هویت ایرانی

هویت شناسنامه و اعتبار یک ملت است و از مجموعه تعلقات مادی و معنوی شکل گرفته و در جریان های مختلف اجتماعی، اقتصادی، مذهبی، ملی و... ملت ها نقش سازنده دارد. هویت ملی در جمهوری اسلامی، از عنصر هویتی ایرانی و اسلامی برای حفظ منافع ملی، استقلال، آزادی، عدالت اجتماعی، قدرت و امنیت ملی ایجاد شده است. هدف پژوهش حاضر ارزیابی مؤلفه های هویت ایرانی اسلامی در منظومه فکری مقام معظم رهبری در دفاع از باورها و ارزش های ملی در مقابل تهاجم فرهنگی است. در پژوهش حاضر از روش تحلیل محتوا استفاده شده  است. جامعه آماری پژوهش، کلیه ی بیانات مقام معظم رهبری درخصوص هویت ایرانی اسلامی از زمان رهبری معظم له بر جامعه اسلامی است. یافته ها نشان داد که در بیانات ایشان شاخص راهبردی هویت ایرانی با فراوانی 988 (9/57 درصد)، شاخص هدف زبان و ادبیات فارسی با تعداد 419 (4/42 درصد) بیشترین و میراث فرهنگی با تعداد 99 (10 درصد) کمترین فراوانی را داشته است. شاخص راهبردی هویت اسلامی با فراوانی 719 (1/42 درصد)، شاخص هدف هویت رفتاری با تعداد 252 (35 درصد) بیشترین و هویت اعتقادی با تعداد 91 (7/12) کمترین فراوانی را داشته است.

ارزیابی اندیشه های اقوام و نخبگان ایرانی دربارۀ هویت ملی شان امروز بیش از هر زمان دیگری ضرورت یافته است تا راه همگرائی و اتحاد ملی ایرانیان هموارتر شود. مسئله این مقاله تأمل دربارۀ آراء و ایده های ابوالقاسم لاهوتی دربارۀ هویت ملی ایرانی است. پژوهش حاضر، به منظور بررسی مؤلفه های هویت ملی ایرانی در دیوان اشعار لاهوتی صورت گرفته است و نویسنده، با استفاده از روش تحلیل محتوا، به بررسی و ارزیابی یک سری متغیرهای ازپیش تعیین شده در دیوان اشعار لاهوتی پرداخته است. بدین معنی که برای بررسی مؤلفه های چهارگانه هویت ملی ایرانی شامل ارزش های ملی و باستانی، ارزش های فرهنگی دورۀ پس از اسلام، ارزش های دینی، ارزش های مدرن و غربی، سنجه های مشخصی درنظر گرفته شده و نویسنده به شمارش و احتساب نمادهای مربوط به آن متغیر ها در محتوای اثر نام برده پرداخته است. نتایج این پژوهش بیانگر این است که لاهوتی به عنوان شاعر و مبارزی وطن پرست، همواره به ارزش های ملی و فرهنگی هویت ایرانی وفادار بوده و تلاش برای نگارش آثاری به سبک شاهنامه همچون ایران نامه توسط ایشان و ترجمه شاهنامه فردوسی به زبان روسی توسط لاهوتی و همسرش تأییدی است بر تعهد شاعر نسبت به وطنش و حفظ و گسترش ارزش های ایرانی در جهان. به عبارت دیگر، لاهوتی، به رغم تحولات فکری و ایدئولوژیکی که در دوران تبعید و دوری از ایران، تجربه کرده، اما ایران گرایی و عشق به میهن و آرزوی دیدار وطن، جزء لاینفک اندیشه های شاعر بوده است. ضرورت و اهمیت موضوع، بیان سهمی است که نخبگان ملی گرای کرمانشاهی درتاریخ معاصر در وحدت و همگرایی بین اقوام ایرانی داشته اند.

«ایران، جامعه ی کوتاه مدت» تعبیری است که محمدعلی همایون کاتوزیان در آثار خود مطرح کرده که به تعبیروی نشانگر «کلنگی» بودن جامعه ایران است. این تعبیر، بر گسست تاریخی ایران اشاره دارد تا پیوستگی آن. این دیدگاه در یک منطق و چارچوب خاص، چارچوب دهی شده است که در آن از «استبداد ایرانی» شروع و با بحث «تضاد دولت و ملت» پیش می رود و به «جامعه کوتاه مدت» یا «جامعه کلنگی» می رسد.کاتوزیان در تبیین دیدگاه کوتاه مدتیِ جامعه ایران به سه مقوله ی1.مشکل مشروعیت و جانشینی، 2.بی اعتباری جان و مال و3.مشکل انباشت و توسعه می پردازد؛ این دیدگاه بر محوریت حوزه ی سیاست بر ابعاد دیگر و بر تمام جامعه ی ایران اشاره دارد. روش انجام کار به صورت توصیفی- تحلیلی و با استفاده چارچوب های «جامعه شناسی تاریخی» و «هویت ایرانی» است؛ یافته ها حکایت از این دارد که مولفه هایی چون اندیشه های ایرانی- اسلامی، سرزمین جغرافیایی و نظام سیاسی ایران، زبان و ادبیات فارسی، سنت، عرف، دین و فرهنگ به مثابه «میراث بلند مدت ایرانی» بر پیوستگی و استمرار تاریخی آن تاکید دارند.این موضوع نشانگر این است که یک حلقه مشترکِ همکاری میان حوزه سیاست ومردم در مواقع عادی(استبدادی) و بحرانی(هرج و مرج) وجود داشته است.

انواع شاخه های هنری نظیر نقاشی، معماری، تذهیب، صحافی، منبت کاری، معرق و کتاب آرایی در طی حکومت تیموریان (912-771ق.) رشد قابل توجهی داشتند. چنان که این دوره را، دوره شکوفایی هنر می نامند. یکی از این شاخه های هنر، خط و خوشنویسی است که در مقاله حاضر سعی شده با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی بر مبنای اسناد و منابع باقی مانده از دوره تیموری و همین طور منابع امروزی به آن پرداخته شود. هنر خوشنویسی نیز به واسطه حمایت و علاقمندی شاهزادگان تیموری، سرمایه گذاری اقشار بهره مند جامعه، بهره گیری از تجارب مراکز علمی هنری دوره ایلخانی، و کارکردهای متعدد اداری، فرهنگی و اجتماعی خوشنویسان و کاربردهای متنوع خوشنویسی، از لحاظ روش و رویکرد متحول شد. ضرورت یادگیری آن تبدیل به نوعی فرهنگ در جامعه تیموری گردید. یکی از دستاوردهای مهم این هنر در سده نهم ق. پیوند آن با هویت ایرانی و مؤلفه های تشکیل دهنده آن است. گسترش ادبیات منثور و منظوم فارسی طی قرون هفتم تا نهم ق. یکی از مواردی بود که ایرانیان را نیازمند خطوط مخصوص به خود می نمود. ابداع و تکامل خطوط تعلیق، شکسته تعلیق و به ویژه نستعلیق در فاصله قرن هشتم و نهم ق. و پیوند آنان با شاخصه های فرهنگی ایرانی و اسلامی نظیر شعر، زبان و ادبیات فارسی، مذهب تشیع (که از قرن دهم به عنوان یکی از مؤلفه های هویت ایرانی شناخته شد) و انواع شاخه های هنری که رویکرد ایرانی داشتند، باعث شد تا خط و خوشنویسی در این زمان جزء مؤلفه های اصلی هویت ایرانی قرار گرفته و در باروری آن نقش مهمی ایفا نماید. چگونگی و علل تحولات این هنر، بررسی نحوه ارتباط آن با هویت ایرانی و کارکردها و موقعیت خوشنویسان در نظام سیاسی و اجتماعی عصر تیموریان، از مواردی است که مقاله حاضر به دنبال دستیابی به آن است.

خوزستان از آغاز تاریخ همواره بخشی از سرزمین ایران بوده است. متون تاریخی و جغرافیایی از کهن ترین ایام تاکنون تأییدی بر این مسئله است. علاوه بر آن، خوزستان خاستگاه تمدن و فرهنگ ایران زمین است. از اواسط قرن نوزدهم شاهد تلاش های بسیاری برای تجزیه این قسمت از سرزمین ایران هستیم ولی این تلاش ها تاکنون به نتیجه نرسیده است و مهم ترین علت آن هم هویت ایرانی خوزستان بوده است. بر این اساس دشمنان این مرز و بوم، اکنون تلاش های خود را متمرکز بر تحریف هویت ایرانی این بخش از سرزمین ایران کرده اند. آنها می کوشند در قالب فعالیت های فرهنگی و در مواردی سیاسی، خطوط تمایز قومی و زبانی را در خوزستان پررنگ کنند. هم چنین آنها تلاش می کنند به نام تاریخ نگاری یا آگاهی بخشی، فضا را برای فعالیت های خارج از چارچوب هویت ایرانی خوزستان فراهم آورند؛ به همین جهت، در اندیشه «فرهنگ سازی»، «تاریخ سازی» و «ملت سازی» برآمده اند.

مفهوم هویت یکی از پیچیده ترین مفاهیم علوم اجتماعی است و طرح مباحثی در باب منشاء و چگونگی پیدایش و تداوم هویت های جمعی کلان چون هویت ملی و هویت تاریخی بر گستردگی و پیچیدگی آن افزوده است. لذا در تبیین و تحلیل رهیافت های جدید هویتی بایسته است نگاه ویژه ای به داده های تاریخی در تمام شعب آن از جمله تاریخ نگاری محلی داشته باشیم. تاریخ نگاران محلی در سده های نخستین اسلامی با الهام از شاخصه های هویت ایرانی و به منظور حراست از میراث های منطقه ای که برخوردار از علقه ها بومی و محلی بود به خلق آثاری در حوزه تواریخ محلی دست زدند که در بسیاری موارد نسبت مستقیم با تاریخ ایران دارد و در نگاهی صورت شناسانه به تواریخ محلی طبقاتی، تواریخ محلی مزارات، تواریخ محلی ایلی و غیره قابل تقسیم است. در نوشتار حاضر درصدد این هستیم که با عطف توجه به مسائل نظری هویت به بررسی هویت ایرانی و تاریخ نگاری ایرانی بر پایه تاریخ نگاشته های محلی از ابتدای ظهور اسلام در ایران تا قرن هفتم هجری بپردازیم و ضمن سنجش عناصر هویت گرا در این گونه تواریخ، از یک سو سیر تداوم سرزمینی، سیاسی و فرهنگی ایران را که مهم ترین شاخص های هویتی آن است بکاویم و از سوی دیگر نقش و جایگاه تاریخ نگاری محلی را به عنوان شعبه ای مهم در تاریخ نگاری ایرانی اسلامی مشخص کنیم.

هویت از زمانی شکل می گیرد که فرد از خود می پرسد «کیستم»؛ بنابراین مسئله هویت را می توان مسئله «معنا» دانست. در حقیقت انسان با پرسش از «کیستی» به دنبال پی بردن به معنای خود است؛ این معنا بر مبنای تشابه با آنهایی که مانند فرد هستند و تفاوت از غیر یا دیگرانی که مانند او نیستند شکل می گیرد. فارغ از جامعه ای خاص چون ایران، «حماسه ها و اسطوره های ملی» یکی از عناصر مهم هویتی و متمایزکننده جوامع به شمار می آیند. شاهنامه فردوسی به عنوان شناسنامه ملی جامعه ایرانی و دربردارنده بخش عمده ای از اسطوره ها، حماسه ها و تاریخ جامعه ایران همواره انتقال دهنده بخش عمده ای از عناصر هویت جامعه ایرانی تا به امروز بوده است. هویت ایرانی به معنای دلبستگی عاطفی و تعهد نسبت به میراث فرهنگی، میراث سیاسی و تبار مشترک ایرانی است. این نوشتار، معنای هویت ایرانی را با استفاده از روش تحلیل محتوا در داستان سیاوش از شاهنامه فردوسی جستجو کرده و به این نتیجه دست یافته است که هویت ایرانی در مقابل انیرانی بازشناسی می شود. در این داستان سایر مؤلفه های فرهنگی و تبار مشترک در لایه های بعدی هویت ایرانی جای می گیرند.

هویت جمعی شیوه مشترک در نحوه تفکر، احساسات و تمایلات یک گروه است. از نظرگاه مدرنیستی، مبتنی بر نظریه کنش متقابل نمادین، هویت جمعی نوعی احساس تعلق، انتساب و تعهد نسبت به گروه را در بین اعضای اش برمی انگیزد و فرایند خود شناسایی کنشگران اجتماعی و بازتاب نگرش دیگران نسبت به خود را میسور می کند. هویت ایرانی نوعی هویت جمعی است که از سطحی کلان تر از هویت های خُرد اقوام ساکن در سرزمین ایران برخوردار است و عناصر آن طی تاریخی چندهزار ساله شکل گرفته است. این مقاله با روش اسنادی، کتابخانه ای و هم چنین با استفاده از روش تحلیل محتوی به بررسی هویت ایرانی در شعر کردی پرداخته و براساس پیشینه، اهداف و مبانی نظری هویت ایرانی ابعاد «زبان فارسی، فرهنگی اجتماعی، سرزمین، سیاسی و دین» را به عنوان مقوله های هویت ایرانی در نظر گرفته و برای آنها واحدهای تحلیل طراحی کرده است.

شواهد تاریخی فراوانی درباره درک هویت ایرانی در میان ایلات و طوایف در دوره قاجار ارائه شده است. ایلات و طوایف ایران از طریق نظام تبادل شفاهی فرهنگی با سنت های گوناگون هویت بخش ایرانی ارتباط برقرار کرده اند. چنین زمینه هایی موجب می شد که این جوامع در غیاب ارتش و سازمان نظامی مدرن، مهم ترین نیروی سپاهی دفاع از مرزها را شکل دهند؛ اما به رغم این موضوع، وجود همگرایی درونی در جوامع طوایفی و ایلیاتی، تنوع، تفاوت ها و تمایزات میان آنها، فقر فرهنگی و بی سوادی فراگیر، مقاومت شدید این جوامع در برابر رویکرد نوسازی حکومت پهلوی و تنش های قبیلگی و طایفگی وسیعی که در این خصوص رخ داد، تحلیلگران مسائل هویت را به طرح کردن شواهدی برای تائید این فرضیه تشویق کرد که ایلات و طوایف ایران، نیروهای اجتماعی دولت ستیز و ضدملّی و فاقد عنصر آگاهی و علایق هویتی ایرانی بوده اند. چنین وضعیتی باعث می شود که موضوع رابطه ایلات، طوایف و هویت ایرانی  ما را در برابر این پرسش قرار دهد که آگاهی طوایف و ایلات در دوره قاجاریه، درباره هویت ایرانی خویش چگونه بوده است؟ این پژوهش می کوشد از طریق مطالعه تاریخی موضوع پاسخی برای این پرسش بیابد.

در باب الگوهای بدیل پیشرفت کنکاش های علمی بسیاری صورت گرفته است، اما یکی از حوزه های مغفول، حوزه ارتباط وثیق هویت با الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت می باشد. از این رو، بیان الگویی از هویت متناسب با روح جامعه ایرانی که زمینه ساز شکل گیری هویتی واحد، انسجام ملی و نهایتاً پیشرفت می شود، امری ضروری است. با این تفاسیر، سؤال اصلی مقاله این است که الگوی هویتی متناسب با الگوی بومی پیشرفت در قانون اساسی ج.ا.ایران دارای چه ابعاد و شاخص هایی است؟ دستاوردهای تحقیق نشان از این دارد که الگوی هویتی مطلوب در قانون اساسی، ترکیبی از سه بُعد هویت اسلامی (با مؤلفه هایی چون ضوابط و اصول اسلامی یعنی قرآن و سنت، توسعه و تحکیم برادری اسلامی و تعاون عمومی بین مردم توسط دولت، دین اسلام و مذهب شیعه، توجه به امت اسلامی، اعتقاد به ولایت فقیه) هویت ایرانی (با مؤلفه هایی چون آمیختگی اسلام و ایران،زبان مشترک، خط مشترک، پذیرش فرهنگ ها ی محلی، پرچم کشور، معتبر شناختن تاریخ هجری شمسی، توجه به میراث فرهنگی و نفایس ملی ایران به عنوان دارایی های معنوی ملت، سرزمین مشترک) و هویت مدرن (با مؤلفه هایی چون استفاده از علوم و فنون و تجارب پیشرفته بشری، تربیت افراد ماهر برای رسیدن به توسعه و پیشرفت، تقویت روح بررسی،تتبع و ابتکار) می باشد که می تواند مسیر پیشرفت و تعالی مطلوب را در بستر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت سرعت بخشد. برای پاسخ به سؤال مقاله از روش تحلیل محتوا بهره گرفته می شود.

نقوش برجسته صخره ای یکی از مهم ترین یافته های مستند در مطالعات تاریخی و باستان شناختی به شمار می آیند. ضرورت مطالعه این مدرک باستان شناختی، بیشتر به دلیل برخورداری این نقوش از اطلاعات ارزشمند سیاسی، اجتماعی و فرهنگی یک دوره تاریخی است که در قالب نقوش و کتیبه ها برجای مانده اند. نوشتار حاضر می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که عوامل تأثیرگذار بر ایجاد نقوش برجسته و پیامدهای این اقدام شاهانه چه بوده است؟ رویکرد تحقیق، مطالعه تطبیقی و تاریخی است و در چارچوب نظری بر هوّیت فرهنگی ایرانی تاکید شده است و آن را مقوله ای تاریخی دانسته است. هم چنین در گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای بهره گرفته شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد شاهان قاجار با هدف یکپارچگی سیاسی ایران و بقای سلطنت خاندانشان و نیز تجدیدحیات هویت ایرانی، به ایجاد نقوش برجسته در مناطق شمالی، جنوبی و غربی ایران اقدام نمودند. بررسی نقوش برجسته ساسانی و قاجاری نشان می دهد که تشابهات موجود بیشتر به مفهوم اقتدارگرایی سیاسی محدود گردیده است. مهم ترین وجه افتراق این نقوش، بی توجهی به موضوعات مذهبی و مشروعیت دینی است که شاه را فارغ از حمایت نیروهای دینی و به شکلی مستبدانه به نمایش می گذارد.

نظام آموزش و پرورش در هر کشوری یکی از مهم ترین ارکان سازنده فرهنگ و هویت آن جامعه است، لذا تقویت فرهنگ و هویت ملی، نیازمند تقویت و تحول در نظام آموزش و پرورش است. بنابراین، سؤال اصلی مقاله به این قرار است که جایگاه هویت ملی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ج.ا.ایران چگونه است؟ دستاوردهای تحقیق نشان از این دارند که هویت ملی ایرانی موجود در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ج.ا.ایران، ترکیبی از سه بُعد هویت اسلامی (توحید، اصول و آموزه های اسلامی، حیات طیبه، عدالت، مهدویت و انتظار، امر به معروف و نهی از منکر، ولایت فقیه، حجاب)، هویت ایرانی (توسعه بومی، وحدت ملی، زبان فارسی، روحیه انقلابی و جهادی، میراث فرهنگی و تمدنی، سرود ملی و پرچم ملی، آمیختگی اسلام و ایران، سرزمین ایران) و هویت متجددانه (فناوری های نوین، رسانه، زبان خارجی) می باشد که می تواند موجبات همبستگی ملی را در میان دانش آموزان فراهم نماید که در این میان، لایه هویت اسلامی از برجستگی و تاکید بیشتری در این سند برخوردار است. برای پاسخ به سؤال مقاله از روش تحلیل محتوا بهره گرفته می شود.

هویت ملی پدید ه ای مدرن است که در بطن مدرنیته و الزامات جهان جدید پدید آمد. کشورهای تازه تأسیس جهت تداوم بقاء و مشروعیت خود نیاز به تکیه دادن بر پاره ای از سنت ها و میراث گذشتگان داشتند؛ اما در برخی از جوامع، این هویت و آگاهی ملی صرفاً محصول مدرنیته نبوده، ریشه در گذشته های دور دارد. به عبارت دیگر آگاهی به هویت و ملیت، مقدم بر شکل گیری جنش های «ملیت خواه» بود که خواستار «ملت سازی» بودند. بررسی دوره های ساسانی و صفوی و اقداماتی که در پیشینه دولت مداری ایران صورت گرفته است، اهمیت زیادی در مطالعات هویتی دارد. این پژوهش سعی دارد با بررسی مدلول های هویتی در طول تاریخ ایران نشان دهد که چگونه هویت ایرانی در عصر پیشامدرن شکل و تداوم یافت و به عنوان یک میراث به ایران معاصر منتقل شد. مطالعه و بررسی دوره های مذکور نشان می دهد که هویت ایرانی ارتباط مستقیمی با استقرار دولت مداری ایرانی داشته و به هنگام ضعف دولت در کشور، اندیشه هویت در بین نخبگان و دانشمندان استمرار می یافت. این تحقیق همچنان نشان می دهد که مفهوم وطن به عنوان یکی از ارکان هویت از گذشته های بسیار دور در اندیشه و سیاست ایران حضور داشت.

در این مقاله، مؤلفه های هویت ایرانی در کتاب های فارسی مقطع ابتدایی در سال تحصیلی 94- 1393 بررسی شده اند. هدف شناسایی میزان پرداختن به هویت ملی، دینی (اسلامی)، مذهبی (شیعی) و محلی در این کتاب ها بوده است. روش تحقیق تحلیل محتوا و حجم نمونه 246 مطلب درسی و 518 عکس در کتاب های اول تا ششم مقطع ابتدایی است. یافته ها نشان می دهد که در 61 درصد از کل مطالب و 1/52 درصد عکس ها، مؤلفه های هویتی وجود دارد. از این میزان در 4/51 درصد مطالب، مؤلفه های هویت ملی و در 3/43 درصد مؤلفه های هویت دینی (اسلامی) برجستگی داشته اند. هم چنین 7/50 درصد از عکس ها مرتبط با هویت دینی (به ویژه پوشش اسلامی) و 8/34 درصد مرتبط با هویت ملی بوده اند. گرچه سطوح هویتی بین هویت های خرد و کلان رعایت شده است، ولی پرداختن به هویت محلی بسیار ناچیز است.

هدف این مقاله بررسی چگونگی بازنمایی انگاره های هویت ایرانی در اندیشه ی ولی قلی شاملو در نگارش کتاب قصص الخاقانی است. عرصه ی تاریخ نگاری محمل مناسبی برای شناختِ برداشت ایرانیان از هویت خود در دوره های مختلف است. شاملو روایت گر دوره ی تثبیت هویت ایرانیان در نیمه ی دوم صفویان است. مقاله به دنبال پاسخ گویی به این پرسش است که انگار ه های هویت ایرانی در اندیشه تاریخ نگاری شاملو چگونه بازنمایی شده اند؟ بدین منظور با روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر واکاوی متنِ قصص الخاقانی، عناصر هویتی که بر ذهنیتِ شاملو در گزارش رخدادها اثر گذاشته را مورد ارزیابی قرار می دهیم. شاملو در روایت رخدادهای تاریخی زمان خود متأثرِ از بافت ِفرهنگی و گفتمان غالب دوره ی نگارشِ کتابش، با رجوع به حافظه ی جمعی ایرانیان به بازنمایی و ارائه ی روایت معناداری ازگزارش تاریخی اش دست زده است. حضورِ پررنگ عناصر هویت فرهنگی در متنِ رسمی قصص الخاقانی، پویایی وجوه فرهنگی هویت ایرانی را نشان می دهد.

مهم ترین ویژگی و وجه ممیزه تاریخ و فرهنگ ایران زمین، استمرار تاریخی آن در ادوار مختلف است. تمدن های باستانی مختلفی از آغاز تاریخ تا به امروز وجود داشته اند؛ اما کم تر تمدنی را می توان سراغ داشت که به زندگی و پویایی خود از هزاران سال پیش تاکنون ادامه داده باشد. تمدن یونان با تمام عظمت و اهمیت، تنها محدود به یک دوره باستانی شد و سپس از بین رفت و درنهایت به بخشی از امپراتوری های دیگر تبدیل شد؛ اما تمدن ایرانی با ماهیت آریایی خود در هر دوره به نحوی زندگی خود را ادامه داده است و به رغم این که دستخوش تغییراتی شده اما همچنان هسته سخت خود را حفظ کرده است. یکی از دلایل این استمرار تاریخی، سنت دیوانی و دولت مداری در ایران بود که همواره از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و بخش مهمی از ایده ایرانشهری را تشکیل می داد. در این نوشتار به چگونگی استمرار ایده ایرانشهر در دوره نادری و با تمرکز بر تاریخ نگاری درباری خواهیم پرداخت. بررسی تاریخ درباری با این فرض مورد تأکید است که به نظر می رسد این دست از نوشته ها، به اراده و سلیقه پادشاه و جریان اصلی قدرت نزدیک تر بوده اند. پژوهش حاضر با ماهیت بنیادی و روش توصیفی تحلیلی سعی دارد با استفاده از منابع کتابخانه ای به این پرسش پاسخ دهد که چه تصوری از ایده ایرانشهری در عصر نادرشاه وجود داشت. نتایج نشان می دهد که اندیشه ایرانشهری در ساحت نظر پررنگ بود اما در عمل و حوزه دولتداری و اداره رگه های کمرنگی از آن دیده می شد.

جامعه ی ایرانی در قرن بیستم تصویری از هویت اسلامی، ایرانی و مدرن است. هدف از مطالعه ی حاضر ساخت و اعتباریابی آزمون تداعی ضمنی (IAT) برای اندازه گیری هویت های اسلامی، ایرانی و مدرن است. سؤال اصلی این پژوهش این است که آیا ابزار طراحی شده از روایی و اعتبار مناسبی برای سنجش هویت های اسلامی، ایرانی و مدرن برخوردار است؟ طرح تحقیق این مطالعه از نوع علّی مقایسه ای و جامعه ی آماری آن دانشجویان 19 تا 30 ساله ی دانشگاه های شهر تهران است. ابتدا نمونه ای متشکل از 100 دانشجو جهت رواسازی آزمون تداعی ضمنی و در گام بعدی نیز 80 دانشجوی دیگر آزمون تداعی ضمنی تهیه شده، مقیاس افسردگی، اضطراب و تنیدگی (DAS-21) و پرسشنامه های هویت اسلامی، ایرانی و مدرن را تکمیل کردند. نتایج نشان دهنده ی روایی بالای آزمون تداعی ضمنی و هم چنین پایایی بالای پاسخ شرکت کنندگان به این آزمون بود.

هویت یکی از مفاهیم مهم در حوزه ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی است. هویت ملی، به احساس تعلق به سرزمینِ بزرگتر و در محدوده ای خاص می پردازد. مقوله ی حفظ هویت ملی (و هویت ایرانی) به یکی از مسائل و موضوع های مهم در حوزه ی مطالعات علوم انسانی امروز کشور تبدیل شده است. سینما یک رسانه ی تأثیرگذار و محملی مناسب برای بازنمایی هویت ملی در یک جامعه است. این تحقیق در پی آن است که مؤلفه های هویت ملی (هویت ایرانی) را که در فیلم های علی حاتمی به صورت نشانه های گوناگونی بازنمایی شده است، شناسایی و کشف کند. فیلم سینمایی «مادر» به عنوان مطالعه ی موردی انتخاب شده است. از روش پژوهشی تحلیل نشانه شناختی برای تحلیل این فیلم استفاده شده است. مهم ترین نتیجه این تحقیق نشان می دهد که در فیلم «مادر» مضامین و شاخص های سیاسی، اجتماعی، تاریخی و زبانیِ هویت ملی، از طریق رمزگان های اجتماعی، فنی و ایدئولوژیکی بازنمایی شده است. سه سبک نشانه شناختی مهم که در رمزگان های تحلیل شده این فیلم وجود دارد عبارتند از: مادر که در این فیلم القا کننده یِ وطن است، بازگشت به اصالت و ادبیات اصیل ایرانی و با هم بودن و زندگی جمعی.

هویت، سازوکاری است که به صورت شکلی از آگاهی متبلور می شود و در جامعه، نوعی انسجام و همبستگی ایجاد می کند. هویت ملی، مجموعه ای از گرایش های مثبت نسبت به عوامل و عناصر و الگوهای هویت بخش و یکپارچه کننده در سطح یک کشور، به عنوان یک واحد سیاسی است. هدف این نوشتار شناسایی مؤلفه های هویت اسلامی و ایرانی در اندیشه آیت الله خامنه ای و بررسی چگونگی ارتباط مؤلفه ها و هم چنین تأثیرات عملی رابطه مؤلفه ها در دیدگاه ایشان است. نتایج تحقیق نشان می دهد مؤلفه های تشکیل دهنده هویت اسلامی در اندیشه ایشان شامل اعتقادات، ارزش های اسلامی، اعیاد اسلامی و مراسم و مناسک اسلامی و مؤلفه های هویت ایرانی نیز شامل زبان فارسی، سرزمین، تاریخ، عید نوروز، پوشش و معماری ایرانی است. فراتر از آن، این مؤلفه ها در کنار هم و آمیخته و همساز با هم قرار دارند و در ایجاد انسجام در بین اقوام، اقتدار ملی و تشکیل تمدن نوین اسلامی، هر دو بخش را تأثیرگذار می دانند.

هدف اصلی این مقاله، ارائه مدلی تحلیلی از فرآیند ساخت معنای هویت ملی نزد ایرانیان است. فرض اصلی در این مقاله آن است که منبع معنایی هویت ملی را حافظه جمعی شکل می دهد، که از طریق ساخت روایت جمعی، انسجام لازم را برای تداوم طی زمان پدید می آورد. به این ترتیب، نیروی اجتماعی که فردی ایرانی را به ملت ایران پیوند می دهد حافظه جمعی است که در شکل روایت های جمعی به هویت ایرانی شکل می دهد. برای ساخت مدل نظری تحقیق از تلفیق رویکردهای نظری حافظه جمعی هالبواکس، هویت راویی ریکور و هویت ایرانی اشرف استفاده شد. با کاربست این مدل، افزون بر فهم واقعیت اجتماعی سیر تکوینی هویت ایرانی، تفسیر جدیدی از آخرین یافته های تجربی موجود در زمینه احساس هویت ملی در میان ایرانیان به دست آمد. نتایج این تحقیق نشان داد که امروزه در جامعه، معنا و درک مشترک از ایرانی بودن و به عبارتی هویت ایرانی در قالب روایتی تاریخی نگر است. در این روایت نمادها، اسطوره ها و خاطرات جمعی، به عنوان میراث نمادین مردم مناطق مختلف ایران در ساخت هویت ملی مدرن ایرانی بازپیکربندی می شوند.