مطالب مرتبط با کلیدواژه

بازگشت به خویشتن


۱.

غرب و مبانی فکری آن در اندیشه خمینی (ره)

نویسنده:
منبع: فصلنامه علمى پژوهشى متین ۱۳۸۳ شماره ۲۵

کلیدواژه‌ها: اومانیسم غرب لیبرالیسم عقل گرایی شرق ناسیونالیسم استعمار اثبات گرایی غرب زدگی بازگشت به خویشتن

حوزه‌های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی انقلاب اسلامی امام خمینی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی فقه و اصول فقه اندیشه و فقه سیاسی فقه سیاسی ولایت فقیه امام خمینی
تعداد بازدید : ۲۳۷۹ تعداد دانلود : ۱۳۵۹
با توجه به تحول در زاویه دید ما نسبت به غرب و وضعیت جهان معاصر ، ضرورت اتخاذ موضعی متناسب با ارزشهای انقلاب اسلامی و هویت ایرانی - اسلامی به وضوح آشکار می گردد . امام خمینی به عنوان ایدئولوگ و رهبر انقلاب اسلامی و بنیانگذار جمهوری اسلامی رویکردی را نسبت به غرب مطرح می سازد که کمابیش با کلیت فرهنگ ما سازگار و هماهنگ است . چنین رویکردی با نفی غرب بر مبنای شاخصها و اصول نظری آن چون اومانیسم ، ماده گرایی و سکولاریسم ، ناسیونالیسم ، اصالت فرد و سلطه محوری به طرح احیای شرق و قیام و ایستادگی مردمانش در برابر غرب با توکل بر مبداء جهان هستی و با اتکای به خود می پردازد . بر اساس این طرح ، غرب ، مغرب حقیقت قدسی و شرق ،‌اشراق حقیقت و تجلی نور خدا است. در چنین طرحی انسان به خویشتن حقیقی یا فطرت خداگونه و مخموره خود باز می گردد و بدین سان به سوی کمال و سعادت حقیقی گام بر می دارد .
۲.

بازخوانیِ فرمالیستی غزلی از بیدل

نویسنده:
منبع: نقد ادبی سال اول تابستان ۱۳۸۷ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: بیدل دهلوی بازگشت به خویشتن نقد فرمالیستی پیوند افقی پیوند عمودی

حوزه‌های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات سبکها و جریانهای ادبی کلاسیک هندی
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی رویکردهای نقد ادبی نقد فرمالیستی (صورتگرا)
تعداد بازدید : ۲۴۶۵ تعداد دانلود : ۱۳۶۳
هنگامی که عناصر و اجزای اثر ادبی بررسی، و چگونگی پیوند آن ها با یکدیگر و ارتباط آن ها با ساختمانِ کلی اثر بازیابی می شود، خوانشی شکل مبنایانه (فرمالیستی) صورت گرفته است. با چنین خوانشی است که می توان درباره میزان پیوند اجزای اثر (پیوندهای افقی و عمودی) سخن گفت. در این مقاله، شکل و ساختار غزلی از بیدل دهلوی، با مطلع زیر(به یاریِ نشانه های درون متنی) بازخوانی شده است: یک تار مو گر از سر دنیا گذشته ای صد کهکشان ز اوج ثریا گذشته ای بن مایه این غزل در همه بیت ها «سفارشِ مکرّر به بازگشت به خویشتن و توجه به درون خود در بستر زمانِ شتابان و گذرا» ست. مضمونِ حرکت، عبور، گذر و دگرگونی در همه بیت های غزل گسترش یافته و جریان پیدا کرده است؛ امّا پیوندی که میان بیت های این غزل دیده می شود، «ساختاری اندام وار» را پدید نیاورده، بلکه هر سطرِ این غزل همچون مهره ای جداگانه است که با رشته ای (مضمونِ حرکت و گذر زمان) به هم پیوند یافته و گردنبندی (غزلی) را پدید آورده است.
۳.

امام خمینی (س) و نظام فرهنگی و ارزشی غرب

نویسنده:
منبع: اندیشه سیاسی در اسلام سال اول پاییز ۱۳۹۳ شماره ۱

کلیدواژه‌ها: اومانیسم غرب شرق غرب زدگی بازگشت به خویشتن غرب گرایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۸۴ تعداد دانلود : ۷۵۲
انقلاب اسلامی ایران ارزش های جدیدی را به بشریت عرضه کرد و هویت ما را بازسازی نمود. تحول در زاویه دید ما نسبت به غرب و وضعیت جهان معاصر از نتایج این دگرگونی است. بر همین مبنا ضرورت اتخاذ موضعی متناسب با ارزش های انقلاب اسلامی و هویت ایرانی اسلامی در برابر غرب و نظام فرهنگی ارزشی آن به وضوح آشکار می گردد. امام خمینی به عنوان رهبر انقلاب اسلامی و بنیانگذار جمهوری اسلامی، رویکردی را نسبت به غرب مطرح می سازد که از سویی با کلیت فرهنگ ما سازگار است و از سویی دیگر موضع انقلابی ما را در برابر غرب ترسیم می نماید. در این مقاله پرسش ما این است که امام خمینی چه موضعی را برای جامعة انقلابی ما در برابر غرب و نظام فرهنگی، فکری و ارزشی آن ترسیم کرده است؟ رویکرد امام خمینی در این حوزه، نه تنها رد غرب زدگی، بلکه نفی گرایش به فرهنگ غرب، با توجه به شاخص های آن، همچون اومانیسم، ماده گرایی و سکولاریسم، فردگرایی و سلطه محوری و مقابله در برابر رفتار تهاجمی آن و طرح احیای هویت خودی با توکل و اعتماد بر مبدأ جهان هستی است. در این رویکرد، غرب، مغربِ حقیقت قدسی و شرق، اشراقِ حقیقت و تجلی نور است. بر این مبنا انسان به خویشتن حقیقی یا فطرت خداگونه و مخموره خود بازگشته و با نفی غرب گرایی به سوی کمال و سعادت حقیقی گام برمی دارد.
۴.

نسبت تفکر اسطوره ای و جستجوی هویت اصیل در اندیشه ی شایگان متقدم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: رهیافت های سیاسی و بین المللی سال ششم بهار ۱۳۹۴ شماره ۳ (پیاپی ۴۱)

کلیدواژه‌ها: داریوش شایگان تفکر اسطوره ای مدرنیته هویت بازگشت به خویشتن بومی گرایی غرب

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۱۴ تعداد دانلود : ۱۰۱۸
داریوش شایگان، از جمله متفکران برجسته ی تاریخ معاصر ایران است که آفاق اندیشگی اش نه تنها در ایران، که تا دوردست های عالم تفکر امتداد یافته است. شایگان در مواجهه با هجوم بی امان سیل ویرانگر مدرنیته، که می کوشید همه ی هستی شرق را با خود ببرد، آوای بومی گرایی و بازگشت به هویت اصیل سر داد، ندایی که در دهه های چهل و پنجاه شمسی منادیان دیگری نیز چون فردید، شریعتی و آل احمد یافت. مقاله ی حاضر در پاسخ به این سئوال که: نسبت تفکر اسطوره ای شایگان با نگاه وی به شرق و غرب چه بود و این امر چه تأثیری بر آرای وی در باب هویت بومی و اصیل گذاشت، با استفاده از رهیافت جامعه شناسی اندیشه و ابزار نقد اسطوره ای، این فرضیه را به آزمون می گذارد که: شایگان با تأثیرپذیری از ذهنیت اسطوره ای خود، که واجد مولفه هایی چون عقل گریزی، تلقی دوری از زمان، جمع گرایی و برساختن تمایزهای دوتایی خیالی بود، ضمن برداشتی زیبایی شناختی و استعلایی از شرق و نادیده گرفتن واقعیات و ویژگی های بدوی تمدن شرقی، به برساخت هویتی موهوم به عنوان یگانه چاره ی مواجهه با مدرنیته ی غربی رسید.
۵.

جلال آل احمد؛ از ناکجا آباد تا بازگشت به ریشه ها

نویسنده:
منبع: پژوهش های راهبردی انقلاب اسلامی سال اول بهار ۱۳۹۷ شماره ۱

کلیدواژه‌ها: جلال آل احمد غرب زدگی بازگشت به خویشتن روشنفکری حزب توده

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۰۶ تعداد دانلود : ۴۴۵
جلال آل احمد به شهادت داستان ها، مقالات و رفتار سیاسی اش، همواره با مسائل ایران درگیر بوده و همراه با دلمشغولی مداوم نسبت به فرهنگ، سیاست، اقتصاد و جامعه ایران، «درد ایران» و دغدغه وضعیت حال و آینده ایرانیان داشته است. آل احمد زندگی پرتلاطم و اندیشه رو به تکامل و متحولی داشته که در آثار گوناگون وی نمود یافته است و با نگاهی تاریخی به سیر زندگی و آثارش قابل بررسی می باشد. او در محیط مذهبی متولد، در فضای مذهبی به بلوغ و در جوانی از مذهب گسست و به حزب مارکسیست توده پیوست. در ادامه راه به سوسیالیسم گرایش پیدا کرد و بعد عضو حزب نیروی سوم شد، چشمداشتی هم به جریان ملی دکتر مصدق داشت. ولی بعد از کودتای 28 مرداد 1332 در خود فرو رفت و به دنبال گمشده خود می گشت تا اینکه سرانجام با انتشار آثاری همچون «غرب زدگی»، «خسی در میقات» و «در خدمت و خیانت روشنفکران» و پیوستن او به اندیشه کلیت اسلام و دفاع از خون شهیدان 15 خرداد 1342، نشان داد که راه نجات را یافت و از ماکسیسم و سوسیالیسم برای همیشه گسست. آل احمد تا هنگام مرگ از اسلام در برابر غرب گرایی رژیم شاه دفاع نمود، اگر چه بازگشت او به اسلام بیشتر از آن که جنبه مذهبی داشته باشد جنبه سیاسی داشت، او ریشه های فرهنگ و پیوند مردم ایران را در اسلام یافته بود.
۶.

مفهوم «ازخودبیگانگی»؛ نظرگاه اریک فروم و جلال آل احمد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال بیست و هفتم اسفند ۱۳۹۷ شماره ۲۵۵

کلیدواژه‌ها: «ازخودبیگانگی» سرمایه داری سوسیالیسم غرب زدگی بازگشت به خویشتن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۵ تعداد دانلود : ۴۸۶
«ازخودبیگانگی» به عنوان یکی از مهم ترین مسائل انسان شناختی، که در رشته های گوناگون و از دیدگاه های مختلف، محل توجه و بررسی قرار گرفته، در زندگی امروزی از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. ازاین رو، هدف پژوهش حاضر، بررسی مفهوم «ازخودبیگانگی» از نظر دو اندیشمند غربی و اسلامی، اریک فروم و جلال آل احمد، با توجه به جایگاه خاص آنها در مقام اندیشه است. برای گردآوری داده ها، از روش کتابخانه ای و اسنادی استفاده شده است. براساس نتایج تحقیق، مفهوم «ازخودبیگانگی» در نظر اندیشمندان مذکور، متشکل از چهار بُعدِ ماهیت، نمودها، ریشه ها، و راه های برون رفت از آن است. علاوه بر این، روشن شد که تشریح ابعاد گوناگون «ازخودبیگانگی» از سوی این دو اندیشمند، علاوه بر تفاوت های مبنایی و ظاهری، از شباهت هایی نیز برخوردار است. در نهایت، با توجه به نظر این دو، می توان گفت که اولا،ً باید از برخورد منفعلانه با عوامل پدیدآورنده «ازخودبیگانگی» دوری کرد. ثانیاً، اینکه رهاییِ از «ازخودبیگانگی» از رهگذر فردگرایی حاصل نمی شود و مستلزم ارزش های جمع گرایانه است.
۷.

فرآیند شکل گیری اندیشه سیاسی جلال آل احمد: " بازگشت به خویشتن"(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۴۰ زمستان ۱۳۸۹ شماره ۴ 299 - 313

کلیدواژه‌ها: بازگشت به خویشتن بحران بحران هویت فضای گفتاری هویت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۳ تعداد دانلود : ۳۶۱
جلال آل احمد از مهم ترین و تأثیرگذارترین روشنفکران معاصر است. در این پژوهش با استفاده از الگوی نظری اسپریگنز، فرآیند شکل گیری اندیشه سیاسی او تبیین خواهد شد. فهم فرآیند شکل گیری اندیشه سیاسی آل احمد مستلزم راهیابی به اندیشه او است. هرمنوتیک روشی مؤلف محور اسکینر یکی از معتبرترین رهیافت ها در فهم متون و آراء سیاسی بشمار می رود. طبق این روش در نظر گرفتن آثار " غرب زدگی" و "در خدمت و خیانت روشنفکران" به عنوان یک کنش گفتاری قصد شده، در ارتباط با فضای گفتاری دوران نوشته شدنش، نشان می دهد که این آثار پاسخی به مسئله " بحران هویت" در دهه چهل در ایران بوده است. از اینرو اگر اندیشه سیاسی را به عنوان آراء و عقاید درباره سامان وجه سیاسی حیات انسانی تعریف کنیم، می توان اندیشه سیاسی جلال آل احمد در سال های دهه 40 را "بازگشت به خویشتن" نامید.
۸.

بازگشت به خویشتن به مثابه سنت برساخته (بررسی موردی آرای جلال آل احمد)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۴۶ بهار ۱۳۹۵ شماره ۱ 151 - 170

کلیدواژه‌ها: بازگشت به خویشتن جلال آل احمد سنت برساخته غرب زدگی و بومی گرایی ماشینیسم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴۵ تعداد دانلود : ۵۲۲
یکی از مهم ترین دغدغه های روشنفکران دهه 40 و 50ش. در ایران مفهوم بازگشت به خویشتن بود که چنین دغدغه ای به وفور در آثار جلال آل احمد، شریعتی، فردید و نصر به چشم می خورد. در همین زمینه باید پرسید: بازگشت به کدامین خویشتن؟ در مقابل، این بازگشت از یک سو، به معنای نفی حال و از سوی دیگر، به معنای بازگشت به گذشته است. با وجود این، چنین بازگشتی متضمن دو پیش فرض است: اولاً دلالت بر آگاهی نسبت به میراث گذشته دارد؛ در ثانی این بازگشت به معنای رجعت به سنت اصیل است. در حالی که با مداقه، باژگونی این دو پیش فرض بیش از پیش نمایان خواهد شد. ازاین رو، جستار حاضر بر این فرض مبتنی است که سنت برساخته در آرای آل احمد بر یک آنتاگونیسم استوار است که تالی منطقی آن چیزی نیست جز بومی گرایی و ممزوج کردن امر دینی با امر سیاسی.
۹.

تأملی در اندیشه ی سیاسی دکتر علی شریعتی؛ تلاش ناکام در تلفیق سنت و مدرنیته(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: رهیافت های سیاسی و بین المللی سال یازدهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۶۰) 45-61

کلیدواژه‌ها: شریعتی از خودبیگانگی پروتستانیسم اسلامی بازگشت به خویشتن سنت و مدرنیته

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵۲ تعداد دانلود : ۶۶۲
کنـکاش در اندیشـه‌ی سیاسـی دکتـر علـی شـریعتی حداقـل پیشـینه ای ۴۰سـاله دارد. حاصل ایـن کنـکاش، بـروز آرا و نظـرات مختلـف و گـه گاه متناقض دربـاره این اندیشـمند ایرانی اسـت. مناسـبات بیـن سـنت و مدرنیتـه، تـلاش شـریعتی بـرای تلفیـق آن دو، دسـتیابی به یـک الگوی جدیـد و بنیان‌گـذاری جامعـه ای آرمانـی بـر پایـه‌ی آن الگـو، از موضوعاتـی اسـت کـه بنیـان اندیشـه‌ی شـریعتی را تشـکیل داده اسـت. سـؤال اصلـی پژوهـش چنیـن اسـت: مهم‌تریـن دلیل شـریعتی بـرای ایجـاد گفتگـو میـان سـنت و مدرنیتـه چیسـت و ایـن تـلاش وی چـه سـرانجامی داشـت؟ ظاهـراً شـریعتی به‌دلیـل ازخودبیگانگی مردمـان جهان سـوم، به‌دنبال ایجاد هم‌سـویی و مکالمـه بیـن سـنت و مدرنیتـه بود. مقالـه در نظر دارد بـا توصیف و تحلیل اندیشـه‌ی شـریعتی و بـا اسـتفاده از روش تاریخی-جامعه‌شـناختی و بـر اسـاس نظریـه‌ی بحـران اسـپریگنز، صحت و سـقم ایـن فرضیـه را واکاوی کنـد. بررسـی‌های پژوهـش نشـان می‌دهـد که شـریعتی بـا ارائه‌ی گفتمان‌هـای پروتستانیسـم اسـلامی و بازگشـت به خویشـتن، در پی ایجاد هم‌سـویی بین سـنت و مدرنیتـه بـوده، هـرچنـد در دسـتیابی بـه ایـن هـدف چنـدان موفق نبوده اسـت.
۱۰.

مطالعه نقش توأمان قومیت و جنسیت در دریافت های رسانه ای: دریافت زنان سنندجی از سریال قهوه تلخ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات فرهنگی و ارتباطات سال سیزدهم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۴۸ 101 - 128

کلیدواژه‌ها: سیاست گذاری فرهنگی ریشه های فکری انقلاب اسلامی مهندسی فرهنگی غربزدگی بازگشت به خویشتن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۶ تعداد دانلود : ۳۵۴
پژوهش حاضر به مطالعه توصیفی نقش توأمان قومیت و جنسیت در نحوه مصرف و دریافت سریال قهوه تلخ توسط زنان شهر سنندج می پردازد. علاوه بر این، تحلیل چگونگی شکل گرفتن گونه های متفاوت خوانش در میان مخاطبان و مطالعه تأثیرگذاری عوامل فردی و اجتماعی بر نحوه خوانش مخاطبان با توجه به متغیرهای سن، تحصیلات، وضعیت تأهل و شغل، مورد مطالعه قرار می گیرد. بدین منظور از روش کیفی و تکنیک مصاحبه عمیق با 28 نفر از زنان شهر سنندج با اتکا به رویکرد مطالعات فرهنگی و تئوری دریافت استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که از یک سو سریال قهوه تلخ به دلیل قرار گرفتن در ژانر طنز، باعث ابهام در زمینه جدی بودن و طنز بودن محتوا می شود. بنابراین امکان چندخوانی را برای مخاطب فراهم می کند و به همین دلیل، خوانش مرجح ندارد. از سوی دیگر زنان شهر سنندج با مصرف این سریال، تشکیل جماعتی تفسیری را می دهند که به دلیل تجربه های روزمره مشابه، قومیت و جنسیت مشابه در برخی زمینه ها دارای تحلیل های مشابه هستند. به گونه ای که بیشتر آنها از روایت سریال برای صحبت در مورد دغدغه ها، مشکلات اجتماعی و فردی خود استفاده می کنند، اما همین زنان به دلیل تفاوت در متغیرهای ذکر شده، تفاوت هایی در نحوه مصرف و دریافت سریال با یکدیگر دارند. به عنوان نمونه، زنان دارای تحصیلات بالا، سریال را با دقت و تمرکز تماشا کرده و به موازات لذت بردن از سریال، نسبت به آن انتقاداتی محتوایی نیز مطرح می کردند. علاوه بر این زمینه های اجتماعی و سیاسی جامعه، وجود گفتمان دیگری، قومیتی و فمینیستی حاکم بر شهر سنندج نیز یکی از عوامل تأثیرگذار بر خوانش مخاطبان بوده است. 
۱۱.

بازتاب های تمدن غربی در جهان اسلام و مسأله بازگشت به خویشتن

نویسنده:
منبع: تمدن اسلامی و دین پژوهی سال اول زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ 10 – 29

کلیدواژه‌ها: غرب جهان اسلام بازگشت به خویشتن ایران مصر و ترکیه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۹ تعداد دانلود : ۴۰۸
در جامعه شناسی، غرب گرایی یا Westernization از انواع تحول فرهنگی و اجتماعی محسوب می شود. این تحول فرهنگی و اجتماعی، جریانی است که در نتیجه برخورد فرهنگ غرب با دیگر فرهنگ ها و تحول همه جانبه در فرهنگ و اجتماع جوامع مورد هجوم فرهنگ غرب پدید می آید؛ از این رو غرب گرایی، دگرگونی های فرهنگی و اجتماعی است که در فرهنگ ها و جوامع مختلف به علت برخورد و رؤیارویی با فرهنگ و تمدن غرب صورت می گیرد و پدیده جدیدی است که به دلیل وقوع تحولات شگرف در قلمرو علم و تکنولوژی و نیز به دلیل تولید انبوه کالا و ضرورت صدور آن از سوی کشورهای صاحب علم و تکنولوژی اتفاق افتاده است. غرب زدگی یا Westernism طرز تفکر خاص و ویژه ای است که به پذیرش هرچه غربی است، گرایش دارد و از هرچه سنتی و شرقی است، بیزار است، اما بازگشت به خویشتن پاسخی به جریان غرب گرایی و غرب زدگی به شمار می رود. نهضت بازگشت به خویشتن در راه مقابله با غرب گرایی و غرب زدگی، بر ضرورت بقای نظام ارزشی اسلام، توانایی اسلام در اداره حکومت و اقتباس مثبت از تکنولوژی و دانش غرب تأکید می کند.
۱۲.

سیری در سفرنامه نویسی (بررسی چرایی رواج سفرنامه نویسی در ایران دوره قاجار، تحول و افول آن پس از انقلاب مشروطه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات پارسی معاصر سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۲۹) 211-241

کلیدواژه‌ها: سفرنامه دوره مشروطه گفتمان چپ غربزدگی بازگشت به خویشتن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۰۱ تعداد دانلود : ۵۱۹
هرچند سفرنامه نویسی در ایران، سابقه ای طولانی دارد، اما تا دوره قاجار فقط تعداد انگشت شماری، سفرنامه به زبان فارسی نگاشته شده است. از دوران فتحعلیشاه تا پایان دوره قاجار، روند سفرنامه نویسی در ایران سرعت گرفت و بیش از سی سفرنامه در وصف فرنگ و پیشرفت های آن به زبان فارسی نگاشته شد. در دوران پهلوی از سویی روشنفکران ایرانی به جای توصیف غرب، به نوشتن سفرنامه هایی در وصف کشورهایی که نظام سوسیالیستی بر آنها حاکم بود یا وصف سفر به سرزمین های دورافتاده ایران پرداختند و از سوی دیگر تعداد سفرنامه های فارسی کاهش یافت تا جایی که اندک اندک از صحنه ادبیات معاصر ایران به حاشیه رانده شد و به شکل خاطره نویسی به حیات خود ادامه داد. در این مقاله تلاش نگارنده بر آن است تا به تبیین چرایی رواج سفرنامه نویسی در یک دوره تاریخی معین، تغییر رویکرد آن در دوره ای دیگر و در نهایت به حاشیه رانده شدن آن بپردازد. چنین به نظر می رسد که کارکرد سفرنامه ها در دوران قاجار، یعنی معرفی نظام فکری، اجتماعی و سیاسی غرب، سبب رونق آن در این دوره شده باشد. با تحقق نظامی سیاسی مشروطه و برخی پیشرفت های اجتماعی دیگر در دوران پهلوی، همچنین نفوذ گرایش های سوسیالیستی و کمونیستی در این دوران، توجه روشنفکران به جای غرب، متوجه کشورهایی شد که نظام اشتراکی بر آنها حاکم بود، در نتیجه برای آزمودن این نظام، به این کشورها سفر کردند و سفرنامه هایی در وصف آنها نگاشتند. از سوی دیگر با شکل گیری گفتمان غربزدگی و بازگشت به خویشتن، توجه جامعه روشنفکری ایران معطوف به نواحی دورافتاده داخلی ایران شد و سفرنامه هایی در توصیف این نواحی نگاشته شد. در نهایت با از تب و تاب افتادن این گفتمان ها سفرنامه نویسی به شیوه گذشته، اندک اندک از رونق افتاد و بیش تر به شکل خاطره نویسی به حیات خود ادامه داد.
۱۳.

چالش غرب گرایی و بازگشت به خویشتن در اندیشه جلال آل احمد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ملی سال ۱۲ تابستان ۱۳۹۰ شماره ۲ (پیاپی ۴۶) 59 - 82
تعداد بازدید : ۵۳۰ تعداد دانلود : ۲۰۸
جلال آل احمد از جمله اندیشمندانی است که با نگرشی انتقادی و توجه به هویت خودی، نگاه به غرب و غرب گرایی را به چالش کشید و در نهایت با نفی آن، ایده بازگشت به خویشتن را مطرح کرد. جلال برای درمان عقب ماندگی و رهایی جامعه از سیطره غرب، توجه خود را به دو عامل مهم درونی و بیرونی عقب ماندگی و غرب زدگی در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی معطوف کرده بود. بر همین اساس، از یک سو به مقوله غرب زدگی و از سوی دیگر به روشنفکری توجه کرد. راه حل او برای درمان بیماری عقب ماندگی و رهایی از مشکلات موجود جامعه نیز «بازگشت به خویشتن» است که به مفهوم تأکید مجدد بر نظام ارزش ها، فرهنگ، تاریخ و دین، عقیده و ایدئولوژی خویش یعنی اسلام است. در نتیجه خواستار اصلاح جریان روشنفکری و به صحنه آمدن روحانیت و ایجاد پیوند میان این دو نیروی فکری اصلی در جامعه ایران است.
۱۴.

درون مایه های اساسی شعر مذهبی ایران در دهه های (40 و 50 ش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ملی سال ۱۴ تابستان ۱۳۹۲ شماره ۲ (پیاپی ۵۴) 169 - 196
تعداد بازدید : ۴۴۴ تعداد دانلود : ۲۲۱
رسالت هنر را برداشتن پرده از واقعیت های زندگی دانسته اند. شعر و ادبیات را به مثابه آیینه ای دانسته اند که بسیاری از حالات، دیدگاه ها، حوادث سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جوامع در هر دوره ای در آن متجلی می شود. در این بین شعر در جامعه ایران در طول تاریخ از جایگاه ممتازتری در مقایسه با دیگر جوامع برخوردار بوده است، به طوری که آن را مهم ترین رسانه فرهنگی ایرانیان دانسته اند. شاعران هم به عنوان اندیشمندان جامعه در جهت دهی فکری و اجتماعی جامعه نقش عمده ای را ایفا می نمایند. در دهه های چهل و پنجاه شمسی طیفی از شاعران مذهبی ظهور کردند که در مقایسه با شاعران نسل پیش از خود به لحاظ مبانی فکری و گرایش های فرهنگی تفاوت های عمده ای داشتند. این مقاله بر آن است که زمینه های اجتماعی ظهور و مهم ترین درون مایه های شعری این شاعران را مورد بررسی قرار دهد. این پژوهش با روشی تاریخی اسنادی و با بررسی اشعار شاعرانی چون محمدرضا شفیعی کدکنی، نعمت میرزازاده، حمید سبزواری، مهرداد اوستا، طاهره صفّارزاده و موسوی گرمارودی به این یافته رسیده که پیدایش جریان مذهبی در شعر فارسی در دهه های مذکور متاثر از سیر کلی جریان های فرهنگی جامعه بوده است. این شاعران، همگام و متأثر از رهبران اجتماعی و فرهنگی جامعه کسانی چون امام خمینی(ره)، جلال آل احمد و علی شریعتی ضمن آگاهی بخشی به اقشار مختلف جامعه، در صف مقدم مبارزه با رژیم شاه و تلاش برای زمینه سازی برای پیروزی انقلاب قرار داشتند و مبانی اجتماعی و سیاسی شعر آنها بر محورهای عمده ای چون: مخالفت و انکار ارزش ها و اقدامات جریان فرهنگی رسمی، دعوت به مبارزه با رژیم پهلوی، داشتن دغدغه هویت و تأکید بر بازگشت به خویشتن اسلامی و مذهبی، تأکید بر آموزه های دینی با اهمیت دادن بر ابعاد سیاسی آنها و تجلیل از شخصیت امام خمینی به عنوان رهبر انقلاب استوار بوده است.
۱۵.

ارعاب زدایی و ارعاب زایی در کتاب «در خدمت و خیانت روشن فکران» جلال آل احمد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش سیاست نظری بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۱ 193 - 214

کلیدواژه‌ها: بازگشت به خویشتن جلال آل احمد ارعاب زدایی و ارعاب زایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۶ تعداد دانلود : ۲۶۰
نظام سیاسی حاکم در دوران پهلوی دوم با سیاست های فرهنگی، رویکردهای اقتصادی توسعه محور و ایجاد فضای سرکوب و خفقان، گفتمان مطلوب خود از هویت ایرانی را که از مؤلفه های غرب گرایی، مدرنیسم و باستان گرایی سرچشمه می گرفت، به تنها گفتمان غالب تبدیل کرده و دیگر گفتمان ها و صداهای موازی را به حاشیه برده بود. ایدۀ بازگشت به خویشتن در چنین فضایی در فضای فکری و حلقۀروشن فکران مطرح شد و مورد اقبال قرار گرفت. در قاطبۀ پژوهش ها، این ایده به مثابه پاسخی به پرسش از کیستی و تمنای هویت جویی جامعه ایرانی بررسی شده است. این مقاله، پرسش محوری خود را متوجه چگونگی نسبت میان «بازگشت به خویشتن» و ارعاب نظام سیاسی حاکم کرده و بر آن است که این ایده نزد «جلال آل احمد»، تلاشی برای بدیل سازی در مقابل گفتمان هویتی و فکری مسلط نظام سیاسی بوده است. فرضیۀ مقاله حاضر، «بازگشت به خویشتن» را تلاشی برای ارعاب زدایی از گفتمان مسلط نظام سیاسی حاکم می داند؛ هرچند درون این ایده، بذر ارعاب زایی و تبدیل به تک صدایی و به حاشیه بردن بدیل ها و صداهای دیگر نیز پرورانده شده است.
۱۶.

بررسی نقش جریان های فکری و حکومتی در رویکرد ملی گرایانه نقاشی نوگرای ایران در دوران پهلوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی دوره ۱۷ بهار ۱۳۹۱ شماره ۴۹ 5 - 18

کلیدواژه‌ها: بازگشت به خویشتن بومی گرایی چپ گرایی ملی گرایی نقاشی سقاخانه نقاشی نوگرای ایران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۱ تعداد دانلود : ۱۸۱
تحولات سیاسی، فکری، جهت گیری ها و برنامه ریزی های فرهنگی نقشی مهم در نوگرایی و ایجاد جریان های مهم نقاشی نوگرای ایران در دوران پهلوی دارد. این مقاله بر اساس مباحث و تحلیل هایی که ارایه می دهد نشان خواهد داد که سه رویکرد چپ گرایانه، ملی گرایانه و اسلام گرایانه در کنار اقدامات حکومتی، همچون پارادایم های حاکم بر نهادهای مختلف اجتماعی، به ویژه نهاد سیاست و فرهنگ، تحولات نقاشی معاصر ایران را در دوران پهلوی، در فاصله زمانی 1310 تا 1357، تحت تأثیر خود قرار داده است. این تاثیرگذاری در مقاطع و موقعیت های مختلف از ابتدا تا آخر دوران پهلوی، بسته به وضعیت و عملکرد سیاستمداران بر اساس اهداف فرهنگی حکومت و تعامل و تقابل آن با رویکردهای فکری نخبگان فرهنگی و با توجه به نفوذ مدرنیسم به شکل های نسبتا متفاوتی ازنوگرایی در قالب تئوری های جامعه گرایانه ی چپ تا بومی گرایی در هنر منجر شد. برخلاف تحقیقات صورت گرفته در خصوص نقاشی نوگرای ایران که غالباً تحولات درون متنی نقاشی معاصر را براساس عملکرد نوجویانه هنرمندان در تقابل با سنت و گرایش متکی به شیوه کمال الملک مدنظر قرار داده اند، این نوشتار با محوریت دادن به تحولات سیاسی و فکری و اجتماعی تأثیر تحولات برون متنی بر جریان کلی نقاشی ایران با رویکرد ملی گرایانه را محور مطالعه قرار می دهد.
۱۷.

بازشناسی رابطه «خود» و «دیگری» در اندیشه جلال آل احمد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نظریه های اجتماعی متفکران مسلمان دوره یازدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ 9 - 34

کلیدواژه‌ها: ذهنیت اسطوره ای روشنفکری دینی بازگشت به خویشتن خود و دیگری جلال آل احمد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۷ تعداد دانلود : ۱۶۸
پیدایش ساختار تئوریک جهان بینی و تفکر انسان مدرن را باید مرز قائل شدن میان پندار و حقیقت دانست. در مقابل این بازشناسی ما با وجه دیگری از تفکر نیز مواجهیم؛ پیشامدرن یا به تعبیر کاسیرر اسطوره ای؛ تفکری که لایه های ذهنی آن کاملا حسی است و آگاهی در آن امری مطلق است که از «خود» یا گذشته ای اصیل منتقل شده است. اهمیت بازشناسی این ذهنیت آنجاست که با همه تلاش ها برای مدرنیته، آنچه همچنان –اگر نگوییم تمام ذهن- بخشی از ذهن روشنفکران ایرانی را -چه دینی و چه غیردینی- احاطه کرده، همین ذهنیت غیرمنطقی و پیشاسیستماتیک اسطوره ای است. نکته اینجاست که در این بازشناسی ذهنیت اسطوره ای در تفکرات اثرگذار روشنفکری ایرانی، به الگوی بازگشت به خویشتنی برمی خوریم که «خودی» اسطوره ای را مدنظر دارد. جایگاه این ذهنیت را در تقابل «خود» و «دیگری» باختینی و تا حدودی هایدگری و تأثیر آن بر جوامع جهان سوم یا به عبارتی شرق می توان دید. با نگاهی گذرا به روشنفکران ایرانی شاهدیم همه در تلاش برای بازشناسی هویتی «خود» در مقابل «دیگری» بوده اند؛ به طوری که تاریخ اندیشه ایران را از قاجاریه به این سو، باید حول محور مفهوم «خود» بازنویسی کرد. تلاش نوشتار حاضر شناخت و بیان رابطه ذهنیت اسطوره ای حاکم بر اندیشه جلال آل احمد با مفهوم «خود» مدنظر اوست و در پی آن است نشان دهد ذهنیت اسطوره ای آل احمد در تعریف «خود» در مقابل «دیگری»، نوعی مواجهه اگونیسمی است؛ یعنی غرب / «دیگری»، تعارض عمیقی با «خود» دارد که نمی توان آن را نادیده گرفت و البته نمی توان از بین برد.
۱۸.

تدوین الگوی مشاوره ای استقرار پایگاه هویت مهاجران مبتنی بر "بازگشت به خویشتن" مستخرج از استعاره های داستان های مثنوی معنوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم روانشناختی دوره ۲۲ بهار (فروردین) ۱۴۰۲ شماره ۱۲۱ ۹۲-۷۱

کلیدواژه‌ها: پایگاه هویت بازگشت به خویشتن استعاره مثنوی معنوی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۳ تعداد دانلود : ۱۹۱
زمینه: هویت، سازه ای متغیر و پویا است و در معرض مؤلفه های فرهنگی متفاوت، دچار تغییرات بنیادین می شود. مهاجران در مواجهه با جامعه میزبان، واکنش های متفاوتی به سازگاری هویت خود با شرایط فرهنگی جدید، نشان می دهند. علی رغم اهمیت بالای هویت و تغییرات آن در شرایط فرهنگی و جغرافیایی متفاوت و چگونگی شکل گیری پایگاه جدید هویتی در افراد مهاجر، هیچ یک از پژوهش ها مشخصاً به بحث سرگشتگی هویتی ناشی از مهاجرت و چگونگی کمک به فرد در بازتعریف هویت به عنوان امری پویا نپرداخته اند. هدف: پژوهش حاضر با هدف تدوین الگویی جهت کمک به دانشجویان مهاجر برای شکل دهی به پایگاهی استقراریافته از هویت با تمرکز بر بازگشت به خویشتن انجام شد. روش: پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و روش هرمنوتیک کلاسیک انجام شد. جامعه پژوهش، اثر معروف مولانا جلال الدین محمد بلخی، یعنی مثنوی معنوی بود و نمونه موردنظر با توجه به محتوای پژوهش دو داستان؛ "نی نامه" و " کنیزک و پادشاه" از دفتر اول مثنوی معنوی بود. دو داستان مذکور به عنوان یک منبع اسنادی مورد استناد قرار گرفته است و کدگذاری اولیه مبتنی بر روش هرمنوتیک و با تأکید بر وجه استعاری داستان های مذکور انجام شد و از طریق فرآیندهای توصیفی و تفسیری، ساختار زیربنایی پژوهش ترسیم شد. یافته ها: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها در قالب الگوی مشاوره ای با شش فرآیند 1) اتحاد درمانی 2) کشف مقصود جان 3) آگاهی بخشی 4) اصل جویی 5) وحدت بخشی و 6) پایان بخشی، صورت بندی شد که هر فرآیند، محتوا، هدف و فنون مختص به خود را دارد. نتیجه گیری: الگوی استقرار پایگاه هویت مبتنی بر بازگشت به خویشتن بر اساس مؤلفه ها و چهارچوب نظری مستخرج از آن، می تواند در جهت حل چالش های هویتی دانشجویان مهاجر مفید واقع شود.
۱۹.

نقش روشنفکران در تحولات اجتماعی ایران بین سالهای 1342 تا 1357(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران دوره ۱۲ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۴۵) 47 - 64

کلیدواژه‌ها: بازگشت به خویشتن تحولات اجتماعی روشنفکران گفتمان روشنفکری هویت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۲ تعداد دانلود : ۲۴۹
یعقوب احمدی مشاور اول رساله دکتری است که مقاله حاضر از آن مستخرج شده است.جنبش روشنفکری در ایران با رویکرد کوشش برای رفع عقب ماندگی جامعه آغاز شد و در تداوم خود  تغییر الگوهای سنتی موجود در جامعه و حرکت به سوی نوسازی را هدف قرار داد. براین اساس نقش روشنفکران به عنوان محرک وجه انگیزشی جریان تحول خواهی و اصلاح طلبی در ایران قابل انکار نیست.در این پژوهش، از رویکرد جامعه شناختی-تاریخی و روش تحلیل مفهومی استفاده شد. ابزار پژوهش در قالب مطالعه اسنادی و جامعه هدف این تحقیق شامل روشنفکران ایرانی سال های 1342 تا 1357 است. روش نمونه گیری، نظری است. بدین ترتیب که با استفاده از روش نمونه گیری نظری، جمعی از روشنفکران ایرانی که نمایندگان اصلی جریان های مختلف روشنفکری بودند، به عنوان اعضای جامعه نمونه انتخاب شده مطالعه شدند.یافته های این پژوهش حاکی از آن است که در فاصله سال های 1342 تا 1357 نسل سوم روشنفکران را می توان ذیل سه گفتمان روشنفکران چپ، لیبرال و مذهبی قرار داد. با مطالعه این گفتمان دیده می شود که با بسته شدن فضای عمومی و انسداد سیاسی در جامعه پس از سال 1342، روشنفکران با تغییر در رویه خود به همگرایی بیشتر با هدف تغییر در وضعیت موجود روی آوردند.از مطالعه نقش روشنفکران می توان نتیجه گرفت در سال های منتهی به دهه 1350 و 1360 با افزایش تحصیلات دانشگاهی و اقبال بیشتر به محافل روشنفکری و با فراگیرشدن وضعیت انقلابی، بر سرمایه فرهنگی و اجتماعی روشنفکران افزوده شد و همین سرمایه ها دستمایه اصلی روشنفکران و تحول خواهان در میدان سیاست قرار گرفت تا به کمک آن، شرایط لازم برای سقوط نظام سیاسی حاکم بر جامعه را فراهم سازند.