مدیریت ریسک در پروژه های ساخت پایدار: مرور ادبیات نظام مند و تحلیل کتاب سنجی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
هدف: در سال های اخیر با تسری مفهوم توسعه پایدار در چرخه حیات پروژه های ساخت و ماهیت پویا و حادثه آفرین این پروژه ها، مسئله مدیریت ریسک پایدار، بیش از پیش در کانون توجه پژوهشگران قرار گرفته است. با این حال، فقدان مرور نظام مند و تحلیل کتاب سنجی مجموعه پژوهش های انتشاریافته، چشم انداز آتی و روند تکامل این حوزه مطالعاتی را در هاله ای از ابهام قرار داده است. مطالعه حاضر با هدف ارزیابی و ترسیم بدنه ادبیات برای شناسایی شکاف های بالقوه پژوهشی و برجسته کردن مرزهای دانش در حوزه مطالعاتی مدیریت ریسک پروژه های ساخت پایدار نگاشته شده است.روش: پژوهش حاضر از نوع توصیفی تحلیلی است و از نظر روش اجرا، مرور نظام مند تلقی می شود. در این پژوهش برای تحلیل توصیفی و محتوایی مقاله ها، مرور نظام مند ادبیات مطابق با دستورالعمل پریزما انجام گرفته است. در این راستا، ضمن بازیابی و غربالگری ۱۶۳۰ مقاله انتشاریافته در دو پایگاه علمی اسکوپوس و وب آوساینس، طی سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳، به تحلیل ۱۱۳ مقاله واجد شرایط پرداخته شد. در تکمیل مرور ادبیات نظام مند و برای ارزیابی جامع نگرتر حوزه مدیریت ریسک پروژه های ساخت پایدار، از تحلیل کتاب سنجی و فنون مصورسازی، اعم از تحلیل شبکه های هم تألیفی پژوهشگران و هم رخدادی واژگان کلیدی، در نرم افزار وس ویور بهره برده شد.یافته ها: با تحلیل توصیفیِ مقاله های بازیابی شده بر مبنای سال انتشار و فراوانی آن ها در مجله های گوناگون، مشخص شد که در سال های اخیر، استقبال پژوهشگران به حوزه مطالعاتی مدیریت ریسک پروژه های ساخت، از منظر توسعه پایدار، رو به افزایش بود. با تحلیل محتوایی مقاله ها ملاحظه شد که پژوهشگران در حوزه کلی مدیریت ریسک پروژه های ساخت پایدار، بر پنج مضمون پژوهشی تمرکز داشتند که عبارت اند از: ۱. ریسک های کلی پایداری؛ ۲. ریسک های تدارکات پایدار؛ ۳. ریسک های زنجیره تأمین؛ ۴. ریسک های پذیرش فناوری؛ ۵. ریسک های منابع انسانی. با تعمیق و تدقیق در پژوهش ها ملاحظه شد که پرتکرارترین ریسک ها در پروژه های ساخت پایدار، در هشت بُعد اصلی قرار داشتند: ۱. مالی و اقتصادی؛ ۲. اجتماعی؛ ۳. اجرایی، مدیریتی و سازمانی؛ ۴. دانشی و مهارتی؛ ۵. دولتی و قانونی؛ ۶. ذی نفعان/کارفرما؛ ۷. زیست محیطی؛ ۸. فناوری، تجهیزات و منابع. از منظر روش پژوهش ملاحظه شد که سهم پژوهش های تجربی و کاربردی در مدیریت ریسک پروژه های ساخت پایدار، کمتر از پژوهش های توصیفی و مروری بود که این امر، بر وجود فرصت های مطالعاتی فراوان برای انجام پژوهش های کاربردی با طرح مسائل و اعمال فرض های مختلف، تأکید می کند. از نظر استراتژی، سهم چشمگیری از مقاله ها، روش پیمایشی و تعداد کمتری از مقاله ها روش مطالعه موردی را در دستور کار خود قرار داده بودند. نظر به آنکه دقت و تعمیم پذیری نتایج پژوهش، در روش پیمایشی بیش از مطالعه موردی است، گرایش پژوهشگران به استراتژی پیمایشی بیشتر بود. همچنین پژوهشگران در ارزیابی ریسک های پروژه های ساخت پایدار، اغلب از روش های تحلیل آماری بهره برده بودند. با تحلیل کتاب سنجی و تدقیق در تحلیل های هم رخدادی واژگان کلیدی، ملاحظه شد که گرایش آتی پژوهشگران در محوریت قراردادن مفاهیم، رویکردها و زمینه هایی همچون اقتصاد چرخشی، بازیافت، ارزیابی ریسک، تحلیل عاملی، رهبری در انرژی و محیط زیست کشورهای در حال توسعه و پیمایش پرسش نامه ای، در حوزه مدیریت ریسک پرژوه های ساخت پایدار بود.نتیجه گیری: با توجه به یافته های این پژوهش، پیش بینی می شود که جهت گیری مقاله های آتی از نظر محتوایی و روش شناسی، به سمت تکمیل پازل نظام مدیریت ریسک پایداری (شناسایی، ارزیابی، کنترل و واکنش به ریسک) در پروژه های ساخت وساز پایدار، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، در قالب مطالعات تجربی و کاربردی با روش آمیخته و کاربست رویکرد ترکیبی در فضای عدم قطعیت باشد. مطالعات مختلفی به بررسی موانع و مخاطرات پروژه های ساخت از وجوه مختلف پایداری مانند اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی پرداخته اند. اما سهم بُعد اقتصادی بیش از ابعاد اجتماعی و زیست محیطی بود که این نقصان، ارزیابی جامع نگری از ریسک پروژه های پایدار به ارمغان نمی آورد. هرچند انجام چنین مطالعات برای تخصیص کارآمد منابع ضروری هستند. سهم دانش افزایی این مقاله در واکاوی وضعیت کتاب سنجی حوزه مطالعاتی مدیریت ریسک در پروژه های ساخت پایدار، به منظور تعیین جهت گیری پژوهش های آتی نیز به سهم خود منحصربه فرد بود.Risk Management in Sustainable Construction Projects: A Systematic Review and Bibliometric Analysis
ObjectiveIn recent years, with the expansion of the concept of sustainable development in the life cycle of construction projects and the dynamic and eventful nature of these projects, the issue of sustainable risk management has garnered increasing attention from researchers. However, the lack of systematic reviews and bibliometric analyses of published research in this field has obscured the future perspectives and evolution of this area of study. This study aims to evaluate and synthesize the existing body of literature to identify potential research gaps and delineate the boundaries of knowledge in the risk management of sustainable construction projects (SCPs). MethodsThis study is descriptive-analytical and is classified as a systematic review in terms of implementation method. The PRISMA guidelines were adopted for the systematic review of the literature, including descriptive and content analysis. In this process, 1,630 articles published in the Scopus and Web of Science databases from 2015 to 2023 were retrieved and screened, resulting in 113 eligible articles for analysis. To complete the systematic literature review, a bibliometric analysis encompassing co-authorship and keyword co-occurrence analysis was conducted using VOSviewer software for a more comprehensive evaluation of the field of risk management in sustainable construction projects (SCPs). ResultsRegarding the descriptive analysis of the retrieved papers based on the year of publication and their frequency in various journals, it was found that research on risk management in sustainable construction projects (SCPs) has increased in recent years. The content analysis of the articles, based on research themes, indicated that the articles were classified into five main themes: general risks of sustainability, sustainable procurement, supply chain, technology adoption, and human resources. A deeper exploration of the papers revealed that SCPs' risks were primarily categorized into eight dimensions: financial and economic; social; executive, managerial, and organizational; knowledge and skills; governmental and legal; stakeholders/employers; environmental; and technology, equipment, and resources. According to the research methods, experimental and applied research contributions in SCPs' risk management were less prevalent compared to descriptive and review research. This highlights opportunities for conducting applied research that addresses various problems and assumptions. In terms of strategy, a significant number of papers employed the survey method, with some based on case studies. Given that the accuracy and generalizability of survey research results are typically higher than those of case studies, there is a noticeable preference for the survey strategy among researchers. Additionally, researchers often used statistical analysis methods to assess SCPs' risks. According to the bibliometric analysis and the keyword co-occurrence results in the field of SCPs' risk management, it is anticipated that future researchers will focus more on concepts, approaches, and fields such as the circular economy, recycling, risk assessment, factor analysis, leadership in energy and environment, developing countries, and questionnaire surveys. ConclusionAccording to the findings, future articles are expected to focus on completing the puzzle of sustainability risk management systems in sustainable construction projects (SCPs), specifically addressing identification, evaluation, control, and response to risk. This focus should be particularly prominent in developing countries and should be approached through experimental and applied studies utilizing mixed methods and hybrid approaches under uncertainty. Various studies have examined barriers and risks in construction projects from different sustainability perspectives, such as economic, environmental, and social. However, the economic dimension has received more attention from researchers than others, which does not provide a comprehensive assessment of the risks associated with sustainable projects. Such comprehensive studies are crucial for the efficient allocation of resources. The primary contribution of this research to the bibliometric analysis of SCPs' risk management lies in its unique approach to determining the direction of future research.
تبلیغات
