امور تربیتی

فعالیت های پرورشی در مدارس برای تربیت دانش آموزان انجام می شود و تفکر غالب آن است که این فعالیت ها به تربیت دینی و اخلاقی می انجامد. هدف این پژوهش آسیب شناسی این فعالیت هاست که می تواند راه را برای برنامه ریزان و مسئولان روشن کند. بدین منظور٢٧٣ نفر مربی پرورشیِ مقاطع گوناگون تحصیلی شهر شیراز در این پژوهش توصیفی مشارکت کردند که به شیوة تصادفی خوشه ای انتخاب شدند. ابزار استفاده شده، پرسش نامه ای ٥٦ گویه ا ی بود. روایی و پایایی پرسش نامه حاکی از مطلوبیت آن بود. برای پاسخ گویی به پرسش های پژوهش از آزمون های «اندازه گیری مکرر»، «تی تست» برای گروه های وابسته و مستقل و تحلیل «واریانس یک طرفه» استفاده شد. براساس نتایج به دست آمده، آسیب های موجود، برخاسته از ساختار، شیوة اجرا و انگیزش مادی و معنوی مربیان است. میان مقطع تدریس آزمودنی ها با دیدگاهشان دربارة ساختار، روش اجرای برنامه ها و انگیزش معنوی رابطة معنا دار وجود دارد. جنسیت و رَستة شغلی با هیچ یک از ابعاد ساختاری اجرایی، انگیزش مادی، نیروی انسانی و انگیزش معنوی رابطة معنا دار نداشت. متغیر سن با ابعاد یادشده رابطة معنادار نداشت و متأهلان درباره انگیزش مادی نگرش منفی تری داشتند.

طرح کرامت یکی از تجربه های مهم در زمینة تربیت ارزشی در نظام تربیت رسمی و عمومی ایران است؛ باوجود این، تاکنون آن چنان که باید و به طور دقیق، دربارة آن مطالعه نشده است. در این مقاله، این تجربة مهم در تربیت اخلاقی واکاوی و نقد شده است. برای این منظور، نخست با روش تحلیلی- توصیفی، چهارچوب نظری این طرح در چهار مؤلفة اهداف، محتوا، روش و مواد تحلیل و تشریح شده و سپس براساس تحلیل به عمل آمده، برخی ضعف ها و قوّت های طرح شناسایی شده است. این بررسی انتقادی برخی قوّت های این طرح را نشان می دهد: توجه به بستر فرهنگ دینی جامعه، تأکید بر انگیزش درونی، طراحی شبه برنامة درسی مستقل برای تربیت اخلاقی، نظم بخشی و تبویب مفاهیم ارزشی، و بهره گیری از ظرفیت و نقش تربیتی معلمان در تربیت اخلاقی. در عین حال، ضعف هایی نیز در آن دیده می شود که عبارت اند از: فقدان مبانی نظری تصریح شده و فقدان توجیه برای نظم موجود در ارزش های ارائه شده.

این پژوهش با هدف بررسی تأثیر اجرای برنامة آموزش فلسفه به کودکان در رشد معنوی دانش آموزان دختر شهر اصفهان در سال تحصیلی 93-94 انجام شده است. روش پژوهش از نوع شبه آزمایشی با پیش آزمون- پس آزمون و گروه گواه است. جامعة آماری پژوهش، دانش آموزان دختر ردة سنی دوازده تا چهارده سال شهر اصفهان است که از طریق روش نمونه گیری خوشه ای، از میان دو مرکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شهر اصفهان به صورت تصادفی انتخاب شدند: یک مرکز به عنوان گروه آزمایش و مرکز دیگر به منظور گروه گواه. سپس از هریک از این مراکز، پانزده دانش آموز به صورت تصادفی انتخاب، و در دو گروه آزمایش و گواه جایگزین شدند. هر دو گروه پرسش نامة سنجش معنویت هال و ادواردز (1996) را تکمیل کردند (آلفا کرونباخ 89/0) و سپس برنامة آموزش فلسفه به کودکان گروه آزمایش به مدت پانزده جلسة یک ساعته، هر هفته دو جلسه، آموزش داده شد. به گروه گواه آموزشی در این زمینه داده نشد. در پایان دوره، هر دو گروه مجدد پرسش نامة مذکور را تکمیل کردند. برای تحلیل داده ها در سطح آمار توصیفی از میانگین و انحراف معیار، و در سطح آمار استنباطی از تحلیل کواریانس چندمتغیره بهره گرفته شد. یافته ها به طور کلی نشان داد برنامة آموزش فلسفه به کودکان در رشد معنوی فراگیران اثرگذار است. دربارة زیرمقیاس های رشد معنوی نیز باید گفت اجرای این برنامه به رشد آگاهی از وجود خداوند، کاهش ناامیدی، بزرگ نمایی و بی ثباتی در رابطه با خدا منجر می شود؛ اما در دو مؤلفة پذیرش واقعی و توان مدیریتی، برنامة فوق بر گروه آزمایش مؤثر واقع نشد. بنابراین، بااینکه برنامة نام برده در برخی ابعاد رشد معنوی معنادار نبود، به طور کلی و با درنظر گرفتن تمام جوانب می توان نتیجه گرفت که با اجرای برنامة آموزش فلسفه به کودکان می توان رشد معنوی دانش آموزان را ارتقا داد.

هدف از پژوهش حاضر بررسی وضعیت نهاد امور پرورشی بر اساس مبانی معرفت شناختی آن است ْ ٌ. پرسش اصلی تحقیق این است که تأسیس این نهاد بر کدامین پیش فرض ها و مبانی معرفتی استوار بوده است؛ و اینکه این پیش فرض ها تا چه میزان قابل دفاع هستند؟ این نوشته بر این است دو پیش فرض اساسی مبنای تأسیس این نهاد بوده است که عبارتند از:1- استقلال حوزه های دانشی از حوزه های ارزشی، 2- استقلال مبادی دانشی، عاطفی و ارادی رفتار. بر اساس پیش فرض اول، در حوزه ی دانش آنچه مدنظر است واقعیت هاست، ولی حوزه ی ارزش ها مربوط به بایدها و نبایدهای زندگی است و میان این دو حوزه شکاف منطقی وجود دارد. بر اساس این پیش فرض کار انتقال دانش به دانش آموزان ماهیتاً متفاوت و مستقل از کاری است که به پرورش بُعد ارزشی و روحی و معنوی دانش آموزان می پردازد. بر حسب پیش فرض دوم، ادراک، میل و اراده، به عنوان عامل های مسئول رفتار ، ماهیتاً از هم متمایز و نسبت به هم از استقلال برخوردارند. لذا نهادهایی که متکفل تقویت و پرورش این عامل ها هستند، متفاوت و از هم متمایز خواهند بود. یعنی بخشی از آموزش و پرورش مسئول حوزه ی دانش و بخشی دیگر، که در اینجا همان امور پرورشی خواهد بود، بر اساس پیش فرض اول مسئول حوزه ی ارزش ها ، و بر اساس پیش فرض دوم مسئول حوزه های عاطفه و اراده می شود. در رابطه با پیش فرض اول، این نوشتار با اعتقاد به درهم تنیدگی دانش و ارزش نشان می دهد که جدایی نهاد پرورشی از نهاد آموزشی نادرست است و بر آن است که نهاد آموزشی علاوه بر مسئولیت تعلیم دارای مسئولیت تربیت نیز می باشد. در رابطه با پیش فرض دوم نیز مقاله بر این است که ساحت های معرفت، میل و اراده در هم تنیده بوده و تربیت مستلزم درگیری همزمان هر سه این ساحت هاست. لذا، نظام آموزشی- یا نظام تربیتی- باید علم، اخلاق و عمل، یا عقل، احساس و اراده را توأمان در نظر گیرد.