جهانبخش ثواقب

جهانبخش ثواقب

مدرک تحصیلی: استاد گروه تاریخ دانشگاه لرستان

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۹۹ مورد.
۱.

راه کارهای صوفیان برای تأمین هزینه های مادی خانقاه ها در طریقت های مشترک چشتیه، سهررودیه، کازرونیه و کبرویه ایران و هند قرون هفتم تا نهم قمری (نقش سلاطین و عامهه مردم در تأمین هزینه ها)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال ۱۵ بهار ۱۴۰۳ شماره ۳۸ 173 - 193

کلیدواژه‌ها: تصوف خانقاه فتوح سلاطین بازرگانان هند ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵ تعداد دانلود : ۱۸
طریقت های چشتیه، سهروردیه، کازرونیه و کبرویه به عنوان مهم ترین جریان های تصوف در شبه قاره هند و ایران قرون هفتم تا نهم قمری به شمار می روند که در بسیاری از نقاط ایران و هند خانقاه هایی تاسیس کردند و پیروان بسیاری فراهم آوردند. خانقاه های طریقت های مذکور مکان زندگی برخی از اقطاب، بزرگان و مشایخ طریقه بود و همواره بسیاری از مریدان ملازم آن ها بودند و افرادی نیز به صورت روزانه برای رفع نیازهای معنوی و مادی خود به خانقاه آن ها مراجعه می کردند. برخلاف تصور رایج زندگی صوفیانه مبتنی بر زهدگرایی صرف نبود و صوفیان برای رفع نیاز های روزمره مادی، به تأمین هزینه هایشان احتیاج داشته اند. مقاله پیشِ رو با روش توصیفی تحلیلی به دنبال پاسخ دادن به این است که هزینه های مالی طریقت های مذکور در شبه قاره هند و ایران چگونه تأمین می شده است. یافته ها حاکی از آن است که قسمت عمده هزینه های خانقاه های طریقت های صوفیانه چشتیه، سهروردیه، کازرونیه و کبرویه به وسیله کمک های کالایی و نقدی دریافتی از سلاطین شبه قاره هند و ایران، فتوح روزانه عامه مردم و پرداخت های کلان بازرگانان تأمین می شد و از این لحاظ میان این طرایق اشتراکات فراوانی وجود داشته است.
۲.

نقش مسجد در نشر معارف شیعی در جامعه عصر صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۳ 25 - 52

کلیدواژه‌ها: شاهان صفوی علمای شیعی مسجد جامعه ایران معارف شیعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳ تعداد دانلود : ۱۱
اقدام مهم شاه اسماعیل اول (907-930ق.) در رسمیت بخشی مذهب تشیع در ایران و برقراری پیوند بین مذهب و سیاست در حکومت صفویه، در ایجاد وحدت سیاسی و شکل گیری هویت ملی و ارضی نقش عمده ای ایفا کرد. صفویان پس از تشکیل دولت دریافتند که برای تثبیت این مذهب در تاروپود جامعه و نهادینه سازی آن نیاز به اقدامات گسترده فرهنگی و تمدنی دارند. این اقدامات را با بهره گیری از ظرفیت تأسیسات و نهادهای دینی و علمای شیعی میسر ساختند و تلاش گسترده ای جهت اقدامات فرهنگی و عمرانی در جهت سیاست شیعی سازی جامعه و تثبیت موقعیت این مذهب به کار بستند. صفویان با بنای مساجد به منزله پایگاهی دینی که متکفل ترویج مبانی اعتقادی و فقهی شیعه در جامعه است و بازسازی زیارتگاه ها و امامزاده های شیعی توانستند که هم در نهادینه سازی و گسترش شیعه در جامعه ایران اقدام کنند و هم در گسترش مساجد و بناهای مذهبی بکوشند. هدف این مقاله، بررسی نقش مسجد در نشر معارف شیعی در جامعه ایران عصر صفویه، به روش توصیفی- تحلیلی است. یافته پژوهش نشان داده که در دوره صفویه با گسترش سنت مسجدسازی و بازسازی و اصلاح مساجد پیشین، از این پایگاه دینی با کمک علمای شیعه در ترویج و نشر معارف شیعی در جامعه بهره گیری مطلوبی شده است.
۳.

جایگاه و امتیازات نظامیان قزلباش در حکومت شاه اسماعیل اول صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال ۷ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۲۳) 18 - 33

کلیدواژه‌ها: صفویه شاه اسماعیل اول نظامیان قزلباش امتیازات و مناصب حکومتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۷ تعداد دانلود : ۲۶۷
شکل گیری حکومت صفویه (907-1135ه.ق./1501-1722م.) به مدد حضور و قدرت نمایی نظامیان قزلباش وابسته به ایلات و عشایر ترکمانی تحقق یافت که با پیوند مذهبی طریقت صوفیانه صفویه در اردبیل، رابطه ای مرید- مرادی را با شیوخ و شاهان صفوی برقرار کردند. این رابطه با رسمیت مذهب شیعه در ایران در قالب پیوند شاه الهی- غازی، رزمنده پرشور شیعی- صوفی تقویت شد. این نظامیان به سبب نقش آفرینی نظامی در پیکارهای شاه اسماعیل (907-930ه.ق./1501-1524م.) با خاندان های حکومتگر، حکام داخلی و سلسله های حکومتی رقیب مانند عثمانیان و اوزبکان و تلاش در استقرار، تثبیت و تداوم حکومت صفوی به امتیازات گوناگونی در این حکومت دست یافتند؛ و پس از خاندان سلطنتی در جایگاه دوم هرم اجتماعی و ساختار قدرت قرار گرفتند. هدف این پژوهش، بررسیِ جایگاه و امتیازات نظامیان قزلباش در حکومت شاه اسماعیل اول، به روش توصیفی- تحلیلی و براساس داده های منابع کتابخانه ای است. اساس بررسی بر این پرسش قرار دارد که عامل تعیین کننده جایگاه و امتیازات نظامیان قزلباش در حکومت شاه اسماعیل صفوی چه بوده است. مفروض پژوهش بر توان نظامی و پشتوانه قبیله ای نظامیان به عنوان عامل تعیین کننده تأکید دارد. یافته های پژوهش نشان داده که اساس قدرت شاه اسماعیل به حضور و قدرت نظامیان قزلباش مربوط می شد. نقش های گوناگون این نظامیان در عرصه نظامی گری، مناسبات داخلی، حکومت ایالات، لَلگی شاهزادگان و حتی در عرصه روابط خارجی که نشان از تکثر وظایف و مسئولیت های نظامیان در این دوره داشت، جایگاه و دامنه نفوذ آنان را در حکومت شاه اسماعیل افزایش داد و به مقامات اصلیِ حکومت راه یافتند.
۴.

بررسی تکاپوهای تبلیغی و نظامی فاطمیان در ایالت جزیره(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال ۷ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۲۶) 34 - 49

کلیدواژه‌ها: ایالت جزیره فاطمیان عباسیان بنی عقیل مرداسیان بساسیری تکاپوهای نظامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸ تعداد دانلود : ۷۶
فاطمیان اسماعیلی پس از تثبیت قدرت و حکومت خویش در مصر (358-565ق./965-1171م.)، در اندیشه گسترش اندیشه اسماعیلی در سراسر دنیای اسلام و سیطره برآن، به ستیزه با خلافت عباسی (132-656ق./749-1258م.) پرداخته و در صدد براندازی آن بودند. از سیاست های آنها برای رسیدن به این هدف، گسترش فعالیت دعوه فاطمی در مناطق مختلف و تکاپوهای نظامی در مناطق زیر سلطه عباسیان برای پیشروی و نفوذ در این مناطق بود. یکی از مناطقی که می توانست به عنوان پایگاهی برای هر دو نوع فعالیت تبلیغی و نظامی فاطمیان قرار گیرد، ایالت جزیره بود که موقعیت سرزمینی و بافت اجتماعی آن، دست فاطمیان را در سیطره بر بغداد و براندازی عباسیان و روآوری آسان تر به قلمرو شرقی خلافت عباسی باز می کرد. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی در صدد است تا ضمن بررسی سیاست های فاطمیان به ویژه تکاپوهای نظامی آنان در ایالت جزیره، بدین پرسش پاسخ دهد که فاطمیان برای حضور در ایالت جزیره چه سیاستی را به کار بستند؟ یافته پژوهش نشان می دهد که به دلایل اهمیت جغرافیایی- راهبردی و بافت جمعیتی قبیله ای برخوردار از نیروی انسانی، فاطمیان هم از طریق فعالیت های داعیان خود و هم از طریق هم پیمانی با حکام محلی و فعالیت های نظامی فرماندهان حامی خود تلاش داشتند در ایالت جزیره حضور پیدا کنند.
۵.

کشمکش های علاءالدوله ذوالقدر با حکومت های صفویه و عثمانی و پیامد آن بر فروپاشی امیرنشین ذوالقدر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۶ ۱۴۶-۱۱۱

کلیدواژه‌ها: حکومت ذوالقدر علاءالدوله ذوالقدر شاه اسماعیل اول سلطان سلیم اول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۰ تعداد دانلود : ۲۹۱
موقعیت جغرافیایی امارت ذوالقدر (740-928ق/ 1339-1521م) که در محدوده ای میان قلمرو عثمانی و صفوی قرار گرفته بود، سبب شد تحت تأثیر شرایط سیاسی این دو حکومت باشد. حکومت ذوالقدر که برای بقای خویش در پی یافتن متحد و پیوستن به حکومت مقتدرتر بود، سیاست متناقضی را در ارتباط با حکومت های صفوی و عثمانی در پیش گرفت. ذوالقدرها در آغاز تشکیل حکومت صفویه حامی و مطیع شاه اسماعیل اول (907-930ق/ 1501-1524م) بودند؛ سپس از دشمن او مرادبیگ آق قویونلو (905-914ق/ 1500- 1508م) حمایت کردند. همین تغییر سیاست زمینه ساز حمله شاه اسماعیل و تضعیف حکومت ذوالقدر گردید. از سوی دیگر، حاکم ذوالقدر نسبت به حکومت عثمانی نیز راه نفاق را در پیش گرفت. سلطان سلیم اول (918-926ق/ 1512-1520م) که شاهد کارشکنی های مداوم علاءالدوله ذوالقدر (884-921ق/ 1479-1515م) نسبت به عثمانی بود، از ضعف این حکومت استفاده کرد و با حمله به ذوالقدر، این دولت را شکست داد و قلمرو آن را تصرف کرد. در این مقاله، هدف بررسی تأثیر کشاکش ذوالقدرها با دو حکومت صفویه و عثمانی بر فرایند فروپاشی امارت ذوالقدر، با رویکرد توصیفی-تحلیلی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که درگیری های شاه اسماعیل صفوی با علاءالدوله ذوالقدر و ضرباتی که بر او وارد ساخت، بنیان قدرت حکومت ذوالقدر را چنان ناپایدار کرد که برافتادن آن را در حمله عثمانی به این امارت هموار کرد.
۶.

نظریه های انحطاط تمدن اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال ۱۴ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ 236-189

کلیدواژه‌ها: تمدن اسلامی انحطاط نظریه های تهاجمات بیرونی نظریه های درون ساختاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۱ تعداد دانلود : ۳۳۱
برآمدن و برافتادن تمدن های گوناگون بشری از حوادثی بوده که توجه بسیاری از اندیشمندان در حوزه تاریخ، تمدن پژوهی و جامعه شناسی را به خود معطوف کرده است. تمدن اسلامی نیز که در سده هایی از تاریخ، از درخشش خیره کننده علمی برخوردار بود، اما در ادامه حیات خویش به افول علمی دچار شد، اذهان اندیشمندان و پژوهشگران را به پرسش در چگونگی و چرایی علت افول یا انحطاط آن درگیر ساخت. پرسش قابل طرح این است که آیا در بررسی انحطاط تمدنی اسلام، جدای از علل و عواملی که استدلال شده، نظریه یا نظریه هایی مطرح شده است؟ هدف این مقاله، ارائه و دسته بندی نظریه های انحطاط تمدن اسلامی از خلال علل و عوامل گوناگونی است که در این باره مطرح شده است. یافته پژوهش نشان داده است که از دیدگاه های مطرح شده در چرایی افول تمدن اسلامی می توان نظریه هایی را برساخت که یا نگاه به عوامل درون تمدنی دارند یا به عوامل برون تمدنی نظر کرده اند.
۷.

موقعیت علمی ایران در عصر صفویه از نگاه سیاحان اروپایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علم و تمدن در اسلام سال چهارم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱۴ 95 - 114
تعداد بازدید : ۱۷۳ تعداد دانلود : ۱۵۱
سیاحان اروپایی دیدار کننده از ایران در عصر صفوی به لحاظ مأموریت و نیز اشتیاقی که به شناخت ایران و بازتاب آن در غرب داشتند، به بررسی اوضاع گوناگون سرزمینی، جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی، فرهنگی، علمی و دیگر وجوه حیات زیستی و تمدنی ایران آن عصر پرداخته و آگاهی های ارزشمندی را ارائه داده اند. یکی از موضوع های مورد توجه آن ها وضعیت علمی جامعه ایران بوده که با رویکردی مقایسه ای با وضعیت علمی اروپا، به بررسی و نقد آن پرداخته اند. نگاه این سیاحان به عنوان ناظران جستجوگر بیرونی در ارزیابی این موضوع می تواند در شناخت برخی از وجوه تمدنی ایران اسلامی سودمند باشد. در این مقاله، هدف بررسی موقعیت علمی ایران در عصر صفویه از خلال گزارش های سیاحان اروپایی است که بر اساس مطالعات کتابخانه ای و به روش توصیفی- تحلیلی، انجام شده است. پرسشی که در این پژوهش طرح شده این است که سیاحان اروپایی، وضعیت علمی جامعه ایران عصر صفویه را چگونه بازتاب داده اند؟ یافته های پژوهش نشان داده است که گزارش های سیاحان ترسیمی از وضعیت علمی ایران عصر صفوی و نگرش ایرانیان به علم و دانش را به دست     می دهد که افزون بر بیان مزیت ها و برتری های حوزه دانشی، ضعف ها و نقایص و عقب ماندگی های علمی آن را نیز مطرح کرده و در واقع با دیدی مقایسه ای و انتقادی به این موضوع پرداخته اند.
۸.

نقش نظامیان قزلباش در جنگ ها و استقرار و تثبیت حکومت شاه اسماعیل اول صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال ششم بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 1 - 17

کلیدواژه‌ها: شاه اسماعیل اول نظامیان قزلباش جنگ حکومت صفوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۴ تعداد دانلود : ۲۴۵
شکل گیری نظام های سیاسی همواره با حضور و قدرت نمایی نظامیان در عرصه پیکار پیوند داشته است. توانایی های نظامیان و روحیه سلحشوری آنان در حمایت از خاندان های حکومت گر، موجب استقرار قدرت سیاسی در آن خاندان و ثبات نظام سیاسی مستقر می شد و سپس با خنثی سازی تهدیدات بیرونی (تهاجم دشمنان) و طغیان های داخلی، به تثبیت و تداوم آن مدد می رساند. در آغاز دولت صفویه نیز نظامیان چه در تأسیس نظام سیاسی و به قدرت رساندن اسماعیل و چه در تثبیت و تداوم قدرت و دولت او، نقش مؤثری داشتند و از کنش گران اصلی به شمار می آمدند. در این پژوهش با طرح این پرسش که نظامیان قزلباش چه نقشی در مدیریت جنگ ها و تأسیس و تثبیت حکومت شاه اسماعیل اول صفوی (907-930ه.ق./ 1501- 1524م.) داشته اند؛ به روش توصیفی- تحلیلی و براساس داده های منابع کتابخانه ای به دنبال بررسیِ نقش این نیروی ایلی در جنگ ها و استقرار و تثبیت حکومت نخستین پادشاه سلسله صفویه است. یافته های پژوهش نشان داده است که نظامیان قزلباش با مشاوره های نظامی، حضور مؤثر در جنگ ها علیه حکام داخلی و قدرت های همسایه و سرکوب حرکت های مخالف، یکی از ارکان اصلی استقرار، تثبیت و تداوم بخشی قدرت شاه اسماعیل اول بوده اند.
۹.

The Iran-Ottoman Conflicts Over the Caucasus in the Era of Safavid Interregnum (1576- 1587)

نویسنده:
منبع: Journal of Safavid Studies, Volume ۱, Issue ۱, April ۲۰۲۲ 59 - 70

کلیدواژه‌ها: Caucasus Safavid Ottoman Shah Ismail II Shah Muhammad Khudābanda

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۲ تعداد دانلود : ۱۳۲
In the sixteenth century, the strategic region of the Caucasus had a set of political, economic, transportation, and religious benefits for both the Safavid and Ottoman governments that led the two powers to compete for profound influence and attention in the region. During this period, when some weak and unstable kings such as Ismail II and Muhammad Khudābanda came to power, lack of strength and better performance caused the Ottoman government to grasp the most of the opportunity to extend their influence over the Caucasus. This study aims at investigating the geographical location of the Caucasus considering the Safavid diplomatic policies and the challenges between the Safavids and the Ottoman Empire through analyzing historical data and library studies. Descriptive data analysis has been considered as the method utilized for this research. The research findings indicate that the ineffectiveness of Safavid foreign policy at this time and the consequence of this policy would have an inevitably negative impact on maintaining and controlling the Caucasus. As a result, this policy would provoke the Ottoman invasions, leading to the occupation of some parts of the Caucasus.
۱۰.

Assessing the rise of Safavid Shāh Ismā'il the I based on the theory of social deterrence

نویسنده:
منبع: Journal of Safavid Studies, Volume ۱, Issue ۳, ۲۰۲۲ 9 - 24

کلیدواژه‌ها: Safavid Shāh Ismā'il the I theory of social deterrence historians contemporary researchers

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱ تعداد دانلود : ۲۷
The theory or school of social deterrence, unlike the school of heroism, emphasizes the influence of social conditions and measures governing the economy and social product methods in the emergence and development of historical events. In its extreme form, this doctrine leads to ignoring the personalities and leaders’ contributions to the events. Historians of the Safavid reign influenced by the attitude of heroism in describing Shāh Ismā'il 's character and narrating the events in his time, have highlighted his role as a supernatural savior. This attitude has influenced contemporary researchers, among which some have analyzed the events of his period focusing on his leadership. Despite this attitude, the rise of Shāh Ismā'il can be explained based on the social theory, where Shāh Ismā'il's character is subject to social conditions and the role of tribal support forces that is his leadership is of less concern. The objective here is to assess the emergence of Shāh Ismā'il the I based on social deterrence theory, in a descriptive-analytical manner. The findings indicate that the pieces of evidence revealed in historical writings, where the conditions, contexts, and previous factors in the rise of Shāh Ismā'il under his personality and leadership are of concern. Contemporary researchers have assessed this issue in its social and economic sense, or resorting to the theory of social deterrence, thus, discounting his character as a leader.
۱۱.

آرای اندیشه گران مسلمان معاصر هندوستان درباره انحطاط تمدن اسلامی (نمونه پژوهی محمد اقبال و ابوالحسن ندوی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علم و تمدن در اسلام سال سوم بهار ۱۴۰۱ شماره ۱۱ 10 - 34

کلیدواژه‌ها: تمدن اسلامی انحطاط شبه قاره هند اقبال ندوی و عوامل انحطاط

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۶ تعداد دانلود : ۱۵۴
برآمدن و بالیدن تمدن و فرهنگ اسلامی از شگفتی هایی است که توجه بسیاری از اندیشه گران حوزه دین، تاریخ، تمدن، جامعه شناسی و علوم سیاسی را به خود جلب کرده است. ضعف و زوال آن نیز این اندیشه گران را به تفکر واداشته که راز این عقب گرد و انحطاط را دریابند. از این رو، هرکدام با اصلی و فرعی کردن عواملی، تلاش کرده اند که ایستایی تمدن اسلامی را تبیین کنند. اندیشه گران جهان اسلام، ایرانی، عرب، ترک، هند، پاکستانی و...، با هدف  احیا، اصلاح و پیشرفت دوباره تمدنی، این مقوله را در حوزه اندیشه خود قرار داده اند. در این مقاله هدف، بررسی آرای محمد اقبال و ابوالحسن ندوی دو تن از اندیشه گران مسلمان شبه قاره هند، درباره انحطاط تمدن اسلامی، به شیوه توصیفی-تحلیلی است، با طرح این پرسش که؛ این اندیشه گران در تبیین موضوع به چه عواملی توجه داشته اند؟ یافته های پژوهش نشان داده است که ایشان عوامل درون ساختاری تمدن اسلامی از جمله انحطاط اعتقادی، سیاسی، اجتماعی، علمی و اخلاقی را در فرآیند نابودی فرهنگ و تمدن اسلامی مؤثر دانست ه اند.
۱۲.

بازتاب اندیشه شهریاری و مذهب بر سکه های دوره قاجاریه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۰ 73 - 112

کلیدواژه‌ها: سکه های قاجار شاهزادگان ایرانی دوران قاجار ایده سلطنت اندیشه دینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۵ تعداد دانلود : ۲۸۱
 سکه به عنوان بخشی از هویت جامعه، بازتابی از اندیشه و گرایش سیاسی و مذهبی شهریاران ایرانی است. نوشتار روی سکه ها بیشتر در دو مقوله شعائر مذهبی و القاب و عناوین مرتبط با پادشاهی و سلطنت در کانون توجه پادشاهان قرارگرفته است. این کارکرد در طول دوره قاجاریه به شکل چشمگیری دچار تغییر و دگرگونی شد. گاه شعائر مذهبی روی سکه ها فزونی پیدا کرد و گاه عباراتی در معرفی شکوه پادشاهی افزایش یافت. این پژوهش به روش تطبیقی و پژوهش کتابخانه ای به مقایسه و تحلیل نوشتار روی سکه های قاجاریه، به هدف تبیین بازتاب اندیشه پادشاهی و مذهب از طریق این مسکوکات، پرداخته و درصدد پاسخ به این پرسش است که سیاست شاهان قاجار در توازن نوشتار مذهبی و سیاسی روی سکه ها چگونه بوده است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که تغییرات نوشتاری روی سکه های دوره قاجاریه تحت تأثیر تمایلات شخصی شاهان قاجار، نبود وحدت میان علما، هویت سازی آن ها با الهام از شاهان ایران باستان و فن آوری جدید و ارتباطات با غرب بوده است. نتایج نموداری مشخص نموده که شعائر مذهبی از ابتدا تا پایان دوره قاجاریه روندی کاهشی و عناوین مرتبط با سلطنت از شکل گیری حکومت آن ها تا دوره ناصرالدین شاه سیر صعودی و پس از او روند کاهشی داشته است.  
۱۳.

بازتاب تاریخ نگاری هنر در تاریخ نگاری سیاسی صفویان (با تأکید بر هنر خوش نویسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال سیزدهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۳۰ 141 - 179

کلیدواژه‌ها: صفویان تاریخ نگاری سیاسی خوش نویسی هنر خط

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۱ تعداد دانلود : ۲۰۵
تاریخ نگاری سیاسی از ویژگی های کلی تاریخ نگاری صفویان است که تکیه اصلی آن بر وقایع سیاسی و نظامی است و عنایت کم تری به امور اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری داشته است. با وجود این رویکرد غالب در تاریخ نگاری سیاسی، اما با حمایت مؤثر صفویان از هنر و علاقه مندی برخی از مورّخان سیاسی به هنر خوش نویسی که در زمره منشیان، کاتبان و خوش نویسان دربار بودند، اهمیت و حجم مطالب ثبت شده درباره خوش نویسی، نسبت به سایر هنرهای دیگر در جایگاه نخست قرار گرفت. همچنین تحت تأثیر ویژگی های تاریخ نگاری سیاسی، کتاب گلستان هنر به مثابه نخستین تاریخ نگاری جدی در هنر ایران نگاشته شد که نشان دهنده ارزش و برتری هنر خوش نویسی از دریچه تحولات سیاسی و کانون دربار صفویه نسبت به سایر هنرهاست. در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی، چگونگی بازتاب تاریخ نگاری هنر خوش نویسی در تاریخ نگاری سیاسی عصر صفویه بررسی شده است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که ذکر جایگاه و منزلت، احوال بزرگان خوش نویسی، تاریخچه و اقلام مختلف خطوط و توجه خاص به قلم نستعلیق، طبقه بندی خوش نویسان و مهاجرت های آنان در تاریخ نگاری سیاسی این دوره بازتاب یافته است.
۱۴.

عوامل انحطاط تمدن اسلامی از منظر پژوهشگران معاصر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علم و تمدن در اسلام سال دوم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۸ 33 - 68

کلیدواژه‌ها: تمدن اسلامی انحطاط پژوهشگران عوامل انحطاط تمدنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۴۹ تعداد دانلود : ۵۲۹
انحطاط تمدنی به طور عام و تمدن اسلامی به طور خاص از مقوله هایی است که مورد توجه اندیشمندان مختلف حوزه تاریخ، تمدن، الهیات، فلسفه، سیاست و علوم اجتماعی قرار گرفته است و از منظرهای گوناگون به آن پرداخته اند. پیشرفت و درخشش خیره کننده تمدن اسلامی در سده هایی از تاریخ و سپس زوال و افول علمی آن، این پرسش را در اذهان اندیشه گران و پژوهشگران شکل داد که چه عواملی بر انحطاط تمدن اسلامی تأثیرگذار بوده است؟ در این مقاله، به لحاظ گستردگی دامنه موضوع، مقوله انحطاط تمدن اسلامی از دیدگاه تاریخ تمدن نویسان و پژوهشگرانی که بر تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی متمرکز شده اند، مطرح شده و عواملی را که این دو دسته برشمرده اند، بیان کرده است. یافته پژوهش نشان می دهد که از نگاه این پژوهشگران، دو دسته عوامل درونی و بیرونی بر انحطاط تمدن اسلامی تأثیرگذار بوده اند و ازاین دو، عوامل درونی جامعه اسلامی، در انحطاط تمدنی مسلمانان نقش اساسی داشته و تأثیر عوامل بیرونی، به سبب مساعدبودن شرایط درونی بوده است.
۱۵.

شکل گیری و عملکرد مدرسه آلیانس اسرائیلیت سنندج و واکنش ها به آن (1328-1319ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال ۳۱ بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۲۱) 108 - 137

کلیدواژه‌ها: کردستان سنندج قاجار یهودیان نظام آموزشی آلیانس اسرائیلیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۱۵ تعداد دانلود : ۵۶۶
هدف: بررسی روند شکل گیری و عملکرد مدرسه آلیانس سنندج و واکنش های جماعت یهودیان و دستگاه های قدرت محلی به این موضوع. روش / رویکرد پژوهش: با روش توصیفی تحلیلی و با کمک اسناد و مدارک آرشیوی و منابع کتابخانه ای انجام شده است. یافته ها و نتیجه گیری: شعبه آلیانس اسرائیلیت سنندج درنتیجه عواملی چون ضعف نظام آموزش سنتی یهودیان، رقابت های فرهنگی یهودیان با مسیحیان، درخواست های مکرر یهودیان از آلیانس و درنهایت تلاش اتحاد جهانی یهود (آلیانس اسرائیلیت انیورسال) برای گسترش شعبه های ایالتی شکل گرفت. مدیریت آلیانس سنندج، علاوه بر آموزش، به مداخله در امور سیاسی یهودیان منطقه هم تمایل داشت؛ که این موضوع واکنش های متفاوتی را درپی داشت.
۱۶.

مسائل مُد و خودآرایی زنان در نشریۀ اطلاعات بانوان (1336تا1340ش/1957تا1961م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال سیزدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۵۰) 93 - 112

کلیدواژه‌ها: حکومت پهلوی دوم اطلاعات بانوان زنان خودآرایی مد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۴ تعداد دانلود : ۲۰۵
ایجاد نوسازی فرهنگی براساس الگوهای غربی، از برنامه های حکومت پهلوی دوم بود. تغییر در سبک زندگی زنان، به ویژه در زمینۀ پوشش و خودآرایی آنها، از اقداماتی بود که در این نوسازی فرهنگی صورت گرفت. برای رسیدن به این منظور، نهادهای فرهنگی دولت پهلوی با کمک رسانه ها، به ویژه مطبوعات، الگوهای جدید خودآرایی و مُد را بین قشرهای مختلف تبلیغ می کردند و ترویج می دادند. هفته نامۀ اطلاعات بانوان در زمرۀ نشریات مربوط به بانوان در دهۀ سی شمسی/1950م بود که الگوهای پسندیده شدۀ دولت را منتشر می کرد.هدف این مقاله بررسی مؤلفه ها و چگونگی ترویج الگوهای مد و خودآرایی در نشریۀ مزبور از سال 1336تا1340ش/1957تا1961م، به روش توصیفی تحلیلی است. یافتۀ پژوهش نشان می دهد این نشریه به علت همسوبودن با سیاست های فرهنگی دولت پهلوی دوم، به ویژه در زمینۀ پوشش و خودآرایی زنان، در تبلیغ مُد و خودآرایی به سبک غربی نقش مؤثری ایفا می کرد؛ اما هم زمان با آگاهی از پیامدهای تغییر سبک زندگی و نوع پوشش زنان به سبک غربی و بروز بحران های اخلاقی و اجتماعی، تلاش می کرد علاوه بر بهره مندی زنان از خودآرایی و پوشش، آنها را با مفاهیم دیگری از مد و خودآرایی آشنا کند؛ همچنین آنها را به رعایت اصولی همچون سادگی، متانت، وقار، عفت و حیا و رعایت اعتدال براساس باورهای سنتی وادارد. باوجود تلاش وافر، این نشریه برای رواج توأمان مدگرایی غربی و صیانت اخلاقی زنان به راه حل مناسبی دست نیافت.
۱۷.

موسیقیِ عصر صفویه (کارکردها، سازها و کیفیت) در نگاه جهانگردان اروپایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ و فرهنگ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱۰۶ 111 - 140

کلیدواژه‌ها: صفویه موسیقی جهانگردان سفرنامه ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۸ تعداد دانلود : ۱۷۳
موسیقی یکی از جلوه های مهم تمدنی در عصر صفوی به شمار می رفت که از سیاست های فرهنگی پادشاهان و اوضاع مذهبی این عصر تأثیر پذیرفت. برخلاف منابع تاریخنگاری فارسی، در سفرنامه های اروپاییان - به عنوان شاخه ای مهم از منابع مکتوب عصر صفوی - اطلاعاتی بسیار از موسیقی و فراز و نشیب آن ارائه شده است. در این پژوهش با تکیه بر منابع مکتوب و به شیوه توصیفی- تحلیلی، ضمن تبیین اهمیت هنر موسیقی در دوره صفویه، منزلت و کاربرد این هنر با تکیه بر سفرنامه های برجای مانده از جهانگردان اروپایی مورد بررسی قرار گرفته است. در گزارش های سفرنامه نویسان، کاربردهای گوناگون این هنر در زندگی اجتماعی و به ویژه دربار بیان شده است. کاربردهای سیاسی- اداری موسیقی ازجمله در هنگام جلوس و تاج گذاری شاهانه، آیین های نظامی، اهدای خلعت، استقبال و پذیرایی از هیأت های خارجی و در شکل اجتماعی آن؛ مراسم اعیاد ملی و مذهبی، مسابقات و تفریحات شاهانه، عروسی، خبررسانی و پیام و کاربرد مجلسی- بزمی مخصوصاً در دربار بسیار مهم بوده است. علی رغم گزارش های ارزندههاروپاییان از موسیقی عصر صفوی، تفاوت های فرهنگی و ذوقی اروپاییان، باعث عدم شناخت برخی مؤلّفه های موسیقیایی به ویژه سازهای ایرانی شده است.
۱۸.

شکل گیری مدارس فرانسوی در سنندج در اواخر عهد قاجار (1331-1310ق.)؛ کارکردها و واکنش ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال دوازدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۹ 153 - 184

کلیدواژه‌ها: قاجار کردستان سنندج مدارس لازاریست ها آلیانس فرانسه آلیانس اسرائیلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۳ تعداد دانلود : ۲۲۱
در دوره قاجار، نهادهای مذهبی و غیرمذهبی فرانسه، با تمرکز بر آموزش اقلیت ها و ایجاد تأسیسات فرهنگی در مناطق مسیحی و یهودی نشین ایران، به تدریج وارد عرصه فرهنگی ایران شدند. در این روند، شهر سنندج مرکز اداری - سیاسی کردستان اردلان، به عنوان یکی از مراکز حضور اقلیت های مذهبی اعم از آشوری و کلدانی، در آن زمان مورد توجه این مبلغان و نهاد های فرهنگی قرار گرفت و از اواخر عهد ناصری، مدارسی در این شهر تأسیس شد که به لحاظ شیوه آموزش و مواد آموزشی با نظام آموزش رایج دوره قاجاری کاملاً متفاوت بودند. در این پژوهش تاریخی به شیوه توصیفی- تبیینی، این پرسش مورد بررسی قرار خواهد گرفت که مدارس فرانسوی در عهد قاجار در سنندج چرا و چگونه شکل گرفتند؟ این مقاله نشان می دهد که سنندج در دوره قاجار به سبب حضور اقلیت ها، مورد توجه نهادهای فرهنگی فرانسوی واقع شد و از رهگذر این توجه، مدارس لازاریست ها، آلیانس فرانسه و آلیانس اسرائیلی در آنجا شکل گرفت. این امر، نظام آموزشی اقلیت های دینی سنندج را وارد مرحله نوین نمود و در میان اقشار مختلف اجتماعی آن شهر، واکنش های متفاوت از اقبال به این مدارس تا انزجار و بدبینی در پی داشت.
۱۹.

بررسی جایگاه اجتماعی نگارگران عصر صفوی از منظر متون تاریخی (907- 1148ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 346-301

کلیدواژه‌ها: جایگاه اجتماعی متون تاریخی هنر نگارگری صفویان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۷ تعداد دانلود : ۱۸۱
جایگاه اجتماعی نشان دهنده موقعیت فرد در ساختار اجتماعی است و در متون تاریخی عصر صفوی، اطلاعات مهمی درمورد جایگاه اجتماعی هنرمندان و ازجمله نگارگران ارائه شده است. علی رغم وابستگی کلی و عمومی مقوله هنر به دربار، نگارگران در این عصر به لحاظ مقام و جایگاه اجتماعی، یکسان نبودند، بلکه مؤلفه های متعددی فراز و فرود جایگاه آن ها را مشخص می کرد. هدف این مقاله تبیین نقش و جایگاه اجتماعی نگارگران عصر صفوی در متون تاریخی با تأکید بر تاریخ نگاری سیاسی، تاریخ نگاری هنر، تذکره ها و سفرنامه هاست. این مقاله از نوع تاریخی و با عطف به مباحث جامعه شناسی تاریخی و تحلیل محتوا و روش پژوهش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی تحلیلی انجام گرفته است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که در متون تاریخی این عصر، جایگاه، مقام و موقعیت نگارگران از مواردی چون: سیاست های مذهبی، هنردوستی شاهان صفوی، رقابت های سیاسی، استمرار خاندان های هنری و تحرک اجتماعی به جانب همسایگان صفویان تأثیر پذیرفته است.
۲۰.

جایگاه و اهمیت ایالت ماه کوفه در خلافت اسلامی در سده های سوم و چهارم هجری(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و دوم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۸۵) 165 - 204

کلیدواژه‌ها: ماه کوفه ایالت جبال قلمرو شرقی خلافت اسلامی شهرزور دینور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۴ تعداد دانلود : ۳۵۲
ماه کوفه عنوانی بود که در دوره حکومت معاویه بر منطقه ای در غرب ایالت جبال به مرکزیت دینور گفته می شد. این منطقه به عنوان مسیر ارتباطی بغداد به مشرق ایران از نظر ویژگی های طبیعی و اقتصادی، زیست گاهی مناسب برای حیات شهری، روستایی و عشایری طوایف کُرد در قلمرو شرقی خلافت اسلامی به شمار می رفت. هدف این مقاله تعیین موقعیت جغرافیایی ماه کوفه و بررسی اهمیت و جایگاه آن در خلافت اسلامی در سده های سوم و چهارم هجری، به شیوه وصفی تحلیلی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که محدوده جغرافیایی ماه کوفه از جانب غرب به شهرزور و از جانب شرق به قصر لصوص منتهی می شد و به عبارتی، قسمت غرب منطقه جبال را در بر می گرفت. این گستردگی و موقعیت جغرافیایی راهبردی، موجب اهمیت یافتن منطقه ماه کوفه در ابعاد نظامی، اقتصادی، مواصلاتی و حفظ قلمرو شرقی برای نظام خلافت اسلامی شده بود.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان