بدون هرگونه دخل و تصرف به خوانندگان زبان مقصد معرفی کند. اما در واقعیت امر همیشه چنین نیست و گاهی مترجم به جای آشنا کردن خواننده مقصد با فرهنگ بیگانه، جای گزینی معنایی را به کار می بندد؛ گاهی حتی به حذف و عوض کردن مطالب روی می آورد. آیا می توان بدون درنظر گرفتن موقعیت، بیگانه سازی را راهبرد برتر دانست؟ اولویت راهبردها به چه عواملی بستگی دارد؟ آیا عدم انتخاب چنین راهبرد به اصطلاح برتر صرفاً ریشه در دیدگاه مترجمان به فرایند ترجمه دارد؟ چه عواملی بر انتخاب های مترجم تأثیر می گذارند و موجب تمایز ترجمه های گوناگون یک اثر می شوند؟ این انتخاب ها چه تأثیراتی می توانند بر خواننده زبان مقصد داشته باشند؟ مقاله حاضر به بررسی عوامل مؤثر بر انتخاب های مترجم در برگردان عناصر فرهنگی می پردازد، سپس تأثیر این انتخاب ها را بر خوانندگان زبان مقصد مورد بررسی قرار می دهد. [1] Berman [2] Venuti [3] Schleiermacher [4] Ricœur

متن های مطبوعاتی در تمامی جنبه ها به ویژه در زمینه سیاسی از مجاز بهره گرفته اند. درک این آرایه ادبی، معادل یابی و ترجمه آن در زبان مقصد یکی از چالش هایی است که مترجم ها به طور معمول  با آن روبه رو هستند. در اهمیت این آرایه ادبی، افراسیابی و همکاران (Afrasiabi et al, 2006) می نویسد: «مجاز از مهم ترین، گسترده ترین و پیچیده ترین مباحث بلاغی است. اهمیت مجاز از این رو است که هم در معانی به کار می رود (مجاز عقلی) و هم در بیان (مجاز مرسل)؛ به علاوه مجاز زیر ساخت استعاره است که خود از مباحث گسترده ی بلاغت است.» (Afrasiabi et al, 2006, p. 3) از سوی دیگر، پژوهش های اخیر در حوزه زبان شناسی نشان می دهد برخلاف دیدگاه سنتی، آرایه های ادبی از جمله مجاز فقط به حوزه ادبیات تعلق ندارند و در انواع زبان و گفتمان به کار می روند. بر این مبنا، مقاله حاضر پژوهشی بینارشته ای است که از طریق پیوند با حوزه های زبان شناسی، بلاغت و ترجمه شناسی به بررسی نقش مجاز در نمونه هایی از متن های مطبوعاتی فارسی و فرانسه می پردازد تا به شناخت شباهت ها و تفاوت های این آرایه در دو این زبان منجر شود.