سیاست‌های پیشگیری و بازتوانی زنان از آسـیب‌های اجتمــاعی

 یـکی از وظـایف شـورای فـرهنگـی اجـتماعـی زنـان تـدویـن سـیاسـت‌هـای مـربـوط بـه زنـان در حـوزه‌‌هـای مـختلـف فـرهنگـی، اجتمـاعـی و حـقوقـی مـی‌بـاشـد. در هـمیـن راسـتا شـورای زنـان در مورخ 20/2/1382 «سـیاسـت‌هـای پـیشـگیـری و بـازتـوانـی زنـان از آسـیـب‌هـای اجـتمـاعـی» را در جـلسـه شـمـاره 461 تـصویـب نـمـود و جـهـت تـصـویـب نـهائـی بـه شـورای عـالـی انقـلاب فـرهنگی ارائـه نـموده اسـت.
بـدین‌جهـت فصـلنامـه کتـاب زنـان در آخـرین شـماره از بـررسی انحرافـات اجتمـاعـی زنـان، مفـاد این سـیاسـت را بـه عنـوان اسـاس کـار فرهنگـی و اجـرائـی جمهـوری اسلامـی جهـت پیشگـیری و مقـابله بـا انحـرافـات و آسیب‌هـای زنـان بـه چـاپ مـی‌رسـانـد.
به اعتقاد جامعه شناسان، ناهنجاری‌ها و جرائم اجتماعی در تمام اعصار و جوامع وجود داشته، لیکن در برخی از شرایط، با گسترش دامنه این ناهنجاری‌ها، معضلاتی ایجاد می‏شود که تداوم حیات اجتماعی را با خطر مواجه می‏کند. بروز این مسئله در جامعه‌ای که دارای فرهنگ غنی دینی و مبتنی بر اخلاق و دستورات رفتاری در حوزه زندگی فردی و اجتماعی است، قابل تأمل و دقت بیشتری می‏باشد. علائم هشدار دهنده‌ای نظیر افزایش نرخ ارتکاب به جرائم با توجه به رشد جمعیت، افزایش تنوع جرائم، کاهش سن ارتکاب به جرائم در میان زنان، ارتکاب علنی بسیاری از جرائم علیه اخلاق و عفت عمومی نشان می‏دهد که سنگ بنای اجتماع یعنی خانواده و نیز قشر زنان به عنوان مادران آینده و پرورش دهندگان نسل آتی در معرض آسیب‌ها و تهدیدات جدی است. بدین منظور شورای فرهنگی- اجتماعی زنان به عنوان مرکز سیاستگذار در امور بانوان با توجه به اصل دهم و هجدهم قانون اساسی درخصوص اهمیت تشکیل نهاد خانواده و پاسداری از آن و حفظ شأن و کرامت زن و احیای حقوق مادی و معنوی آن بر مبنای موازین و حقوق اسلامی و نیز بر مبنای بند هجدهم وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی درخصوص تدوین سیاست‌هایی در همین راستا، با در نظر گرفتن علل و عوامل مؤثر در نابسامانی‌های اجتماعی زنان و با هدف ایجاد وحدت رویه میان دستگاه‌های فرهنگی، قضائی، امنیتی و ضرورت جلوگیری از اتلاف منابع و فرصت‌ها و عدم برخورد سلیقه‌ای و مقطعی با آسیب‌های اجتماعی، سیاست‌های پیشگیری، مبارزه و بازتوانی آسیب‌دیدگان اجتماعی را تدوین نمود تا در گام بعدی، با بهره‌گیری از تمامی امکانات نهادهای برنامه ریز و اجرائی در جهت رفع معضلات اجتماعی و حفظ نظم و امنیت اجتماعی تلاش مؤثری انجام گیرد.
اهداف:
- پیشگیری از بروز و گسترش آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی؛
- مقابله با روند رو به رشد دامنه آسیب‌ها جهت افزایش ضریب امنیت اخلاقی،‌ بهداشت روانی و سلامت جسمانی، محافظت سرمایه انسانی از گزند آسیب‌های اجتماعی؛
- ایجاد هماهنگی در برنامه ریزی‌های کلان و جامع توسط دستگاه‌های ذیربط به منظور جاری ساختن اراده ملی و تقویت انگیزه مردم در تحقق نظارت اجتماعی نسبت به پیشگیری و مهار آسیب‌های اجتماعی؛
- تلاش جهت شناخت و بهره‌مندی از ظرفیت‌ها، منابع و امکانات دستگاه‌های دولتی و غیردولتی جهت پیشگیری، مقابله و اصلاح آسیب دیدگان اجتماعی؛
- اصلاح و بازتوانی آسیب دیدگان و ارجاع آنان به زندگی سالم فردی، خانوادگی و اجتماعی.
سیاست‌های راهبردی
الف)- پیشگیری و مصون سازی
مؤلفه (1): فرهنگ
- تعمیق باورها و ارزش‌های دینی، اخلاقیات، پایبندی به اجرای احکام و حدود الهی،‌ تقویت کنترل درونی و پرورش پاکدامنی و ایجاد مصونیت در برابر آسیب‌های اجتماعی؛
- اصلاح نگرش جامعه نسبت به شأن و کرامت زن و رعایت حقوق اسلامی - انسانی زن و ارتقاء آگاهی‌های اجتماعی درخصوص مصادیق ظلم و اجحاف به زن در نظام اسلامی؛
- انجام مستمر مطالعات و تحقیقات ملی پیرامون آسیب‌های اجتماعی، تعیین میزان شیوع آن در سطح ملی و جغرافیایی کشور جهت اتخاذ روش‌ها و برنامه ریزی‌های جدید؛
- پاس‌داشت شعائر اسلامی و احکام شرعی درخصوص روابط زن و مرد و پرهیز از توجیح‌های شرعی برای ترویج مفاسد اخلاقی و اجتماعی؛
- ساماندهی و تقویت زمینه اجرای فریضة امر به معروف و نهی از منکر در تمام ابعاد به ویژه توسط نیروهای مردمی و بانوان متعهد و متدین؛
- گسترش حضور و مشارکت دینی، فرهنگی و اجتماعی بانوان و ارتقاء سطح آگاهی‌های آنها؛
- آگاه سازی آحاد جامعه ازقوانین و مقررات، تهدیدات و خطرات اخلاقی،‌ مالی و جانی انواع جرائم و نحوه عمل مجرمین با اجتناب از اشاعه مستقیم و غیر مستقیم آن؛
- اطلاع رسانی به موقع و همه جانبه نسبت به پیامدهای منفی (فردی، خانوادگی و اجتماعی) آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی به خانواده‌ها و دختران توسط صدا و سیما و رسانه‌های مکتوب، آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها؛
- توجه به تأمین و غنی‌سازی اوقات فراغت جوانان و زنان توسط خانواده‌ها و نهادهای مدنی و کاهش اوقات بیکاری آنان؛
- توسعه فرهنگ نقد و نقد پذیری در عرصه مسائل فرهنگی زنان و جوانان؛
- نظارت بر تولید و کیفیت کالاهای فرهنگی و رسانه‌های جمعی (کتب، مجلات، فیلم‌ها، اینترنت،‌ ماهواره) به منظور جلوگیری از تولید و ترویج آثار فرهنگی مؤثر در تهییج جوانان به لاابالی‏گری،‌ ابتذال اخلاقی و عدم رعایت عفاف؛
- پیشگیری از بهره گیری عاملان انحرافات اجتماعی از تنش‌ها و فضای ناآرام جامعه.

مؤلفه (2): خانواده
- تسریع و تسهیل امر ازدواج و تأمین نیازهای اساسی جوانان از طریق هماهنگی و ساماندهی امکانات دولتی و غیردولتی ذی‌ربط؛
- ایجاد زمینه و بستر مناسب درخصوص توسعه مشارکت‌های مردمی در تأسیس بنیادهای ازدواج دائم و تقویت و ارتقاء فرهنگ وساطت در ازدواج و همسریابی و رفع نیازهای اساسی جوانان؛
- بهره‌مندی از نیروهای مددکار اجتماعی و توسعه خدمات مشاوره‌ای رایگان و اجباری قبل از ازدواج و در زمان بحران روابط زناشویی به منظور تحکیم بنیان خانواده، کاهش نرخ طلاق و بی‌سرپرستی کودکان؛
- معطوف نمودن اذهان خانواده‌ها و جوانان به تعدیل توقعات، پرهیز از تشریفات و تجملات و گرایش به ازدواج دائم با ارائه الگوهای عملی و عینی؛
- ضرورت توجه به تأمین نیازهای عاطفی و روانی دختران و زنان در خانواده و تقویت ارتباط میان خانه و مدرسه و رفع مشکلات اخلاقی و رفتاری فرزندان؛
- آشنا نمودن دختران و پسران با آیین همسرداری،‌ حقوق و تکالیف یکدیگر در خانواده؛
- آموزش زوج‌های در حال ازدواج با مباحث بهداشت باروری جنسی، بیماری‌های مقاربتی، ایدز و بهداشت روانی زوجین؛
- تقویت و توسعه مراکز مشاورة تخصصی (اورژانس‌های اجتماعی) جهت دستیابی خانواده‌ها در طرح و حل مشکلات، هدایت فرزندان و بهبود روابط میان فرزندان با والدین؛
- آموزش و اطلاع رسانی به خانواده‌ها در مورد ایمن سازی اعضای خانواده از ابتلا به انحرافات اخلاقی فرزندان؛
- انجام آزمایشات ژنتیکی قبل از ازدواج به صورت اجباری و رایگان برای زوج‌های جوان به منظور دستیابی به ازدواج‌های پایدار و فرزندان سالم.
مؤلفه (3): اقتصاد
- ضرورت برقراری عدالت اجتماعی و امنیت اقتصادی، کاهش شکاف طبقاتی و رفع فقر، بیکاری و تبعیض به عنوان عوامل مؤثر در بروز آسیب‌های اجتماعی؛
- توسعه اقتصادی و تأمین امکانات زندگی در شهرهای کوچک جهت جلوگیری از مهاجرت نیروی کار به سوی شهرهای بزرگ و افزایش دامنه آسیب‌ها؛
- تأسیس و راه اندازی کارگاه‌ها و صنایع کوچک به منظور افزایش فرصت‌های اشتغال و انجام تمهیدات لازم و جلوگیری از بروز فساد اخلاقی در مراکز خصوصی اشتغال؛
- تقویت‏فرهنگ حمایت اقتصادی از زنان توسط‏خانواده خصوصاً همسر در حین‏زندگی‏و بعد از‏ آن؛
- ایجاد مشاغل پاره وقت جهت اشتغال جوانان در دوران تحصیلات عالی و فراهم شدن امکان ازدواج آنان؛
- تأکید بر تواناسازی اقتصادی زنان از طریق احتساب ارزش مادی و معنوی کار آنها در خانواده با ایجاد بسترهای قانونی و فرهنگی لازم؛
- تأمین و تضمین استقلال اقتصادی زنان در خانواده و مشارکت و بهره برداری عادلانه آنان از مجموعه درآمدهای همسر در حین زندگی و پس از آن؛
- طراحی ساختار و الگوی مناسب شغلی برای زنان با توجه به نقش همسری، مادری و مدیریتی آنان در خانه؛
- توجه به تأمین اجتماعی، اقتصادی و گسترش بیمه‌های فراگیر برای زنان خودسرپرست و ‌سرپرست خانوار به تناسب نیازهای زندگی آنان (بیمه درمانی، بیمه بازنشستگی زنان خانه‌دار، بیمه مشاغل دولتی و غیر دولتی)؛
- افزایش توانمندی و مهارت زنان و آموزش‌های فنی و حرفه ای و ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب و مولد برای زنان نیازمند کار؛
- اعطای تسهیلات لازم جهت خود اشتغالی متقاضیان و فراهم نمودن بستر مناسب کار.
مؤلفه (4): حقوق
- استخراج خلأهای قانونی و حقوقی مؤثر در وقوع تخلفات و جرائم مختلف از سوی زنان و تصویب قوانین مؤثر جهت کاهش جرم؛
- لزوم ارائه طرح‌ها و برنامه‌های اجرائی مربوط به آسیب‌های اجتماعی منطبق با قانون اساسی و سایر قوانین کشور؛
- آموزش حقوق اساسی و مدنی به دختران و زنان توسط رسانه‌ها و دستگاه قضائی درخصوص ظلم‌های خانگی و اجتماعی و اتخاذ تدابیر لازم جهت حمایت و امداد رسانی فوری به آنان در بروز بحران‌ها (طرح پلیس مدنی و سلب حق از والدین ناصالح)؛
- تعیین اشد مجازات درخصوص عاملان فریب، باندهای اغفال و وساطت در انحرافات اخلاقی و اجتماعی؛
- انجام حمایت‌های لازم قانونی نسبت به حقوق زنان و دختران در معرض آسیب جسمی، روحی و جنسی در خانواده و اجتماع توسط دستگاه قضائی و انتظامی.
ب)- مقابله و مهار
مؤلفه (1): آموزش و تحقیقات
- تعریف دقیق انواع آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی، علل و عوامل مؤثر بر آن، شاخص‌ها و ویژگی‌های زنان آسیب دیده و منحرف به منظور شناسایی و طی مراحل قضائی؛
- آموزش و سازماندهی جامعه، نهادهای مردمی و تشکل‌های زنان جهت نظارت عمومی و اطلاع رسانی در مورد مراکز مفاسد اجتماعی؛
- بازنگری، نقد، اصلاح و بهینه سازی روش‌های شناسایی و مبارزه با انحرافات اجتماعی زنان از طریق انجام مطالعات و تحقیقات میدانی.
مؤلفه (2): نظارت و اجرا
- لزوم توجه به اجرای دقیق قوانین و حدود الهی درخصوص مرتکبین جرائم مختلف به ویژه اعمال منافی عفت؛
- پرهیز از برخوردهای مقطعی، انفعالی و سلیقه ای و بدون برنامه ریزی توسط نیروهای مسئول (انتظامی، قضائی، بهزیستی و ...) و ضرورت توجه به زمینه‌های پیدایش ناهنجاری‌های اجتماعی و جرائم رو به گسترش؛
- مبارزه مستمر جهت انهدام باندهای فساد و فریب و نظارت بر عوامل اصلی و واسطه‌ها به منظور جلوگیری از تهدید مجدد خانواده‌ها و جامعه و گسترش فساد توسط آنها؛
- تقویت امر نظارت و کنترل مجرمین زن با سابقه مجرمانه و اصلاح مجرمان مرد در محیط زندگی و اجتماع؛
- نظارت بر عملکرد بخش‌های خصوصی در ابعاد اقتصادی، فرهنگی، خدماتی و ... به منظور برخورد قاطع با فساد در اماکن خصوصی و تأمین امنیت اخلاقی و شغلی زنان در محیط کار؛
- بررسی قوانین و مقررات جزائی و کشف نارسایی‌ها و خلأهای قوانین جزائی به ویژه در مورد جرائم علیه مصالح خانواده، عفت عمومی و جرائم ضد اخلاق؛
- رعایت عدالت بین زنان و مردان در تعقیب قضائی و تعیین مجازات.
مؤلفه (3): نیروی انسانی
- جذب، تربیت و بکارگیری نیروهای انسانی متخصص و ماهر از میان بانوان (قضائی، مددکاری و...) در مبارزه با مجرمان و اضمحلال باندهای فساد و حرفه‌ای، شناسائی، طبقه بندی و تفکیک آنها و ارجاع آنان به محاکم قضائی؛
- ضرورت تربیت نیروهای متخصص نظامی، قضائی، روانشناسی، مددکار ...جذب پلیس و نیروی انتظامی زن جهت مقابله با زنان مجرم و اصلاح و بازپروری آنان.
ج)- بازپروری و اصلاح
مؤلفه (1): نگهداری و درمان
- اهتمام کافی به تفکیک بزهکاران حرفه‌ای و مجرمین اتفاقی و عوامل اصلی و واسطه‌ای فساد از سایر زنان فریب‌خورده و نادم و نیز زندانیان بازداشت موقت از محکومین به احکام قطعی (بر اساس نوع جرم و شخصیت آنان)؛
- ممنوعیت بازداشت یا نگهداری زنان در غیر بازداشتگاه‌های موقت خارج از نظارت سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی؛
- افزایش هماهنگی فرابخشی بین دستگاه‌های دولتی درخصوص جمع آوری، بازپروری و درمان و حرفه آموزی زنان معتاد و آسیب دیده؛
- آشنایی قانونگذاران و قضات با شیوه‌های جدید و سازنده جهت اصلاح مجرمین و آثار زیان‌بار مجازت‌های معمول و آثار تبعی آن؛
- الزامی شدن تدریجی استفاده از وکلای قراردادی و تسخیری در کلیه جرائم قابل تجدید نظر خواهی برای تأمین حق دفاع متهمین به ویژه درخصوص زنان؛
- اتخاذ تدابیر لازم درخصوص نحوه اجرای محکومیت‌های مالی زنان به منظور امکان تقسیط جزای نقدی و عدم بازداشت محکوم علیه؛
- شناخت و تفکیک مجرمان دارای بیماری روانی، شخصیتی و درمان ناپذیر از مجرمین سالم و بهره گیری از متخصصین روان‌شناس و روان‌پزشک به منظور حمایت و ایجاد تناسب بین جرم و اصلاح و مداوای مجرمین.
مؤلفه (2): حمایت و هدایت
- تقویت و توسعه کانون اصلاح و تربیت زنان و دختران در مراکز ذیربط توأم با آموزش مناسب به منظور بازدرمانی و بازگرداندن زنان آسیب دیده به زندگی سالم فردی و اجتماعی؛
- ارزیابی مستمر از وضعیت اخلاقی - فرهنگی و اقتصادی زنان و دختران آسیب دیده و اتخاذ تدابیر لازم به منظور جلوگیری از بازگشت آنها به وضعیت گذشته و رسیدن به خودکفائی مالی و التیام روحی و جسمی آنان؛
- تقویت و توسعه ظرفیت‌ها،‌ منابع مالی و انسانی مراکز و دستگاه‌های ذیربط در امر بازپروری و انجام اقدامات تأمینی و حمایتی لازم؛
- توسعه امکانات و برنامه‌های فرهنگی و مذهبی در زندان یا بهزیستی مانند: سوادآموزی، کتابخانه، مجلات، مشاوره، مددکاری و برگزاری مجالس مذهبی؛
- تأسیس مهد کودک مناسب و تحت نظارت دایره مددکاری زندان به منظور نگهداری اطفال زندانیان زن و عدم جواز تعطیلی آن در هیچ مقطع زمانی (تخفیف مجازات برای مادران مجرم دارای کودک)؛
- گسترش امکانات حرفه آموزی و کارورزی دختران و زنان زندانی و امکان کسب درآمد مکفی برای خود و فرزندانشان در دوران حبس؛
- گسترش خدمات بهداشتی مستمر به منظور جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های واگیر و تزریق واکسن بیماری‌های شایع در زندان در بدو ورود زنان به زندان؛
- ایجاد زمینه مناسب جهت توسعه فعالیت‌های ورزشی و تأمین سلامت جسمی و روانی زنان آسیب‌دیده و مجرم، تحت نظر افراد تعلیم دیده؛
- توجه به حمایت‌های مالی و اجتماعی از زنان پس از خروج از زندان و پایان دوره محکومیت و مراقبت از آنها پس از آزادی از زندان؛
- ضرورت بسیج امکانات جهت ترک اعتیاد زنان معتاد به دلیل اهمیت آن؛
- اتخاذ تدابیر مناسب جهت ملاقات زنان زندانی با همسر، اعضای خانواده و بستگان درجه اول.
تبصره: تهیه آئین نامه، نظارت و ارزیابی
کلیه دستگاه‌های اجرائی ذیربط در حدود وظائف خود نسبت به تهیه آئین نامه و دستورالعمل‌های سیاست‌های مذکور اقدام نموده و نتایج را جهت نظارت بر اجرا به هیئت نظارت و بازرسی شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام خواهند نمود.