کتاب درسی

" محتوای کتابهای درسی می‌تواند در شکل‌گیری دیدگاهها، بازخوردها و ارزشهای کودکان به شدت مؤثر باشد. این بررسی به منظور به تصویر کشیدن نقش زنان و مردان در کتابهای فارسی اول تا چهارم انجام شد. نتایج تحلیل محتوا نشان داد که : الف) 262 ارزش مثبت به مردان و 129 ارزش مثبت به زنان نسبت داده شده بودند، ب) 1266 و 507 جمله به ترتیب مشتمل بر مفاهیمی درباره مردان و زنان بودند. افزون بر آن، این مفاهیم بازخورد مثبت‌تری را نسبت به مردان در مقایسه با زنان ایجاد می‌کردند. می‌توان نتیجه‌ گرفت که کتابهای فارسی دورة ابتدایی بازخوردهای متفاوتی در کودکان، نسبت به مردان و زنان ایجاد می‌کنند و این بازخورد نسبت به مردان مثبت‌تر از زنان است. "

اکنون پنج دهه از شروع آموزش کتابداری و اطلاع رسانی به شکل رسمی در سطح دانشگاهی در ایران می گذرد. در طول این نیم قرن این رشته به ویژه در سالهای اخیر از رشد روز افزونی برخوردار بوده است. مقایسه ی تعداد مراکز آموزش کتابداری و اطلاع رسانی و انتشار کتاب در چند دهه ی گذشته و نیز مقایسه ی برنامه ها با سرفصل های آموزشی این حوزه خود شاهد این مدَعا ست.این پژوهش به منظور تعیین کتابهای منتشر شده کتابداری و اطلاع رسانی و همخوانی آنها با محتوای سرفصل مصوب دروس انجام شده است. روش بررسی: این پژوهش به روش پیمایشی- توصیفی ست. جامعه ی پژوهش کتابهای فارسی منتشر شده در زمینه ی کتابداری و اطلاع رسانی طی سال های 1384-1358 است. تعداد کتابهای موردبررسی 1258 عنوان کتاب می باشد. ابزار گردآوری اطلاعات شامل دو نوع وارسی نامه (سیاهه ی کنترل) بوده، و اطلاعات به دست آمده از وارسی نامه ها ، جهت پاسخگویی به پرسشهای پژوهش با استفاده از نرم افزار(Version14) SPSS تجزیه و تحلیل شد. یافته ها: انتشار کتاب در سالهای 64-1360 با(69) 52/5% دارای کمترین فراوانی،و در سالهای 84-1380 با 80/32درصد(410) دارای بیشترین فراوانی ست .در میان کلیه ی کتابهای کتابداری و اطلاع رسانی مورد بررسی؛ از نظر موضوعی "مراجع "با 36/57درصد(717) دارای بیشترین فراوانی و" آموزش کتابداری" با صفر درصداست. در طی سالهای مورد بررسی هیچ کتابی در این زمینه منتشر نشده است .درمیان کتابهای درسی مورد بررسی؛ ازنظر موضوعی "کتابخانه و کتابداری" (12/18درصد یا 27) بالاترین فراوانی را دارد. در مورد نوع کتابها ، کتاب های تالیفی با 92/57درصد(724) دارای بیشترین فراوانی و کتاب های ترجمه شده با 28/15درصد(191) دارای کمترین فراوانی هستند. کتابهایی که در بخش مرجع به عنوان ابزار استفاده می شوند با 88/46درصد(724) دارای بیشترین فراوانی و کتاب هایی که به عنوان ابزار نمایه سازی هستند با 04/1درصد(13) دارای کمترین فراوانی می باشند. در رابطه با همخوانی کتابهای منتشر شده با سرفصل مصوَب دروس مقاطع کارشناسی کتابداری واطلاع رسانی با40/46درصد دارای بیشترین همخوانی ودر کارشناسی کتابداری در شاخه ی پزشکی با 05/28درصد دارای کمترین همخوانی ست. نتیجه گیری: یافته های پژوهش نشان می دهندکه تولید کتاب در طی این چند سال روند افزایشی چشمگیری داشته ، اما وضعیَت نشر کتابهای درسی رشته کتابداری و اطلاع رسانی مناسب نیست و تنها تعداد محدودی از کتابهای رده ی z درسی می باشند، وبخشی از این تعداد نیز با سرفصل مصوب دروس انطباق کامل ندارد. کتابهای درسی مورد بررسی با سرفصل مصوَب دروس مقطع کارشناسی کتابداری واطلاع رسانی دارای بیشترین همخوانی وبا دروس کارشناسی کتابداری و اطلاع رسانی در شاخه ی پزشکی کمترین همخوانی را دارد. بنابراین مواردی چون نظارت و بازنگری در تدوین کتاب های درسی رشته کتابداری و اطلاع رسانی و تاکید بیشتر در جهت نگارش کتاب های درسی کتابداری و اطلاع رسانی در موضوعاتی که کمتر به آنها پرداخته شده است و بازنگری متناوب سرفصل مصوب دروس این رشته پیشنهاد می شود.

"در این پژوهش با هدف تحلیل میزان توجه کتاب های درسی دوره راهنمایی کشور به انواع مولفه های فرهنگ کار و ابعاد سه گانه نگرش مذکور (شناختی، عاطفی و رفتاری) شش سوال اصلی پژوهش مورد بررسی واقع شده است. پژوهش حاضر توصیفی و از نوع تحلیل محتوا و جامعه پژوهش نیز کلیه کتاب های درسی دوره راهنمایی تحصیلی چاپ سال 81-82 بوده است. از جامعه مذکور پانزده کتاب آموزش حرفه و فن، تعلیمات اجتماعی، فرهنگ اسلامی (تعلیمات دینی)، ادبیات فارسی و علوم تجربی پایه های اول، دوم و سوم (جمعا 15 کتاب) با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده است. ابزار اندازه گیری، چک لیست تحلیل محتوای محقق ساخته بوده و یافته های پژوهش نیز با بهره گیری از شاخص آماری توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. عمده ترین یافته های پژوهش از این قرار است: 1-در مجموعه کتاب های دوره راهنمایی به ترتیب در کتاب حرفه و فن از 171 مرتبه توجه به مولفه های فرهنگ کار، تنها در 31 درصد موارد به همه ابعاد نگرش فرهنگ کار توجه شده است. فرایند مذکور در کتاب های تعلیمات اجتماعی از 316 مرتبه توجه تنها در 41 درصد و در کتاب های علوم تجربی از 45 مرتبه توجه فقط در 78 درصد موارد بوده است. در کتاب های فرهنگ اسلامی و تعلیمات دینی و همچنین فارسی به ترتیب 30 و 32 مرتبه به بعد شناختی مولفه های فرهنگ کار توجه شده و به سایر ابعاد نگرش مذکور (عاطفی و رفتاری) توجه نشده است. 2-فرایند مذکور بر اساس سه پایه تحصیلی بیانگر آن است که در کتاب های پایه اول دوره راهنمایی از 206 مرتبه توجه به مولفه های فرهنگ کار، تنها در 30 درصد موارد، در کتاب های پایه دوم از 245 مرتبه توجه در 68.5 درصد موارد و در کتاب های پایه سوم از 146 مرتبه توجه تنها در 39 درصد موارد به طور کامل به همه ابعاد نگرش فرهنگ کار توجه شده است. 3-در مجموع کتاب های دوره راهنمایی، 597 مرتبه به بعد شناختی نگرش فرهنگ کار، 389 مرتبه (65.1 درصد) به بعد عاطفی و 217 مرتبه (36.3 درصد) به بعد رفتاری نگرش مذکور توجه شده که در این راستا 226 مرتبه از توجهات شناختی (37.8 درصد) اشاره مستقیم و 367 مرتبه (60.9 درصد) اشاره غیرمستقیم بوده است. مولفه های رعایت بهداشت و ایمنی حرفه ای (132 مرتبه) و همدلی و همکاری گروهی (112 مرتبه) دارای بیش ترین توجه و مولفه های مشارکت در انجام فعالیت ها، صداقت در انجام کارها و ارایه انتقادات سازنده با یک مرتبه دارای کم ترین توجه بوده اند. "

پیوسته در طول تاریخ پرسش کیستی و هویت افراد و ملت ها یکی از دغدغه های اصلی بشر بوده و این امر در گذر جوامع به دوران مدرن پر رنگ تر و به صورت جدی مطرح شده است. در ایران نیز در سال های اخیر موضوع هویت، به خصوص در جوانان و دانش آموزان، به صورت جدی مورد توجه قرار گرفته است. یکی از روش های تقویت هویت ملی و هویت بخشی، طرح آن در زمان کودکی، به ویژه در دوران دبستان است. به این منظور، مواد و کتب آموزشی می توانند در تقویت عناصر هویت بخش، باورهای ملی و برانگیختن عرق ملی، نقش اساسی داشته باشند. با توجه به اهمیت کتاب های درسی در هویت بخشی ملی دانش آموزان، این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا، میزان فراوانی واژه ها، تصاویر، شعرها، داستان ها و نثرهای کتاب فارسی پنج سال دوره ابتدایی را بررسی کرده، میزان ارتباط آنها را با مولفه های بیانگرِ هویت ملی ایرانیان از بعد ایرانی بودن مورد سنجش و مقایسه قرار داد. نتایج نشان داد که میزان توجه به مقوله های هویت ملی مورد بحث در کتاب های بررسی شده، در حدود 7% کل محتوای کتاب ها بوده است که بخش ناچیزی را تشکیل می دهد. بر اساس نتایج به دست آمده، پیشنهادهایی در جهت تقویت باورهای ملی از طریق کتاب های درسی ارایه شد.

در این مقاله هدف معرفی پایان نامه نیست. بلکه ارائه مطالبی از پایان نامه است که بر اساس نظریه نقش گرای نظام مند هلیدی به بررسی کتابهای درسی دانشگاهی و مقایسه آنها با متون همسان غیر درسی پرداخته است. بر این اساس کتابهای درسی دانشگاهی و کتابهای غیر درسی همسان از دو جنبه متفاوت، تجزیه و تحلیل میشوند. اول، توزیع فراوانی فرایندها در این کتب و دوم چهارچوب نگارش کتابهای درسی در مقایسه با کتب غیر درسی همسان. در این پژوهش، کتابهای درسی و غیر درسی دانشگاهی در دو رشته مختلف علوم انسانی و علوم پایه، جامعه آماری را تشکیل میدهند و با استفاده از دو شیوه آمار توصیفی و استنباطی به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته و بر این اساس مشخص میشود که توزیع درصد فرایندها در کتابهای مربوط به رشته علوم انسانی و علوم پایه متفاوت است. بر این اساس، فرایندهای مادی و رابطه ای در کتابهای انتخاب شده علوم پایه بیشتر از علوم انسانی است و از سوی دیگر توزیع فراوانی فرایند های ذهنی و بیانی در رشته های علوم انسانی بیشتر است.

کتاب درسی رسمیترین رسانه در زمینه ارتباط علمی است که به رغم گسترش استفاده از وسایل جدید اطلاع رسانی، نقش اساسی و مهمی در یادگیری برای همه سطوح دارد. برخورداری از بهره وری در تالیف کتابهای درسی نیازمند ارزیابی و نقد مستمر آنها و تلاش برای از بین بردن کاستیهاست. در این مقاله شاخصهای ارزیابی و نقد کتاب درسی دانشگاهی از پنج جنبه بررسی میشود که عبارت اند از: شکل ظاهری، محتوا، ساختار، زبان و روش. شاخصهایی که کمیت تاثیر آنها در ارزشیابی متون درسی دانشگاهی باید با در نظر گرفتن زمینه های عاطفی، شناختی و مهارتی دانشجویان و با توجه به میزان آگاهیها و آمادگی ذهنی و همچنین ویژگیهای شخصیتی و روانی و علایق آنان مشخص شود.

در پژوهش حاضر پنج سؤال پژوهشی با هدف تحلیل میزان توجه کتاب های درسی فارسی، دینی، اجتماعی و تاریخ دوره ابتدایی و راهنمایی به محورها و مؤلفه های مفهومی مرتبط با دفاع مقدس، طرح و مورد بررسی واقع شده است. روش پژوهش، توصیفی و از نوع تحلیل محتوا است، جامعه پژوهش نیزشامل چهار عنوان کتاب درسی فارسی، دینی، اجتماعی و تاریخ دوره ابتدایی و راهنمایی تحصیلی چاپ سال تحصیلی 83-82 (در مجموع بیست و چهار جلد کتاب درسی) بوده است که همه آن ها به عنوان نمونه انتخاب و مورد بررسی واقع شده اند. ابزار اندازه گیری، چک لیست تحلیل محتوای محقق ساخته بوده و یافته های پژوهش نیز با بهره گیری از شاخص آماری توصیفی مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفته است. عمده ترین یافته های پژوهش بیانگر آن است که: 1. در مجموع چهار عنوان کتاب مورد بررسی 903 مرتبه به مؤلفه های مفهومی مرتبط با دفاع مقدس توجه شده است. روند مذکور در کتاب های فارسی، دینی، اجتماعی و تاریخ به ترتیب 486، 149، 181 و87 مرتبه بوده است، بنابراین در کتاب های فارسی بیش ترین و در کتاب های تاریخ کم ترین توجه به مفاهیم دفاع مقدس شده است. 2. در بین چهارده محور مفهومی مورد بررسی بیش ترین توجه به محور واژه ها و اصطلاحات دفاع مقدس وکم ترین توجه به محور خسارت های اجتماعی بوده است و به دو محور مفهومی؛ ابتکار، خلاقیت و خودکفایی هیچ گونه توجهی نشده است.3. بیش ترین توجه به محور ها و مؤلفه های مفهومی دفاع مقدس به ترتیب در کتاب های درسی پایه تحصیلی دوم راهنمایی، پنجم ابتدایی، چهارم ابتدایی، سوم ابتدایی، سوم راهنمایی، اول راهنمایی، اول ابتدایی و دوم ابتدایی بوده است.4. در کتاب های درسی پایه دوم راهنمایی بیش ترین توجه به مفاهیم دفاع مقدس شده است و در کتاب های درسی پایه دوم ابتدایی هیچ گونه توجهی به این مفاهیم نشده است.

ساختار کتاب درسی به عنوان وسیله یادگیری ، بدون تامل در فرایند یادگیری ، قابل فهم نمی باشد بر این اساس یادگیری به زمینه سازی ذهنی و مفهومی نیاز دارد . کتاب درسی که در دنیا به عنوان یک رسانه مهم شناخته شده است باید بخش مقدمات داشته باشد و موارد ضروری قبل از متل درسی را در بر گیرد . همچنین یادگیری دارای متن و پیکرده اصلی است طبق این قاعده کتاب درسی نیز باید دارای متن مناسب درسی باشد و در آن عناصر یادگیری به صورت یکپارچه انسجام یابد تا به یادگیری مؤثر منجر شود ...

نگارش به طور اعم و نگارش متون درسی و آموزشی به طور اخص مهارتی پیچیده است و در فرایند آن نویسنده باید به عوامل گوناگون توجه نموده و با استفاده از شیوه ها و فنون مختلف بر کیفیت نگارش خود بیفزاید . لازم به توضیح نیست که عوامل متعددی در کیفیت نگارش متون درسی موثر است که در این مقاله سعی شده مهمترین عوامل مؤثر به طور اجمالی معرفی شوند . فرایند نگارش متون درسی دارای سه مرحله قبل از تدوین ، تدوین و بعد از تدوین است که در این مقاله عمدتاَ مرحله دوم مورد نظر می باشد .

هدف: هدف پژوهش حاضر، بررسی دیدگاه دبیران در خصوص محتوای کتاب های درسی مهارت های اجتماعی- اقتصادی در دوره راهنمایی تحصیلی پیش حرفه ای دانش آموزان کم توان ذهنی است. روش: در پژوهش حاضر به روش سر شماری تعداد 35 نفر از دبیران کتاب های درسی مهارت های اجتماعی- اقتصادی دوره راهنمایی تحصیلی پیش حرفه ای استان های قزوین، گیلان و مازندران بهعنوان گروه نمونه انتخاب شدند و پرسشنامه محققساخته را تکمیل کر دند. داده ها به کمک آزمون خی دو مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: نتایج نشان داد که دبیران مورد مطالعه، کتاب های درسی مهارت های اجتماعی- اقتصادی دوره راهنمایی تحصیلی پیش حرفه ای را در مؤلفه های هدف ها، محتوا، اصول سازماندهی محتوا، زمان در نظرگرفته شده برای تدریس، نقش تصاویر در فهم مفاهیم کتاب، ویژگیهای ظاهری کتاب، ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و روش های تدریس فعال «کاملاً مناسب» و در مؤلفه کاربرد عملی از مفاهیم کتاب در زندگی روزمره «تا حدی مناسب» ارزیابی کردند. نتایج آزمون خی دو بیانگر عدم وجود تفاوت معنادار بین دیدگاه دبیران پایه های اول، دوم و سوم در ارزیابی محتوای کتاب های درسی مهارت های اجتماعی اقتصادی بود. اصالت/ارزش: برای ارتقاء مهارت های اجتماعی و اقتصادی دانش آموزان کمتوان ذهنی به کتابهای درسی مناسب نیاز است. پژوهش حاضر با بررسی نظرات دبیران شاغل به تدریس کتابهای درسی مهارتهای اجتماعی- اقتصادی میتواند به مؤلفان و برنامهریزان کتابهای درسی به ویژه برای دانش آموزان کم توان ذهنی کمک کند.

در نظام های آموزشی متمرکز، کتاب های درسی در شکل دادن یادگیری فراگیران نقشی مهم دارند. لذا ارزشیابی کتاب های درسی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این پژوهش با هدف تدوین و اعتبارسنجی الگویی برای ارزشیابی کتاب های درسی بر اساس رویکرد روانشناسی تربیتی و یادگیری انجام شد. این پژوهش از نوع کاربردی بود و در آن از روش پژوهش تحلیلی- ارزشیابی استفاده شد. الگو و چک لیست تدوین شده را 80 نفر از برنامه ریزان درسی، تکنولوژیست های آموزشی و روانشناسان تربیتی و دبیران دبیرستان های تهران اعتبارسنجی کردند. انتخاب متخصصان به روش نمونه گیری در دسترس و نمونه گیری از دبیران به روش خوشه ای بود. برای تحلیل داده ها از محاسبات آمار توصیفی و تحلیل عاملی استفاده شد. برای محاسبه پایایی الگو و چک لیست از ضریب آلفای کرونباخ و فی اسکات استفاده شد. ضریب آلفا برای الگو(95/.) و برای چک لیست(99/.) به دست آمد. ضریب پایایی چک لیست از طریق روش فی اسکات (87/.=p8) به دست آمد. نتیجه حاصل از این بررسی یک الگوی ارزشیابی است که به دو صورت مفهومی و شمایی ارائه شده است که شامل مبانی نظری،رویکرد مدل، اهداف مدل و معیارها و مؤلّفه ها، اصول روانشناختی، مراحل اجرایی و بازخورد است. همه اجزاء مدل به صورت تعاملی باهم ارتباط دارند واز آن به عنوان یک راهنما و نقشه کار می توان استفاده کرد.

این پژوهش با هدف «شناسایی مؤلّفه های مسئولیت پذیری اجتماعی در محتوای برنامه درسی دوره متوسطه نظری» به روش توصیفی از نوع تحلیل محتوی انجام شد. نمونه پژوهش، شامل ده کتاب سال سوم آموزش متوسطه در سال تحصیلی 1390-1389 بود. عمده ترین یافته ها ی پژوهش عبارت بودند از :1. انواع و ابعاد مسئولیت های اجتماعی قابل بررسی در محتوای برنامه درسی را می توان به هفت نوع و سه بعد تقسیم کرد که شامل مسئولیت های؛ دینی- اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، شهروندی- اجتماعی، زیست محیطی و سازمانی- شغلی در ابعاد سه گانه شناختی، عاطفی و عملکردی بود. 2. از مجموع 11387 مورد، عبارات و مضامین مندرج درکتاب های نمونه مورد بررسی دوره متوسطه نظری سال90- 1389، 546 فراوانی، یعنی 8/4 % به مؤلّفه های مطرح در انواع و ابعاد سه گانه مسئولیت های اجتماعی توجه شد.3. بیشترین درصد عبارات و مضامین در کتاب های تحلیل شده به نسبت مجموع 11387مورد؛ درکتاب مطالعات اجتماعی با یک درصد و کمترین درصد نیز به همین نسبت، به کتاب روان شناسی، با 1/0 % اختصاص داشت و به نسبت مجموع 546 فراوانی، درکتاب های نمونه مورد بررسی نیز، کتاب مطالعات اجتماعی، با 3/20 % و کتاب روان شناسی، با 9/2 % به ترتیب بیشترین و کمترین درصد را به خود اختصاص داده اند.

هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای کتاب های درسی بخوانیم و بنویسیم و هدیه های آسمان دوره ابتدایی در سال تحصیلی 1389 - 1390، از منظر توجه به مقوله های آموزش فلسفه به کودکان، است. روش پژوهش تحلیل محتوا بود و با استفاده از چک لیستی از معیارهای برنامه آموزش فلسفه به کودکان، که شامل سه مفهوم (استدلال، مفهوم سازی، و قضاوت) و دوازده زیرمؤلفه است، داده ها جمع آوری شد. جامعه آماری شامل کتاب های بخوانیم و بنویسیم و هدیه های آسمان دوره ابتدایی بود که جمعاً چهارده جلد کتاب بودند. نمونه آماری نیز کل جامعه در نظر گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش آمار توصیفی استفاده شد. در همة کتاب های مورد تحلیل، 986 مؤلفه مربوط به مفاهیم تفکر فلسفی شناسایی شد. نتایج نشان دهنده آن بود که در کتب درسی مورد بررسی مقوله استدلال بیش ترین میزان فراوانی ها را به خود اختصاص داده بود و کم ترین توجه به مقوله قضاوت شده بود. همچنین در بین کتب درسی مورد بررسی، کتاب های درسی بخوانیم و بنویسیم بیش تر از هدیه های آسمان به مقوله های تفکر فلسفی توجه کرده اند.

ایــن پژوهش به منظور بــررسی میزان نقش طراح آموزشی در تألیف کتاب درسی از دیدگاه متخصصان (برنامه ریزی درسی و تکنولوژی آموزشی) در سال1387 انجـــام گرفته است. مؤلفه های مورد پژوهش عبارتند از: هدف، انتخاب محتوا، سازماندهی محتوا، روش هــای یاددهی- یادگیری و ارزشیابی. روش پژوهش در مطالعه حاضر توصیفی است. جامعـه آماری کلیّة صاحب نظران برنامه ریزی درسی و تکنولوژی آموزشی و همچنین کسانی که در زمینه تألیف کتاب درسی در داخل کشور مشغول به فعالیت اند، می باشند. نمونه این تحقیق شامل کلیّة اساتید رشته های تکنولوژی آموزشی، برنامه ریزی درسی (که در دانشگاه های علامه طباطبائی، شهید بهشتی، تربیت مدرس و تربیت معلم تهران) و کارشناسان دفتــر تألیف کتاب درسی در وزارت آموزش و پرورش بود که با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. در این پــژوهش از پرسشنامه (40 سؤال) محقق ساخته استفاده شد. روایـــی پرسشنامه به وسیله اساتید تأیید و پایایی آن باروش ضریب الفـــای کرونباخ (87/= α) به دست آمد. نتـــایج به دست آمده با استفاده از روش تـحلیل واریانس یک راهه بیانگر این است که طراح آموزشی نقش معناداری در روش های یاددهـی- یادگیری، سازماندهی محتوا و تعیین اهداف آموزشی ایفاء می کند و در دو مؤلفه دیگر (ارزشیابی و انتخاب محتوا) نقش طراحی آموزشی به اهمیّت مؤلفه های دیگر نیست.

هدف از انجام این تحقیق آگاهی از مبانی، اصول و فرایند تألیف کتاب های درسی دوره ابتدایی در ایران و پیشنهاد اصول و فرایند مناسب برای آن است. پژوهش حاضر در دومرحله انجام شده است؛ در مرحله اول به روش مطالعه اسنادی و نظرخواهی از مؤلفان کتاب های درسی شاخص ها انتخاب شد و در مرحله دوم به کمک این شاخص ها ، فرایندها و اصول تألیف کتاب درسی از نظر تعدادی از صاحب نظران بررسی شد. جامعه و نمونه آماری این پژوهش شامل 28 کتاب درسی دوره ابتدایی درکشور ایران، 50 نفر از معلمان مجرب و 25 نفر از کارشناسان خبره در دوره ابتدایی است. ابزارهای گردآوری داده ها پرسشنامه نظرسنجی بود. برای تجزیه و تحلیل نتایج به دست آمده از روش آمار توصیفی(مقیاس رتبه بندی، میانگین و درصدگیری) استفاده شده است. یافته های این پژوهش بیانگر آن است که در طراحی و تألیف یک کتاب درسی دست کم باید ده فرایند طی شود، از سوی دیگر، در انتخاب و سازماندهی محتوای دروس مختلف افزون بر معیارهای عمومی، رعایت معیارهای ویژه برای هر ماده درسی ضروری است.

مقدمه: تعامل یکی از ویژگی های اساسی کتاب های درسی الکترونیکی است که وجه تمایز اصلی بین کتاب­های چاپی با سنتی نیز به شمار می رود. پژوهش های مختلف نشان می دهند که افراد مختلف 60% از آنچه را که با آن تعامل داشته اند به یاد می آورند. این جمله موید نقش اساسی، تعامل در طراحی محیط های یادگیری و مواد آموزشی است. مبانی نظری و پیشینه پژوهشی نشان می دهد که اگرچه تفاوت های بارزی بین کتاب های سنتی و الکترونیکی، به ویژه از نظر اصول طراحی وجود دارد، ولی به هنگام تهیه کتاب های درسی الکترونیک، اصول طراحی تعامل و مشارکت کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین این در این مقاله با استخراج مطالب و نظرات مختلف، به معرفی تعاملات ممکن و بسترهای مناسب طراحی تعاملی کتاب های درسی الکترونیکی پرداخته شده است. هدف از این پژوهش بررسی نقش و جایگاه تعامل در کتاب درسی الکترونیک و ارایه رهنمودهای کاربردی برای طراحی مناسب آنها بود. نتیجه گیری: عنصر تعامل، یکی از عناصر مهم و تاثیرگذار در کتاب های درسی الکترونیک و مورد تایید پژوهش های مختلف است که این مهم، دقت و توجه طراحان و تولیدکنندگان کتاب الکترونیک را ایجاب می کند.

پژوهش حاضر با هدف توصیف میزان توجه به مولفه-های مهارت های عمومی اشتغال زا در محتوای کتب درسی دوره آموزش راهنمایی ایران انجام شده است. بدین منظور با بهره گیری از روش تحلیل محتوی، 30 جلد کتاب درسی دوره آموزش راهنمایی سال 1389-1388 که شامل 3794 صفحه بوده، مورد بررسی، تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. برای تجزیه و تحلیل داده های حاصل از کتب درسی، از روش تحلیل محتوا به نام آنتروپی شانون برای به دست آوردن ضریب اهمیت هر یک از مولفه های مهارت های عمومی اشتغال زا و مقایسه ضرایب آن ها استفاده شده است. براساس یافته های پژوهشی، از 3794 صفحه درس کتاب های مورد بررسی، 167صفحه به مولفه های مهارت های پایه، 535 صفحه به مولفه های مهارت های درون شخصی و 174 صفحه به مولفه های مهارت های مدیریت فردی توجه شده است. و در میان صفحات کتب درسی این دوره، بیشترین ضریب اهمیت مربوط به مولفه های مهارت های پایه و کمترین ضریب اهمیت مربوط به مولفه های مهارت های مدیریت فردی می باشد. هم-چنین براساس ضرایب اهمیت به دست آمده از فراوانی ها، بیشترین ضریب اهمیت در کلیه کتب مورد بررسی مربوط به مهارت کار با دیگران و کمترین ضریب اهمیت مربوط به مهارت تطبیق پذیری، میل به تغییر و وقت شناسی می باشد.

کتاب درسی ارزش و اهمیت بسزایی نزد پیشینیان داشته است, چرا که هدف و ثمره تعلیم و تعلّم است و هر فردی با تکیه بر آن می تواند با دستیابی به فرهنگ آن به درجه اصالت برسد, سپس دانش و آگاهی و بهره برداری از آن در تعامل فرد با جامعه از نظر فکری, تداوم, بینش و شکل گیری و تکوین نمایان خواهد شد؛ بدین معنی که معیارهای نظم اجتماعی و ارزش های رفتاری و تمدنی پایدار و نوین آن, دانش و آگاهی را در شخصیت دانش آموختگان برمی انگیزد و آن را آشکار می سازد. بر این اساس باید یک کتاب درسی از فرهنگ زبانی معاصر و رایج کتاب برخوردار باشد؛ فرهنگی که از نظر نگارنده مقاله در امور ذیل خلاصه می شود: 1. بحث و گفت وگو و مناظره و سؤال و جواب. 2. خواندن قصه و رمان و بازی کردن نقش شخصیات و تقلید آن. 3. گزارش ها و خطبه ها و ضرب المثل ها و سخنرانی ها. 4. راهنمایی کردن و آموزش دادن. 5. مصاحبه های شخصی و مدیریت نشست ها و گردهمایی ها و مشارکت و همکاری در آن. 6. توصیف اشیاء با دقت واقع بینانه و اقامه برهان و دفاع از آراء و نظرات و درخواست دلیل و برهان و تفسیر و مباحثه و تحلیل و بررسی و تفحص و شرح و تعلیق. از نظر نگارنده این پژوهش این جوانب باید در زبان و سبک کتاب درسی نمایانده شود, تا با تکیه بر وسائل کاربردی نمایش زبان و حد و مرزهای آن, که اثر تکوینی غیر مستقیمی بر جای می گذارد, باعث پیشرفت عوامل زبان معاصر از نظر طرح و برنامه ریزی و تعریف و سازگاری با واقعیات شود. و علاوه بر موضوع علمی, شیوه تقدیم و سبک بررسی مضمون و ارائه محتوا و خصوصیت نظام های زبانی فراهم آمده و اساس تربیتی, به عنوان مدخل های اجرائی و منطقی محصول فرهنگی زبانی به شمار می رود. به عنوان نمونه, تکرار و پیامدهای شگفت آن بعد از آموزش, و آثار روانی و ایدئولوژیکی آن در مباحث کتاب درسی باعث شکل گیری جهان بینی دانش آموختگان می شود, به ویژه از جهت محتوا و تکنیک زبان, تا بدین ترتیب نسلی را پرورش دهد که پیوند آن با واقعیات ناگسستنی است.