مطالب مرتبط با کلیدواژه

صفویه


۱۶۱.

واکاوی رویارویی های مذهبی صفوی و عثمانی در قفقاز (930تا1038ق/1523تا1629م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال نهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۳۶)

کلیدواژه‌ها: صفویه مذهب قفقاز عثمانی رقابتهای مذهبی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی روابط خارجی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان تاریخ عثمانی
تعداد بازدید : ۱۰۹۳ تعداد دانلود : ۹۱۵
قفقاز از بُعد مذهبی منطقه ای حائز اهمیت است که در طول تاریخ، گذرگاه اقوام و جایگاه ادیان و فرق مختلف بوده است. این منطقه از زمان های بسیار دور، با ایران پیوندهای مذهبی و تاریخی داشته است. با ظهور دین اسلام و گسترش این دین در قفقاز، باوجود مقاومت مردم آنجا در برابر نفوذ اسلام، سرانجام در برخی نقاط آن مذهب تسنن پذیرفته شد و در کنار مسیحیتی قرار گرفت که در گرجستان و ارمنستان رواج داشت. قفقاز به علت موقعیت جغرافیایی ویژه، یکی از کانون های درگیری صفویه و عثمانی بود. دولت صفوی و حکومت عثمانی برای نفوذ به این منطقه تلاش بسیاری کردند. ازیک سو، دولت عثمانی با انگیزة حمایت از اهل تسنن در شروان، داغستان و نواحی سنی نشین و ارتباط با خاندان کریمه تلاش می کرد که از طریق شمال به دولت صفوی فشار آورد و ازسوی دیگر، دولت صفویه با انگیزﮤ جهاد با کفار مسیحی و گسترش تشیع و نفوذ در مناطق سنی نشین، تشیع را در این مناطق ترویج می داد. هر دو دولت جنگ با کفار مسیحی را انگیزة اصلی خود ذکر کرده بودند؛ اما در پشت پرده انگیزه های دیگری وجود داشت که در این مقاله این انگیزه ها و چالش های حاصل از آن بررسی و تحلیل شده است.
۱۶۲.

بررسی ابعاد تحولات روابط ایران با روسیه در دورﮤ صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال دهم بهار ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۳۷)

کلیدواژه‌ها: ایران صفویه روسیه روابط خارجی تزاریسم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۲۲ تعداد دانلود : ۲۶۲۵
از دورﮤ صفویه و مقارن با تحولات بین المللی، مجالی فراهم شد تا کشورهای اروپایی به گشایش مناسبات دیپلماتیک و پایدار با ایران اقدام کنند. دراین میان، روسیه در موقعیت گسترش ارضی و تحکیم اقتدار سیاسی و نظامی خویش، برای برقراری و توﺳﻌﮥ روابط با ایران امکان بیشتری داشت؛ اما در عهد صفوی، موانع ناشی از مشکلات گاه به گاه داخلی و کنش دول رقیب و معارض، این مناسبات را چندان پیوسته و رو به جلو قرار نداد. مقاﻟﮥ حاضر برآن است تا با بررسی ابعاد تحولات روابط ایران با روسیه در دورﮤ صفوی، ازطریق خوانش منابع و مآخذ معتبر و با روش مطالعات اسنادی، فرازونشیب های مناسبات دو کشور را در این مقطع تاریخی به چالش بکشد و با رهیافتی علمی، چگونگی و سیر روابط بدفرجام و منتهی به تنش دو دولت را تبیین کند. ﻧﺘیﺠﮥ پژوهش بیان کنندﮤ این نظریه است که مسیر روابط دولت صفوی با روسیه، برخلاف بیشتر نمونه های مناسبات صفویان با اروپا، به علت نداشتن درک صحیح از مناسبات بین الملل و گرفتاری فزایندﮤ داخلی، به فرجام خوشایند و ثمربخشی نرسید؛ بلکه آزمونی شد برای دولت های استعمارگر و نیز روسیه تزاری که از موقعیت ژئوپلتیکی ایران و ناتوانی هم زمان مدیریتی کشور شناخت بیشتری کسب کنند. بهرﮤ این آزمون و شناخت نیز تجاوز نظامی روسیه به قلمرو ایران بود.
۱۶۳.

تبیین و تحلیل نقش طبقات اجتماعی در فرآیند تمدّنی دولت صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید تابستان ۱۳۹۶ شماره ۳۴ (پیاپی ۱۲۴)

کلیدواژه‌ها: ایران طبقات اجتماعی صفویه تمدن تشیع

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۰۵ تعداد دانلود : ۱۲۸۸
هدف اصلی نوشتار حاضر مطالعه ساخت های اجتماعی عصر صفویه با توجه ویژه به موضوع طبقات اجتماعی در ظرفیت و فرایند تمدّنی آن روزگار است. اهمیت این موضوع ناشی از آن است که از نظام طبقاتی صفویه می توان به عنوان نظامی باز با ویژگی تمرکز فرصت ها و پیوند متقابل یاد کرد. به هنگام ظهور صفویان (907-1135هجری) همواره مفصل بندی (همزیستیِ) طبقاتی پویایی مابین اجتماعات عشایری (ایلی)، دهقانی و شهری (خرده کالایی شهری) فراهم گردید، چندان که صفویان ساخت اجتماعی ایران را با تأکید بر هویّت مذهبی و ملّی جدیدی تعریف کردند. کلیت شکل بندیِ طبقات اجتماعی صفویان همچون بستری می ماند که در سایه آن وحدت سیاسی و ملی، مدنیت، رفاه اجتماعی، رونق اقصادی و پویای فرهنگی و روابط گسترده با دول خارجی به وجود آمد. البته این توصیف به معنای تأیید همة جنبه های ساختار طبقاتی عصر صفویه در دوره های سلاطین صفوی نیست، زیرا تحولات اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و شیوه حکومتی، در ایجاد ساختار طبقاتی در دوره حاکمان مختلف صفوی، نقش اساسی داشته است. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی تحلیلی ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه شناختی در تحلیل پدیده های تاریخی و برپایه منابع کتابخانه ای، سیر تمدّن در طبقات اجتماعی دولت شیعی صفویه را در چشم انداز حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه به عنوان پایه و زیربنایی برای دوره های بعد بررسی و تحلیل نماید.
۱۶۴.

بازتاب تغییر دیدگاههای مذهبی در تواریخ عمومی دوره صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۱۸ (پیاپی ۱۰۳)

کلیدواژه‌ها: تاریخ نگاری صفویه تشیع تواریخ عمومی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی فرهنگی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ نگاری
تعداد بازدید : ۸۳۶ تعداد دانلود : ۸۴۴
از جمله ادوار درخشان تاریخ ایران دوره صفویه است . در این برهه تاریخ ایران شاهد تحول بزرگی در عرصه های مختلف سیاسی و فرهنگی بود. در این دوره صفویان با اعلام رسمیت یافتن تشیع نه فقط از توان ایدئولوژی پویایی تشیع جهت سلطه سیاسی خود بهره گرفتند بلکه این واقعه چهره مذهبی ایران را نیز تحت تاثیر قرار داد . تاریخ نگاری این دوره از جمله عرصه های بودکه از این حادثه بزرگ متاثر گردید و به نوعی آیینه تمام نمای عصر خود شد. در واقع هدف اصلی این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی و برپایه منابع کتابخانه ای تنطیم گردیده است پاسخ به این سوال مهم است که : تغییر دیدگاههای مذهبی در دوره صفویه چه تاثیری در تاریخ نگاری عمومی این دوره داشته است؟ بررسی های اولیه موید آن است که اگر چه تاریخ نگاری عمومی عصر صفوی در شیوه و اسلوب کلی استمرار تاریخ نگاری عصر تیموری بود اما تغییر ات مذهبی عصر صفوی چهره تاریخ نگاری عمومی این دوره را نیز متاثر کرد. چنانکه تواریخ عمومی این دوره نیزدر کنار نهادهای سیاسی و فرهنگی صفویه در جهت نهادینه کردن فرهنگ تشیع دراین دوره گام برداشتند.
۱۶۵.

بررسی تناسب جرم ومجازات در اولین حکومت مستقل شیعه در ایران عصرصفوی از منظر حقوق بشر اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات حقوق بشر اسلامی سال ششم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱۲

کلیدواژه‌ها: کرامت انسانی مذهب شیعه صفویه تناسب جرم و مجازات حقوق بشر اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۸ تعداد دانلود : ۸۶۰
عکس العملی که در برابر فعل غیر قانونی و مخل نظم عمومی انجام می گیرد، معمولاً مجازات نامیده می شود. بین جرم و مجازات باید تناسب وجود داشته باشد و کرامت انسانی متّهم نیز در این میان نباید فراموش شود؛ در قرآن کریم به ضرورت این تناسب اشاره شده است. حال با توجه به این که دوره ی صفویه اولین دوره ای است که کشور ایران را در متن یک حکومت کاملاً مستقل مذهبی شیعه قرار داده است ؛ ما را بر آن داشت تا در این جستار با استفاده از نظر اندیشمندان حقوق بشر اسلامی و تئوریهای موجود، این مطلب را بررسی کنیم که جایگاه اصل تناسب جرم و مجازات در حقوق جزای اسلامی چیست؟ و جلوه های رعایت این اصل در عدالتخانه ی حکومت صفویه که سنگ حکومتی مذهبی و شیعی را به سینه می زند، چیست؟ پس از بررسی و تحلیل نظر اندیشمندان به این نتیجه رسیده ایم که حقوق جزای اسلامی در خصوص جرم و مجازات دارای تناسب بوده و مجازاتها که ضمانت اجرای جرم ارتکاب یافته می باشد، برای حفظ امنیت مردم وضع گردیده و خداوند متعال که از رأفت و کرامت بی انتهایی برخوردار است قبل از مجازات خصوصاً در قصاص به بخشش مجرم توصیه کرده و اجرای حدود را با کوچکترین شبهه ای ساقط کرده است؛ حتی مشهور فقهای شیعه معتقدند که بموجب قاعده درء همه مجازاتها اعم از حدود و قصاص و دیات و تعزیرات با شبهه ساقط می شوند. اما متأسفانه این مؤلفه های شرع انور اسلام در حکومت صفوی رعایت نشده است.
۱۶۶.

واکاوی مفهوم جهاد و مصادیق آن در دوره صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال نهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۳۵

کلیدواژه‌ها: جهاد صفویه واکاوی مصادیق

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی فرهنگی
تعداد بازدید : ۱۱۴۲ تعداد دانلود : ۷۶۴
جهاد در دین مبین اسلام از تکالیفی است که با شرایط خاص و رعایت ضوابط ویژه و کاملاً برنامه ریزی شده انجام می گیرد و به سبب ماهیت اجتماعی، سیاسی و امنیتی اش بدون حضور حاکم اسلامی امکان پذیر نیست؛ چنانکه مشروعیت آن منوط به اذن امام معصوم (ع) در عصر خود و فقیه عادل در عصر غیبت است. در دوره صفویه نیز جهاد از سوی اکثر فقها در زمان غیبت جایز شمرده نمی شد. با وجود این، در تمام دوره صفویه جهاد به عنوان یک شعار و محرک در جنگ ها شناخته می شد و مورد استفاده قرار می گرفت. از این رو، این مفهوم و مصادیق اش در دوره صفویه نیاز به بررسی و واکاوی دارد. در نتیجه، این مقاله، حولِ محور این پرسش شکل گرفته که جهاد در دوره صفویه در چه معنا و مفهومی به کار رفته و چه مصادیقی داشته است؟ در پاسخ، مقاله این مدعا را طرح می کند که با وجود مخالفت اکثر علما و فقهای عصر صفوی، مبنی بر جایز نبودن جهاد در عصر غیبت، شاهان صفوی متناسب با شرایط پیش آمده یا از فقها اذن جهاد می گرفتند و یا بدون اذن آنها، با شعار جهاد به نبرد با دشمنان داخلی و خارجی، اعم از مسلمان و غیرمسلمان می پرداختند. این پژوهش با تکیه بر رساله های فقهی، نامه ها، اسناد و منابع تاریخی و با روش توصیفی - تحلیلی سعی در تبیین و واکاوی مفهوم جهاد و مصادیق آن در دوره صفویه دارد.
۱۶۷.

وضعیت اقتصادی زنان در عهد صفویه از منظر سفرنامه نویسان خارجی

نویسنده:
منبع: فرهنگ پژوهش بهار ۱۳۹۵ شماره ۲۵ ویژه تاریخ اسلام

کلیدواژه‌ها: صفویه زنان اقتصاد سفرنامه های خارجی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۱ تعداد دانلود : ۳۹۰
در این تحقیق با استناد بر مشاهدات سفرنامه نویسان خارجی و با استفاده از روش توصیفی، جنبه هایی از وضعیت اقتصادی زنان ایرانی در عصر صفویه در عرصه های؛ اشتغال، عمران، منابع درآمدی خاص، کمک رسانی به دولت و در انتها تأثیر منفی زنان حرم سرا در اقتصاد بررسی شده است. بر اساس اغلب سفرنامه های عصر صفوی، نقش و مسئولیت زنان در اقتصاد خانواده و جامعه قابل توجه است چراکه همواره زنان در عرصهٔ اقتصاد در کنار مردان، دارای فعالیت بوده اند اما نقش زنان اشراف و دربار عصر صفوی نسبت به زنان سایر اقشار در اقتصاد بارزتر است چراکه این گروه از زنان قادرند مالکیت اموال، اماکن و اشیاء خود را شخصاً عهده دار باشند.
۱۶۸.

تاریخ در ماده تاریخ براساس نظریة رمز گردانی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج سال نهم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۳۲

کلیدواژه‌ها: ماده تاریخ تاریخ صفویه رمزگردانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۰۵ تعداد دانلود : ۱۵۰۵
ماده تاریخ (chronogram)، تبدیل اعداد و ارقامِ تاریخ به حروف و واژه ها و عبارت های معنادار است. این فن، به تدریج و بر اثر تحولات و رشدی که داشته، به ویژه در دورة صفویّه و قاجار تبدیل به شکل های پیچیده ای شده است و کم کم مورد توجّه اهل سیاست واقع گشته که  از آن مستقیماً در تحولّات تاریخی و اثبات حقانیّت خود و نیز انکار مخالفان سود جسته اند. استفاده از ماده تاریخ و کوشش برای متقارن کردن آن با ظهور صفویّه، جلوس شاه اسماعیل، تشکیل سپاه شاه طهماسب، بعضی از فتوحات هند در دورة شاه عباس، جلوس نادر، ظهور باب و امضای مشروطیّت، بخشی از این رویکردهای تاریخی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است. تعدادی از این مواد نیز به جز بیانِ تاریخِ خاص،  به طور غیرمستقیم، مبیّن برخی از مسائل پنهان اجتماعی و تاریخی است که با نگاهی به نظریّة رمزگردانی (code switching)می توان از آن در تحلیل های تاریخی استفاده کرد.
۱۶۹.

معرفی و بررسی منظومه حماسه ای تاریخی نویافته تاریخ شاه عباس یکم ( با تأکید بر تاریخ محلی مازندران)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب حماسی سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۴

کلیدواژه‌ها: نسخه خطی تاریخ شاه عباس یکم منظومه های حماسی تاریخ محلی مازندران صفویه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی نسخه شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات انواع ادبی ادبیات حماسی حماسه تاریخی
تعداد بازدید : ۹۱۸ تعداد دانلود : ۸۰۶
نسخه های خطّی، در مجموعه میراث مکتوب ایران، از جای گاهی ویژه برخوردارند. بخش اعظم تحوّل اندیشه ای پیشینیان ما از طریق این نسخه ها بدست ما رسیده است. اهمیّت شناسایی، احیا و انتشار نسخ خطی به عنوان منابع مهم تاریخی، ادبی، فرهنگی و نیاز به منابع جدید تحقیقاتی برکسی پوشیده نیست. هدف از نگارش این مقاله، معرفی نسخه نویافته و منبع جدید که نام اصلی آن دانسته نیست و ما آن را با نام منظومه حماسی تاریخی تاریخ شاه عباس یکم/ منظومة فتوحات شاه اسماعیل می شناسیم. این اثر که به بیان وقایع تاریخی سیاسی ایران، بویژه مازندران و حکومت محلی مرعشیان و دیگر حاکمان محلی خودمختار شمال ایران در عصر صفویه، می پردازد، برای تاریخ نگاری مازندران بسیار اهمیّت دارد؛ شاعر گم نام این منظومه، تمام وقایع مهم تاریخ ایران، تا عصر خویش را به نظمی نوین درآورد. در این منظومه نوآوری هایی دیده می شود که در تاریخ نویسی «مازندران» پیشینه نداشت. مقاله حاضر به شناسایی و واکاوی نسخه، با تأکید بر تاریخ محلی دارالمرز می پردازد.
۱۷۰.

ضرورت تصحیح دوبارة دیوان غیاث و سبکشناسی شعر او(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال دهم بهار ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۳۷)

کلیدواژه‌ها: دیوان غیاث سبک شناسی هنجارگریزی یزد صفویه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی سبک شناسی مفاهیم کلی سنتی
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی تصحیح و نقد متون
تعداد بازدید : ۱۷۷۲ تعداد دانلود : ۱۲۷۷
غیاث الدین علی یزدی، متخلص به غیاث، شاعر و نقاش مشهور سده های دهم و یازدهم هجری است که به سبب طراحی بر روی پارچه های زربفت به نقشبند معروف بود. غیاث افزون بر مهارت در هنر نقشبندی، در شاعری نیز توانا بود. دیواناو شامل مثنوی، قصیده، قطعه، رباعی، غزل است که تاکنون فقط یک بار به اهتمام حسین مسرّت در سال 1393 تصحیح و منتشر شده است. این جستار با بررسی این چاپ، ضعف ها و نارسایی های آن را در چند بخش نشان خواهد داد: 1 روش تصحیح، نامشخص و نامستند، به گونه ای قیاسی است؛ 2 بسیاری از ابیات با تحریفات و تصحیفات ضبط شده است؛ به طوری که با تأثیر بر معنای متن اصلی، تاحدّ بسیاری آن را دگرگون کرده است. افزون بر این نکته ها، باید به اشکالات مربوط به تعلیقات، غلط های چاپی، بدخوانی نسخه، ضبط ابیات به صورت نقطه چین نیز اشاره کرد. تصحیح مسرّت از دیوان غیاثاشکالاتی دارد؛ به همین سبب این مقاله می کوشد با اشاره به برخی از آنها، ضرورت تصحیح دوبارة دیوانرا بررسی کند. عناصر سبکی شعر غیاث نیز در این جستار، از منظر آشنایی زدایی و هنجارگریزی تحلیل می شود. مهم ترین جلوه های هنجارگریزی در شعر غیاث در زمینه های نحوی و زمانی، آرکائیسم، مشاهده می شود. در این گفتار سعی شده است تا با یادآوری این بخش از هنجارگریزی، قسمتی از کارکردهای زیبایی آفرینی در شعر غیاث بررسی و تحلیل شود.
۱۷۱.

نقش قفقاز در روابط ایران و روسیه در دوره دوم حکومت صفویه (1135-996ق/1723-1588م)

نویسنده:
منبع: پارسه پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲۷

کلیدواژه‌ها: صفویه روسیه قفقاز شاه عباس اول پطرکبیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۴ تعداد دانلود : ۹۱۱
منطقه قفقاز از نظر سیاسی و اقتصادی در قیاس با سایر مناطق، دارای ویژگی های برجسته ای همچون تنوع اقلیمی و جمعیتی، امتیاز استراتژیکی (وجود راه آبی ایجاد شده از تنگه بسفر، دریای مرمره و مدیترانه) و منابع سرشار مالی بود. عوامل مذکور سبب جلب توجه دو کشور ایران و روسیه به منطقه قفقاز گردید و هر دو خواهان توسعه نفوذ سیاسی خود در این منطقه بودند. تبیین نقش قفقاز در روابط ایران و روسیه در دوره دوم حکومت صفویه حایز اهمیت بسیار می باشد. از این رو پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از منابع کتابخانه ای و روش توصیفی تحلیلی به بررسی نقش استراتژیکی قفقاز در روابط ایران و روسیه وعملکرد حکام صفویه در این محدوده جغرافیایی بپردازد. مسأله بنیادی در این پژوهش، اهمیت منطقه قفقاز در روابط سیاسی و نظامی صفوی و روسیه (در فاصله1135 996ق.) می باشد. این نقش از ویژگی ها و شرایط اقتصادی و جغرافیایی منطقه قفقاز نشأت می گیرد، که به عنوان مثال در اختیار داشتن تنگه ها و معابر مهم دریایی و دستیابی به منافع اقتصادی و تجاری و گسترش سرزمین در موضوع قفقاز مهم است.
۱۷۲.

یادداشتی بر کتاب شناسی دوره صفویه

نویسنده:
منبع: پارسه پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۹

کلیدواژه‌ها: تاریخ منبع شناسی صفویه روابط اجتماعی سیاسی اقتصادی مذهبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴۳ تعداد دانلود : ۲۹۰۶
یکی ازدوره های مهم تاریخ ایران، عصرصفویه می باشد که از زوایای مختلف مورد نقد و تحلیل پژوهشگران قرارگرفته است. مسئله ای که پژوهشگران تاریخ درتمام دوره ها با آن مواجه می باشند، منبع شناسی آن دوره است. زمانی که پژوهشگر بر منابع دورره تحت مطالعه اشراف داشته باشد و سرچشمه منابع و داده های تاریخی را به دقت مورد بررسی قرار دهد می تواند با نقد تاریخی سره را از ناسره باز شناسد و رویدادها را آنچنان که هست بنگارد. این مقاله تلاشی در راستای ارائه تصویری کامل از منابع تحقیقاتی دوره صفویه، از زبان های فارسی، انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، پرتغالی، اسپانیایی، ترکی و هلندی می باشد، که از منابع عمومی، نقشه ها و اطلس ها، شجره نامه ها، فرامین، منابع مربوط به ظهور صفویه، قزلباش ها، شاه اسماعیل، شاه طهماسب، شاه عباس اول، سقوط صفویه، تواریخ محلی، پژوهش های سیاحان اروپایی، تواریخ مذهبی، کتاب های راهنمای اداری، تاریخ اجتماعی، زنان در ایران صفویه، موقعیت های اجتماعی اقلیت های مذهبی، ارامنه، سیاست خارجی صفویه، عثمانی، گرجستان، آسیای مرکزی، شبه قاره هند، اروپا، اسپانیا و پرتغال، پاپ و صفویان، لهستان، سوئد، روسیه، براندربورگ پروس، هلند، ایتالیا، فرانسه، فعالیت های تبلیغاتی، اقتصاد و تجارت، تاریخ نظامی، کتب هنری تا معماری گسترده شده است.
۱۷۳.

جایگاه شاعران محلی در منابع تاریخ نگاری شهر شوشتر در دوره صفوی

نویسنده:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال ششم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲۲

کلیدواژه‌ها: شوشتر کتاب تذکره شوشتر کتاب فردوس در تاریخ شوشتر جایگاه شاعران محلی صفویه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵۲ تعداد دانلود : ۱۰۴۹
دوره صفوی یکی از طولانی ترین ادوار ادب پارسی است در آغاز این دوره اتفاق ادبی بارزی رخ نداد. سبک هندی اصلاً از تحول سبک عراقی و ورود اندیشه های باریک به شعر و عقاید و جنبه-های بدیع شاعرانه و سادگی و روانی لفظ پردازی و صداقت احساس پدید آمد. در دوره صفوی در شوشتر مرکز ولایت خوزستان شاعران بسیاری پا به عرصه وجود نهادند. از منابع تاریخ نگاری محلی شوشتر می توان کتاب فردوس در تاریخ شوشتر نوشته سید علاءالملک مرعشی شوشتری را نام برد که او در سال 1046 ه . ق وفات نمود. حدود دو سوم این کتاب به حضور شاعران محلی شوشتر اختصاص یافته است. همچنین کتاب تذکره شوشتر تألیف سید عبدالله جزایری از منابع تاریخ نگاری محلی شوشتر می باشد. او در سال 1173 ه . ق درگذشت.. حدود یک سوم این کتاب به بخش شاعران اختصاص یافته است. این پژوهش سعی بر این است که بدین پرسش، پاسخ بدهیم جایگاه شاعران محلی شوشتر در منابع تاریخ نگاری این شهر چگونه بوده است؟ فرض ما بر این استوار است که شاعران محلی شوشتر در دربار حاکمان محلی شوشتر حضور داشته اند و از مسائل دوره خود باخبر بوده اند. به همین دلیل نقش پر رنگی در منابع تاریخ نگاری شوشتر داشته اند. در این پژوهش از روش توصیفی-تحلیلی و کمک از منابع کتابخانه ای استفاده شده است.
۱۷۴.

بررسی محتوایی کتیبه های رواق های ساخته شده در حرم رضوی در عصر تیموری و صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ رضوی سال اول پاییز ۱۳۹۲ شماره ۳ 117-147

کلیدواژه‌ها: سیره رضوی کتیبه های قرآنی دعایی حدیثی اشعار فارسی تیموری صفویه رواق حرم امام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۱۲ تعداد دانلود : ۴۹۴
تاریخ هر کشوری مخزن زندگی انسان ها و تمامی روابط انسانی، هنری، مذهبی و غیره می باشد. تاریخ ایران نیز سرگذشت دو سلسله مقتدر ایران چون تیموری و صفویه را در خود دارد که در بزرگ ترین مکان مذهبی ایران، حرم مطهر امام رضا (ع)، دارای آثار بسیاری هستند. رواق های ساخته شده در عصر تیموری و صفوی از جمله مهم ترین اجرای معماری ایران است که در حرم مطهر امام رضا (ع) واقع اند و آنان آثار مکتوب مذهبی و هنری متفاوتی دارند که این تفاوت از بانیان آنان نشئت می گیرد. هدف این نوشتار بررسی تفاوت ها و اشتراک های رواق های دو دوره تیموری و صفویه است. روش بررسی این گونه است که محتوای کتیبه ای قرآنی مفهوم یابی شده اند و کتیبه های دعایی و اشعار فارسی با هم تطبیق داده شده اند تا بتوانیم سؤال اصلی نوشتار را بررسی کنیم. با بررسی های انجام شده، یکی از نتایج به دست آمده نشان می دهد که در دوره تیموری توجه بیشتری به مضامین قرآنی می کردند اما در دوره صفویه تزیین هنری بیشتر از مضامین قرآنی نمود دارد.
۱۷۵.

ارزیابی حقوق مالکیت در دوره صفویه (با تکیه بر آرای داگلاس نورث نونهادگرا)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ 159-183

کلیدواژه‌ها: حقوق مالکیت نهاد صفویه دولت داگلاس نورث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳۶ تعداد دانلود : ۶۷۶
حقوق مالکیت در تحلیل های داگلاس نورث نونهادگرا درباره رشد و افول اقتصاد جوامع در دوره های مختلف تاریخی نقشی کلیدی دارد. در مفهوم حق مالکیت مسأله حق اعمال انحصار مطرح است، از این رو هزینه هایی را برای مالک درپی دارد. به نظر نورث حقوق مالکیت تضمین شده ای که منافع آن از هزینه هایش بیشتر باشد، به همراه دولتی که از این نوع حقوق مالکیت حمایت کند، سبب رشد اقتصادی می گردد. هزینه های حقوق مالکیت در دوره صفویه به دلیل مسایلی مانند مالیات، مصادره و... اغلب بیشتر از منافع دارایی بوده است. از طرف دیگر دولت صفویه هم مالکیت منابع تولیدی را در اختیار حلقه فرادستان و خصوصاً شاه قرار می داد و تلاش می کرد تجارت را تحت کنترل خود درآورد. اشکال بسیار مختلفی از مناسبات زمین داری در دوره صفویه به وجود آمد که همه آن ها یک ویژگی مشترک داشتند: زمین به شاه تعلق داشت. از این رو دولت صفویه مانعی بزرگ در توسعه و تکامل حقوق مالکیت بوده است. هرگاه با همین نوع حقوق مالکیت ناکارآمد، امنیتی ایجاد می شد، اوضاع اقتصادی بهبود می یافت. این مقاله برآن است تا پس از بیان چارچوب نظری، ارزیابی از حقوق مالکیت در دوره صفویه را با توجه به ساختار و هزینه های حقوق مالکیت و نقش دولت به روش توصیفی- تحلیلی و براساس اطلاعات کتابخانه ای بررسی کند.
۱۷۶.

روابط بازرگانی دولت صفویه با عثمانی از دوره شاه صفی تا سقوط صفویان (1039تا1135ق/1629تا1722م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال دهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۳۹) 25 - 39

کلیدواژه‌ها: صفویه عثمانی بازرگانی ابریشم شاه صفی شاه سلطان حسین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۳۰ تعداد دانلود : ۸۵۴
روابط بازرگانی صفویه با عثمانی در سیاست های این دو دولت پس از معاهده ذهاب تا سقوط صفویان نقش تعیین کننده ای ایفا کرد. قدمت این روابط بسیار بیشتر از آن بود که با ملاحظه های ایدئولوژیک و دشمنی های مقطعی به اساس آن خدشه وارد شود. بااین همه در روزگار حاکمیت صفویان و باتوجه به دشمنی های دولت های ایران و عثمانی، روابط بازرگانی که تابع وضعیت سیاسی بود، با چالش جدی روبه رو شد. هر دو دولت تلاش کردند از امتیازات بازرگانی خود در حکم اهرم فشار استفاده کنند. ازطرف دیگر، کاهش اقتدار دو دولت و ورود غربی ان در معادلات خلیج فارس و شرق مدیترانه، علاوه بر کاهش تعیین کنندگی سیاسی صفویه و عثمانی در منطقه، نقش و توان تجاری آنها را به طور جدی کاهش داد. در این مقاله تلاش خواهد شد به شیوه توصیفی تحلیلی، جنبه های مختلف روابط بازرگانی این دو دولت و ﺗﺄثیر آن بر مناسبات سیاسی و نیز درهم آمیختگی سیاست و تجارت بررسی شود. هدف از انجام پژوهش حاضر واکاوی ﺗﺄثیر تجارت بر مناسبات ایران و عثمانی از دوره شاه صفی تا سقوط صفویان است.
۱۷۷.

تبیین و تحلیل وضعیت جمعیت و ﺗﺄثیر کشاورزی برآن در دوره صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال دهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۳۹) 41 - 59

کلیدواژه‌ها: صفویه جمعیت کشاورزی آب زمین زراعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۷۱ تعداد دانلود : ۶۰۵
در طول قرن دهم قمری/شانزدهم میلادی، ازیک طرف جنگ های مکرر با عثمانی و ازبکان و ناآرامی های داخل کشور و ازطرف دیگر شیوع بیماری های واگیردار، به خصوص در اواخر قرن، از موانع مهم در رشد جمعیت بودند. در طول قرن یازدهم قمری/هفدهم میلادی، پس از اقدامات شاه عباس اول، کشور دوره ای از امنیت داخلی و خارجی را شاهد بود و از اوایل این قرن، جمعیت رشد یافت که بیشترین رشد آن به دﻫه هفتاد این قرن مربوط است. در این زمان، جمعیت ایران بیش از ده میلیون نفر و جمعیت اصفهان حداقل ششصدهزار نفر بود. در این زمان، نرخ رشد جمعیت از میزان تولید بیشتر شد و به علت ایستایی فن آوری تولید، میزان تولید جوابگوی این نرخ جمعیتی نبود. در سال های پایانی حکومت شاه عباس دوم این افزایش جمعیت و خشکسالی ها بحران هایی را باعث شد؛ اما خشکسالی و قحطی های پی در پی دﻫه 1080 ق/1670م و بیماری طاعون دﻫه 1090 ق/1680م از میزان جمعیت کاست و تعداد جمعیت سیر نزولی گرفت؛ به طوری که در دﻫه 1120 ق/1710م، تعداد جمعیت نه میلیون نفر شد و پس ازآن نیز کاهش یافت. از زمان شاه عباس اول تا پایان دﻫه 1070 ق/1660م، توﺳﻌه کشاورزی همگام با افزایش جمعیت بود و هرچند فن آوری و ابزار تولید تغییر چندانی نکردند، افزایش عرﺿه منظم آب و زمین های زیر کشت به افزایش تولید منجر شد. این مقاله برآن است تا تغییرات جمعیتی دوره صفویه را باتوجه به وضعیت کشاورزی و موانع جمعیت، به روش توصیفی تحلیلی و براساس اطلاعات کتابخانه ای بررسی کند.
۱۷۸.

ازدواج های سیاسی: از آمدن تیموریان تا ظهور صفویان (علت ها و پیامدها)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال دهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۳۹) 125 - 145

کلیدواژه‌ها: ازدواج سیاسی تیموریان ترکمانان صفویه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۵۰ تعداد دانلود : ۶۶۵
ازدواج سیاسی در حکم پدیده ای اجتماعی سیاسی، همواره در تاریخ ایران یکی از راهکارهای مناسب برای کسب منافع و مشروعیت سیاسی، عواید اقتصادی، توﺳﻌه ارضی و ترقی جایگاه اجتماعی بوده است. باوجود نقش و کارکرد مهم وصلت ها و ازدواج های سیاسی در فرازوفرود حکومت ها، خاندان ها و رجال سیاسی و نظامی، پژوهش های مستقل اندکی درباره این موضوع، به خصوص دوره تیموری و ترکمانان (قراقویونلوها و آق قویونلوها)، صورت گرفته است. پرسش اصلی پژوهش کنونی شناسایی انگیزه و اهداف ازدواج های سیاسی از عصر تیموری تا ظهور صفویان است و اینکه این ازدواج ها بر شکل گیری و جهت گیری آینده سیاسی ایران چه ﺗﺄثیری داشته است. باتوجه به حضور و تسلط هم زمان حکومت تیموریان و ترکمانان (قراقویونلوها و آق قویونلوها) در ایران و رویارویی ها، تضادها و اشتراک های منافع سیاسی و ارضی هم زمان آنها، درمی یابیم یکی از بهترین راهکارها برای کاهش تنش و توﺳﻌه ارضی و تثبیت موقعیت سیاسی در هر گستره جغرافیایی، تمسک به ازدواج سیاسی بود. این نوشتار قصد دارد به صورت توصیفی تحلیلی و با در نظر گرفتن قلمرو جغرافیایی و تباین مذهبی میان حکومت ها و جنبش های این دوره، ماهیت سیاسی این ازدواج ها را بررسی کند. ازدواج هایی که در حکم ابزاری، در روابط سیاسی علیه رقبا و دشمنان داخلی و خارجی به کار گرفته می شد.
۱۷۹.

بررسی و تحلیل مناسبات صفویان با اقلیت مسیحی در ایران در دوره تکوین و اقتدار حکومت (907 1100ق/1501 1600م)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال هجدهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۷۲) 147 - 190

کلیدواژه‌ها: صفویه ارامنه ایران مناسبات دینی حکومت های شیعی اقلیت های دینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۸ تعداد دانلود : ۴۵۰
صفویه، به عنوان نخستین حکومت شیعی اثنی عشری مستقل و مقتدر، با دو جریان دینی و مذهبی اهل سنّت و پیروان ادیان غیراسلامی روبه رو بودند. منابع تاریخی، گزارش های متفاوت و گاه متناقضی را درباره چگونگی تعامل صفویه با آنها ارائه کرده اند. پژوهش حاضر، بر آن است که تعامل و رویکرد صفویه در مقطع تشکیل و تأسیس، و نیز دوره اقتدار خود را نسبت به مسیحیان به عنوان مهم ترین اقلیت دینی آن روزگار و نیز عوامل مؤثر بر این تعامل و پیامدهای آن بررسی نماید. این بررسی، با واکاوی منابع تاریخی دوره مذکور، سفرنامه های جهانگردان غربی و سُفرای خارجی حاضر در ایران و همچنین، نتایج مطالعات مستشرقان معاصر و صفویه پژوهان، صورت گرفته است.
۱۸۰.

اسماعیلیه نزاری محمدشاهی و قاسم شاهی ایران در دوران صفویه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال نوزدهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۷۴) 241 - 280

کلیدواژه‌ها: اسماعیلیان نزاری فرقه محمدشاهی فرقه قاسم شاهی صفویه انجدان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۶۷ تعداد دانلود : ۶۲۹
با ظهور صفویان و رسمیت تشیع اثنی عشری در ایران، اسماعیلیان نزاری با مشکلات و محدودیت هایی مواجه شدند. نزاریان محمدشاهی، به دنبال ناکامی در حفظ موقعیت خود در ایران، انتقال فعالیت ها و حتی مرکز امامت خویش به هند را برگزیدند؛ ولی نزاریان قاسم شاهی، با اتخاذ سیاست تقیه و در پوشش تصوف، به حیات خود ادامه دادند و موفق شدند تا انتهای دوران صفویه، سازمان خویش را بازسازی و سازماندهی نموده، آن را به دوران بعدی منتقل نمایند. مسئله پژوهش حاضر، بررسی اوضاع و احوال سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و مذهبی اسماعیلیان نزاری محمدشاهی و قاسم شاهی ایران در دوران صفویه با بهره گیری از روش پژوهش توصیفی تحلیلی و تکیه بر اسناد و مدارک تاریخی است.