سند تحول

بشر امروزی برای رویارویی مؤثر با چالش های علمی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی نیازمند تربیتی است که بتواند با شناخت توانایی های افراد و هدایت آن ها در جهت توسعه کامل استعداد خود زمینه های توسعه پایدار را فراهم نماید. سند تحول بنیادین آموزش وپرورش مهم ترین خط مشی در نظام آموزش وپرورش کشور ماست که در راستای سند چشم انداز 1404 برای تحقق ایرانی توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین الملل حرکت می کند. از سویی مدرسه به عنوان کانون تربیت و محیط یادگیری رسمی در سند تحول بنیادین مورد توجه جدی است.مدرسه به عنوان نهادی اجتماعی باید دانش آموزان را با چکیده سرمایه فرهنگی آشنا سازد، به طوری که بتوانند این میراث فرهنگی را بشناسند، در آن سهیم شوند و به سهم خود آن را گسترش دهند. ازاین رو مطالعه حاضر که صرفاً یک مطالعه توصیفی تحلیلی- استنباطی است، با استفاده از منابع موجود (سایت ها، مجلات، کتاب ها و ...) باهدف بررسی نقش عوامل تأثیرگذار بر مدرسه در سند تحول بنیادین در افق چشم انداز انجام شد. پژوهش حاضر به این نکته تأکید دارد که پیاده سازی و توجه متمرکز درست بر عوامل تأثیرگذار بر مدرسه زمینه تحول را ایجاد خواهد نمود.

هدف پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کتاب درسی هدیه های آسمان پایه ششم ابتدایی (تألیف1391) و میزان انطباق آن با مبانی قرآن کریم و سند تحول بنیادین آموزش وپرورش است. روش پژوهش تحلیل محتوا از نوع توصیفی است و فرمت های تحلیل محتوا مورد تأیید سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی قرار گرفته است. جامعه آماری پژوهش کتاب درسی هدیه های آسمان پایه ششم دوره ابتدایی بوده و نمونه آماری نیز کل جامعه در نظر گرفته شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش آمار توصیفی استفاده شده است.  نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد از 33 هدف تدوین شده در این کتاب، به ترتیب، 45/5 درصد اهداف چند بخشی، 4/24 درصد اهداف صحیح ، 2/15 درصد اهداف چند سطحی و همچنین از بین حوزه های یادگیری، به حیطه شناختی به خصوص به طبقه دانش، بیش از سایر حیطه ها و طبقات یادگیری توجه گردیده و ارجاع به آیات قرانی مطلوب بوده است. در نهایت با عنایت به سند تحول بنیادین آموزش وپرورش، اهداف تدوین شده در کتاب مذکور، در محورهای جدول طراحی اهداف کتب درسی برای بعضی از اهداف تفصیلی برنامه درسی ملی به اهداف کمتری اشاره شده و یا به کلی محتوا و اهدافی در کتاب منظور نشده است.

 هدف اساسی این پژوهش، تعیین شاخصه های سند تحول در سطح مدرسه  از منظر بومی در مدل مدرسه محوری بود.پژوهش با توجه به هدف، کاربردی و به لحاظ  ماهیت ، توسعه ای و به شیوه آمیخته(کیفی و کمی) بود.ابتدا با رویکرد کیفی به واکاوی و تحلیل تمامی مدل های جهانی مدرسه محوری و سپس از روش کمی و پیمایشی استفاده شده است.تمام مدیران مقطع ابتدایی مدارس استان بوشهر(۴۸۷نفر)  جامعه آماری و طبق جدول مورگان وبه شیوه نمونه گیری تصادفی ۲۱۷نفر نمونه انتخاب گردید.نتایج حاصل از یافته های پژوهش نشان می دهد که شاخصه های سند تحول بنیادین در سطح یک مدرسه با تمام  ویژگی های جزیی تحقق حیات طیبه ،کانون عرضه و خدمات و فرصتهای  تعلیم و تربیت ،زمینه ساز درک و اصلاح  موقعیت توسط دانش آموز با توجه به مولفه های مدرسه محوری بومی در وضیعت مطلوب  می باشد. تمرکز بر ظرفیت های بومی وارزیابی اثربخشی آن  نشان از صحت مدل طراحی شده، عوامل و مولفه های آن منطبق با سند تحول می باشد.

هدف از این پژوهش، بررسی وضعیت موجود و مطلوب برخورداری از مهارت های مرتبط با ساحت های شش گانه در معلمان ابتدایی معلمان ناحیه های 1، 3 و 4 اصفهان بود. روش پژوهش توصیفی – پیمایشی بوده، جامعه آماری شامل 1969 نفر از معلمان ناحیه های 1، 3 و 4 اصفهان بود که تعداد 170 نفر به عنوان نمونه مورد مطالعه از طریق فرمول حجم نمونه کرجسی و مورگان و به صورت نمونه گیری متناسب با حجم انتخاب شده اند.  ابزار جمع آوری اطلاعات یک پرسش نامه  محقق ساخته در مورد مهارت های مرتبط با ساحت های شش گانه که شامل شش خرده مقیاس : مهارت های مرتبط با ساحت های عبادی، اجتماعی، زیستی، علمی -فناوری، اقتصادی- حرفه ای و زیباشناسی (محقق ساخته) که با مقیاس پنج درجه ای لیکرت ساخته شده اند، استفاده شد. در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل داده ها  از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. یافته های حاصل از پژوهش نشان داد که بین وضعیت موجود و مطلوب برخورداری ازمهارت های مرتبط با ساحت های شش گانه تفاوت وجود دارد. در این راستا بهبود کیفیت مهارت های مرتبط با ساحت های شش گانه سند تحول بنیادین زمینه بهبود مهارت های فراگیران را مهیا می سازد، بومی سازی و دانش افزایی تجربی زمینه تحقق شاخص های ساحتهای شش گانه را تسهیل می سازد.

بررسی رفتارهای پرخطر که پیامدهایی ناگوار برای زندگی، سلامتی و رشد روانی و اجتماعی نوجوان به همراه میآورند، دارای اهمیت است. برخی از این پیامدها عبارتاند از: بیماریهای روانی مانند افسردگی (گلدستین، والتون، کانینگهام، تروبریج و مایو2007)، ایدز و بیماریهای جنسی (مارکوییز و گالبن، 2004)، انگیزه پایین تحصیلی و شکست تحصیلی (جنیس، 2002) و درگیری در جرائم گوناگون. مصرف مواد مخدر، خشونت و رفتارهای جنسی عامل بسیاری از مرگ و میرهای سنین نوجوانی و اوایل بزرگسالی محسوب میشوند (لیندربرگ، بوگس و ویلیامز، 2000). گازمن و بوش (2007) نیز چند عامل را که نوجوانان را مستعد رفتارهای پرخطر میسازد، شناسایی کردهاند: در سطح فردی، کسانی که از تواناییها آگاهی ندارند، کسانی که عزت نفس پایینی دارند، کسانی که در گروههای منفی همسالان عضویت دارند، و کسانی که تعهد مدرسهای ضعیفی دارند. عوامل دیگری مانند ارتباط والد فرزندی ضعیف، نظارت والدینی ضعیف (مانند والدینی که از محل نوجوانان خود بیخبرند) و فقدان حمایت خانوادگی نیز مطرح هستند. شگفتانگیز نیست، وقتی والدین خودشان به رفتارهای پرخطر اشتغال دارند، نوجوانان نیز به رفتارهای پرخطر دست بزنند. با وجود جو مدرسهای ضعیف، وضعیت اقتصادی اجتماعی ضعیف، و فقدان یا ضعف روابط اجتماعی، نوجوانان بیسرپرست در خطر بیشتری برای داشتن رفتارهای منفی هستند. جلوگیری از علل و عوامل و بروز این آسیبها به برنامهریزی نهادهای مرتبط با کودکان و نوجوانان در آموزشوپرورش نیاز دارد. تدوین پیشنویس سند پیشگیری از آسیبهای اجتماعی دانشآموزان شاید با همین احساس مسئولیت شکل گرفت. یکی از راههای پیشبینی شده در این سند آموزش اصول مهارتهای زندگی در مدرسه و توسط معلمان است. بیشتر تحقیقات حاکی از آن هستند که آگاهی از مهارتهای زندگی و آموزش آن در پیشگیری از آسیبهای اجتماعی نقش مهمی دارد. این مقاله سعی دارد که به نقش اموزش و پرورش و مدارس و معلمان در کاهش اسیب های اجتماعی بپردازد . لذا به بیان اسیب های اجتماعی وسپس به نقش مدارس در کاهش این اسیب ها خواهیم پرداخت.

در تمامی کشورها و نظام های حقوقی، حق تربیت از جایگاه ویژه ای برخوردار است و برای دولت ها و خانواده ها تکالیف خاصی درپی دارد. برای پیگیری و اجرای این حق (به خصوص درمورد کودکان)، کشورهای مختلف درقالب اسناد و قوانین داخلی، منطقه ای و بین المللی به اشکال مختلف، برای خود و سایر عوامل مؤثر ایجاد تعهد می کنند. در جمهوری اسلامی ایران اجرای این حق، همواره درقالب قوانین و دسورالعمل های خاصی در دستور کار بوده اما از سال 1390 مبتنی بر سند تحول بنیادین پیگیری می شود. ازآنجاکه از تصویب این سند اساسی، تنها چند سالی می گذرد و بررسی دقیق ابعاد مختلف سند برای اطمینان از ابعاد مختلف کارشناسی آن ضرورت دارد، در این نوشته تلاش شده است ضمن بررسی دقیق پشتوانه فقهی و حقوقی سند تحول، حتی المقدور پیشنهادهای اصلاحی ارائه شود. نتایج این پژوهش که به شیوه کتابخانه ای- تحلیلی انجام شده، نشان می دهد که در این سند، توجه به بیان عناوین کلی مبانی حقوقی، تبیین تکالیف بخش دولتی از مزایای این سند است، اما عدم انسجام در مطلب، عدم استفاده از منابع اصلی مثل فقه شیعه و قانون مدنی، تداخل دایره حقوق و تکالیف و طرح مطالب حقوقی در سایر بخش ها و روشن نبودن وظایف نهادهای خارج از دولت (مثل خانواده) ازجمله اشکالات این بخش از سند تحول است. به نظر می رسد رفع این اشکالات، غنای علمی و قابلیت دفاع و ضمانت اجرایی سند را بالا می برد. پیشنهاد می شود درجهت اصلاح سند (براساس بند سوم از فصل هشتم سند تحول) مبانی فقهی و حقوقی در دو بخش مجزا، تنظیم و پس از رفع اشکالات مطروحه به صورت مستقل در سندهای فلسفه تربیت و فلسفه تربیت رسمی و عمومی ارائه شود.

هدف از این پژوهش تطبیق سند تحول بنیادین آموزش وپرورش جمهوری اسلامی ایران با اندیشه های تربیتی خواجه نصیرالدین طوسی از جنبه های انسان شناختی، معرفت شناختی و دین شناختی است. روش تحقیق در پژوهش حاضر با در نظر گرفتن موضوع و محور تحقیق، تحلیل محتوای کیفی است. حوزه پژوهش، متون، پژوهش های انجام شده و اسناد مربوط به مبانی، اصول، اهداف و مؤلفه های مؤثر در تعلیم وتربیت بوده که از منابع موجود در نظام تعلیم وتربیت اسلام استخراج گردیده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که سند تحول بنیادین در بخش هایی با نظرات تربیتی خواجه نصیرالدین همخوانی دارد و چنین استنباط می شود که بین این دو افتراقاتی نیز وجود دارد. در حوزه انسان شناختی سند تحول همچون آراء تربیتی خواجه نصیر، در مقوله هایی مانند قدرت و اختیار، مرکب بودن انسان، باور به حیات ابدی و نیروی تعقل و خردورزی دیدگاهی یکسان دارد. اما با وجود چنین اشتراکات، تفاوت هایی نیز وجود دارد. در حوزه معرفت شناسی سند تحول در این حوزه با آراء تربیتی خواجه نصیرالدین دیدگاهی یکسان دارد. باوجوداین همانندی، آراء تربیتی خواجه نصیر معرفت حقیقی را ادراک معقولات می داند ولی سند تحول معرفت حقیقی را از طریق وحی و الهام امکان پذیر می داند. در حوزه دین شناسی سند تحول همچون آراء تربیتی خواجه نصیرالدین، وحی را مهم ترین راه کسب معرفت می داند.

هدف:  هدف این پژوهش، اعتبار سنجی الگویی برای تحقق و بالندگی عشق و نقش آن در تربیت عاطفی از منظر فیلسوفان اگزیستانسیالیسم و نقد آن بر مبنای آرای اندیشمندان مسلمان برای سند تحول در نظام آموزش و پرورش است. روش پژوهش: روش پژوهش حاضر، آمیخته است که در بخش اول با استفاده از سندکاوی به استخراج عامل ها و مولفه های مرتبط با موضوع پژوهش در  آثار فیلسوفان اگزیستانسیالیسم پرداخته و در مرحله دوم با استفاده از روش دلفی ، با 10 نفر از خبرگان عرصه تربیتی مصاحبه به عمل آمد و نظرات آن ها در خصوص شاخص های استخراج شده در طراحی و اعتبار سنجی الگوی تحقق و بالندگی عشق و نقش آن در تربیت عاطفی از منظر فلسفه اگزیستانسیالیسم و و اندیشمندان مسلمان گردآوری شد. یافته ها: بر اساس مدل استخراج شده، عوامل عشق مسیحی (الهی)، وظیفه محوری، نفی عشق طبیعی، نفی خودپرستی، عشق به دیگری.، عشق الهی، وحدت وجودی، آگاهی،نادیده گرفتن ظواهر اغفال کننده، بیرون آمدن از خود، عشق به نمود خدا در دیگری در قالب پرسشنامه و در چندین مرحله مورد ارزیابی خبرگان قرار گرفت. نتیجه گیری: نتایج تحلیل فازی نشان داد که؛ با توجه به آنکه اختلاف میانگین ها بیش از 2/0 است، یک بار دیگرمراحل توزیع پرسشنامه و میانگین نظرات خبرگان محاسبه شد و از آنجایی که اختلاف میانگین پرسشنامه سوم و چهارم به زیر 2/0 رسیده بود؛ بنابراین می توان نتیجه گرفت که اجماع خوبی بین نظر خبرگان وجود دارد و نتایج 4 مرحله انجام فرآیند دلفی فازی اطمینان دقت و صحت نتایج را به اثبات می رساند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر روابط علم، فناوری، جامعه ومحیط زیست بر درک دانش آموزان با استفاده از رویکرد  STSE در آموزش علوم تجربی مقطع ابتدایی صورت گرفته است. روش پژوهش حاضر توصیفی و از نوع تحلیل محتوای کمی بر اساس رویکرد STSE است که از طریق کمی سازی محتوا، استفاده از فراوانی و شاخص های عددی ابعاد مختلف محتوا و تحلیل آماری مجذور خی صورت گرفته است. نمونه آماری، کتاب علوم تجربی پایه پنجم ابتدایی است.این رویکرد دارای شش جریان است. نتایج حاکی از آن است که مباحث موجود درکتاب علوم پنجم ابتدایی تا حدودی منطبق براین جریان ها است.  جریان طراحی 59.06 درصد و جریان استدلال منطقی 25/14 درصد،جریان عدالت محور5/84 درصد، جریان فرهنگی_اجتماعی 4/87 درصد، جریان ارزش محور4/48 درصد و در کمترین مقدار ، جریان تاریخی،  0/58 درصد از جریانهای رویکرد STSE را در کتاب علوم تجربی پنجم ابتدایی به خود اختصاص داده اند.  اگر چه این کتاب در جریانهای طراحی و استدلال منطقی، نمره قابل قبول دریافت می کند،  ولی در مورد جریانهای  تاریخی و ارزش محور و فرهنگی با وضعیت مطلوب فاصله دارد.  اگر با عملکرد حوزه علوم تجربی در برنامه درسی ملی(1391) به عنوان زیر نظام سند تحول بنیادین آپ. مقایسه گردد،  می توان نتیجه گرفت که دانش آموزان با مطالعه کتاب به بسیاری از اهداف این حوزه ها دست نمی یابند

علم و دانش در مقابل جهل و نادانی چراغ راه انسان بوده و از مهمترین زیرساختهای سعادت انسان بلکه تعالی همه جانبه کشور است و از همین رو به تعبیر مقام معظم رهبری مسأله فرهنگ و تعلیم و تربیت، مسأله اوّل در نظام ما است.  خیر دنیا و آخرت با علم و دانش قرین بوده، لذا در اسلام دانش پژوهی، البته همواره با ترسیم آداب آن مورد تأکید بوده است. نوشتار پیش رو تحقیقی است با مطالعه اسنادی و به روش توصیفی که به شاخصه های دانشجویی و دانش پژوهی براساس کتاب منیه المرید شهید ثانی(م965ق) و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به عنوان راهبردی ترین سند بالادستی نظام جمهوری اسلامی ایران در زمینه آموزش و پرورش اختصاص یافته است. از مهمترین شاخصه های دانشجویی و دانش پژوهی می توان به این موارد اشاره کرد: نیت ناب و پالودن دل از بدی ها؛ استفاده از فرصتهای پیش رو برای تحصیل؛ زدودن موانع تحصیل و دلبستگی های مادی؛ اجتناب از افراد سطحی نگر و معاشرتهای ناسالم؛ جدیت، پویایی، بلند همتی و اولویت بندی در دانش پژوهی.

هدف اصلی این پژوهش، نقد و مقایسه انسان فرهیخته سند تحول از منظر ابن سینا بوده و برای دستیابی به این هدف، از روش پژوهش تطبیقی بهره گرفته شده است. مبانی فلسفی تربیت و ویژگیهای هر دو دیدگاه درباره انسان فرهیخته به طور تفصیلی و در قالب عناوین متعدد مطرح شده و مورد مقایسه قرارگرفته است. بررسی مواضع خلاف و وفاق نشان داد که مبانی فلسفی تربیت در هر دو دیدگاه با توجه به دین اسلام شکل گرفته است، در نتیجه در هر دو دیدگاه بنیانهای نظری در تربیت انسان فرهیخته آموزه های دینی و قرآنی است. بررسی مبانی فلسفی تربیت در هر دو نظام تربیتی نشان داد که تصویر انسان فرهیخته را نمی توان تنها ذیل مبحث مبانی انسان شناسی مشاهده کرد. در هر دو دیدگاه، هدف غایی از تربیت انسان فرهیخته رسیدن به قرب الهی ذکر شده است. از وجوه اشتراک انسان فرهیخته سینوی و سند تحول می توان به ویژگیهایی همچون نگرش غیرابزاری به دانش، حرفه گرایی و اجتماعی بودن اشاره کرد و همین طور از وجوه افتراق آنها ویژگیهایی همچون تعقل، اراده و اختیار و ابعاد تربیت قابل ذکر است. در نظام تربیتی سینوی تربیت عرفانی نقشی برجسته دارد. با توجه به امکان به کارگیری آرای ابن سینا در مورد انسان فرهیخته در نظام آموزشی ضروری است که در بازنگری و اصلاح مبانی نظری سند تحول نقاط اشتراک مورد توجه قرار گیرد.

امروزه آموزش برای صلح، در کنار رشد و توسعه پایدار، برابری، حقوق بشر و اهداف مربوط به آن، نقش بسیار مهمی را ایفا می کند. در واقع انسان ها باید خود را به عنوان جزئی از یک اجتماع مردمی آرام و صلح طلب بدانند و از طریق گفت وگو و مذاکره، به مشارکت و همکاری بپردازند؛ چنین دستاوردی تنها از طریق آموزش صلح به صورت نظام مند امکان پذیر خواهد بود. هدف اصلی این پژوهش، بررسی و تحلیل محتوای کتاب های درسی علوم اجتماعی دوره ابتدایی قبل و بعد از سند تحول بنیادین بر مبنای مؤلفه های هفت گانه آموزش صلح یونسکو (1999) بوده است. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و بر مبنای روش کیفی_کمّی و با استفاده از تحلیل محتوای قیاسی مایرینگ انجام شد. یافته های پژوهش نشان داد که در کتاب های قبل از سند مؤلفه های بین المللی گرایی، دموکراسی و حفظ فرهنگ ها بیشتر از بقیه مؤلفه ها مورد توجه و اهمیت بوده، ولی مؤلفه خود و دیگری کمترین اهمیت را داشته است، در حالی که این مؤلفه در کتاب های بعد از سند، از بیشترین توجه و اهمیت برخوردار شده است. این پژوهش می تواند به مسئولان نظام آموزش و پرورش یادآوری کند که نسبت به افزایش فراوانی مؤلفه های صلح یونسکو در محتوای این کتاب ها اهتمام ورزیده و طبق مدل رودخانه ای برانتمایر، هر یک از مؤلفه ها به طور متوازن در بین پایه ها توزیع شوند؛ تا فراگیران با شناخت خود، همدلی و احترام نسبت به هم و با رعایت برابری و عدالت و بیان آزادانه عقاید خود با دیگران به صورت مؤثر و سازنده ارتباط برقرار کنند.

هدف: این جستار با هدف بازشناسی مبناهای محیط گرایی و ذات گرایی در تربیت کودک در اندیشه سعدی و مقایسه با جایگاه همین مبناها در مبانی نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش انجام گرفت. روش و مواد: روش انجام مطالعه، کتابخانه ای بود که با مراجعه به منابع و اسناد مرتبط با موضوع انجام شد. اسناد مورد نظر به صورت نظری و هدفمند از دو اثر سعدی به نام بوستان و گلستان و مبانی نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش انتخاب گردید. واحد نمونه متناسب با مطالعات کتابخانه ای با مراجعه به اسناد انتخاب شده، باب های مربوط به تربیت در دو اثر گلستان و بوستان و متن مبانی نظری سند تحول انتخاب شد. داده ها با کمک فیش برداری و یادداشت برداری گردآوری و با استفاده از روش مرور و تحلیل متن، مورد واکاوی قرار گرفتند. یافته ها و نتیجه گیری: در فرایند گردآوری، تحلیل و مقایسه داده های استخراجی از متون در نهایت، سه رویکرد از هم تفکیک شد که مقوله ی تربیت را از زاویه متفاوتی بررسی کردند: دیدگاه ذات گرایی، دیدگاه محیط گرایی و دیدگاه تلفیقی(ذات گرایی/محیط گرایی). در نتیجه تحلیل ها مشخص شد که سعدی مقوله تربیت را از زاویه ی هر دو رویکرد مدنظر داشت و هر دو عامل (وراثت و محیط) را در چگونگی تربیت مؤثر می دانست. رویکرد کلی مبانی نظری سند تحول نیز همسو با نگرش سعدی یک رویکرد تلفیقی به مقوله تربیت داشت، هرچند در نهایت اراده ء فرد را تعیین کننده معرفی کرده است.