درخت حوزه‌های تخصصی

مطالعه ی حاضر با هدف شناسایی الگوی تلفیق برنامه درسی (درون رشته ای، بین رشته ای و تلفیق در یادگیرندگان) علوم انسانی و بررسی میزان فاصله آن با وضعیت مورد انتظار صورت پذیرفت. روش پژوهش از نوع توصیفی / مقایسه ای بود و جامعه ی آماری شامل تمامی دانشجویان رشته های علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد در سال تحصیلی 93-92 بود. تعداد 216 نفر از دانشجویان طبق فرمول حجم نمونه و به شیوه ی طبقه ای نسبی انتخاب و پرسشنامه محقق ساخته بر اساس ده الگوی تلفیق برنامه درسی مطرح شده توسط فوگارتی که روایی و پایایی آن نیز احراز گردید را تکمیل کردند. یافته ها نشان دادکه: 1- از دید دانشجویان علوم انسانی، در حال حاضر، الگوی تلفیق درون رشته ای بر تدوین و اجرای برنامه های درسی این حوزه حاکم است. 2- الگوی تلفیق در ذهن یادگیرنده، مورد انتظار دانشجویان است. 3- از نظر دانشجویان، بین وضع موجود و وضع مورد انتظار در هر سه دسته از الگوهای کلان تلفیق طبق دیدگاه فوگارتی در برنامه های درسی رشته های علوم انسانی تفاوت وجود دارد. با عنایت به یافته های حاصل، توجه به الگوی تلفیق برنامه درسی در ذهن یادگیرندگان، در راستای بازنگری علوم انسانی مد نظر قرار می گیرد.

گرایش به پوشش و حجاب یک گرایش فطری در میان زنان و مردان میباشد؛ ولی میزان و شکل آن رابطه مستقیمی با اخلاق، فرهنگ و ساختار اجتماعی جوامع دارد. بر این اساس میتوان گفت که مسئله بدپوششی، جایگاه ویژهای در مباحث روز دنیا، مانند فرآیند جهانی شدن و مدرنیته داشته و یکی از پیچیدهترین آسیبهای اجتماعی مطرح در جوامع جهانی، بهویژه در جامعه ما محسوب میشود. به همین دلیل، مقاله حاضر نیز با هدف تحلیلی جامعه شناختی بر بدحجابی و بدپوششی زنان نگاشته شده و در پی آن است که با تکیه بر دیدگاهها و نظریه های مطرح شده در این حوزه و همچنین، نتایج عمده پژوهشهای اجتماعی انجام یافته، برخی عوامل اجتماعی(مانند جامعهپذیری، نقش خانواده و رسانههای جمعی و گروه های همسالان)، عوامل فرهنگی (نقش اعتقادات مذهبی، بحران هویتی، تهاجم فرهنگی و دگرگونی فرهنگی) و عوامل روانشناختی موثر (مانند تاثیر عقده حقارت، وجود غریزه خودآرایی و...) بر بدحجابی را شناسایی و به مراتب راهکارهای کاربردی در جهت رفع و یا کاهش این معضل اجتماعی ارائه کند.

مطالعات میان رشته ای نوعی از علوم است که پس از نمایان شدن ناتوانی و کاستی های تخصصی شدن علم ضرورت یافته است. از این جهت می توان گفت وجود تخصص گرایی، از جمله دلایل تمایل به میان رشته ای در عصر حاضر است؛ عصری که انسان ها با مسائل پیچیده و چند بعدی روبرو هستند و برای حل آنها نیاز به برخورداری از مفاهیم و روش های چند رویکردی و میان رشته ای دارند. هدف از مقاله حاضر، بررسی ماهیت دانش و به تبع آن، تحلیل ضرورت مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی از دیدگاه یورگن هابرماس نماینده مشهور مکتب فرانکفورت و نظریه انتقادی می باشد. این پژوهش با بهره گیری از متون معتبر و روش تحلیلی به دنبال پاسخ دادن به سوال اساسی پژوهش، یعنی ماهیت رویکرد میان رشته ای در علوم انسانی در عصر حاضر است. هابرماس بر آن است که در عصر مدرنیته قسمتی از توانایی های ذهن بشری تحت علوم طبیعی بر تمامی آن غالب گشته و مانع از شناخت واقعی جهان و تقابل میان روش های کمی گرا و کیفی گرا در علوم انسانی شده است. وی با انتقاد از روش پوزیتویستی در علوم انسانی و در مرحله بعد با ارائه نظریه عقلانیت ارتباطی و کنش ارتباطی بر چند بعدی بودن مسائل بشری و دانش بشری تاکید نموده و از طریق همگرایی و اجماع حاصل از وضعیت ایده آل به دنبال حل مسائل پیچیده بشری می باشد.

بحث درباره اسلامى سازى علوم انسانى با توجه به ضعف هاى علوم انسانى موجود از یک سوى و نقاط قوت علوم انسانى اسلامى از سوى دیگر ضرورتى انکارناپذیر دارد. از این رو باید با شناسایى و برطرف کردن موانع این مسیر، به راهکارهایى براى اسلامى سازى علوم انسانى دست یافت. به اعتقاد علّامه مصباح، براى ایجاد تحول در علوم انسانى باید از سویى در مبانى آنها بر اساس آموزه هاى اسلامى بازنگرى کرد و از سوى دیگر با بهره گیرى از روش صحیح، احکام و ارزش هاى اسلامى را در آنها مدنظر قرار داد. نوشتار پیش رو با پژوهش در آثار علّامه مصباح مى کوشد پس از تبیین دو کلیدواژه «علوم انسانى» و «علوم انسانىِ دینى» و نیز مرورى بر ضعف هاى علوم انسانى موجود، به بررسى ضرورت اسلامى سازى علوم انسانى، و موانع و راهکارهاى پیش روى علوم انسانى اسلامى بپردازد. در پایان نیز به شرایط عام اسلامى سازى علوم از دیدگاه علّامه مصباح پرداخته شده است.

اختلال در انسجام نهادهای جامعه موضوعی است که در مکاتب تکامل گرایی، کارکرد گرایی و نوسازی به ویژه در مباحث دوران گذار در جامعه شناسی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. هدف این مقاله ارائه شاخص مناسب برای انجام مطالعات تجربی کلان جامعه شناختی، به منظور اندازه گیری اختلال در انسجام میان نهادهای جامعه در شرایط معاصر جامعه ایران و ارزیابی اعتبار و روایی آن است. از آنجا که انسجام و تعادل سیستمی در نظریه کارکردگرایان دارای ابهامات مفهومی است، شاخص سازی و اندازه گیری بر مبنای آن دچار مشکلاتی خواهد شد. از این رو در ابتدای مقاله بر پایه نظریه آنتروپی اجتماعی مفهوم انسجام در جامعه شناسی پارسونز مورد نقد قرار گرفته و در نهایت مفهوم اختلال انسجامی به جای انسجام انتخاب شده و شاخص سازی مناسب برای آن انجام شده است.

در افق چشم انداز بیست ساله «ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین الملل...» (سند چشم انداز بیست ساله) در مهم ترین سند توسعه ملی کشور بر تقویت فرهنگ ایرانی اسلامی، ضرورت برخورداری از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطات سازنده بین المللی به عنوان شاخصه های قدرت و توان ملی به وضوح تأکید شده است. به ویژه آنکه تحولات پرشتاب فناوری های اطلاعاتی در عصر جدید، علاوه بر ابعاد فنی و دانشی آن، تأثیرات فرهنگی اجتماعی عمیقی را در جامعه اطلاعاتی امروز به دنبال داشته و زمینه ارتباطات وسیع بین فرهنگی جوامع را فراهم کرده است. ظهور فناوری های نوین اطلاعات و ارتباطات، ازسویی امکان بروز هویت های واگرای منطقه ای را فراهم کرده و از سوی دیگر، نوعی هم گرایی جهانی را در عرصه فرهنگ و هویت در پی داشته است. در این میان، دانشگاه ها به لحاظ نقش های متنوع علمی، فناوری و فرهنگی خود در هدایت و تربیت مهم ترین سرمایه های انسانی و آینده ساز جامعه، از جایگاه ویژه ای در تحقق اهداف چشم انداز توسعه برخوردارند. در این مطالعه، به روش نظری تحلیلی، با واکاوی دیدگاه های موجود در زمینه هویت فرهنگی و جامعه اطلاعاتی، ضمن مروری بر روند تشکیل هویت های بنیادین در گذار از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی، به بررسی تغییر هویت های برخاسته در شبکه ها و نقش دانشگاه ها در این باره پرداخته شده و چارچوب مفهومی حاصل از ارتباط سه مقوله هویت فرهنگی، جامعه اطلاعاتی و دانشگاه ارائه شده است.

ادگار مورن بر این باور است که نظام های آموزشی کنونی دچار بحران شده اند، بحرانی که ناشی از رویکرد ساده شده و تفکیکی نسبت به دانش و تفکیک آن به رشته های مجزا و تاکید بیش از حد بر تخصصی و فوق تخصصی شدن است. وی برای به چالش کشیدن این بحران، رویکرد فرارشته ای را ارائه می دهد. هدف از این مقاله بیان مبانی فلسفی این دیدگاه مورن است. بنابراین، این مقاله درصدد است با استفاده از روش تحلیلی، تاکید صریح مورن بر ضرورت اصلاح اندیشه را مورد بحث قرار دهد و تدبیر وی تحت عنوان رویکرد فرارشته ای را بیان کند. از دیدگاه مورن، رویکرد فرارشته ای نه تنها تفکیک و تشخیص رشته های مختلف دانش را محترم می شمارد، بلکه مرزهای میان رشته ها را کنار گذاشته و دانشی یگانه، واحد و یکپارچه را ارائه می دهد. در نتیجه، رویکرد فرارشته ای نوعی آموزش و پژوهش مسئله محور است که با در نظر گرفتن طیف وسیع دانش، می تواند از آموزشِ تک بعدی و بیگانگی رشته ها با یکدیگر اجتناب ورزد. به نظر می رسد این رویکرد از عدم آگاهی و غفلت از مسائل جامعه جلوگیری می کند و این قابلیت را دارد که در نظام های آموزشی تحول ایجاد نماید.

هدف مقاله حاضر بررسی جنگ نرم در بستر فرهنگ است. در این راستا چارچوب نظری «تهدیدات نرم» به عنوان چارچوب مفهومی مناسب و جامعه برای بررسی فرهنگ، جنگ نرم و ارتباط بین فرهنگ و جنگ مورد استفاده قرار گرفته است. یکی از زیرمجموعه ها یا ابعاد جنگ نرم، جنگ نرم در عرصه فرهنگی میباشد، هدف در این جنگ استحاله فرهنگ مورد نظر و ترویج ارزشهای فرهنگ مهاجم است. از ابزارهای که در جنگ نرم بهکار گرفته میشود، میتوان به اینترنت، رسانهه ای صوتی و تصویری، رایانه، موبایل، دستگاههای «سی،دی» و «دی.وی.دی» خانگی و دستگاههای جدید پخش فایلهای صوتی، تصویری و غیره اشاره کرد. بر این اساس مقاله حاضر در تلاش است تا ضمن بررسی اجمالی تهدیدات نرم در عرصه فرهنگ، فرهنگ، خصوصیات و جنگ نرم را بررسی کرده و در ادامه به بررسی جنگ نرم در حوزه فرهنگ بپردازد. از این رو جنگ نرم در عرصه فرهنگی، مراحل، اهداف و ابزارهای آن مورد برررسی قرار میگیرد و در نهایت برخی از راهکارهای موثر برای مقابله با آن ارائه میگردد.

آب همانند هوا از مهمترین عوامل بقای موجودات زنده است. زندگی و سلامت همه موجودات زنده اعم از انسانها، گیاهان و جانوران به وجود آن بستگی دارد. اهمیت مسئله آب زمانی بیشتر آشکار میشود که بدانیم بیش از سه چهارم کره زمین را آب فراگرفته است؛ اما تنها 5/2 درصد کل آبهای موجود، آب شیرین و قابل استفاده است. از سوی دیگر طبق طبقه بندی های زیستمحیطی، ایران در زمره کشورهای خشک و نیمه خشک دنیا قرار دارد. بنابراین توجه به مسئله آب در ایران از اهمیت دوچندانی برخوردار است. در این پژوهش مصرف آب در ایران مورد مطالعه قرار گرفته است. براساس آمار موجود در این زمینه کشور در وضعیت مناسبی از منظر مصرف سرانه آب قرار ندارد. بنابراین اندیشیدن تدابیر فرهنگی به منظور آموزش مردم به جهت مواجهه با این بحران ضروری به نظر میرسد.

پژوهش حاضر به بررسی عوامل بازدارندة مؤثر بر پژوهش های دانشجویی پرداخته است. روش تحقیق توصیفی ـ پیمایشی و جامعة آماری شامل 700 نفر از دانشجویان دانشکده تربیت معلم دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم هستند که 200 نفر از آنان، به شیوة تصادفی طبقه ای به عنوان گروه نمونه انتخاب شدند. داده های موردنیاز از طریق پرسش نامه محقق ساخته، با پایایی 91/0 بر مبنای مقیاس درجه بندی 5 سطحی لیکرت جمع آوری شد. تجزیه و تحلیل داده ها بر اساس آزمون خی دو نشان داد که به ترتیب عوامل فردی (فنی و تخصصی)، انگیزشی، نحوة ارائه خدمات پژوهشی، اداری - ساختاری و فرهنگی در پژوهش های دانشجویی نقش بازدارندگی دارند. پایین بودن علاقه به پژوهش، برگزار نشدن کارگاه های روش تحقیق، تأکید بر آموزش محوری به جای پژوهش محوری، کمبود نشریات و منابع مرجع حوزه تخصصی رشته ها، فقدان قوانین مشخص برای ارزیابی فعالیت های پژوهشی دانشجویان و عدم دسترسی به استادان مجرب برای راهنمایی پژوهش دانشجویی از اولویت دارترین موانع هستند.

توجه به معیارهای خودی و بومی گرایی، دغدغه ای است که سال ها ذهن اندیشمندان و روشنفکران ایرانی را به خود مشغول ساخته، و نسخه های متعددی برای نوشته شده است. این مفهوم در ابتدا در واکنش به استعمار و نفوذ فرهنگ غربی مطرح و به تدریج بسط یافت. مفاهیمی مانند علم بومی و اسلامی از ابستر این مباحث به وجود آمدند. در این نوشتار، ضمن بررسی سیرِ اندیشه ها و فعالیت های سیاسی جلال آل احمد، این موضوع که بومی گرایی ـ به مثابه یک مفهوم تاریخی ـ چگونه در جریان فعالیت های ادبی، سیاسی و روشنفکرانة او مطرح می شود و تا آنجا بسط می یابد که بر نوعی علوم انسانی بومی نیز مجال بروز می دهد. بررسی ها نشان می دهد آل احمد در جریان سال های دهة بیست تا چهل، تحت تأثیر سنت ادبی و نظری روشنفکران غربی و ایرانی و وقایع سیاسی آن زمان، و با بهره گیری از تربیت سنتی- مذهبی خود، روزبه روز به زیست بومی مردم ایران و جهان بینی اسلامی ـ شیعی نزدیک می شود. در مواردی نگاه مدرن و روشنفکرانة خود را به نفع سنت اسلامی جرح و تعدیل می کند.