سواد رسانه ای

رسانه های اجتماعی به عنوان بسترهای تعاملی و گسترده انتقال اطلاعات سلامت، نقش کلیدی در ارتقای سواد سلامت رسانه ای و ایمنی غذایی ایفا می کنند. سواد سلامت رسانه ای، توانمندی تحلیل، ارزیابی و استفاده مؤثر از پیام های سلامت در محیط های دیجیتال و سنتی است که نقش محوری در پیشگیری از بیماری های ناشی از مواد غذایی دارد. این مطالعه با مرور مبانی نظری سواد سلامت، سواد رسانه ای و تأثیر رسانه های اجتماعی، تأکید می کند که در حالی که رسانه های اجتماعی فرصت های قابل توجهی برای افزایش آگاهی بهداشتی و اصلاح رفتارهای غذایی فراهم می آورند، مخاطرات ناشی از اطلاعات نادرست و عدم مهارت کافی کاربران، چالش های مهمی در این زمینه ایجاد می کند. لذا توسعه راهبردهای آموزشی و سیاست گذاری هدفمند برای ارتقای سواد سلامت رسانه ای ضروری است تا ضمن بهره مندی بهینه از ظرفیت های رسانه های اجتماعی، سلامت جامعه به طور اثربخش تضمین شود.

هدف: این پژوهش، به منظور شناسایی سناریوهای آینده حوزه سواد رسانه ای و اکتشاف آینده های بدیل این حوزه در سطح ایران انجام شده است.   روش: برنامه ریزی سناریویی یا طراحی سناریو با رویکرد آینده نگاری اکتشافی، روش انجام تحقیق بوده است که طی چندین گام از شناسایی عوامل مؤثر بر آینده سواد رسانه ای تا اکتشاف عدم قطعیت های آینده، ایجاد منطق سناریوها، توصیف روایت سناریوها، شناسایی و تحلیل راهبردی فرصت ها و تهدیدات مربوط به هر سناریو و دست آخر شناسایی راهبردهای قابل اتخاذ برای آینده در ارتباط با هر سناریو را در بر می گیرد.یافته ها: در این پژوهش، با نظر خبرگان و تحلیل ادراکی – شناختی، تعداد 30 عامل اثرگذار بر آینده شناسایی و مورد تحلیل ادراکی –  شناختی قرار گرفت.نتیجه گیری: نتایج تحقیق ناظر بر اهمیت عواملی همچون؛ «ضرورت پیوست سواد رسانه ای برای قوانین و سیاست های اجرایی و آموزشی»، «هماهنگ سازی آموزش دهندگان سواد رسانه ای با نهادها و انجمن های علمی»، «استفاده از متخصصان سواد رسانه ای در سیاست گذاری دولتی»، «نگاه عملیاتی مدیران سطوح مختلف به سواد رسانه ای به عنوان یکی از مهارت های حیاتی زندگی»، «اعتباربخشی صدا و سیما به مخاطب» و در نتیجه شناسایی دو عدم قطعیت بحرانیِ «مخاطب محوری» و «نخبه گرایی» است که سناریوهای متحمل آینده سواد رسانه ای در ایران، از برهم کنش این دو عامل شکل گرفته است. خروجی تحقیق، ارائه چهار سناریوی محتمل آینده سواد رسانه ای، با نام های بهشت گمشده، تایتانیک، لویاتان و شوالیه تاریکی است که تشریح و توصیف آن ها در متن مقاله خواهد آمد.

جنگ شناختی یکی از ابعاد نوظهور و پیچیده ی جنگ های نوین است که با بهره گیری از فناوری های دیجیتال، شبکه های اجتماعی و عملیات روانی، ذهن و ادراک افراد را هدف قرار می دهد. در سال های اخیر، جمهوری اسلامی ایران به طور گسترده در معرض این نوع جنگ قرار گرفته است؛ به ویژه در رخدادهایی نظیر اغتشاشات پاییز ۱۴۰۱، که طی آن، دشمن با تولید و انتشار محتوای هدفمند، بمباران اطلاعاتی و القای توهم اکثریت، تلاش کرد تا انسجام ذهنی جامعه را دچار اختلال کند. سؤال اصلی این پژوهش آن است که راهکارهای مؤثر برای افزایش تاب آوری شناختی در برابر جنگ شناختی علیه جمهوری اسلامی ایران چیست؟ پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی، به شیوه کتابخانه ای و با استفاده از منابع داخلی و بین المللی صورت گرفته است. چارچوب نظری تحقیق بر مبنای رویکرد شناختی رفتاری و فرهنگی اجتماعی بومی تدوین شده و مؤلفه های کلیدی تاب آوری شناختی شامل سواد رسانه ای، تفکر انتقادی، خودکارآمدی، انعطاف پذیری ذهنی و مدیریت استرس شناختی مورد توجه قرار گرفته اند. یافته ها نشان می دهد که ضعف در آموزش سواد رسانه ای، نبود پلتفرم های بومی، و خلأ در نهادینه سازی جهاد تبیین، از مهم ترین چالش های تاب آوری شناختی در ایران هستند. در نتیجه، راهکارهایی مانند تقویت آموزش های شناختی، گسترش استقلال رسانه ای، نهادسازی برای جهاد تبیین، و ایجاد سامانه های پشتیبانی روان شناختی پیشنهاد می شود. این راهکارها در صورت اجرای راهبردی، می توانند تاب آوری شناختی جامعه ایرانی را در برابر جنگ های ترکیبی و شناختی دشمنان به صورت معناداری ارتقا دهند.

با توجه به تبلیغات سیاسی شبکه های معاند در رسانه های اجتماعی فارسی زبان، بررسی این موضوع که محتوای این شبکه ها چطور با برانگیختن هیجانات، شکاف های سیاسی را در جامعه تشدید می کند و همچنین بررسی روش های افزایش تاب آوری در برابر اطلاعات گمراه کننده، در قالب یک کارآزمایی تصادفی سازی شده کنترل شده حائز اهمیت است. در این مطالعه برای پیاده سازی آزمایش، چهار گروه به صورت تصادفی طی دو مرحله مداخله و آزمایش، در معرض چهار دسته محتوای رسانه ای تصویری- ویدئویی قرار گرفتند. در مرحله مداخله، گروه اول (کنترل) و دوم، صرفاً شاهد تصاویری با محتوای خنثی بودند. گروه سوم شش تصویر با محتوای سواد رسانه ای و گروه چهارم ویدئویی با موضوع سواد رسانه ای دریافت کردند. در مرحله آزمایش، همه گروه ها تصاویری یکسان مشاهده کرده و واکنش هیجانی و رفتاری مخاطب در هر مورد ثبت شد. در این پژوهش دو سازوکار قرار دادن شرکت کنندگان در معرض مداخلات سواد رسانه ای در دسترس و کم هزینه و آگاهی مخاطب از منبع پیام، بر افزایش تاب آوری مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها نشان می دهد آگاه سازی مخاطب از منبع پیام تا جایی که محتوای آن مستقیماً به سوگیری های شخصی مربوط نباشد، در کاهش واکنش هیجانی و واکنش رفتاری (لایک کردن و اشتراک گذاری)، تأثیر معناداری دارد. از طرفی سوگیری ها، قوی تر از مداخلات دیگر، باعث افزایش هیجان مثبت و واکنش رفتاری می شوند. در پیام های خنثی، فرد بیشتر از مسیر مرکزی به تحلیل و اقدام می پردازد؛ اما در محتوای هم خوان با سوگیری های شخصی، رفتار مخاطب از طریق مسیر محیطی/ اکتشافی که نیازمند منابع شناختی کمتری است کنترل می شود.

رسانه ها می توانند نقش پررنگی در توسعه شاخص های فرهنگی باشگاه های ورزشی داشته باشند. ازاین رو، پژوهش حاضر باهدف تحلیل نقش رسانه ها در توسعه شاخص های فرهنگی باشگاه های ورزشی حرفه ای ایران طراحی و اجرا شد. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و ازنظر شیوه گردآوری داده ها، توصیفی- پیمایشی بوده که با رویکرد پژوهش، آمیخته است. در بخش کیفی از روش تحلیل تم و در بخش کمی از روش مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد. جامعه آماری پژوهش در بخش کیفی شامل داوران، بازیکنان، مربیان، مدیران باشگاه ها، اصحاب رسانه، متخصصین و خبرگان دانشگاهی و مدیران عالی و سیاست گذاران بودند. معیار انتخاب این افراد، سابقه ورزشی، مدیریتی و شغلی بیش از 10 سال و همچنین تحصیلات کارشناسی ارشد و دکتری؛ و روش نمونه گیری به صورت هدفمند تا رسیدن به اشباع نظری بود (17 نفر). در بخش کمی نیز جامعه آماری همان جامعه آماری بخش کیفی بودند (89 نفر). ابزار پژوهش حاضر شامل مصاحبه های نیمه ساختارمند و پرسشنامه بود. جهت بررسی داده های بخش کیفی از کدگذاری باز، محوری و انتخابی و در بخش کمی از روش مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد. نتایج تحلیل مصاحبه های انجام شده نشان داد که شاخص های فرهنگی شامل 4 مقوله و 14 کد باز و رسانه ها شامل 2 مقوله و 8 کد باز هستند. نتایج بخش کمی نیز نشان داد که مدل پژوهش از برازش مناسبی برخوردار است. بنابراین ضرورت تعامل و ارتباط هرچه بیشتر مدیران باشگاه های ورزشی حرفه ای و فدراسیون های ورزشی با رسانه ها از طریق تشکیل کمیته رسانه در سازمان و فدراسیون های مربوط، برگزاری نشست های دوره ای به منظور گزارش فعالیت ها و اقدامات انجام گرفته و تبادل نظر با کارشناسان رسانه ای در زمینه راهکارهای توسعه شاخص های فرهنگی باشگاه های ورزشی حرفه ای می تواند کارگشا باشد و به توسعه شاخص های فرهنگی باشگاه ها کمک شایانی نماید.

این پژوهش با هدف تعیین تأثیر سواد رسانه ای بر سواد بدنی مخاطبان ورزشی انجام شد. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر نحوه گردآوری داده ها، توصیفی و از نوع پیمایشی بود که به شکل میدانی انجام شد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه مخاطبان شهر اراک بود که برنامه های ورزشی شامل استانی و ملّی را از رسانه های مختلف اعم از تلویزیون، مجلات، فضای مجازی و غیره دنبال می کردند. به منظور تعیین نمونه آماری تحقیق، از روش غیر تصادفی در دسترس استفاده شد و 250 پرسشنامه بین تمامی مخاطبین توزیع شد که در نهایت 200 پرسشنامه سالم برگشت داده شد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه های استاندارد استفاده شد. برای بررسی سواد رسانه ای از پرسشنامه سواد رسانه ای تامن  (1995) با 59 گویه و برای سنجش سواد بدنی از پرسشنامه استاندارد سواد بدنی سام و همکاران (2016) شامل 9 گویه استفاده شد. پس از تأیید روایی محتوایی ابزار تحقیق، توسط 8 تن از اساتید مدیریت ورزشی، به منظور تعیین پایایی پرسشنامه ها، آزمون آلفای کرونباخ مورد استفاده قرار گرفت که ضرایب بالای 0.7 به دست آمد. برای آزمون فرضیه های پژوهش از آزمون مدل سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس نسخه 24 و پی ال اس نسخه 3 استفاده شد. یافته ها نشان داد؛ سواد رسانه ای بر سواد بدنی و ابعاد آن شامل درک و دانش مخاطبان، احساس خود و اعتماد به خود و همچنین خودبیانگری و ارتباط با دیگران تأثیر معنی داری دارد. رسانه ها با توجه به نقش آموزشی که دارند می توانند سبب ترویج فعالیت های ورزشی و بدنی در میان مخاطبان شده تا نسبت به فعالیت های بدنی آگاهی بیشتری یابند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه میان سواد رسانه ای با نحوه استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان، انجام شده است. نوع پژوهش، توصیفی و روش آن رگرسیون بود. جامعه آماری این پژوهش همه دانش آموزان دختر پایه هشتم منطقه 6 آموزش وپرورش شهر تهران در سال تحصیلی 1400-1399 بودند. نمونه پژوهش 150 نفر بودند که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند. ابزارهای مورد استفاده، پرسشنامه سواد رسانه ای تامن (1995) و پرسشنامه میزان و نحوه استفاده از شبکه های اجتماعی رسول آبادی (1394) بود. معدل دروس دانش آموزان نیز به عنوان شاخص عملکرد تحصیلی درنظر گرفته شد. نتایج نشان داد که هر چه میزان سواد رسانه ای دانش آموزان بیشتر باشد، مدیریت آنها بر میزان و نحوه استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی بیشتر است. مدیریت زمان و جلوگیری از هدر رفتن آن و همچنین استفاده مطلوب از امکانات این فضا، در نهایت منجر به عملکرد تحصیلی بهتر می شود. راهکار علمی حاصل از این پژوهش، مبتنی بر این است که یادگیری مهارتهای سواد رسانه ای در نوجوانان سبب می شود آنان به مرحله خودمختاری ذهنی دست یابند و از مصرف کننده منفعل فضای مجازی به مخاطبانی هوشمند تغییر نقش بدهند. دستیابی به این مرحله از دانش و مهارت، سبب افزایش کیفیت زندگی دانش آموزان در همه عرصه ها، به ویژه عملکرد تحصیلی آنان می شود.

عملیات روانی امروزه توسط بسیاری از کشورها به عنوان ابزاری محوری برای دستیابی به اهداف سیاست خارجی مورد استفاده قرار می گیرد. ازنظر تاریخی نیز سابقه اعمال عملیات روانی به گذشته های خیلی دور باز می گردد. کارکرد عملیات روانی درعرصه های گوناگون و جهت تامین منافع و تضعیف منابع قدرت رقیب همواره مدنظر می باشد، از سوی دیگر مولفه جمعیت یکی از مهم ترین منابع قدرت ملی درنظام بین الملل است. به نظر می رسد در دهه های اخیر، باتوجه به جهانی سازی، گسترش ابعاد مختلف عملیات روانی علیه جمهوری اسلامی ایران و ظاهرشدن آثار تهدیدات جمعیتی همچون کاهش نرخ باروری کمتر از سطح جانشینی و افزایش سالخوردگی، عملیات روانی، حوزه جمعیت درکشوررا تحت تاثیر خود قرار داده است، بنابراین، با توجه به تهدیدات پیش گفته، ماهیت و اهداف عملیات روانی که تغییر دراذهان و باورهاست وپدیدارشدن آثار این تغییرات در رفتار، و سبک زندگی جامعه ما، هدف پژوهش حاضر تبیین شناخت عملیات روانی درحوزه جمعیت در جمهوری اسلامی ایران است. سوالی که مطرح می شود این است که نقش عملیات روانی در حوزه جمعیت جمهوری اسلامی ایران چیست؟ پژوهش مورد نظر از نقطه نظر راهبرد تحقیقاتی، آمیخته و از نقطه نظر هدف، توسعه ای - کاربردی است، و روش تحقیق نیز مبتنی بر شیوه های ترکیبی است. جامعه آماری پژوهش حاضر متشکل از خبرگان در حوزه عملیات روانی و جمعیت است. برای دستیابی به پاسخ سوال اصلی جمع آوری اطلاعات از طریق روش کتابخانه ای، مصاحبه و توزیع پرسشنامه (پنل خبرگی) استفاده شده است. نتایج پژوهش ازطریق تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار تحلیلی spss به ما نشان می دهد عملیات روانی بر مولفه جمعیت در جمهوری اسلامی ایران تاثیر گذار بوده است. در پایان، این پژوهش با انجام آزمون فریدمن و تحلیل پاسخ خبرگان نشان می دهد، افزایش سواد رسانه ای برای مقابله با عملیات روانی دشمن از اهمیتی راهبردی برخوردار است.

هویت، مجموعه ای از ویژگی ها و مشخصات فردی، اجتماعی و احساسات و تفکرات مربوط به آن هاست و هویت و متغیرهای آن، یکی از مسائل مهم امروز زنان است که در بستر اجتماع شکل می گیرد. امروزه، حضور و نقش زنان را، به عنوان نیمی از توان بالقوه جامعه نمی توان نادیده گرفت و ازآنجاکه دنیای معاصر با تکنولوژی های پیشرفته ارتباطی به خصوص اینترنت و فضای مجازی همراه شده است، تحولات هویتی زنان در فضای مجازی، قابل تأمل است. این پژوهش، به روش توصیفی تحلیلی است و با هدف بررسی پیامدهای مثبت و منفی فضای مجازی در زندگی و هویت زن مسلمان انجام شده است. بر اساس اطلاعات پژوهش های مختلف و نتایج این پژوهش ها به این جمع بندی خواهیم رسید که فضای مجازی، علاوه بر فواید و محاسن بسیاری که دارد، اگر به طور صحیح از آن استفاده نشود، معضلات و مضرات زیادی خواهد داشت که هویت زنان نیز از آن بی تأثیر نخواهد بود. در راستای رفع پیامدهای منفی فضای مجازی، راهکارهایی جهت برون رفت از آن ها با تأکید بر آموزه های اسلامی ارائه شده است. درنهایت، سواد رسانه ای، خود آگاهی و تقوی به عنوان مهم ترین عناصر حل معضلات فضای مجازی بر هویت زنان معرفی شده است.

موضوع سواد رسانه ای بیش از چند دهه است که مورد توجه جوامع غربی قرار گرفته و به عنوان یک دانش تخصصی در مراکز علمی مورد بحث است. هدف این پژوهش بررسی وضعیت سواد رسانه ای در ایران و اشکالات وارد به رویکرد آموزش محور در این زمینه است. سوال اصلی پژوهش این است که آیا سواد رسانه ای برای جامعه اسلامی مکفی است؟ رویکرد تربیت رسانه ای چه تمایزی نسبت به سواد رسانه ای دارد؟ روش انجام این پژوهش کیفی است. داده های مورد مطالعه پژوهش از منابع کتابخانه ای و مقالات علمی – پژوهشی معتبر جمع آوری می شود. نتایج پژوهش نشان می دهد که رویکرد سواد رسانه ای موجود در جامعه ایرانی سه ایراد اساسی دارد: 1- تمرکز بر امر شناخت و آموزش محور بودن 2- محوریت داشتن امر رسانه در آن و 3- تمرکز بر فرد برای مواجهه با آسیب های رسانه ای. پژوهش حاضر رویکرد «تربیت رسانه ای» را به عنوان رویکردی تربیتی-تمدنی در جامعه اسلامی پیشنهاد می کند. تربیت رسانه ای «پویشی آزادانه و آگاهانه برای به فعلیت رساندن فطریات انسان در جهان اشباع از رسانه ها با محوریت نهاد خانواده است که هدف نهایی آن، تحقق کمال وجودی انسان و رسیدن به قرب الهی است». سه مؤلفه اصلی 1- رشد دهنده بودن 2- خانواده محور بودن و 3- جامع نگر بودن به عنوان اصلی ترین مؤلفه های تربیت رسانه ای مورد بحث قرار می گیرد. در پایان نیز ضرورت رویکرد تربیت رسانه ای در نگاه تمدنی تذکر داده می شود.

زمینه: اعتیاد به اینترنت، معضلی است که سلامت روانی و اجتماعی نوجوانان را تهدید می کند. شناسایی و درک عواملی که منجر به اعتیاد به اینترنت می شود، بسیار حائز اهمیت است. در مورد نقش سواد رسانه ای و تنظیم شناختی هیجان در پیش بینی اعتیاد به اینترنت بر اساس شیوه فرزندپروری و کنترل روانشناختی دانش آموزان دوره متوسطه، خلا پژوهشی وجود دارد. هدف: هدف از انجام این پژوهش، تدوین الگوی پیش بینی اعتیاد به اینترنت بر اساس شیوه فرزندپروری و کنترل روانشناختی و نقش میانجی گر سواد رسانه ای و تنظیم شناختی هیجان در دانش آموزان دوره متوسطه شهر کرمانشاه بود. روش: روش این پژوهش توصیفی، از نوع همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی دانش آموزان دوره متوسطه شهر کرمانشاه در سال تحصیلی 1403-1402 بود. برای انتخاب نمونه آماری با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای، 384 نفر از دانش آموزان مدارس دوره متوسطه شهر کرمانشاه انتخاب شدند. ابزارهای جمع آوری اطلاعات در این پژوهش شامل پرسشنامه های اعتیاد به اینترنت (یانگ، 1998)، شیوه های فرزندپروری (بامریند، 1991)، کنترل روانشناختی وابسته مدار و پیشرفت مدار (سوننز و همکاران، 2010)، سواد رسانه ای (تامن، 1995) و تنظیم شناختی هیجان (گرانفسکی و کرایج، 2006) بود. هم چنین داده های این پژوهش از طریق روش تحلیل مسیر و با استفاده از نرم افزار SMARTPLS مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته ها: نتایج نشان داد که اعتیاد به اینترنت از طریق شیوه های فرزندپروری به طور مستقیم و با نقش میانجی گر سواد رسانه ای و تنظیم شناختی هیجان قابل پیش بینی است (05/0 >P)، ولی از طریق کنترل روانشناختی به طور مستقیم و با نقش میانجی گر تفسیر نمی شود. نتیجه گیری: بر اساس یافته های این پژوهش پیشنهاد می شود که برنامه های آموزشی در مدارس جهت آگاهی بیشتر والدین نسبت به تأثیرات مخرب استفاده زیاد از اینترنت بر فرزندان شان در نظر گرفته شود. هم چنین با توجه تأیید تأثیر شیوه فرزندپروری بر وضعیت اعتیاد به اینترنت در این پژوهش، این آموزش ها می تواند به والدین در شیوه های مؤثر فرزندپروری کمک کند.

زمینه و هدف: با توجه به گسترش اینترنت و شبکه های اجتماعی، افراد زیادی به ویژه نوجوانان و جوانان زمان زیادی را صرف استفاده از این فناوری ها می کنند. در چنین شرایطی، اخیراً قلدری سایبری به عنوان یک نگرانی جدی در حوزه سلامت روانی-اجتماعی ظهور پیدا کرده است. مطالعه حاضر با هدف پیش بینی قلدری سایبری دانشجویان بر اساس مؤلفه های سوادِ رسانه ای و خودافشایی آنلاین انجام شد. مواد و روش : پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری را دانشجویان دانشگاه بیرجند در سال تحصیلی 1401-1400 (12000 نفر) تشکیل دادند. از این تعداد، 398 نفر به روش نمونه گیری در دسترس در مطالعه شرکت کردند. جمع آوری داده ها از طریق مقیاس ه ای قلدری و قربانی سایبری (لام و لی، ۲۰۱۱)، خودافشایی آنلاین (والکنبرگ و پیتر، ۲۰۰۷) و پرسشنامه سواد رسانه ای (فلسفی، 2015) صورت گرفت. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها با روش های همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون به شیوه همزمان از نرم افزار SPSS نسخه 26 استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد که همبستگی منفی و معناداری بین درک محتوای پیام های رسانه ای و گزینش آگاهانه با قلدری سایبری وجود داشت (P<0.01). ارتباط میان خودافشایی عمیق و قربانی شدن سایبری نیز مثبت و معنادار بود (P<0.05). نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که خودافشایی آنلاین و مؤلفه های سواد رسانه ای (به جز تحلیل پیام های رسانه)، پیش بینی کننده معنادار قلدری سایبری بودند (P<0.01) . نتیجه گیری: بنابراین، آموزش مهارت های سوادِ رسانه ای و مدیریت خودافشایی در فضای مجازی توسط متخصصین روان شناسی و علوم ارتباطات، نقش مهمی در پیشگیری از قلدری سایبری ایفا می کند.

پیام رسانه ای، مسیری دوطرفه و متشکل از فرستنده (رسانه) و گیرنده (مخاطب) است. در ادبیات دینی نه تنها فرستنده پیام ملزم به رعایت چارچوب های شرعی و اخلاقی است، بلکه گیرنده پیام نیز ملزم به رعایت این چارچوب ها است. قرآن کریم رهنمودهایی در خصوص بایسته های رفتاری مخاطبین دارد که شناخت و کاربست آن نقش بسزایی بر مصونیت مخاطبین در برابر تأثیرپذیری از پیام های رسانه ای منفی دارد. پژوهش حاضر آموزه های قرآنی ناظر به دریافت، پردازش و بازنشر پیام های رسانه ای توسط مخاطبین را بررسی نموده است. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و ابزارهای گردآوری داده ها از نوع کتابخانه ای است. یافته های پژوهش نشان می دهد آموزه های قرآن کریم در خصوص بایسته های رفتاری مرحله دریافت محتوا شامل «گزینش منبع پیام»، «پرهیز از دروغ شنوی» و «پرهیز از پوچ گرایی»، و در مرحله پردازش محتوا شامل «صحت سنجی»، «احتیاط در تصدیق» پیام های مشکوک، و در مرحله بازنشر محتوا شامل «ارجاع به کارشناس» و «پرهیز از تأیید و انتشار» شایعات و اخبار و مطالب غیرواقعی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که راهکارهای حقوقی کنونی مانند جرم انگاری و محاکمه قضایی بیشتر ناظر به تولید و ارسال پیام توسط «فرستنده» است و در سمت دریافت پیام توسط «مخاطب» خلأ تقنینی وجود دارد. در چنین شرایطی، «ارتقاء سواد دینی مخاطب» از طریق تبیین بایسته های رفتاری، کارآمدتر و کم هزینه تر از ساز و کارهای حقوقی است.