کتابداری و اطلاع رسانی

مفاهیم گوناگونی وجود دارد که بدون حضور آنها جامعة اطلاعاتی تحقق نمییابد که از جملة آنها مفهوم اطلاعات است. در این زمینه، اطلاعات به حقایقی گفته میشود که دربارة دنیایی که در آن زیست میکنیم سخن میگوید، و این توصیف درواقع، بسیار شبیه توصیف دانش است و به همین دلیل گاه به جامعة اطلاعاتی «جامعة دانش» نیز گفته میشود.بدون حضور فن آوریهای اطّلاعاتی و ارتباطی جامعة اطّلاعاتی شکل نمیگیرد و درواقع، وقتی سخن از جامعة اطلاعاتی به میان میآید، دست کم در بیان متداول مردم، غرض «جامعة فن آوری اطّلاعاتی» است. در این جامعه، محل ّی بودن معنای خود را از دست میدهد و جوامع به سوی جهانی شدن پیش میروند و تبدیل به گروه های شبکه ای میشوند که دارای پیوند مستحکم زمانی و مکانی است.مرور منابع و نظریات صاحب نظران نشان میدهد که همگان بر سر تعاریفی که از جامعة اطّلاعاتی میشود توافق دارند، ام ّا همة این تعاریف سئوالهایی را به ذهن متبادر میکند که به ندرت میتوان از آن وجه تمایزی دریافت. از سوی دیگر، جایگاه حق مؤلف در این محیط دیجیتال بررسی میگردد و اینکه آیا رویکرد جدید به مدیریت حقوق میتواند میان نظام سنتی و منافع جدید تعادل ایجاد کند.

این پژوهش با روش تحلیل استنادی، مآخذ پایان نامه های کارشناسی ارشد شیمی در چهار گرایش آلی، تجزیه، معدنی و فیزیک طی سالهای 1370 تا 1379 در دانشگاه شیراز را مورد بررسی قرار داده است. از 133 پایان نامه، 12790 استناد استخراج شد. میانگین استنادها برای هر پایان نامه درمجموع چهار گرایش 16/96 است. بالاترین میزان استناد به نشریات ادواری 04/74 درصد و میزان استنادها به زبان انگلیسی 71/97 درصد میباشد. توزیع جغرافیایی استنادها نشان میدهد که آمریکا با 84/60 درصد در رتبه اول قرار دارد. خبرنامه ها با 38/28 سال بالاترین و پایان نامه ها با 37/10 سال پایین ترین نیم عمر را دارا هستند. پربسامدترین نشریات ادواری در چهار گرایش مشخص گردیده اند.

نیاز به توجه جدیتر به مبانی معرفت شناختی علم کتابداری محور اصلی بحث مقاله حاضر را تشکیل میدهد. تعریف و طبقه بندی دانش از جنبه های مختلف و انواع رویکردهای معرفت شناختی، مانند معرفت شناختی اجتماعی و جامعه شناسی دانش، و نیز راههایی که دانش جذب و به کار گرفته میشود جزو مباحث عمیق و موردتوجه برخی صاحب نظران در حرفه کتابداری است. تلاش نویسنده بر توجیه شالوده مشترک معرفت شناسی در همه علوم از جمله کتابداری به منزلة یک علم میان نوشته ای است. مقاله بر این نکته تأکید دارد که شناخت متخصصان حرفه ای تأثیر بسیار زیادی بر رویکردها و کارکردهای حرفه آنان در بعد اجتماعی دارد.

در این مقاله 424 طرح تحقیقاتی اجرا شده توسط اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد به لحاظ طرح تحقیق شماره 1و2 بودن، در سالهای 1370 تا 1380 مورد بررسی قرار گرفته اند. این تحقیقات با توجه به دانشکده و گروه مجری و با احتساب تعداد تحقیقاتی که اعضای هیئت علمی انجام داده اند با دیدی کم ّی مورد توجه قرار گرفته اند. فهرستی از اطّلاعات مربوط به طرحهای کاربردی دانشگاه که با مشارکت مالی سایر سازمانها اجرا شده است نیز ارائه شده است.

از حدود بیست سال پیش مارک بین المللی به عنوان یکی از ضروریترین نیازها برای سرعت بخشیدن به برقراری ارتباط رایانه ای میان کتابخانه ها توسط ایفلا مطرح شد. هدف از آن فراهم آوردن ک ابزار ارتباطی واحد از میان انواع گوناگون قالب های مارک ملی بود، به طوری که داده ها بدون کمترین نقصی از هر قالب دیگری به آن انتقال داده شده و یا از آن منتقل شود. در مقالة حاضر سعی میشود تا علاوه بر فراهم ساختن تصویری روشن از روند توسعة این قالب، چالش ها و مسائل مربوط به آن را مطرح کرده و کتابداران را با مجموعه تلاش هایی که تاکنون در راستای اعتلای این قالب و با هدف استفاده از آن صورت پذیرفته است آشنا کند

با افزایش انتشار و تولید اطّلاعات به شکل الکترونیکی و فراهم آوردن زیرساخت های لازم برای دردسترس قراردادن موجودی مخازن کتابخانه ها از طریق شبکه های رایانه ای، نوع دیگری از کتابخانه ها تحت عنوان «کتابخانه های مجازی» یا «کتابخانه های نامرئی» پا به عرصه وجود گذاشته اند. آشنایی کتابداران و اطّلاع رسانان با فرایند کار و طرز عمل این نوع کتابخانه ها میتواند کمک شایانی به رشد و ارتقای سطح علمی آنها داشته باشد. در این مقاله فرایند گردآوری، دسترس پذیر ساختن و ارائه اطّلاعات در یک کتابخانه مجازی به صورت مختصر ارائه میشود. هدف از ارائه آن آشنایی به طرز کار و مراحل پردازش اطّلاعات در کتابخانه های مجازی است که دورنمایی از فعالیت های داخلی و روند انجام کار را پیش روی خواننده قرار میدهد.

در این نوشته امکانات فنی و شرایطی که راه اندازی کلاس مجازی، دانشگاه مجازی و کتابخانه مجازی را وارد محیط های آکادمیک کرده است، مورد توجه قرار گرفته اند. چالشهای نظام آموزشی در عصر اطّلاعات، نمودهای مختلف آموزش مجازی، چشم اندازها، کارکردها، سیر تکوین و عوامل تسریعکننده روند آموزش مجازی، مورد توجه قرار گرفته است. راهکارهای جهانی و تفاوتهای بین دانشگاه سنتی و دانشگاه مجازی تشریح شده، سه نمونه از دانشگاههای مجازی معرفی شده است. ساختار دانشگاه مجازی، ویژگیهای کارکردی کلاس مجازی، مزیتها و عیبهای محیط های آموزشی مجازی شرح داده شده است. راهبرد اصلی در نظام آموزشی کشور ایران، راهکار اجرایی تحقق آموزش مجازی، از جمله نیاز به برخورداری از کتابخانه مجازی برای ارائه آموزشی با کیفیت در دانشگاه مجازی تشریح شده است.