مطالعات تاریخ اسلام

مدرسه علوم سیاسی به عنوان نهاد آموزشی تأسیس شده در دوره قاجار، باعث شروع آموزش و تربیت افراد در رشته سیاسی شد و هدف آن، پرورش کادری مجرب برای وزارت خارجه بود. محمدعلی فروغی یکی از اولین معلمان و مؤلفان کتاب درسی تاریخ این مدرسه بود. پژوهش پیشِ رو با بررسی کتاب های درسی تاریخ و کتاب دوره ابتدایی از تاریخ عالم محمدعلی فروغی در این مدرسه به روش توصیفی- تحلیلی، در پی پاسخی برای این پرسش است که ویژگی محتوایی کتاب تاریخ ایران برای آموزش در مدرسه علوم سیاسی چه بوده است. یافته های پژوهش حاکی از این است که این کتاب در زمان خود توانست تاریخ ایران را به صورت مدون به محصلان مدرسه سیاسی آموزش دهد و نگاهی نو از تاریخ نویسی درسی را ارائه کند تا در سال های بعد به مثابه الگویی برای نویسندگان کتاب های درسی تاریخ باشد.

دوره تیموری در ایران به لحاظ پیشرفت در انواع هنرهای اسلامی به ویژه معماری و تزیینات وابسته به آن حائز اهمیت بسیار است. یکی از بناهای مهم در این دوره بنای امیر ملکشاه است که با وجود بهره مندی از ارزش های فراوان معماری چندان شناخته شده نیست. در این پژوهش سعی بر آن است که با کمک متون دست اول تاریخی، ویژگی های معماری و آرایه های تزئینی بنای امیر ملکشاه هویت و کاربری آن مطالعه شود. نتایج پژوهش نشان می دهد که با توجه به ویژگی های معماری از قبیل نقشه بنا، کتیبه نگاری و مضامین آن ها، تزئینات کاشیکاری، نقاشی، سرداب، فقدان محراب، وجود گلدسته و مناره کاربری دوگانه ی مسجد مقبره را برای آن می توان در نظر گرفت. از طرفی بنای امیر ملکشاه از نظر ویژگی های گفته شده و بخصوص از نظر کاربری با مساجد کبود تبریز و بسیاری از مساجد آناتولی به ویژه یشیل بورسه قابل مقایسه است و با توجه به نقشه و کتیبه های یافت شده در آنها، سازنده و طراح هر سه تبریزی و یکی بوده است.

نبرد صفین در صفر سال ۳۷ق. در سرزمین صفین که در ناحیه غرب عراق بین رقه و بالس قرار دارد، میان امام علی(ع) در رأس سپاه کوفه و معاو یه بن ابوسفیان به همراهی مردم شام به وقوع پیوست. یکی از نکات جالب توجه در این نبرد که تاکنون به لحاظ علمی چندان مورد بررسی قرار نگرفته، بحث یکدستی و هماهنگی سپاه شام در این نبرد است؛ امری که امام(ع) در خطبه 25 نهج البلاغه ، هنگام وصف سپاهیان شام به آن اشاره کرده و بیشتر منابع تاریخی نیز به آن اذعان کرده اند. نگارندگان پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی، به عنوان رویکردی بین رشته ای علوم اجتماعی که رابطه بین زبان، قدرت، ایدئولوژی و گفتمان را مورد بررسی قرار می دهد، درصدد بررسی تأثیر سخنان معاویه بر این اتحاد و هماهنگی بوده اند. بر همین اساس، با استفاده از رویکرد نورمن فرکلاف با روش تحلیل گفتمان انتقادی به بررسی سخنرانی های معاویه در خلال نبرد صفین و در میان شامیان پرداخته و آنها را در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین مورد بررسی قرار داده اند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان دهنده بهره برداری توأمان معاویه از سنت و دین برای تولید عوامل انگیزشی و وحدت آفرین در میان مردم شام طی نبرد صفین است.

در پی انتشار کتاب تحریر المرأه در سال 1899، مسئله حقوق زنان، خصوصا بحث اصلاح پوشش، در کانون جنبش اصلاحات اجتماعی مصر قرار گرفت. ده ها کتاب در رد یا تاییدکتاب امین منتشر شد. همین جدال قلمی موجب شد که سال مزبور به عنوان نقطه آغاز پیدایش جریان اصلاح پوشش قلمداد شود. البته، شکی نیست که امین با نوشتن کتاب مزبور توجه بسیاری از متفکران را به بحث حجاب معطوف کرد، اما مدت ها پیش از انتشار کتاب وی نیز گفتمانی در حال شکل گیری بود که در نهایت به انتشار این کتاب و اوج گیری مباحثات فکری درباره حجاب در قرن بیستم منتهی شد. فرآیند شکل گیری این گفتمان، مسئله این پژوهش است. پژوهش حاضر قصد دارد با بهره گیری از روش تبارشناسی میشیل فوکو زمینه هایی را بررسی کند که به پیداش جریان اصلاح پوشش کمک کردند. نتیجه این بررسی نشان می دهد که در اثر تحولات سیاسی و اجتماعی قرن نوزدهم، در مصر گفتمانی شکل گرفت که به تدریج بحث اصلاح پوشش را به یک مسئله جدی در قرن بیستم تبدیل کرد.

طریقت قتالی توسط «شاه سیف الله قتال» (578-674 ه.) از عرفای قرن هفتم ه.ق پایه گذاری شده است. همزمان با هجوم هولاکو به بغداد، شاه سیف الله قتال و همراهانش از طریق بصره وارد سواحل خلیج فارس شدند.شاه سیف الله قتال به دلیل امنیت مسیر تجاری کیش، در نواحی پس کرانه ای آن یعنی در عمادده استقرار یافت و توانست از اتابکان فارس معافیت مالیاتی و با حاکمان لار رابطه محکم ایجاد کند.میراث فکری و فرهنگی این طریقت، به صورت تذکره های منظوم تحفه القلوب (اثر سید ابراهیم سید خلیل) و منثور تحفه الراغبین (سیدعلی بن سید حمدی)، در منطقه جنوب فارس و هرمزگان موجود است. از آن جا که این منابع، تا کنون به طور کامل معرفی نشده اند، این مقاله بر آن است تا با روش توصیفی - تحلیلی، وجوه تاریخی– فرهنگی این طریقت را، با تأکید بر نسخه های خطی نویافته، به عنوان یک مسئله تاریخی، مورد پرسش قرار دهد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد این طریقت، از طریق امنیت نواحی خلیج فارس بعد از هجوم مغولان توانست جایگاه فکری - فرهنگی مهم به دست آورد

با انقلاب مشروطیت و ایجاد تحول در نظام دادرسی، اجرای عدالت وبرقراری امنیت اجتماعی ازمهم ترین مطالبات سیاسی مردم بندر بوشهر بود. این منطقه در یکی از حساس ترین برش های تاریخی عصر قاجار، یعنی دوران گذار از جامعه سنتی به سمت مدرنیته، در زمینه حیات اجتماعی و سیاسی شاهد تحولات عمیقی بود. مقاله پیش رو درصدد است تا با رویکردی نسبتاً جامع بر مبنای مندرجات مطبوعات و نشریات، اسناد آرشیوی و کتب، با بهره مندی از روش تحقیق تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل داده های تاریخی، علل ناکارآمدی محاکم عدلیه در بندر بوشهر را مورد بررسی تاریخی قرار دهد.این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که عدلیه بندر بوشهردر انقلاب مشروطه با چه موانعی مواجه بوده است؟ به نظر می رسد، عواملی هم چون، عدم تحول ساختارهای اجتماعی و سیاسی لازم در کشور، ناکارآمدی دولت در تامین مالی وگرداندن عدلیه ، فقدان قوانین منسجم ومدون نظام قضایی، دخالت و نفوذ قدرتهای محلی مانند فشارها و اغتشاشات ایلات ونفوذ سیاسی رعایای خارجی از موانع جدی فعالیت های عدلیه در بندر بوشهر بود.

مقاطعه اساس نظام مالی دولت عثمانی در سده های 13-11ه ق. بود که پس از فروکش کردن فتوحات و فروپاشی سیستم تیمار، جایگزین آن شد و تغییراتی در نظام مالی عثمانی بوجود آورد. دولتمردان برای غلبه بر مشکلات مالی مقاطعه کاری را در قلمرو حکومتی گسترش دادند و تغییر و تحولات لازم را در آن ایجاد کردند. از جمله افراد موثر در این سیستم متنفذینی چون بیگربیگی ها ، افراد سپاهی و حتی ثروتمندان غیر مسلمان بودند. نظام مقاطعه به سبب برخی تحولات در شیوه مقاطعه کاری ولایات ، اخذ بی رویه مالیات ها، صدور برات و جمع آوری نامناسب ، عملکرد خود سرانه متصدیان و ستم دست اندرکاران به رعایا ، موجب نارضایتی اجتماعی بخصوص در میان کشاورزان را فراهم آورد که نقش مهمی در افول امپراتوری عثمانی داشت. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با نگاه انتقادی در صدد بررسی تحولات نظام مقاطعه، کارکردهای آن و وظایف مقاطعه داران در برابر حکومت مرکزی عثمانی و دلایل فروپاشی نظام مقاطعه در امپراتوری عثمانی است.