کتابداری و اطلاع رسانی

هدف از پژوهش حاضر، تعیین مؤلفه­های اصلی و رئوس مطالب به منظور تدوین خط­مشی مدیریت منابع الکترونیکی برای کتابخانه­های مرکزی دانشگاه­های دولتی ایران است. نوع پژوهش کیفی- کاربردی، و روش آن پیمایشی است. ابزار پژوهش، پرسشنامة محقق­ساخته­ای است که بین مدیران 112 کتابخانه مرکزی وابسته به دانشگاه­های دولتی توزیع شده است. یافته­ها نشان داد از نظر مدیران مذکور، دست کم وجود 9 عامل در تدوین خط­مشی مدیریت منابع الکترونیکی برای کتابخانه­های مورد بررسی ضروری است و باید در آن لحاظ شود. این 9 عامل به ترتیب واریانس تبیین شده، عبارتند از: مسائل مربوط به دسترسی، مباحث فنی و تخصصی، نیازسنجی از کاربران، بیان رسالت، هدفها و مسائل مالی، اجرا و بازنگری در خط­مشی، مسائل مربوط به دیجیتال­سازی، معیارهای انتخاب منابع الکترونیکی، مقدمه و تعریفهای مربوط به انواع منابع الکترونیکی، و نیروی انسانی. از نتایج مهم این پژوهش می­توان به روابط درونی بین عوامل نه­گانه اشاره کرد که در مدلی عینی این روابط و تأثیرگذاری دو جانبه آنها بر یکدیگر ترسیم شده­ است. پیشنهاد می­شود تهیه­کنندگان خط­مشی مدیریت منابع الکترونیکی در تدوین خط­مشی به این عوامل و تأثیر و تأثر آنان بر همدیگر به شکل خاص توجه کنند

ملزومات کارکردی داده­های مستند (فراد) الگوی مفهومی رابطه، موجودیتی است که توسط ایفلا به وجود آمد تا بین داده­های ذخیره شده در پیشینه­های مستند کتابخانه با نیازهای کاربران این پیشینه­ها پیوند ایجاد کند. این الگو، جزئی از الگوی دیگر ایفلا یعنی ملزومات کاربردی پیشینه­های کتابشناختی (FRBR) است. فراد، موجودیتها و توزیعهای خاص مهار مستند در پیشینه­ها را به FRBR می­افزاید و آن را تکمیل می­کند. چارچوب مفهومی و پیش­بینیهایی که برای آینده آن صورت گرفته، چهار هدف عمده را برای آن در نظر گرفته است. این چهار هدف عمده که خواسته ­های کتابداران و کاربران کتابخانه را پوشش میدهند، عبارتند از: یافتن، تشخیص، متن­گذاری و توجیه. هدف اولیه این الگوی مفهومی، تهیه چارچوبی تحلیلی برای بررسی ملزومات کارکردی پیشینه های مستند و اشتراک بین­المللی داده­های مستند است

از دهة 1960، فناوریهای اطلاعاتی بتدریج کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را به طور گسترده ای تحت تأثیر قرار داد تا جایی که شکل و نحوه ارائه خدمات کتابخانه ها را به سمت روشهای جایگزین و خود خدمت رهنمون ساخت. فناوریهای وب پایة جدیدترین مجرای ارائه خدمات در کتابخانه ها بویژه کتابخانه های دانشگاهی شمرده میشود که شامل خدمات متنوعی از قبیل پایگاه های دسترسی به مجله ها، فهرست پیوسته، منابع اطلاعاتی، خدمات مرجع الکترونیکی و ... است. در حال حاضر، بسیاری از کتابخانه های دانشگاهی این خدمات را برای کاربران خود مهیا میسازند، لیکن تا زمانی که کاربران این گونه خدمات را نپذیرند، کتابخانه ها نمیتوانند به هدفهای خود از طراحی و هزینه کرد این فناوریها و نتایج گسترده و مفید آن دست یابند. مقاله حاضر میکوشد با رویکردی متن پژوهانه با بررسی متون مرتبط پژوهشی و مروری، نظریه های پذیرش فناوری قابل کاربرد برای ارزیابی خدمات الکترونیکی در کتابخانه ها را شناسایی و تحلیل کند، با این امید که ابزارهای سودمندی برای مطالعه میزان پذیرش نظام های فناورانه و پیش بینی رفتار کاربران کتابخانه ها در اختیار پژوهشگران قرار گیرد. انتظار می رود بتوان با استفاده از تحلیل ارائه شده، زمینه مطالعاتی و پژوهشی گسترده تری را برای انجام کارهای تحقیقاتی جدیتر فراهم ساخت

افزایش روزافزون هزینة نشریه های چاپی از یک­سو، لزوم دسترسیِ به موقع به آنها، و تکمیل آرشیو نشریه ها از سوی دیگر، کتابخانه­ها را به سمت انتخاب کارگزاری سوق می­دهد که بتواند نشریه ها را در کوتاه­ترین زمان ممکن و با قیمت مناسب تهیه کند. انتخاب کارگزار مناسب، چالشی است که بسیاری از کتابخانه­ها با آن روبرو هستند. هدف پژوهش حاضر، بررسی عملکرد کارگزاران نشریه های ادواری چاپی لاتین در سطح کشوراز دیدگاه کارشناسان سفارشهای کتابخانه­های دانشگاهی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، براساس ملاکهای کیفیت خدمات، میزان انعطاف­پذیری، سرعت عمل و توانایی کارگزاران در تهیه نشریه هاست. پژوهش حاضر به روش پیمایشی بوده و گردآوری داده­ها به کمک پرسشنامه صورت گرفته است. تجزیه و تحلیل داده­ها به شیوة توصیفی و تحلیلی و به کمک بستة نرم­افزاری علوم اجتماعی (SPSS)انجام شد. نتایج حاصل نشان داد کارگزاران به لحاظ ملاکهای مورد بررسی اختلاف معنا­داری با هم دارند و در چند گروه مختلف قرار گرفتند

رتبه بندی وبومتریک متشکل از یک پایگاه داده شامل پانزده هزار دانشگاه و بیش از پنج هزار مرکز تحقیقاتی است. چهار هزار دانشگاه اول در رتبه بندی مشخص شده و دانشگاه های دیگر نیز در رتبه بندیهای محلی و جزئیتر آمده است. در این روش رتبه بندی مؤسسات آموزش عالی و مراکز تحقیقاتی کشورهای در حال توسعه، با قرار دادن دستاوردهای علمی خود بر روی اینترنت، میتوانند وضعیت بهتری پیدا کنند، زیرا ممکن است نسبت به دانشگاه های تراز اول دنیا بسیار فاصله داشته باشند. شاخصهای وبومتریک به این دلیل به وجود آمده اند که میزان توجه مؤسسه ها را به نشر اینترنتی نشان دهند. بنابراین، دانشگاه های با کیفیت آموزشی بالا ممکن است به دلیل تمایل نداشتن به سیاستهای انتشار اینترنتی، رتبة مورد انتظار خود را در این نوع رتبه بندی، به دست نیاورند. هدف پژهش حاضر، رتبه­بندی شاخصهای مقیاس وبومتریک در دانشگاه­های تهران، اصفهان، تربیت مدرس، الزهرا، مازندران، گیلان، یزد، اراک و رازی است. برای انجام این پژوهش توصیفی، مقطعی و کاربردی از پرسشنامه استفاده شد که پس از سنجش روایی و پایایی بر اساس نمونه­گیری طبقه­بندی شده، سهمیه­ای بین 355 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه­های منتخب یاد شده توزیع گردید. داده های پژوهش با استفاده از نرم­افزار SPSS16 تجزیه و تحلیل شده است

هدف پژوهش حاضر، تحلیل پیوند وب سایتهای دانشگاهی ایران و تعیین ویژگیهای شبکه هم پیوندی و میان پیوندی آنهاست. روش به کار رفته در این پژوهش، تحلیل پیوندهاست که یکی از روشهای وب سنجی است. جامعه پژوهش حاضر، 43 وب سایت دانشگاه های تحت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است که در «فهرست 100 سازمان برتر ایران در پایگاه «Web of Science (WOS)» آمده اند. این وب سایتها در یک دورة زمانی یک ماهه با استفاده از موتور کاوش آلتاویستا بازیابی و به منظور تحلیل پیوندهای آنها بر روی رایانه شخصی بارگذاری گردید. پیوندهای دریافتی، پیوندهای کل، خودپیوندیها، هم پیوندیها و میان پیوندیهای این وب سایتها به منظور تعیین میزان رؤیت، تأثیرگذاری و همکاری آنها در سطح ملی و بین المللی در محیط وب، تحلیل گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از نرم افزار Excel و بخش دسته بندی خوشه ای و تحلیل چند متغیره نرم افزار SPSS نسخه 16 استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد وب سایتهای دانشگاه های صنعتی شریف، تهران، علم و صنعت ایران، امیرکبیر، فردوسی مشهد و دیگر دانشگاه های مستقر در شهرهای بزرگ و دانشگاه های رتبه برتر از نظر تعداد مقاله های ISI، در مقیاسهای وب سنجی این پژوهش رتبه های برتر را کسب کرده اند که در مورد ضریبهای تأثیرگذاری وب، این نتیجه کاملاً برعکس است. همچنین، تفاوت بسیار کمی از نظر مقادیر عوامل تأثیرگذاری و داده های پیوندی وب سایتها در بین موتورهای کاوش آلتاویستا، آل دوب و یاهو دیده شد. بررسی الگوی پیوند وب سایتها از نظر نوع سایت نشان داد دامنه های ir، ac.ir و com بیشترین میزان پیوند را به وب سایتهای دانشگاهی ایران داشته اند. دسته بندی خوشه ای، وب سایتهای دانشگاهی را در 5 خوشه و تحلیل متغیره در 4 دسته به صورت هم پیوند نشان داد. نتایج نشان داد تعداد صفحه های وب سایت، تعداد صفحه های PDF با محتوای علمی و تعداد مقاله های ISI و بعضی از عوامل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، زبانی، اقتصادی، پژوهشی و ... میتواند بر میزان رؤیت وب سایتهای دانشگاهی ایران در وب تأثیرگذار باشد

در پژوهش حاضر، با استفاده از روش کتابسنجی، وضعیت کلی کتابهای ترجمه شده بر اساس متغیرهایی نظیر موضوع، زبان، نویسنده، کشور محل نشر، نوع فعالیت وجنسیت مترجمان و فعالیتهای ناشران داخلی در رشته کتابداری و اطلاع رسانی در سطح کشور بررسی شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد بیشترین کتابهای ترجمه شده در رشته کتابداری واطلاع رسانی درحوزه موضوعی کلیات صورت گرفته است. 7/23% کتابهای تجدید چاپ شده و 4/60% آثار ترجمه شده حاصل فعالیت فردی است. حدود 7/94% کتابها از زبان انگلیسی ترجمه شده اند و 8/78% کتابهای ترجمه شده به کشورهای آمریکا و انگلیس تعلق داشته است

هدف این پژوهش، بررسی نیازهای مراجعان به کتابخانه­های عمومی در مورد نشریه های ادواری است. ابزار گردآوری داده ها دو پرسشنامه محقق ساخته مبتنی بر پرسشنامه های به کار رفته در پژوهشهای مشابه است. پرسشنامه اول را 800 نفر از مراجعان بودند که در مردادماه 1388 به کتابخانه­های عمومی مراجعه و پرسشنامه را تکمیل کرده اند. پرسشنامه دوم را کتابداران کتابخانه های عمومی تکمیل کردند. یافته های پژوهش نشان داد بین نشریه های انتخابی ارسالی بر حسب درجه کتابخانه و علاقه و نیازهای مراجعان تفاوتهای فراوانی وجود دارد. چنانچه تصمیم گیران دربارة نشریه های ادواری خاص کتابخانه­های عمومی، شیوة کنونی مجموعه­سازی نشریه ها را ادامه دهند، مقادیر زیادی از بودجه خود را صرف خرید موادی میکنند که مورد توجّه مخاطبان نیست. به نظر کتابداران و مراجعان، ده عنوان نشریه (حدود 60%) در بالای سیاهه پیشنهادی هر دو گروه قرار دارد. این عنوانها عبارتند از: اطلاعات هفتگی، خانواده، خانواده سبز، راه زندگی، روزهای زندگی، سرآشپز، کامپیوتر، کودکان و مادران، موفقیت، هنر آشپزی. اشتراک این نشریه ها گامی همسو با خواست مراجعان است

به منظور بررسی عوامل مؤثر بر میزان رضایت کاربران از کتابخانة دانشکدة روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، تعداد 107 نفر از کاربران (معادل 10% کل دانشجویان و اعضای هیئت علمی) به شیوة نمونه گیری در دسترس انتخاب و از آنان خواسته شد پرسشنامة رضایت کاربران از کتابخانه را تکمیل کنند. یافته ها نشان داد متغیرهای کفایت مجموعه کتابخانه و چگونگی ارائة خدمات، بهترین پیش بینی کننده های رضایت کاربران از کتابخانه هستند و در مجموع43/0 واریانس رضایت از کتابخانه را تبیین میکنند (01/0 p<). سایر متغیرهای پژوهش یعنی، چگونگی مساعدت کتابداران، مقررات کتابخانه، و فضا و تجهیزات، به تنهایی قادر به پیش بینی سهم معناداری از میزان رضایت کاربران بودند، اما زمانی که با متغیرهای کفایت مجموعه کتابخانه و چگونگی ارائة خدمات وارد معادله میشدند، سهم معناداری به توانایی پیش بینی اضافه نکردند. همچنین، دسترسی به منابع، سهم معناداری در پیش بینی رضایت کاربران نداشت. نتایج به تفصیل در مقاله ارائه شده است

با ظهور فناوریهای اطلاعاتی بویژه اینترنت، پدیدة دستبرد علمی- آگاهانه یا ناآگاهانه- رو به افزایش است. اهمیت این پدیده و تأثیرات نامطلوب آن در پیشبرد دانش، باعث شده جوامع علمی بویژه در کشورهای پیشرفته توجه روزافزونی به آن داشته باشند؛ به طوری که روز به روز شاهد تدابیر و راهکارهایی برای پیشگیری یا مقابله با آن هستیم. از جمله این راهکارها تلاش برای خودکارسازی روشهای کشف دستبرد علمی و همچنین وضع مجازاتهایی برای متخلفان است. از آنجا که بسیاری از دستبردهای ادبی ناآگاهانه و به دلیل آشنا نبودن با مصداقها و تعریفهای آن روی میدهد، مقاله حاضر بر آن است تا به معرفی دستبرد علمی و انواع آن بپردازد. علاوه بر این، تجربه های کشورهای جهان در اعمال اقدامهای پیشگیرانه، راهکارهای کشف و مجازاتها بررسی خواهد شد. امید میرود این مقاله گامی هر چند اندک در جهت آشنایی بیشتر جامعة علمی با این پدیده و جلب توجه صاحب نظران کشور برای ایجاد راهکارهایی برای جلوگیری از آن بردارد