مطالب مرتبط با کلیدواژه

مناسک


۲۱.

زیارت در دائره المعارف اسلام (2)(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: مترجم:
منبع: میقات حج دوره ۲۶ زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۲) 137 - 150

کلیدواژه‌ها: زیارت مقبره مناسک قدیس شفاعت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۳ تعداد دانلود : ۲۲۳
بزرگ ترین مجموعه پژوهشی مستشرقان درباره دین اسلام، دائره المعارف اسلام (EI)، چاپ لیدن هلند است که با تلاش خاورشناسانی چون گلدزیهر (Goldziher, Ignaz.)، دخویه (De Goeje, M. J) و هوتسما) Houtsma, Martin Theodore)  از سال 1908م شده و تاکنون به ویراست سوم (EI3) رسیده است. موضوع زیارت به دلیل پرسش ها و چالش های فراروی آن در عصر حاضر، توجه اندیشمندان مسلمان بسیاری را جلب کرده است. ترجمه و ارزیابی مطالبی که با رویکرد تاریخی و روش خاص مستشرقان غیر مسلمان نگاشته شده، می تواند در تبیین برخی ابعاد این موضوع مفید باشد. مدخل زیارت در دائره المعارف اسلام، مدخلی مفصل است که به دست تعدادی از مستشرقان تحریر شده و مناسک و کتاب های زیارتی را در ده نقطه مهم از جهان اسلام بررسی کرده است. بخش نخست این مدخل در شماره قبلی مجله میقات ارائه شد؛ بخش دوم آن در این مقاله تقدیم می شود و بخش های بعدی نیز در شماره های آتی ملحق می گردند.
۲۲.

زیارت در دائره المعارف اسلام(3)(مقاله ترویجی حوزه)

مترجم:
منبع: میقات حج دوره ۲۶ بهار ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۳) 135 - 162

کلیدواژه‌ها: زیارت مقبره مناسک قدیس شفاعت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۰ تعداد دانلود : ۲۲۱
بزرگ ترین مجموعه پژوهشیِ مستشرقین در رابطه با دین اسلام، دایره المعارف اسلام (EI) نشر لیدن هلند است که با تلاش خاورشناسانی چون ایگناز گلدزیهر (Ignaz Goldziher) ، دخویه(De Goeje,M. J) و هوتسما (Houtsma, Martin Theodore)  از سال 1908 میلادی آغاز شده و تاکنون به ویراست سوم (EI3) رسیده است.  از آنجا که موضوع زیارت به جهت پرسش ها و چالش های فراروی آن در عصر حاضر، مورد توجه بسیاری از اندیشمندان مسلمان قرار گرفته، به نظر می رسد ترجمه  و ارزیابی مطالبی که از نگاه تاریخی و با روش خاص مستشرقین غیر مسلمان نگاشته شده، می تواند در تبیین برخی ابعاد موضوع مفید باشد.  مدخل زیارت در دایره المعارف اسلام، مدخلی مفصل است که به دست چندین تن از مستشرقان تحریر شده و مناسک و کتاب های زیارتی را در ده نقطه مهم از جهان اسلام بررسی کرده است. بعد از اینکه بخش نخست و دوم این مدخل در شماره های قبلی مجله میقات ارائه گردید، در این مقاله بخش آخر آن تقدیم می گردد.
۲۳.

بازنمایی رسانه ای مناسک زیارت اربعین در ایران؛ سال های 1392 تا 1396(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات فرهنگی ایران سال سیزدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۵۰) 1 - 36

کلیدواژه‌ها: مناسک زیارت اربعین بازنمایی گفتمان و تکثر جامعه ایران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴۷ تعداد دانلود : ۴۱۷
در جامعهٔ ایران، مناسک مرتبط با عزاداری برای امام حسین(ع) از اهمیت و گستردگی قابل ملاحظه ای برخوردار است. در سال های اخیر شکل تازه ای از مراسم مربوط به اربعین در قالب پیاده روی دسته جمعی به سمت کربلا برای رسیدن به بارگاه امام حسین پدید آمده و از سال 1392 ابعاد میلیونی به خود گرفته است. از آنجا که حضور تعداد زیاد جمعیت حاضر در رویداد اربعین، جایگاه اربعین را به عنوان یکی از عناصر اصلی ابراز هویت شیعی برجسته نموده و مشارکت مؤثر ایرانیان در این رویداد، مجرایی بسیار مناسب برای شناخت کنش های دینی ایرانیان به دست داده است، بررسی نحوهٔ بازنمایی این فعالیت جمعی و گفتمان هایی که حول آن شکل گرفته است و به این پدیده معنا می دهد در مقالهٔ حاضر مورد توجه قرار گرفته و تنوع بازنمایی های آن با مراجعه به متون نوشتاری مکتوب و دیجیتال انتشاریافته در رسانه های ارتباط جمعی (روزنامه ها، خبرگزاری ها و پایگاه های خبری) در میدان جامعهٔ ایران در فاصله پنج سالهٔ 1392 تا 1396 به کمک رویکرد نظری و روشی تحلیل گفتمان لاکلو و موف و طی فرایند بررسی و تحلیل 1800روز مطلب، شناسایی شده است. با تمرکز بر شناسایی دال مرکزی، دال های پیرامونی و تفکیک ژانرهای روایت متفاوت، شش گفتمان شکل گرفته حول مناسک زیارت اربعین ارائه می شود که این رویداد را البته نه با قدرت برابر بازنمایی می کنند. دستاورد مقاله از نوع توصیفی و اکتشافی است که می تواند زمینه فهم اربعین به مثابهٔ یک پدیده اجتماعی و گفت و گو دربارهٔ دگرگونی های فرهنگی ایران معاصر و شناخت تنوّع و تکثّر جامعه پس از انقلاب اسلامی را فراهم سازد.
۲۴.

بازنمایی امر قدسی در نمادهای مناسکی اربعین

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال ششم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۴ 83 - 108

کلیدواژه‌ها: مناسک عزاداری عاشورا شیعیان مناسک نمادهای مقدس دین مادی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۲ تعداد دانلود : ۲۸۸
مناسک عزاداری عاشورا بستر ظهور یک نظام نمادین قوی است که مهم ترین نقش را در باز تولید هویت شیعی، معنابخشی به حیات شیعیان و تقویت همبستگی میان آنها دارد. در این میان، به نظر می رسد استفاده از نمادها سهم بسزایی در تبادل سریع و ماندگارتر پیام های معنوی و  قدسی میان زائران و ایجاد همبستگی میان آنها داشته است. در مقاله حاضر تلاش شده است تا با اتکاء به رویکرد تفسیری کلیفورد گیرتز که به خلق معنا توسط نمادها و اهمیت آنها در الگودهی و ایجاد همبستگی میان مؤمنان توجه دارد، به تفسیر نمادهای مناسکی اربعین و معانی قدسی پرداخته شود. در این پژوهش با استفاده از روش توصیف عمیق و جمع آوری اطلاعات به وسیله مشاهده مشارکتی بر اساس «نمونه گیری نظری» به عنوان ابزار اصلی و بررسی تصاویر شبکه اجتماعی اینستاگرام به عنوان  ابزار مکمل انجام شده است. خروجی این مطالعه میدانی معرفی و تفسیر اپیزودهای معنایی است که توسط ابژه های نمادینی نظیر پرچم، کتیبه، پارچه نوشته، بنر، سربند، کوله، گهواره، ضریح، پنجه، پیکره، چفیه، عبا، تربت و پارچه متبرک در فضای مناسکی پیاده روی اربعین بازنمایی می شوند.
۲۵.

بررسی جامعه شناختی پیامدهای فربهی مناسک مذهبی (با تاکید بر مناسک عاشورایی)

نویسنده:
منبع: فرهنگ پژوهش تابستان ۱۳۹۹ شماره ۴۲ ویژه علوم اجتماعی 65 - 92

کلیدواژه‌ها: مناسک فربهی پیامدها پدیدارشناسی علل و زمینه ها

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۵ تعداد دانلود : ۱۷۱
هدف: دردودهه اخیر به صورت بی سابقه ای شاهد رشدکمی وکیفی مناسک مذهبی درکشورمان بوده ایم، دست اندرکاران امور مناسک مذهبی و اغلب متشرعان و فعالین درحوزه امردین برداشتی مثبت ازفربهی مناسک داشته و این فربهی را زمینه ساز نشرمعارف دینی، استحکام بخش اعتقادات دینی، مظهر اقتدار تشیع و انسجام دهنده جامعه تلقی می کنند، درحالی که به نظرمی رسد پیامدهای این فربهی منحصر در پیامدهای مثبت نیست. این تحقیق با هدف پی بردن به پیامدهای فربه شدن مناسک وآیین های مذهبی به عنوان پاسخ به سوال اصلی و عوامل و زمینه های فربه شدن مناسک به عنوان پاسخ به سوال فرعی طرح ریزی شده است. روش: این مقاله با بهره گیری از روش پدیدارشناسی و با بهره گیری ازفنون مصاحبه نیمه ساختاریافته با نمونه ای هدفمند از 13نفراز اساتید حوزه علمیه ودانشگاه ودست اندرکاران امورمناسک مذهبی براساس معیاراشباع نظری، انجام گرفته است. مهمترین نتایج: نتایج به دست آمده نشان می دهد که اکثرمشارکت کنندگان مناسک مذهبی را فربه شده (به معنای خروج ازحدتعادل وآسیب زا بودن) می پندارند و پیامدهای فربه شدن مناسک مذهبی نه تنها منحصر در پیامدهای مثبت (انسجام اجتماعی، تجدیدحیات اجتماعی، افزایش حساسیت مومنانه) نیست بلکه حتی پیامدهای منفی آن (گسست اجتماعی، ابزاری شدن مناسک، مداح محوری، تضعیف گفتمان عقلانیت،برهم خوردن توازن ابعاد و مولفه های دین داری، تضعیف اصل مناسک، کارناوالی شدن مناسک) به لحاظ فراوانی ازپیامدهای مثبت پیشی گرفته است. در بخش پاسخ به سوال فرعی نیز علل و زمینه های فربه شدن مناسک در سه زمینه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تبیین گردیده است.
۲۶.

خاستگاه، کاربرد، و جایگاه پدیدارشناسی دین

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۲ بهمن و اسفند ۱۴۰۰ شماره ۶ (پیاپی ۱۹۲) 73 - 95

کلیدواژه‌ها: پدیدارشناسی دین پژوهی علوم شناختی دین نینیان اسمارت اسطوره های دینی مناسک فهم دین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۴ تعداد دانلود : ۲۶۱
جیمز ال. کاکس در کتاب درآمدی به پدیدارشناسی دین (2021)، می کوشد آخرین دستاوردهای این عرصه را در متنی منسجم گردآوری و عرضه کند. این کتاب که در نُه فصل تنظیم شده است، گام به گام خوانندگان جدی را وارد عرصه نسبتاً متفاوتی درباره فهم دین و عناصر سازنده آن می کند و کاربست این روش را در دین پژوهی نشان می دهد. گوهر روش پدیدارشناسی دین آن است که بکوشیم با تعلیق قضاوت خویش همدلانه با محتوای ادراکی دیگران مواجه شویم و از منظر دینداران به پدیدار دین بنگریم و اجازه دهیم که آن ها خود سخن بگویند. اما مفروضات و باورهای مسلم ما مانع از این چنین کاری می شود. این جاست که نویسنده با استفاده از یافته های پدیدارشناسان معاصر، مراحلی برای فهم دین به دست می دهد که در نوع خود یگانه است. کاکس در فصل پایانی کتاب، به نقدهای مفصلی که متوجه پدیدارشناسی دین شده است، می پردازد و به سه نقد پاسخ تحلیلی می دهد و سرانجام نشان می دهد چگونه پدیدارشناسی دین با رشته نوپدید علوم شناختی دین گره می خورد و شکوفا می گردد. نگاه همدلانه نویسنده با ادیان ابراهیمی به خصوص اسلام و اشاراتی که قرآن کریم دارد، بسیار خواندنی است.
۲۷.

بازنمود فردیت در فضای مجازی: از انتخابی شدن زندگی روزمره تا سوژه آنلاینِ ازهم گسیخته(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات میان رشته ای در رسانه و فرهنگ سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 1 - 30

کلیدواژه‌ها: سوژه فردیت زندگی روزمره مناسک فضای آنلاین دیگریِ فربه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۰ تعداد دانلود : ۲۰۷
این مقاله می کوشد تلاش سوژه ایرانی برای بازنمایی/ برساختِ فردیتِ خویش در فضای مجازی را مطالعه کند. برای انجام این کار، به منظور فهم چگونگی تولد و رشد سوژه ایرانی، نخست شرحی موجز از تولد سوژه مدرن و سیر دگردیسی مفهومی و انضمامی آن، به ویژه در مدرنیته متأخر، به دست داده است؛ سپس با اتکا بر تحلیل نشانه شناختی تصاویر بازنمودشده در فضای مجازی سویه های گوناگون تجلی سوژگی ایرانی را مطالعه کرده است. نتایج نشان می دهد که سوژه ایرانی در تلاش برای تحقق فردیت خویش در روزگار حاضر درست در کشاکش رودررویی با همان ریسک ها، بیم ها و تلاطم هایی است که زندگی روزمره او را دستخوش چندپارگی، نوسان، بیم زدگی و تعارض کرده اند. این سوژه به رغم آن که قدرت انتخاب بیشتری در زندگی روزمره پیدا کرده است، در مواجهه با مناسک، شعایر، فضاهای جمعی و دیگریِ فربه توان اش برای شکوفایی خویشتن تحلیل رفته است. سترون شدن زندگی روزمره در وضعیت واقعی جامعه ایران و تلاش سوژه ها برای احیای آن در جهان مجازی به خلق شکلی از زندگی انجامیده است که از دل آن سوژه هایی سرخورده، ازهم-گسیخته، تسلیمِ به دیگری، محوشده در مناسک و واپس رفته به کودکی سر بر آورده اند.
۲۸.

بازنمایی محرم در تلویزیون محلی؛ تحلیل محتوای برنامه های دهه اول ماه محرم (نهضت حسینی) در شبکه سبلان اردبیل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات میان رشته ای در رسانه و فرهنگ سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۲۳) 179-209

کلیدواژه‌ها: ماه محرم قیام عاشورا نهضت حسینی مناسک شبکه سبلان اردبیل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۱ تعداد دانلود : ۱۴۹
مقاله حاضر با هدف بررسی برنامه ها و ویژه برنامه های مناسبتی ماه محرم در شبکه سبلان اردبیل به انجام رسیده است. روش پژوهش تحلیل محتواست که برنامه های مرتبط با نهضت حسینی را در دهه اول ماه محرم در قالب های متفاوت دنبال کرده است. این پژوهش علاوه بر شناسایی و آشکار کردن مضامین و محتواها، با هدف نشان دادن بازنمایی نهضت حسینی در ابعاد شور و شعور است که آیا شبکه سبلان در پی افزایش آگاهی و ارتقای شعور مخاطبان است یا بدنبال ایجاد شور و هیجان و سوگواری بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد این شبکه در پی افزایش شور و هیجان، گریاندن و ترسیم مظلومیت امام حسین(ع) و یارانش است و جنبه شعور و آگاهی، تفکر و اندیشه حسینی و تبیین فلسفه قیام در شبکه فوق بسیار کمتر است. مهمترین یافته ها عبارتند از: بیشترین زمان پخش 7/20 درصد به برنامه «اجتماع عزاداران حسینی» اختصاص داشت. در میان آیتم ها، 2/21 درصد به آیتم «عزاداری و مداحی» اختصاص یافته است. موضوع «دینی و مذهبی» با 9/72 درصد و موضوع جزیی «مرثیه سرایی» با 3/25 درصد بیش از سایرین بود. 33 درصد برنامه ها در قالب «تهییجی» ارایه شده است. در 41 درصد از برنامه ها نوع نگاه به امام حسین(ع) و یارانش «مظلومانه» است.
۲۹.

مناسک امانت: آشوب مرگ و آرامش سفر در کشکسرای مرند(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های انسان شناسی ایران دوره ۲ بهار و تابستان ۱۳۹۱ شماره ۱ (پیاپی ۳) 59 - 39

کلیدواژه‌ها: امانت انسان شناسی مرگ شهر مقدس قبر امانتی مرند کشکسرای مناسک مرگ

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۲ تعداد دانلود : ۱۱۱
در منطقه کشکسرای شهرستان مرند در استان آذربایجان شرقی تا دو دهه پیش، تدفین مردگان به شیوه منحصر به فردی بنام تدفین ”امانتی“ انجام می شد. محققان این مقاله با تکیه بر مشاهده مشارکتی و گفتگو با عاملان مناسک ”امانت“ داده های مربوط را جمع آوری کرده اند. در مناسک امانت، مرده به طور موقتی در اتاقکی در قبرستان قرار می گیرد و چندین سال مورد مراقبت است. سپس در فصل پاییز، استخوان های باقی مانده برای تدفین دایم توسط نزدیکان مرده به شهرهای مقدسی چون مشهد و قم برده می شوند. ما تلاش کرده ایم تا با روش رویکردی مردم نگارانه و با الهام از پنداره های مفهومی شاخه انسان شناسی مرگ این مناسک تحلیل کنیم. تأملات انسان شناختی ما از دوگانه کالبدی قبر امانتی / قبر دائم، دوگانه های اجتماعی و مفهومی زیر را می سازد: 1 گذار اولیه / گذار ثانویه، 2 مکان و عامل اجتماعی / مکان، زمان و عامل قدسی، 3 آشوب مرگ / آرامش سفر. بدین ترتیب، مناسک امانت روایتی از معنای مرگ و حیات کشکسرایی ها برای ما است. این معنا مبتنی بر دگرگونی های فضایی زمانی هستند و تأثیرات ذهنی و حسی را نشان می دهند.
۳۰.

صابئین مندائی و دنیای در حال تغییرشان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های انسان شناسی ایران دوره ۹ بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۷) 31 - 49

کلیدواژه‌ها: دیاسپورا هویت تمنا قوم - دین مناسک

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۳ تعداد دانلود : ۱۷۳
صابئین مندائی اعضای قوم-دینی هستند که در ایران و عراق زندگی می کنند. ایشان حامل سنّتی غنوصی متکی بر متونی مقدسی به زبان مندائی هستند. به عنوان اقلیتی کوچک و تحت تهدید مستمرِ امحای فرهنگی از جانب همسایگان غالب، مندائیان مناسک طهارت مفصلی را بسط داده اند که به نوعی مرجع هویت گروهی ایشان است و به طور نمادین و نیز عملی مرزهای هویتی ایشان را حفظ و بازتولید می کند. ناآرامی های اجتماعی، سیاسی و جنگ در موطن مندائیان، باعث مهاجرت کثیری از ایشان به کشورهای دیگر، به خصوص در آمریکای شمالی، استرالیا و اروپا  و شکل گیری دیاسپوراهای مندائی شده است. این پراکندگی را می توان نقطه عطفی در تاریخ ایشان دانست که مرزهای هویت گروهی ایشان را سست کرده و چالش جدیدی برایشان ایجاد کرده است. به علاوه، این شرایط مجالی را برای بروز تمنّاها و آرزومندی هایی ایجاد کرده که پیش تر فشارهای خارجی به آنها مجال ظهور نمی داده اند. این امر باعث بروز طلیعه بسط و تغییر در نظام دینی- از حیث تطابق با شرایط و ایجاد تفاسیر جدید- شده است. تغییراتی که می توان آنها را در غالب حرکتی از رویکرد اسطوره ای به رویکرد استدلالی در نظام دینی تعبیر کرد. 
۳۱.

قالی به مثابه عنصرفرهنگی در مناسک نمادین قالی شویی مشهد اردهال(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاشان شناسی دوره ۱۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۹) 149 - 166
تعداد بازدید : ۱۷۸ تعداد دانلود : ۱۵۲
کندوکاو جایگاه قالی در مناسک قالی شویان مشهد اردهال مسئله اصلی مقاله حاضر است. در این پژوهش سعی بر آن است تا به کارکرد فرهنگی قالی در مراسمی مذهبی با ریشه های ایرانی اسلامی پرداخته شود. قالی در آیین قالی شویی نمادی از پیکر مطهر و تابوت مقدس امامزاده سلطان علی به حساب آمده و از نقش زیراندازگونه فاصله قابل توجهی گرفته است. قالی به عنوان عنصری فرهنگی و محصول بومی در کاشان عاملیت فیزیکی داشته و از منظر انسان شناسی، بستری برای تجلی معنا فراهم می آورد. به عبارتی دیگر، قالی ابزار انتقا ل معنا بوده و به مثابه سند هویتی ایفای نقش می کند. این پژوهش از نوع کیفی بوده و به دیگر سخن به سبب کشف و شناخت قالی به مثابه عنصر فرهنگی در رسته پژوهش های نظری قرار می گیرد. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است و اطلاعات و مواد اولیه تحلیل به روش کتابخانه ای گردآوری شده و مشاهده اسناد و تصاویر مربوط نیز ملحوظ گردیده و در نهایت، داده ها از منظر انسان شناسی فرهنگی تحلیل شده است. پرسش این گونه طرح می شود که تحلیل فرهنگی قالی در مراسم قالی شویی مشهد اردهال چه نتایجی در بر دارد؟ کارکردها و کارویژه های قالی به مثابه عنصر فرهنگی چگونه تبیین می شوند؟ نتایج نشان از آن داشت که با اتکا بر انسان شناسی، قالی از ابعاد گوناگون معناشناختی، عاملیتی و عاطفی در مناسک قالی شویی(جمعه قالی) برخوردار است. قالی با وجود رویکرد عموم، در آیین ها کارکردی فراتر از زیرانداز داشته و عاملیت فرهنگی دارد. از سویی دیگر، ترسیم سه لایه معنایی بیرونی (نخست)، میانی (دوم) و درونی (سوم) برای تحلیل کارکرد فرهنگی قالی حکایت از وجود نقش های گوناگونی چون بافته، پیکر امامزاده، تابوت و ابزار باران طلبی دارد.
۳۲.

آتش نوید تحقق آرزوهای دلهای خسته(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مجله جهانی رسانه دوره یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 216 - 230
تعداد بازدید : ۱۰۶ تعداد دانلود : ۱۲۰
این مقاله در باره جشنی منصوب به آتش است که بنا بر اعتقاداتی یکی از چهار عنصر سازنده جهان می باشد. ابن سینا در کتاب قانون مدعی است که دو عنصر سنگین، یعنی خاک و آب، سازنده اعضای بدن و دو عنصر سبک، یعنی آتش و هوا، سازنده روح هستند. اهمیت آتش در هر دو فرهنگ ارمنی و ایرانی از دیر باز جایگاهی ویژه داشته است. ریشه های جشن تیارن آراج را در بین ارامنه باید در دوران ما قبل پذیرش مسیحیت یافت، که بعدها با سازگاری و انعطاف و حذف برخی از مناسک متضاد با آموزه های کلیسا تعدیل شد تا به تدریج تبدیل به یکی از اعیاد مردمی- مذهبی شود. امروزه ریشه های اصلی این جشن که متعلق به دوران پاگان یا الحاد تاریخ ارامنه است فراموش شده، ولی با این وجود هر ساله در چهاردهم فوریه به عنوان چهل روزگی حضرت مسیح ( با در نظر گرفتن اینکه ارامنه تولد حضرت مسیح را ششم ماه ژانویه می دانند) جشن گرفته می شود. این عید را با در هم آمیزی دو ویژگی، یعنی پذیرش آن با برخی تعدیلات از سوی کلیسا و فلسفه وجودی آن که در آشتی با طبیعت و از سر گذراندن زمستان سرد است، می توان در چهارچوب پدیده نوشدگی و صلح گنجاند. مقاله بعد از دسته بندی اعیاد ارمنی به جزئیات این عید با تکیه بر نقش زن به عنوان کنشگر اصلی آن خواهد پرداخت و سعی خواهد کرد تا از طریق واکاوی مناسک مربوط به این عید به آمال و آرزوها و همچنین ترس انسان کشاورز از قهر طبیعت، نقش افراد جامعه و کارکرد های اجتماعی آن و ارتباط این جشن با فضا را نشان دهد. چهارچوب نظری این مقاله بر اساس آموزه های نشانه شناسی و زبان شناسی ساختگرا و روش آن کتابخانه ای همراه با ارجاعات مستقیم به اسناد و ادبیات تاریخی قرون پیشین خواهد بود.
۳۳.

رسانه ملّی، مناسک انقلاب و صدور انقلاب اسلامی : فرصت ها و چالش ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات بیداری اسلامی سال ۱۲ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۲۷) 171 - 189

کلیدواژه‌ها: مناسک رسانه صدورانقلاب نظریه ی پخش

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۳ تعداد دانلود : ۱۸۶
بررسی تاثیرگذاری رسانه ملّی در صدور انقلاب اسلامی با تکیّه بر «مناسک انقلاب اسلامی» و نیز چالش ها و فرصت هایی که در این زمینه وجود دارد، موضوعی است که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج و یافته های تحقیق حاکی از آن است، که اتکّای رسانه ملّی بر مناسک انقلاب برای صدور ارزش های انقلاب، فرصت هائی را در ابعاد فرهنگی، سیاسی، دینی، و نیز تعمیق انسجام اجتماعی و زدودن ذهنیت منفی از انقلاب اسلامی ایران فراهم می آورد و در عین حال اتّکای بیش از حد بر بعد مناسکی انقلاب و نادیده گرفتن محتوائی که این انقلاب بر مبنای آن شکل گرفته است، می تواند برای صدور انقلاب آسیب زا باشد و انقلاب را از محتوای اصلی آن تهی نماید.
۳۴.

مطالعه ی کارکردهای رادیو در مناسک سازی امور خیریه و پویشگری دینی - اجتماعی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه مطالعات وقف و امور خیریه دوره ۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ 23 - 40

کلیدواژه‌ها: رادیو مناسک پویش اجتماعی امور خیریه دین و رسانه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۳ تعداد دانلود : ۱۵۶
شناخت چگونگی کارکرد رسانه ها در حوزه های اجتماعی ازجمله دین یکی از موضوعات مهم در تاریخ رسانه بوده است و رادیو یکی از رسانه هایی است که از آغاز فعالیتش با توجه به سهولت دسترسی مخاطبان عام و خاص به آن، برای انتشار پیام های دینی به کار رفته است. بخشی از محتوای دینی ارائه شده در رادیو به شکل وعظ و دعا و آموزش مبانی دینی و بخش دیگر با هدف انسجام بخشیدن به گروه های پراکنده مخاطبان و بهره گیری از ظرفیت اجتماعی آنها در قالب فعالیت های عام المنفعه و خیریه دینی به ویژه مناسک سازی تولید شده است. مسئله تحقیق حاضر این است که دریابد چگونه از ظرفیت های آموزشی، اطلاع رسانی و اقناعی رادیو برای ترویج امور خیریه و مناسک سازی استفاده می شود. این مقاله می کوشد به دو سؤال پاسخ دهد: در رادیو چه ساختاری برای اینگونه پیام ها و ترویج آن اتخاذ می شود؟ رادیو چگونه می تواند با تقویت پویش های دینی اجتماعی، فعالیت های خیریه را به نوعی مناسک تبدیل و به دوام آن کمک کند؟ در این مقاله با روش کیفی با رویکردی توصیفی تحلیلی نمونه هایی مطالعه می شوند که از دو رادیو فرهنگ و تهران انتخاب شده اند. یافته های تحقیق نشان می دهند عواملی مانند تداوم و تمرکز بر اینگونه پیام ها که موجب شکل گیری پویش های اجتماعی خیریه در جامعه می شوند، نادیده گرفته شده اند و فرهنگ سازی با برنامه های پراکنده بدون استفاده از ظرفیت های جدید رسانه ای موجب نهادینه شدن پیام و درنتیجه، مشارکت مستمر و تبدیل امر خیر به مناسک نخواهد شد.
۳۵.

تلازم ظاهر و باطن در نظریه قرآنی مناسک استنطاق آموزه های فرهنگی سوره مبارکه حج(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات فرهنگ - ارتباطات سال بیست و چهارم پاییز ۱۴۰۲شماره ۶۳ 25 - 48

کلیدواژه‌ها: مناسک سوره حج دین فرهنگی فرهنگ دینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۲ تعداد دانلود : ۲۶۵
تمایل فطری انسان ها به داشتن نگاه معنادار به جهان اطراف و فرار از پوچی موجب شده دین به عنوان عاملی برای معنابخشی به زندگی، نگرشی جدید و معنادار به زندگی را پدید آورد. این رهیافت با ارائه تفسیری نوظهور از انسان و دین و نیز ارتباط آن دو، درصدد شناخت انسان و ابعاد دین از بینش و اعتقادات تا رفتار و عادات و آداب دینی است. مناسک دینی به مثابه عاملی جهت ارتباط و اتحاد افراد، نقش تعیین کننده ای در ساختار هویتی فرهنگی اجتماعی را دارا بوده است. سوره مبارکه حج به عنوان کانون تمرکز مناسک قرآنی، دربرگیرنده گزاره های دینی فرهنگ ساز در ابعاد مختلف همچون: سیاست، اقتصاد، فرهنگ و... بوده که هریک ریشه در ظهورات و بطون آیات داشته است. بر اساس این مهم پژوهش حاضر باهدف استخراج آموزه های فرهنگی مناسک، با روش تحلیلی توصیفی و تکیه بر رویکرد استنطاقی، درصدد تحلیل کارکردی آموزه های فرهنگی این سوره و تبیین تقابل کارکردی منسک حج با دوران جاهلیت بوده است. یافته های پژوهش حاکی از آن بوده که در سوره حج، با گزاره های مفهومیِ اصلاح آسیب ها و انحرافات فرهنگی مناسک مواجهیم که در رأس این اصلاحات بازگرداندن تقوا به مثابه اتحاد دنیاداری و دینداری به مناسک مورد توجه قرار گرفته شده است.
۳۶.

دینداری در ایران پساانقلابی: سیاست جماعت های مذهبی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی ایران سال ۲۴ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ 71 - 96

کلیدواژه‌ها: دینداری ایران دستگاه های ایدئولوژیک دولت جماعت احساسات مناسک

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۴ تعداد دانلود : ۱۳۲
پس از انقلاب  اسلامی که نوعی انضباط معطوف به هنجارهای دینی بر فضای عمومی حاکم شد. این سؤال پدید آمد که آیا در جامعه پساانقلابی مردم دیندارتر شده اند؟ پژوهش هایی برای پاسخگویی به این پرسش انجام شدند. عمده این پژوهش ها به وجود شکافی در داده های دینداری اشاره کرده اند. این شکاف ها  از یک سو، میان باورها، تجربه ها وعواطف دینی با مناسک جمعی و از سویی دیگر، میان رفتارهای دینی فردی با مناسک دینی جمعی گزارش شده است و کمتر پژوهشی به شکاف درونی مناسک جمعی پرداخته است، درحالیکه این شکافی مهم است و به ما امکان می دهد وضعیت دینداری در ایران را به کمک مفاهیمی جز عرفی شدن و خصوصی شدن دینداری تحلیل کنیم. بر اساس تحلیل ثانویه داده های دو پیمایش ملی دینداری در سال های 90 و 95، اقبال به «مناسک جمعی دومین»قابل توجه است. مبنای اقبال به این نوع مناسک، عاطفه و هیجان است. بنابراین، شاید بتوان وضعیت دینداری در ایران را بر اساس محوریت عواطف و احساسات، بهتر توضیح داد. بر همین مبنا، جماعت هایی دینی شکل گرفته اند که می توانند پایگاهی مهم برای بازتولید دستگاه ایدئولوژیک حاکم باشند. در اساس، دوگانه جماعت های دینی و دینداری رسمی همچون دوگانه دینداری رسمی و دینداری فردی تصویری واقع نما به دست نمی دهد. وانگهی محوریت میل و احساسات گرچه می تواند به تکوین سوژه خلاق در معنای تورنی منجر شود اما با توجه به سیاستگذاری حکومت دینی بر مناسک جمعی دومین بیشتر محتمل است منجر به ادغام فرد در جماعت شود و زمینه رابرای بازتولید دستگاه ایدئولوژیک دولت و تقویت اقتدارگرایی فراهم سازد.  بررسی ادبیات دینداری در ایران بر تغییر دستگاه های ایدئولوژیک دولت از تأکید بر عبادات فردی چون نماز و روزه به آیین های جمعی و فضاهای قدسی دلالت دارد.
۳۷.

پیاده روی اربعین به مثابه یک رسانه برای جامعه تشیع(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دین و ارتباطات سال ۳۱ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۶۵) 1 - 38

کلیدواژه‌ها: پیاده روی اربعین رسانه مناسک کارکردهای رسانه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵ تعداد دانلود : ۵۶
پیاده روی اربعین به ویژه شکل توسعه یافته آن در دهه گذشته از مناسک دینی غیرواجب شیعیان است که هر ساله در زمان و مکان مشخصی برگزار (تکرار) شده و از پشتوانه سنتی برخوردار است. با نظر به این که اربعین منسکی فرا جنسیتی، فرا سنی و فرا قالبی است می توان آن را از دیدگاه های مختلف از جمله دیدگاه رسانه ای مورد مطالعه قرار داد. هدف پژوهش حاضر مطالعه پیاده روی اربعین به عنوان یک رسانه است، که این هدف در دو مرحله دنبال شده است. در وهله اول برای دستیابی به کارکردهای رسانه ای پیاده روی اربعین از روش تحلیل مضمون استفاده شده و داده های حاصل از مصاحبه عمیق با اساتید و خبرگان حوزه علوم ارتباطات و رسانه و آیین و مناسک در سه مرحله توصیفی، تحلیلی و تفسیری به روش وُلکات کدگذاری شده است، یافته ها نشان می دهد پیاده روی اربعین دارای پنج کارکرد بسیج اجتماعی، سرگرمی، تداوم و استمرار، همبستگی و ارتباط و اطلاع رسانی است که از مجموع 42 کد تحلیلی و با مقایسه آن ها به دست آمده اند. سپس در مرحله دوم این یافته ها با نظریه کارکردهای رسانه ای از دیدگاه دنیس مک کوایل مقایسه و تطبیق داده شده اند. نتیجه پژوهش نشان می دهد که کارکردهای رسانه ای اربعین با نظریه کارکردهای رسانه ای مک کوایل مطابقت داشته و منسک پیاده روی اربعین را می توان به مثابه یک رسانه برای جامعه تشیع دانست.
۳۸.

تأثیر مناسک پیاده روی اربعین بر قدرتمندی هویت در جامعه عرب زبان خوزستان (نظریه ای داده بنیان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: راهبرد اجتماعی فرهنگی سال ۱۳ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۵۲ 675 - 706

کلیدواژه‌ها: هویت ملی هویت قومی مناسک همبستگی اجتماعی پیاده روی اربعین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱ تعداد دانلود : ۴۹
مناسک و آئین های دینی ازجمله پیاده روی اربعین در جوامع انسانی تأثیر مهمی در همبستگی اجتماعی و قدرتمندی هویت دارد. این پژوهش با هدف ادراک فهم نخبگان و فعالان سیاسی اجتماعی عرب زبان خوزستانی در سازوکار تأثیر پیاده روی اربعین بر روی همبستگی اجتماعی و تقویت هویت ملی عرب زبانان خوزستان انجام شده است. روش مورد استفاده در این تحقیق از روش کیفی نظریه زمینه ای چارمرزی استفاده شده و محقق داده ها را با استفاده از مصاحبه های عمیق با ۳۰ نفر از نخبگان و فعالان سیاسی اجتماعی عرب زبان جمع آوری کرده است. در مبانی نظری از نظریه های گیرتز، گافمن، تر و فارابی که بر تأثیر مناسک دینی بر هویت سازی و معناسازی دارند، استفاده گردید. یافته های محقق با استفاده از نزدیک به ۲6۰ کد اولیه استخراج شده هشت کد متمرکز برساختی «فرصت فقرزدایی و محرومیت زدایی»، «حس محرومیت تجربه شده»، «تدارک فضای شناختی از عرب زبانان»، «زدودن بدبینی و عرب ستیزی»، «الگوواره هویت ساز اربعین»، «هویت ملی قدرتمندتر» را استخراج و سپس داستان روایت را تدوین کرده است. نتیجه گیری: پیاده روی اربعین در تقویت هویت ملی و افزایش همبستگی اجتماعی و کاهش قوم گرایی در میان عرب زبانان تأثیر مثبت داشته است و پیاده روی اربعین را به مثابه فرصتی برای محرومیت زدایی و زدودن عرب ستیزی و تقویت سرمایه اجتماعی می دانند.
۳۹.

برساخت معنایی مناسک پیاده روی اربعین (ارائه یک نظریه مبنایی)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: اسلام و مطالعات اجتماعی سال ۱۲ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۴۵) 67 - 105

کلیدواژه‌ها: مناسک پیاده روی اربعین برساخت معنایی زیارت اراده سیاسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳ تعداد دانلود : ۲۴
یکی از پدیده های رایج سال های اخیر جامعه ایران، که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته، «مناسک پیاده روی اربعین» است. هدف پژوهش حاضر دستیابی به ایده ای است که زائران از این مناسک برای خود بر می سازند. روش پژوهش، کیفی و بر مبنای نظریه داده بنیاد است. اطلاع رسان های این پژوهش 49 نفر از زائران شرکت کننده در مناسک از تمام شهرهای ایران بودند. بیشترین نتایج نشان داد شرایط علّی مؤثر در وقوع پدیده «مناسک پیاده روی اربعین»، عبارتند از: دین خواهی/ و ابراز همبستگی شیعی، شرایط زمینه ای: دغدغه های مذهبی/ جذابیت مقصد، شرایط مداخله ای: عامل سیاسی/ تبلیغات. استراتژی هایی زائران: رعایت کفّ نفس/ اعتماد یابی و پیامدها: مانور قدرت ایران/ بازتولید دین/ و توسعه مبداء و مقصد/ می باشد که در قالب مدل پارادایمی به تصویر کشیده شده اند. یافته های پژوهش حاضر منجر به کشف نظریه ای با عنوان «اراده سیاسی به مثابه شرط کافی» گردید.