تربیت رسانه ای

هدف از این پژوهش بررسی مفهوم تربیت رسانه ای و به دست آوردن راهبردهایی عملیاتی جهت اتخاذ شیوه هایی جدید در مدیریت مدرسه بود. این پژوهش کیفی بوده که با استفاده از نظریه داده بنیاد انجام شد. جامعه آماری پژوهش، مدیران با سابقه آموزش و پرورش، اساتید دانشگاه در رشته های علوم تربیتی، ارتباطات و رسانه و متخصصان مجرب در حوزه سواد رسانه بودند که با استفاده از نمونه گیری هدفمند و معیار اشباع نظری در مصاحبه هایی نیمه ساختار یافته به صورت رودرور و عمیق از تعداد 33 نفر به عنوان مشارکت کننده، داده ها جمع آوری گردید. پژوهشگر طی سه مرحله ی کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری گزینشی، تربیت رسانه ای رابه عنوان پدیده محوری مورد مطالعه قرارداد و شرایط علی، زمینه ای و مداخله گر و پیامد ها و راهبردها را استخراج و دسته بندی نمود. جهت اطمینان از روایی و پایایی پژوهش، مصاحبه ها با بعضی ازافراد چندین بار تکرار و نتایج حاصل در چند مرحله به رؤیت چند تن از اساتید مجرب و مصاحبه شونده ها رسید و در این بین از گروه های کانونی شرکت کنندگان در پژوهش نیزچندین بار استفاده گردید. براساس نتایج به دست آمده از پژوهش، با توجه به رشد روزافزون قدرت رسانه و ابزارهای تکنولوژیک در زندگی روزمره ی دانش آموزان و اثرات شگرف رسانه در سبک، نوع و چگونگی یادگیری آنان، لازم بود که تغییراتی در نحوه و مدل تربیتی و آموزشی مدارس ایجاد گردد که در این پژوهش راهبردهایی کاربردی برای تحقق این مهم ارایه گردید.

تربیت از اصول اساسی و لازم برای تعالی و پیشرفت همه جانبه افراد و جوامع است. از سویی دیگر امروزه تقریباً تمام ابعاد زندگی انسان ها تحت تأثیر شدید رسانه ها قرار گرفته اند. با این وجود تاکنون در متون رسمی دانش ارتباطات و رسانه، کارکردی در حوزه تربیت اسلامی ثبت نشده است. پژوهش حاضر درصدد بررسی ضرورت تعریف کارکرد تربیتی برای رسانه ها، ارائه مؤلفه های بدیع تربیت رسانه ای و نهایتاً دستیابی به تعریفی از رسانه تربیتی است. ضرورت کارکرد تربیتی با ارائه پنج دلیل روشن شده و ویژگی های بدیع تربیت رسانه ای در سه بعد مربی، متربی و ارتباط تربیتی مطرح گشته است. حوزه مُجاز عملکرد رسانه تربیتی در سه محور کلی ویژگی ها، زمینه های مناسب و کژکارکردها و حوزه بهینه عملکرد رسانه تربیتی در دو محور آسیب ها و الزامات ارائه شده است. تربیت رسانه ای به شرط استفاده تربیتی مخاطب به وقوع می پیوندد و بدون آمادگی و انتخاب و عملکرد صحیح مخاطب، رسانه تربیتی ناکام خواهد ماند. رسانه تربیتی به مثابه آن آب و هوای مساعدی است که لاجرم منجر به رشد مخاطب خود می شود نه آن کویری که امکان هرگونه تعالی و سازندگی را به کلی نفی می کند. هرچند رسانه تربیتی در خط مقدم تربیت اسلامی قرار نمی گیرد اما نقطه عطف تربیت است.

سواد رسانه ای بدین معنا نیست که فراگیر صرفاً تعریف رسانه را یاد بگیرد. فراگیر باید یاد بگیرد که رسانه چه تأثیری بر ما می گذارد. منظور از سواد رسانه ای، تجهیز کردن دانش آموزان رسانه ها با توانایی و مهارت های تحلیل، نقد و ارزشیابی محتوای رسانه ها است. با توجه به اهمیت آموزش سواد رسانه ای و جدید بودن درس «تفکر و سواد رسانه ای» شناسایی صلاحیت های حرفه ای معلمان درس تفکر و سواد رسانه ای حائز اهمیت است. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی صلاحیت های حرفه ای معلمان درس تفکر و سواد رسانه ای طراحی و اجرا شد. این پژوهش به شیوه کیفی و با روش مطالعه موردی بود. جامعه آماری شامل معلمان درس تفکر و سواد رسانه ای شهرستان بیرجند و متخصصان تعلیم و تربیت در سطح کشور بود. برای نمونه گیری از روش نمونه گیری هدفمند استفاده شد و بر اساس اشباع نظری، 12 نفر معلم و 3 نفر متخصص مصاحبه شدند. داده های به دست آمده به شیوه تحلیل محتوای کیفی تحلیل شدند. دانش رسانه ای، مهارت رسانه ای، نگرش رسانه ای، آموزش مهارت های تفکر، دانش تربیت رسانه ای و سواد های پشتیبان، شش دسته صلاحیت های مورد نیاز معلمان تفکر و سواد رسانه ای بودند که در قالب مضمون اصلی در پژوهش حاضر شناسایی شدند.

تربیت رسانه ای فرصت آموزشی است که در آن دانش آموزان به مجموعه صلاحیت های سواد رسانه ای دست می یابند. دست یابی دانش آموزان به صلاحیت های سواد رسانه ای نیازمند معلمانی است که توانایی آموزش آن ها را داشته باشند. بنابراین باید این صلاحیت ها را در برنامه های قبل از خدمت خود کسب کنند. هدف پژوهش حاضر بررسی وضع موجود تربیت رسانه ای دانشجو معلمان است. این پژوهش با رویکرد کیفی و با روش داده بنیاد انجام گرفت. مشارکت کنندگان از بین اساتید و دانشجو معلمان دانشگاه فرهنگیان شهر بیرجند به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته با 17 دانشجو معلم و هشت استاد جمع آوری شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش کدگذاری باز، محوری و گزینشی انجام شد. برای ارزیابی اعتبار تحقیق از رویکرد لینکن و کوبا استفاده شد. نتایج پژوهش نشان دهنده چهل و هشت مقوله فرعی و بیست و یک مقوله اصلی است که در قالب مدل پارادیمی شامل برداشت متناقض از تربیت رسانه ای به عنوان مقوله محوری و شرایط علی (فعالیت های برنامه ریزی شده، فعالیت های برنامه ریزی نشده، محتوای آموزشی و فرایند یاددهی-یادگیری)، عوامل زمینه ای (محیط های تربیتی و عوامل سازمانی)، شرایط مداخله گر (عوامل انسانی، عوامل آموزشی، عوامل اجتماعی و فرهنگی، عوامل اقتصادی، امکانات و تجهیزات، محدودیت زمانی، انگیزش و حمایت سازمانی)، راهبردها (اقدامات به کار برده شده و اقدامات احساس نیاز شده) و پیامد (بهبود بهداشت روانی و جسمی، توسعه حرفه ای معلم، توسعه دانش و توسعه مهارت های شهروندی) قرار گرفت.

هدف پژوهش حاضر، تبیین موضع رسانه در سند تحول بنیادین آموزش وپرورش در راستای استخراج مضامین تربیت رسانه ای با تکیه بر تأملات ژان فرانسوا لیوتار و ژان بودریار در مقام دو تن از برجستگان پست مدرن است. با توجه به چالش های رسانه نوین، پست مدرنیسم به خوانش انتقادی امپریالیسم روشنگرانه مدرن، به طور عام و رسانه مدرن به طور خاص می پردازد. پارادایم پژوهش کیفی، روش جمع آوری داده ها اسنادی و روش تحلیل داده ها، تحلیل مضمون است. یافته های پژوهش حاکی از اهمیت توجه سند تحول به رسانه تربیتی و تربیت رسانه ای است. توجه به جایگاه رکنی رسانه، هماهنگی و مشارکت تربیتی و تولید هدفمند در حوزه درون سازمانی، دسترسی و بهره گیری و مواجهه فعالانه با رسانه های نوین در حوزه برون سازمانی آموزش وپرورش ازجمله راهبردهای ارائه شده هستند. در گام بعدی، دیدگاه لیوتار و بودریار براساس مؤلفه های گام اول، میزان و نوع دسترسی به دو دسته سازنده و مخرب تقسیم بندی شدند. نسبیت گرایی معرفتی، آشنایی با فنون اقناع، شگردهای تبلیغات و رویکرد انتقادی به پیام های رسانه ای در مواجهه فعالانه مطرح شدند. درنهایت از منظر تولید هدفمند، پلورالیسم فرهنگی و پذیرش تفاوت ها، پویایی درونی و سنخیت با نیازهای جامعه بررسی شدند. یافته های پژوهش نشان می دهند کاربست مضامین اندیشمندان پست مدرن در راستای تربیت رسانه ای، متناسب با معیارهای سند تحول بنیادین امری ممکن و لازم است.

هدف این پژوهش بازآفرینی مدل تربیت رسانه ای مبتنی بر آموزه های تربیتی قرآن کریم است. به این منظور، از روش تحقیق کیفی مبتنی بر روش نظریه برخاسته از داده ها که شامل سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی، همراه با بهره گیری از رویکرد سیستماتیک استراووس و کوربین استفاده شده است. در این راستا، با صاحب نظران و اساتید حوزه تربیت و رسانه تا مرحله اشباع نظری داده ها، هفده مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته با استفاده از نمونه گیری نظری، انجام شد. سپس آیاتی از قرآن که به گونه ای به مفهوم تربیت اشاره دارد با نرم افزار کاوشگر قرآنی شمس استخراج و تفسیر نهایی مدل با یافته های مبتنی بر محتوای انتخاب شده از قرآن انجام شد. با توجه به لزوم بررسی و تطبیق تخصصی یافته های کیفی و تفسیر آن مبتنی بر آیات قرآن، پس از اطمینان از اعتبار مدل تفسیرهای انجام شده، نتایج به ده نفر از متخصصان حوزه رسانه و مفسران قرآن ارائه شد. با توجه به توسعه روزافزون رسانه ها و کارآمدی آموزه های قرآن کریم در همه حوزه های هدایت بشر، از جمله تربیت، به نظر می رسد در حوزه رسانه به الگوی تربیتی رسانه ای نیاز داریم. در این پژوهش، با توجه به نتایج به دست آمده و انطباق آن بر آموزه های تربیتی رسانه ای قرآن، بازتعریفی کاربردی در حوزه تربیت رسانه استخراج کرده ایم که می توان از آن به عنوان یکی از شئون مهم تربیت در عصر حاضر نام برد.