مطالب مرتبط با کلیدواژه

انقلاب مشروطه


۴۱.

نزاع آزادی خواهی و استبداد در ایران: تحلیلی بر مبارزات مشروطه خواهان خوی با خوانین ماکو در انقلاب مشروطه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال نهم بهار ۱۳۹۶ شماره ۳۲

کلیدواژه‌ها: انقلاب مشروطه انجمن مجاهدان خوانین ماکو مشروطه خواهان خوی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی قاجار مشروطه
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی تاریخ محلی
تعداد بازدید : ۱۴۵۳ تعداد دانلود : ۱۴۸۸
با پیروزی انقلاب مشروطه در ایران، هواداران استبداد در منطقه ماکو پشت سر محمدعلی شاه قرار گرفتند و به مقابله با نظام جدید و نهادهای آن پرداختند. همچنین هواداران مشروطیت در خوی برای دفاع از دستاوردهای انقلاب گروه های مجاهد تشکیل دادند و به مقابله با مستبدین ماکو پرداختند. حاصل این نزاع خود را در قالب جنگ ها و کشتارهای وسیعی از طرفین نشان داد. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به زمینه های آغاز منازعه مشروطه خواهان خوی با مستبدین ماکو، نتایج و عوامل دخیل در آن پرداخته شده است. یافته ها نشان می دهد گرایش های فکری و خاستگاه طبقاتی متفاوت خوانین ماکو با مشروطه خواهان خوی از عوامل اصلی درگیری آنها در صدر انقلاب مشروطه بود. این اختلافات همچنین بازتابی از تقابل طرفداران استبداد و مشروطه خواهان در دیگر مناطق ایران بود که در این منطقه با کشتارهای فراوانی همراه گردید.
۴۲.

تأثیر انقلاب مشروطه بر تحول نظام زمین داری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال نهم بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۳۳)

کلیدواژه‌ها: ایران انقلاب مشروطه دهقانان مجلس اول نظام زمین داری زمین داران

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی قاجار اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی قاجار فرهنگی
تعداد بازدید : ۱۱۹۵ تعداد دانلود : ۸۱۷
در آستانه انقلاب مشروطه و در نتیجه روند فروش اراضی خالصه دولت، به طور چشمگیری املاک خصوصی گسترش یافت. این در حالی بود که ادغام اقتصاد ایران در اقتصاد جهانی نیز، به ظهور سرمایه دارانی انجامید که سرمایه کلانی را صرف خرید املاک مزروعی می کردند و گروه های مختلفی از ماموران، عمال، دیوانسالاران و تجار نیز به جرگه طبقه زمین دار درآمدند. در این پژوهش با روش تاریخی، به دنبال تشریح و پاسخ به این مسئله هستیم که با وقوع انقلاب مشروطه، نظام زمین داری چه تحولی پیدا کرد؟ به ویژه عملکرد مجلس اول در ارتباط با مسئله زمین داری چگونه بود؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که اقدامات صورت گرفته از سوی مجلس اول شورای ملی، محافظه کارانه و غیرانقلابی بود؛ چرا که رعایا و دهقانان اقدامات و تحولات آنچنان انقلابی مبنی بر تقسیم اراضی از سوی مجلس اول علیه ملاکان ندیدند و انقلاب مشروطه در عمل، به رشد نظام بزرگ مالکی کمک کرده بود.
۴۳.

بازخوانی مفهوم آزادی در مطبوعات مشروطه (1324-1327 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال هشتم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۳۰

کلیدواژه‌ها: روشنفکران انقلاب مشروطه مفهوم آزادی مطبوعات مشروطه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴۲ تعداد دانلود : ۷۰۰
انقلاب مشروطه نه تنها باعث ایجاد تغییر در ساختارهای سیاسی شد، بلکه به همراه خود مفاهیم و اصطلاحات گسترده ای را راجع به سیاست، اجتماع و حقوق فردی و اجتماعی وارد ادبیات سیاسی، حقوقی و اجتماعی کشور کرد. مفهوم آزادی یکی از مفاهیمی است که در دوره انقلاب مشروطه مورد توجه مطبوعات قرار گرفت و نویسندگان مطبوعات به ارائه تعاریف گوناگون از این مفهوم و ایضاح و بازنمایی آن پرداختند. این پژوهش با تحلیل محتوایی تعاریف ارائه شده از مفهوم آزادی در مطبوعات مشروطه نشان خواهد داد که نویسندگان مطبوعات این دوره نتوانستند رویکردی پویا نسبت به این مفهوم پیدا کنند که به رهیافتی افزون بر رهیافت قبل از خود منجر شود، در حالی که روشنفکران پیش از مشروطه به رهیافتی نوین و خلاقانه از آزادی به مثابه امری دورنی بیرونی (روان شناختی​ ​جامعه شناختی) رسیده بودند و در نتیجه توانسته بودند آن را با جامعه ایرانی منطبق کنند. به عبارتی نویسندگان مطبوعات دوره مشروطه به تقلید بسنده کردند و مصرف کننده آرای پیشینیان شدند.
۴۴.

چپاول و غارت تبریز در دوران استبداد صغیر مطالعه موردی: اموال کمپانی زیگلر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال دهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳۸ 93-114

کلیدواژه‌ها: تبریز انقلاب مشروطه جنگ های داخلی کمپانی زیگلر چپاول و غارت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵۰ تعداد دانلود : ۷۴۹
جنگ های داخلی و محاصره تبریز در ایام استبداد صغیر موجب رواج ناامنی و گسترش هرج و مرج در آن شد. فقدان امنیت ضربه سهمگینی بر پیکره اقتصاد شهر وارد ساخت. در فضای آشوب زده تبریز بسیاری از شرکت های بزرگ داخلی و خارجی دچار خسارات فراوانی شدند. نمایندگی کمپانی انگلیسی-سوئیسی زیگلر در تبریز که در این ایام پررونق ترین فعالیت های اقتصادی خود در ایران را تجربه می نمود، یکی از این آسیب دیدگان بود. بخش قابل توجهی از خسارات وارده بر کمپانی زیگلر در جریان چپاولگری های نیروهای حکومتی به سرکردگی رحیم خان چلبیانلو و شکرالله خان شجاع نظام مرندی به بار آمد. اموال موجود در انبارها و نمایندگی های کمپانی های خارجی مستقر در تبریز و از آن جمله کمپانی زیگلر در جریان جنگ های داخلی تبریز توسط قوای دولتی به تاراج رفت. استقرار این انبارها و نمایندگی ها در بازار تبریز (مغازه های مجیدالملک) و قرار گرفتن بازار در سرحد محلات مشروطه خواه و دولتی بر میزان این چپاولگری افزود. بخش دیگری از این خسارات در راه های منتهی به تبریز، خصوصاً مسیر ارتباطی تبریز با عثمانی (تبریز- طرابوزان) و تبریز با روسیه (تبریز- جلفا) وارد شد. تحت تأثیر هرج و مرج و ناامنی حاکم بر ایالت آذربایجان دوران استبداد صغیر، بخش اعظمی از مرسولات پستی و اموال کاروان های تجاری در مسیرهای مذکور به یغما رفت. قسمت قابل توجهی از این مرسولات و اموال متعلق به کمپانی های خارجی و از آن جمله کمپانی زیگلر بود. این یغماگری ها اعتراضات سفارت ها و کنسولگری های دولت های اروپایی همچون بریتانیا، آلمان و فرانسه را موجب شد. این دولت ها و در رأس آن بریتانیا در راستای استیفای حقوق از دست رفته کمپانی های متضرر خصوصاً کمپانی زیگلر نهایت تلاش و پیگیری خود را به کار بستند. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از منابع کتابخانه ای و آرشیوی و به شیوه توصیفی-تحلیلی ضمن مطالعه پیشینه فعالیت های اقتصادی کمپانی زیگلر در تبریز، به بررسی زیان های مادی وارده بر این شرکت در جریان جنگ های داخلی تبریز در ایام استبداد صغیر بپردازد.
۴۵.

طنزپردازان مشروطه خواه: معماران تاریخ ایران جدید(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه خوارزمی) سال بیست و ششم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲۹ (پیاپی ۸۴) 73-97

کلیدواژه‌ها: انقلاب مشروطه طن‍ز س‍ی‍اس‍ی ایران تاریخ ادبیات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۵ تعداد دانلود : ۴۵۳
در برخی مقاطع تاریخی، همه طبقات و صنوف جامعه، با همه تفاوت ها و اختلافات، به جریان واحدی تبدیل می شوند تا به غایتی متعالی دست یابند. این تجربه تاریخی را ملت ایران چندبار آزموده است: هم در انقلاب مشروطه 1285 و هم در انقلاب اسلامی 1357. در انقلاب مشروطه همه طبقات و اصناف جامعه یک هدف و غایت را، که برچیدن طومار استبداد و پیاده کردن حکومت قانون است، دنبال کردند و توفیق هم یافتند. در این انقلاب، ادبیات فارسی اعم شعر و نثر نیز به خدمت انقلاب درآمد، ازهمین رو فن طنز را رسانه اصلی خود قرار داد. ادبیات این دوره چنان با سیاست درآمیخت که ادبای بزرگ را می توان معماران بزرگ تاریخ ایران به شمار آورد. در این جستار کوشیده ایم که همین دقیقه را واکاویم و اثبات کنیم.
۴۶.

پیامدهای توزیع زمین و آب در ساخت سیاسی- اجتماعی ایران «مطالعه موردی: اواسط عهد ناصری تا انقلاب مشروطه»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دولت پژوهی سال چهارم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱۶ 73 - 108

کلیدواژه‌ها: قاجاریه بهره مالکانه توزیع زمین انقلاب مشروطه رانت داری دولتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۲ تعداد دانلود : ۲۹۰
این مقاله قصد دارد ضمن تحلیل پیامدهای توزیع منابع طبیعی (زمین و آب) در ساختار سیاسی و اجتماعی، نظریه رانت داری را به مثابه رهیافتی بدیل برای تبیین پاره ای از رخدادهای تاریخی و مسائل سیاسی و اجتماعی ایران ارائه کند. مسئله اصلی مقاله تبیین پیامدهای توزیع اصل منابع طبیعی در ایران دوره قاجاریه است. داده ها از آرشیو اسناد ملی و سایر منابع کتابخانه ای گردآوری و به روش تاریخی تحلیل رانت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان می دهد در تاریخ اقتصادی ایران دولت به عنوان بزرگ ترین توزیع کننده منابع طبیعی (زمین و آب) در طرف عرضه و جامعه (سرمایه و کار) به عنوان بزرگ ترین مصرف کننده در طرف تقاضا قرار می گیرد. ساختار نهادهای سیاسی و اجتماعی بر اساس الگوی اجرای عدالت اجتماعی در توزیع منابع طبیعی به شکل انحصاری قوام می یابد. این الگو از عوامل اصلی ایجاد رانت و تثبیت نهاد رانت داری در دولت بوده است. در دوره قاجاریه تیول، تسعیر، تفاوت عمل و حقوق و مواجب شاهزادگان مهم ترین کانال های توزیع رانت، منشعب از نهاد رانت داری دولتی بودند. این کانال ها پس از انقلاب مشروطه با اقدام قاطعانه مجلس اول مسدود شدند. نهاد رانت داری دولتی از عوامل اصلی ناکارآمدی نظام مالیات گیری، کاهش مستمر درآمد دولت و شیوع رشوه و فساد بود. هدف نهایی توزیع رانت معافیت از پرداخت مالیات بود. از دیگر پیامدهای مهم رانت داری می توان به واگذاری امتیازات بزرگ اقتصادی و وقوع انقلاب مشروطه اشاره کرد.
۴۷.

نقش منطقه آذربایجان در انقلاب مشروطه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۴۱ پاییز ۱۳۹۰ شماره ۳ 77 - 92

کلیدواژه‌ها: آذربایجان انقلاب مشروطه تبریز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۹۰ تعداد دانلود : ۴۳۷
منطقه آذربایجان در تکوین اندیشه های روشنفکری و انقلابی پیش از مشروطه و همچنین در پیروزی انقلاب مشروطه نقشی تاریخی داشته است. پایداری مردم تبریز در «حصر تبریز» به فتح تهران بوسیله مشروطه خواهان آذری، شمالی و بختیاری انجامید. درباره انقلاب مشروطه این پرسش مطرح است که اکثریت های قومی چه نقش ایجابی یا سلبی در آن داشتند؟ فرضیه مقاله می گوید «منطقه آذربایجان از نظر داخلی و خارجی در تکوین و پیروزی انقلاب مشروطه نقشی بنیادین داشته است». از نظر داخلی منطقه آذربایجان که مقر ولیعهد قجر و یکی از قطب های اقتصادی کشور بود، نسبت به سایر مناطق کشور پیشرفته تر بود.
۴۸.

نظریه جانسون و انقلاب مشروطه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۴۴ بهار ۱۳۹۳ شماره ۱ 119 - 136

کلیدواژه‌ها: انقلاب مشروطه عوامل شتاب زا نظام نامتعادل نظریه جانسون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۵ تعداد دانلود : ۵۴۲
بی شک انقلاب مشروطه یکی از تأثیرگذارترین و پیچیده ترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران است. صرف نظر از این تأثیرات، همواره پرسش های فراوانی پیرامون زمینه های پیدایش و موفقیت آن (دست کم در پیروزی انقلاب) مطرح بوده است. این پژوهش بر آن است تا از زاویه ای جدید به انقلاب مشروطه نگریسته، به بررسی مدل جانسون و میزان انطباق آن بر این انقلاب بپردازد. بر اساس این مدل، نخست منابع ایجاد تغییر در دو بعد ارزشی و محیطی در جامعه قاجار و نقش آن ها در ایجاد نظام نامتعادل اجتماعی بررسی می گردد و سپس به عملکرد نخبگان و نقش عوامل شتاب زا در روند این انقلاب پرداخته می شود. همچنین، تلاش خواهد شد جنبه های مثبت و منفی این انطباق در نظر گرفته شود و در کنار استفاده از مدل یادشده در بررسی انقلاب مشروطه، به کاستی ها و محدودیت های این کار نیز اشاره گردد. به نظر می رسد که این مدل بر روی انقلاب مشروطه به طور کامل قابلیت پیاده سازی ندارد و دارای کاستی هایی است؛ در نتیجه، در بخش هایی از آن نیاز به جرح و تعدیل احساس می شود تا بتواند از تعمیم پذیری مناسبی برای تبیین این پدیده تاریخی برخوردار گردد.
۴۹.

مشروطه در غرب ایران؛ مطالعه ایلات لک و لر در زاگرس غربی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۴۴ تابستان ۱۳۹۳ شماره ۲ 251 - 270

کلیدواژه‌ها: انقلاب مشروطه ایلات لک و لر پشتکوه و پیشکوه شهرنشینی کوچ نشینی گفتمان مشروطیت گفتمان والی نشینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۱ تعداد دانلود : ۴۲۲
این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که چرا استبداد که در آغاز انگیزه اصلی همراهی بیشتر شهرهای ایران با مشروطه بود، در زاگرس غربی عامل اصلی همگامی با آن نشد. به عبارتی، چرا سران منطقه از شکل اصلی حکومت نوپای مشروطه استقبال نکردند؟ از حوادث مهم سیاسی ایران در قرن اخیر، جریان مشروطه خواهی ایرانیان بود که واکنش یکدستی از سوی اشخاص، گروه ها و طبقات اجتماعی نسبت به آن صورت نگرفت. در اینجا به طور خاص حوزه جغرافیایی زاگرس غربی یا منطقه سیمره شامل پیشکوه و پشتکوه (محل اصلی زندگی ایلات  لک و لر) موضوع پژوهش قرار گرفته است. دراین بررسی از دو گفتمان والی نشینی(گفتمان کوچ نشینان) و گفتمان مشروطیت (گفتمان شهرنشینان) بهره گرفته شده است. پژوهش ها نشان داده است، ایلات سیمره از گفتمان مشروطه خواهی (جز درمواقع خاص) استقبال نکرده اند. این موضوع به نفوذ تاریخی گفتمانی برمی گشت که عناصر آن عمدتاٌ بر پایه شاه پرستی، مرزنشینی و تمرکزگریزی شکل می گرفت؛ بنابراین گفتمان مشروطیت که مبتنی بر روح شهرنشینی و تمرکزگرایی و تمامیت خواهی بود، نمی توانست با پذیرش چندانی روبرو شود.
۵۰.

آیت الله میرزا محمدرضا مجتهد و نهضت مشروطه خواهی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۴۶ پاییز ۱۳۹۵ شماره ۳ 779 - 795

کلیدواژه‌ها: آیت الله میرزا محمدرضا انقلاب مشروطه ایران دوره قاجار کرمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۴ تعداد دانلود : ۲۷۷
یکی از مهم ترین وقایع سیاسی و اجتماعی تاریخ ایران، انقلاب مشروطه است که با وجود تألیفات فراوان در این زمینه، هنوز مجهولاتی از آن باقی مانده است. یکی از این مجهولات نقش یکی از علمای کرمان به نام آیت الله میرزا محمدرضا مجتهد است که در طی مهاجرت صغری یکی از خواسته های متحصنین، بازگشت ایشان از تبعید بود. در برخی آثار مربوط به مشروطه از او نام برده شده و در مواردی از پیشگامان مشروطه معرفی شده است. هدف این مقاله بررسی عملکرد این روحانی در روند حوادث و تحولات نهضت مشروطه است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که ایشان یکی از نیروهای تأثیرگذار در تحولات مشروطه در کرمان بوده، اما برخلاف آنچه نقل شده مشروطه خواه نبوده است. نقش ایشان در انقلاب مشروطه منحصر به فرصتی است که از موقعیت فلک کردن او توسط حاکم وقت کرمان نصیب آزادی خواهان در تهران شد تا به نظام استبدادی و عین الدوله بتازند و خواهان حاکمیت مشروطه در ایران شوند.
۵۱.

مذهب از جامعه تا سیاست؛ نقدی بر کتاب جابه جایی دو انقلاب: چرخش امر دینی در جامعه ایرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال نوزدهم مهر ۱۳۹۸ شماره ۷ (پیاپی ۷۱) 87-107
تعداد بازدید : ۴۴۶ تعداد دانلود : ۵۲۳
درک ماهیت دولت و جامعه یکی از مهم ترین حوزه های موردمطالعه جامعه شناسان سیاسی به ویژه تحلیل گران انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی در ایران بوده است. کتاب جابه جایی دو انقلاب درصدد پاسخ به این پرسش است که چرا در جامعه سنتی و عقب مانده ایران دوره قاجار انقلابی مدرن و در جامعه نوشده ایران دوره پهلوی انقلابی مذهبی رخ داده است؟ نویسنده با بهره گیری از ایده جامعه شبکه ای میگدال معتقد است که در پروسه ای سی صدساله مذهب تشیع و امر دینی شاهد چرخشی از تفکرات باطنی و رازوارانه به حوزه اجتماعی بوده که با انقلاب اسلامی به آخرین مرحله اجتماعی شدن رسیده است. در این مقاله تلاش شده تا کتاب جابه جایی دو انقلاب را در سه سطح شکلی، محتوایی، و روشی نقد و بررسی کنیم. نتایج نشان می دهد که باوجود برخی انتقادات، این کتاب ازنظر شکلی اثری مطلوب است و تلاش برای ارائه الگویی بومی با تمرکز بر فرهنگ و جامعه و به طور خاص مذهب و روحانیت شیعه، به منزله موضوع تحلیل، از مهم ترین نقاط قوت این اثر است. درمقابل، تعلق روشن فکری نویسنده مبنی بر هم دلی با دموکراسی خواهی لیبرال و مدرنیزاسیون درکنار فقدان روش مناسب و منسجم به شکل محسوسی از کیفیت محتوایی و روشی اثر کاسته است.
۵۲.

بازتاب قرار داد تاریخی 1919 در تحولات سیاسی معاصر

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال هفتم زمستان ۱۳۹۰ شماره ۲۵

کلیدواژه‌ها: انقلاب مشروطه قرارداد1919م حکومت مطلقه قانون محافل ادبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۶ تعداد دانلود : ۵۲۳
انقلاب مشروطه در ایران فارغ از عوامل تأثیرگذار و نتایج آن در قالب"جنبشی علیه استبداد" قابل فهم است. مشروطیت در ساده ترین تعریف تکاپوی برای محدود کردن اقتدار سنتی و توزیع قانونمند قدرت در چهارچوب نهادهای نو است. قدرت سیاسی قبل از مشروطه ساختی خودکامه دارد که حدود قدرت در آن نامشخص است. نهاد دولت مایملک سلطان و قدرت او در حکومت مطلق فرض می شود. سازمان و کارکرد حکومت پیش از مشروطه نامعین و تفکیک ناپذیر است و اعمال قدرت بر اساس مناسباتی آمرانه انجام می گیرد. آنچه در ساخت چنین نظام سنتی از حکومت کمتر دیده می شود، رقابت قانونمند، قواعد غیر مشخص، نظام عقلانی حاکم بر روابط فرمانده و فرمانبر، سیستم منظم و کارآمدی حقوق ثابت است. "ماکس وبر" چنین خصوصیاتی را فصل ممیزه اقتدار سنتی و مدرن می داند. هدف اصلی مشروطه قانونمند و مقید کردن این بی حد و مرزی و بی رویگری قدرت سیاسی شاه بود. این مقاله با بررسی اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران در عصر استبداد قاجار، مشروطه را محصول بیداری ملی می داند که می خواستند از وضع مساعد تاریخ برای نجات ملت خود بهره جویند و با بحثی در این خصوص به قرارداد معروف 1919 م. مطابق با 1337 ه . ق و آثار اجتماعی این قرارداد به ویژه تأثیر آن در آثار شعرا و نوشته های نویسندگان و محافل ادبی می پردازد و اشعاری را از "عشقی" در مخالفت با این قرارداد ذکر می کند.
۵۳.

زنان و مشارکت سیاسی

نویسنده:
منبع: زن و فرهنگ سال سوم پاییز ۱۳۹۰ شماره ۹ 99-109

کلیدواژه‌ها: زنان جامعه شناسی مشارکت سیاسی دین، مذهب و فقه انقلاب مشروطه انقلاب اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۸ تعداد دانلود : ۴۲۵
مشارکت سیاسی یا عدم مشارکت سیاسی به عنوان یکی از معیارهای سنجش میزان توسعه یافتگی سیاسی جوامع در سطوح مختلف همواره از سوی پژوهشگران متعددی مورد بررسی قرار گرفته است. مشارکت سیاسی زنان در ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی به شیوه های مختلف صورت پذیرفته است که نقش قابل توجهی در سیرتحولات تاریخی ایران داشت. زنان در ایران بین دو انقلاب مذکور، با توجه به بسیاری از موانع برخاسته از جامعه، سنت، فرهنگ و...ازجایگاه والایی درارتقاء پارامترمشارکت سیاسی نسبت به تحولات تاریخی برخوردار بوده اند و برای تاثیرگذاری بر سرنوشت سیاسی جامعه خویش به شیوه های گوناگون در جهت ایفای نقش سیاسی اجتماعی پرداختند.
۵۴.

انتزاع قدرت های پادشاه و شکل گیری مشروطیت در دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ 1-42

کلیدواژه‌ها: انقلاب مشروطه مشروطیت همایون کاتوزیان نقد و بررسی زمینه های اجتماعی جان فوران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۲ تعداد دانلود : ۳۹۹
پس از مشروطیت پرسش از چیستی و چرایی وقوع آن شاید مکررترین پرسش نظریه پردازان و متفکرانی بوده است که درباره تاریخ ایران معاصر اندیشیده اند. اما در بسیاری از موارد تفاسیر و تبیین هایی که ارائه شده به نحوی شرق شناسانه بوده اند. از طرف دیگر در این تبیین ها انقلاب مشروطه به مثابه یک رویداد آن قدر برجسته شده است که در پرداختن نظریه درباره تاریخ ایران به عنوان نقطه فارق تاریخ ایران را به پیش و پس از خود تقسیم می کند. به این ترتیب تاریخ ایران تبدیل شده است به تاریخ استبداد؛ ولی این قضاوت از بالای قله انقلاب مشروطه به دست آمده است. با تقلیل گرایی هایی که در این نگاه با ساخته شدن کلیت یکپارچه از تاریخ صورت می گیرد، در عمل وظیفه بررسی علمی کنار گذاشته می شود، زیرا تکلیف گذشته با تفسیر آن به عنوان تاریخ استبداد روشن شده است می شود . مقاله حاضر می کوشد از رهگذر مرور انتقادی نظرات همایون کاتوزیان و جان فوران به عنوان به جای تبیین مشروطیت به عنوان انقلابی علیه استبداد و وابستگی ، با کمک گرفتن از بینش های نظری وبر و دورکیم آن را به مثابه فرآیند تحولی تدریجی ببیند که زمینه های تکوین آن را در تحولات قرن نوزده می توان پی گرفت. البته ابداً ادعای ارائه مدل و نظریه در کار نیست، بلکه تلاشی است برای اندیشیدن جامعه شناسانه درباره مشروطیت؛ تأمل درباره آن به عنوان فرآیند، محصول تحولات تدریجی طولانی مدت در جریان ها، نهادها و نیروهای اجتماعی در عرصه داخلی و تغییرات در نظام جهانی.
۵۵.

بررسی روند تغییر نهاد وزارت و ایجاد وزارتخانه های جدید در جریان انقلاب مشروطه ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۸) 121-141

کلیدواژه‌ها: وزارت وزیر مسئول دولت مسئول انقلاب مشروطه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۹ تعداد دانلود : ۳۰۶
نهاد وزارت نقطه ثقل نظم دیوانی ایران در طول تاریخ بوده است. وزیر با عنوان های مختلفی مانند وزیر اعظم و صدراعظم در رأس این نظام قرار داشت و به دستیاری رؤسای دیوان ها کشور را اداره می کرد. از دوره ناصرالدین شاه تکاپوهایی برای نوسازی دستگاه دیوان آغاز شد. این تلاش ها دو وجه داشت: ایجاد وزارتخانه های چندگانه و تعدیل جایگاه صدراعظم. این امر که به منزله تغییر در نهاد وزارت بود، به سادگی امکان پذیر نبود، زیرا نهادها در برابر تغییر مقاومت می کنند. نتیجه آنکه تلاش ها برای ایجاد نهاد جدید وزارت شکست خورد. تا پایان سلطنت مظفرالدین شاه با وجود آنکه عنوان های متعدد وزارتی خلق شد، اداره امور همچنان در دستگاه صدراعظم باقی ماند، بی آنکه «وزارتخانه های چندگانه» به نهاد تبدیل شده باشد. پژوهش حاضر کوشیده است با اتکا به منابع کتابخانه ای و با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به بررسی این مطلب بپردازد که تغییر نهاد وزارت و ایجاد وزاتخانه های جدید به عنوان نهادهایی نو در جریان انقلاب مشروطه ایران چگونه امکان پذیر گردید؟ یافته های پژوهش نشان می دهد انقلاب مشروطه نیروی لازم را برای ایجاد تغییر ناگهانی در نهاد وزارت فراهم ساخت. تحقق این امر از خلال تثبیت معنایی جدید از مفهوم وزیر صورت گرفت. این تثبیت معنایی از رهگذر مفهوم «وزیر مسئول» محقق گردید. طرح مفهوم «مسئولیت» در دایره مفاهیم اداری و سیاسی ایران، ریشه در تلاش های اصلاح طلبان دوره ناصری و مظفری داشت. پس از پیروزی مشروطه، تحقق حکومت مشروطه با «مسئولیت» وزرا یکسان تلقی شد. از سوی دیگر التهابات ماه های نخست پس از پیروزی انقلاب مشروطه، شکل دستگاه اجرایی و مفهوم وزارت را به مسئله محوری فعالان سیاسی بدل کرد. اتحاد این دو عامل زمینه ساز دگرگونی نهاد وزارت، حذف عنوان های متعدد وزارتی قبل از مشروطه و خلق وزارتخانه های جدید به عنوان نهادهایی نو گردید
۵۶.

بررسی و تحلیل «رمانتیسم جامعه گرا» در ادبیات غنایی (با تکیه و تأکید بر اشعار شهریار)(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و ادبیات غنایی سال هفتم بهار ۱۳۹۶ شماره ۲۲ 63 - 76

کلیدواژه‌ها: رمانتیسم اجتماعی ادبیات غنایی انقلاب مشروطه اشعار شهریار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۱ تعداد دانلود : ۵۲۶
رُمانتیسم یا رمانتیسیزم در آغاز امر نوعی شورش ادبی علیه قوانین عقل گرایانه ی مکتب کلاسیسیسم که مکتب جا افتاده ی رنسانس و دوره ی خردگرایی در اروپا بود، به حساب می آمد. متفکرین و هنرمندان این گرایش، تأکید فرهنگی بر خرد را محدودکننده و سرکوبگر روح آدمی می دانستند و بر مؤلفه هایی چون هنر، شور، هیجان، تخیّل، مضامین معنوی، مناسک و نمادها تأکید می کردند. اما رفته رفته این شورش از عرصه ی اجتماع و سیاست به حوزه ی ادبیات و هنر نیز کشیده شد و یک مکتب همه جایی و همه گیر شد که تأثیر شگفت آن بر ادبیات فارسی انکار نشدنی است. در ایران عصر مشروطه، در پی تحوّلات و تغییر ساختار سیاسی و تا حدّی اجتماعی ایران، ادبیّات از این رخداد متأثّر شد. شاعران این دوره با رهایی از مکتب کلاسیسم، به نوگرایی تمایل پیدا کردند و نفرت و انزجار از عقل گرایی را در کلمه کلمه ی شعر خود نشان دادند. شاعر عصر مشروطه با رویکردی منتقدانه نسبت به واقعیت های موجود در برجسته سازی مشکلات می کوشد و برآنست تا ناهمگونی های جامعه را به چالش بکشاند. این پژوهش، به شیوه تحلیلی، به بررسی تأثیر مکتب رمانتیسم بر اشعار شهریار می پردازد و اینچنین برمی آید که اغلب شاعران مشروطه شاعرانی رمانتیک جامعه گرا به شمار می روند که تلاش می کنند با زبانی نمادین و رمانتیک برای از بین بردن نابرابری ها و نابسامانی های جامعه راهکارهایی ارائه دهند.
۵۷.

گفتمان روشنفکری و روحانیت در انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی

نویسنده:
منبع: تاریخنامه انقلاب سال چهارم بهار - زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱ تا ۴ (پیاپی ۷ و ۸) 97 - 114

کلیدواژه‌ها: گفتمان روحانیت روشنفکری انقلاب مشروطه انقلاب اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۲ تعداد دانلود : ۲۶۳
در این پژوهش دو گفتمان روشنفکری و روحانیت در دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. این دو گفتمان در طول تاریخ معاصر ایران گاهی با هم ائتلاف کرده اند و در برهه هایی رقیب هم بوده و رودرروی یکدیگر ایستاده اند. در جامعه ایران،گفتمان روشنفکری بدون گفتمان روحانیت راه به جایی نبرده و این روحانیت است که توانسته در بسیج منابع از پتانسیل خود استفاده نماید. روشنفکران نیز به این مسأله آگاهی داشته و در برهه های تاریخی از آن استفاده نموده اند ولی روحانیت با تجربیاتی که در طول تاریخ معاصر کسب نموده بود به این قدرت خود واقف  شده و لذا در انقلاب اسلامی توانست نقش برجسته تری را داشته باشد و بتواند جامعه را با خود همراه نماید و دیگر گفتمان ها را کنار زند و بر جامعه هژمونی یابد. در تهیه و تنظیم این مقاله از نظریه گفتمان و بسیج منابع بهره گرفته شده است. گفتمان ها به دنبال هژمونیک شدن بر جامعه هستند و برای این مهم به دنبال بسیج منابع می باشند.
۵۸.

بازتاب ابعاد اجتماعی مشروطه بر قالی های تصویری دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جلوه هنر سال سیزدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۳۰) 68 - 79

کلیدواژه‌ها: قالی های تصویری انقلاب مشروطه عصر قاجار تجار قالی رویکرد بازتاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۰ تعداد دانلود : ۳۱۶
در دوره قاجار، قالی های تصویری بسیاری متاثر از شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آن دوره تولید شدند. در این بین، گروهی از قالی ها متاثر از فضای سیاسی و اجتماعی دوران مشروطه تولید شدند که به نام قالی های مشروطه شناخته می شوند. شکل گیری مطالبات آزادی خواهی در میان طبقه متوسط و کارگری جامعه با حمایت تجار و نخبگان فرهنگی و اجتماعی در دهه های پایانی عصر قاجار، منجر به وقوع انقلاب مشروطه گردید. مقارن با این سال ها، تولید و تجارت قالی به مهم ترین فعالیت اقتصادی ایران تبدیل گردید. به طوری که، بیش از نیمی از جمعیت کارگری کشور در تولید فرش فعالیت داشتند. از طرفی، با توجه به فعال بودن بخش قابل توجهی از عوامل تولید و تجارت قالی ایران در جریان انقلاب مشروطه، مساله اصلی پژوهش حاضر، چگونگی بازتاب ابعاد اجتماعی گفتمان مشروطه خواهی در قالی های تصویری عصر قاجار می باشد. سوالات اصلی پژوهش، چگونگی و تنوع جغرافیایی بازتاب این رویداد در قالی های تصویری دوره قاجار می باشد. بدین منظور با استفاده از منابع کتابخانه ای، پنج نمونه از قالی های بافته شده با مضامین مشروطه خواهی شناسایی شدند و به شیوه توصیفی تحلیلی مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج نشان دادند، ابعاد اجتماعی گفتمان مشروطه خواهی در قالی های تصویری، با اکثریت قالی های تبریز در دو قالب تصویر و نوشتار بازتاب یافته اند. تنوع نمونه ها و تحلیل محتوای آن ها نشان داد گفتمان مشروطه در میان طبقات اجتماعی متوسط و کارگری گسترده شده بود.
۵۹.

«نقد و بررسی مکتب ادبی رئالیسم انتقادی در ایران» (براساس داستان های «فارسی شکر است» و «گیله مرد»)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال ۲۱ دی ۱۴۰۰ شماره ۱۰ (پیاپی ۹۸) 27-52
تعداد بازدید : ۵۹۲ تعداد دانلود : ۲۳۳
اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم زمان شکل گیری مکاتب هنری جدید در اروپا بود. ظهور رئالیسم ناشی از تغییرات اساسی در فهم جهان و تجدید نظر بنیادی در رابطه بین انسان و جهان بود. در اروپا بعد از جنبش های کارگری، رویکرد نویسندگان و شاعران که تا پیش از این بر پایه ی عقل و استدلال (کلاسیک ها) و یا بر تخیلات فردی (رمانتیک ها) بنیان بود، به ناگاه تغییر می کند و تقابل فرد با پیرامونش هسته ی اصلی این مکتب ادبی قرار می گیرد. رئالیسماحساسات جمعی و واقعیت های پیرامون خود را به تصویر کشید. این مکتب ادبی به شاخه های مختلفی تقسیم شد از جمله: رئالیسم جادویی، بورژوا، انتقادی، سوررئالیسم و ... . رد پای این مکتب ادبی در آثار نویسندگان ایرانی نیز مشهود است. ایران در اواخر قرن نوزده و اوایل قرن بیست دستخوش تغییرات اساسی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شد. از این رو جنبش های ادبی هم در ایران تغییرات مهمی را پشت سر گذاشت. در پی انقلاب مشروطه، اصلاحات ارضی، ورود صنعت چاپ، ترجمه آثار ادبی و ... زبان و سبک نگارش در ایران تغییر کرد. زبان عامیانه، روان، ساده و طنزآمیز جایگزین زبان درباری و رسمی شد. داستان کوتاه، پاورقی نویسی و رمان های اجتماعی - تاریخی جایگزین ادبیات تعلیمی و الهیات عرفانی شد.
۶۰.

عملکرد محاکم عدلیه دربندر بوشهر در دوره مشروطه، علل وعوامل ناکارآمدی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال سیزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۵۰ 192-149

کلیدواژه‌ها: انقلاب مشروطه بندر بوشهر محاکم عدلیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۱ تعداد دانلود : ۱۸۷
با انقلاب مشروطیت و ایجاد تحول در نظام دادرسی، اجرای عدالت وبرقراری امنیت اجتماعی ازمهم ترین مطالبات سیاسی مردم بندر بوشهر بود. این منطقه در یکی از حساس ترین برش های تاریخی عصر قاجار، یعنی دوران گذار از جامعه سنتی به سمت مدرنیته، در زمینه حیات اجتماعی و سیاسی شاهد تحولات عمیقی بود. مقاله پیش رو درصدد است تا با رویکردی نسبتاً جامع بر مبنای مندرجات مطبوعات و نشریات، اسناد آرشیوی و کتب، با بهره مندی از روش تحقیق تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل داده های تاریخی، علل ناکارآمدی محاکم عدلیه در بندر بوشهر را مورد بررسی تاریخی قرار دهد.این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که عدلیه بندر بوشهردر انقلاب مشروطه با چه موانعی مواجه بوده است؟ به نظر می رسد، عواملی هم چون، عدم تحول ساختارهای اجتماعی و سیاسی لازم در کشور، ناکارآمدی دولت در تامین مالی وگرداندن عدلیه ، فقدان قوانین منسجم ومدون نظام قضایی، دخالت و نفوذ قدرتهای محلی مانند فشارها و اغتشاشات ایلات ونفوذ سیاسی رعایای خارجی از موانع جدی فعالیت های عدلیه در بندر بوشهر بود.