هویت ایرانی

هویتِ ایرانی از مباحثی است که شماری به درستی «زِ اقرار» و تنی چند با ناروایی «زِ انکارِ» آن شادمان هستند. نویسنده کتابِ فوق از انکارکنندگان است. همچنان که از نامِ کتاب برمی آید، نویسنده اثر درصددِ مقابله با ایران و تاریخ مند بودنِ هویتِ ایرانی و ملی برآمده است. او که تحتِ تأثیرِ مباحثِ نظری و اندیشه ای جدید است که جملگی بی التفات به بستر و بافتِ تاریخی-فرهنگی کشورهایِ موردِ مطالعه هستند، ایران و هویتِ ملی را ساخته وپرداخته شرق شناسان و نوکران و مزدورانِ استعمار می داند و تاریخمند بودنِ واژه ایران را به چیزی نمی گیرد. نویسنده اثر بر این باور است که نطفه هویتِ ملیِ ایران در غرب بسته شده و ارائه هرگونه پیشینه و خاستگاهِ تاریخی برای ایران و هویتِ ملی، گناهی نابخشودنی و ظلمی آشکار در حقِ بسیاری از اقوامِ این سرزمین است. نویسنده کتابِ ایران به سانِ ملتی خیالی: تکوینِ هویتِ ملی که دلبسته ادوارد سعید و شرق شناسی وی است و از کتاب جوامع خیالی بِنِدیکت اَندرسون بسی بهره مند شده، بر این باور است که برخی از نویسندگانِ ایرانی و انیرانی که هویتِ ایرانی و ملی را امری تاریخی می دانند، تحتِ تأثیرِ روش شناسی غربی و بر اساسِ جهت گیری هایِ نژادی و ایدئولوژیک، گذشته را روایت کرده و خوانشی ناتاریخی و متوهمانه پیش نهاده اند و برساخته هایِ جعلی را به جایِ تاریخ نشانده اند. نویسنده این سطور همه فصولِ کتابِ ایران به سانِ ملتی خیالی: تکوینِ هویتِ ملی را نقد نمی کند، بل آن بخش هایی را که به خاستگاهِ تاریخی ایران، ماهیتِ ایران و تنوعِ قومی و زبانی ایران پرداخته و ادعاهایی سست و کم مایه از آنها ارائه شده مطمح نظر قرار داده و در بابِ آنها روشنگری خواهد کرد.

چپ نو ایرانی از دهه 70 شمسی به این سو، با ترجمه آثاری از اندیشمندان مکتب فرانکفورت و دیگر نحله های نئومارکسیستی غربی، جایگاه خود را در فضای روشنفکری ایران، به ویژه در حوزه مطالعات فرهنگی کشور تثبیت کرد. از آن پس، یکی از مهم ترین چالش های چپ نو در بررسی تاریخ و فرهنگ ایران، مسئله هویت ایرانی بوده است. مقاله حاضر سعی دارد به صورت کیفی و با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، سویه های ایدئولوژیک و کارکردهای اجتماعی گفتمان چپ نو در برخورد با مسئله هویت ایرانی را واکاوی نماید. به پیروی از روش پژوهش، نقد گفتمان چپ نو در سه سطح متن، تفسیر و زمینه ارائه می شود. پرسش اصلی تحقیق آن است که هویت ایرانی در گفتمان چپ نو چگونه بازنمایی شده است؟ فرضیه مطرح شده در پاسخ به این سؤال این است که علی رغم تکاپوی شبه علمی چپ نو در تحلیل نظری هویت ایرانی، این تحلیل برآمده از یک ایدئولوژی سیاسی غیرمنسجم با ماهیتی وارداتی و غیربومی است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که چپ نو، عناصر هویت ایرانی را نه در بستر تاریخ و فرهنگ ایران، بلکه در پیروی ترجمه ای و تقلیدی از اجداد فکری خود، با برچسب هایی مانند فاشیسم، شووینیسم و نژادپرستی بازنمایی می کند تا برای پیشبرد ایدئولوژی خود در سطح جهانی، از چپ نو غربی و در سطح ملی، از نیروهای متخاصم با هویت ایرانی یارگیری کند. بااین حال، مجموعه نامتناهی از تضادها و تعارض های تئوریک، کلیت گفتمان را با بحران درون گفتمانی مواجه و در زمینه اجتماعی بی اثر ساخته است.